نکردن پول جهت نجات او سرزنش خواهد شد و تحقیقاتی در این مورد از دارو فروش و او درباره مرگ زنش به عمل می آید.
مخالف دزدی : نباید دارو را بدزد. چون بازداشت شده و به زندان خواهد رفت. اگر هم فرار کند از این که هر زمان پلیس برسد و دستگیرش کند موجب ناراحتی اش خواهد شد. ( اجتناب از تنبیه)
-مرحله ۲: انگیزه ی عمل میل به پاداش یا منفعت است . احساس گناه احتمالی نادیـده انگاشته می شود و تنبیه به طریقی مصلحت جویانه مورد نظر قرار می گیرد. (ترس، لذت یا رنج حاصل از عواقب تنبیه تفکیک می شود. )
موافق: اگر بازداشت شود می تواند دارو را برگرداند و محکومیت عمده ای نخواهد داشت یا اگر به زندان برود پس از این که برگردد ، زنش سالم است.
مخالف: اگر دارو را بدزدد احتمالاً مدت زیادی زندانی نخواهد شد، اما ممکن است زن او قبل از آزاد شدنش بمیرد و فایده ی زیادی برایش ندارد. ( انگیزه عمل اخلاقی برای منافع فردی) اگر زنش بمیرد نباید خودش را سرزنش کند، تقصیر او نیست ، او سرطان دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

-مرحله ۳: انگیزه ی عمل پیش بینی عدم پذیرش دیگران، بصیرت واقعی یا فرضی
است.
(یعنی احساس گناه و تفکیک عدم پذیرش از تنبیه و ترس. )
موافق:اگر دارو را بدزدد هیچ کس نمی گویدکه او آدم بدی است اما اگرچنین نکندخانواده اش رفتارش را غیر انسانی خواهند دانست. اگر بگذارد زنش بمیرد هرگز قادر نخواهد بود به چهره ی کسی نگاه کند.
مخالف: نه تنها داروساز بلکه تمام افراد دیگر او را بزهکار خواهند دانست. پس از دزدی ، از این که آبروی خانواده را برده است شرمسار خواهد شد. او قادر به روبه رو شدن با هیچ کس نخواهد بود.
-مرحله ۴: انگیزه ی عمل پیش بینی بی آبرویی است: یعنی سرزنش برای قصور در انجام وظیفه و احساس گناه از آزار دیگران (بی آبرویی آشکار را از عدم پذیرش ناآشکار از هم تفکیک می کند. احساس گناه به علت عواقب نامطلوب را از عدم پذیرش، تفکیک می کند. )
موافق: اگر به شرافت خود اهمیت دهد ، اجازه نخواهد داد که زنش به علت ترس او از انجام تنها
کاری که به نجات او منتهی می شود ، بمیرد. اگر وظیفه ای را نسبت به او انجام ندهد ، همیشه از این که موجب مرگش شده است احساس گناه خواهد کرد.
مخالف: او در وضع بدی است و نمی داند اگر مبادرت به سرقت کند دچار خلافی شده است یا نه؟ اما پس از اینکه تنبیه شده، به زندان محکوم شود ، آن وقت متوجه قضیه خواهد شد. پیوسته به خاطر نادرستی و قانون شکنی احساس گناه خواهد کرد.
-مرحله ۵: نگرانی درباره ابقای احترام همسالان و جامعه ( با این فرض که احترام آن ها بر مبنای استدلال است نه عواطف).
نگرانی درباره احترام به نفس یعنی: اجتناب از قضاوت درباره خود به عنوان فردی غیر منطقی ، بی ثبات و بی هدف. ( بین سرزنش نهادهای رسمی و بی احترامی جامعه یا بی احترامی خود تفاوتی قائل می شود. )
موافق: اگر دست به سرقت نزند، احترام مردم را نسبت به خود از دست خواهد داد. اگر زنش را از دست بدهد، عمل او از روی ترس خواهد بود نه تعقل.؛ بنابراین، احترام دیگران را نسبت به خود از دست خواهد داد.
مخالف: او موقعیت و احترام خود را در جامعه از دست می دهد و نیز بر خلاف قانون عمل کرده است. همچنین اگر تنظیم احساسات و هدف های دراز مدت را در نظر نگیرد. کرامت و احترام خود را از دست خواهد داد.
-مرحله ۶: نگرانی درباره ی محکومیت نفس برای عمل خلاف اصول (احترام به جامعه و احترام به نفس را از هم تفکیک می کند.
احترام به نفس برای نیل به منطقی بودن و احترام به جامعه برای ابقای اصول اخلاقی را از هم تفکیک می کند).
موافق: اگر دارو را ندزدد و بگذارد زنش بمیرد پس از آن، پیوسته خود را محکوم خواهد کرد. کسی او را سرزنش نخواهدکرد و از لحاظ قانون بیرونی محکومیتی نخواهد داشت؛ اما در عوض معیارهای وجدانی خود را از نظر دور داشته است.
مخالف: اگر دارو را بدزدد مردم او را سرزنش نخواهند کرد؛ اما خودش را محکوم خواهد کرد که مطابق وجدان و معیارهای شرافت خود، رفتار نکرده است.
همان طوری که از استدلال های فوق بر می آید ، انگیزه ی فعل اخلاقی و قضاوت اخلاقی از سطح منافع خودخواهانه به سطح ارزش های انسانی و وجدانی سوق می یابد و اخلاق از منابع بیرونی آزاد و به منابع درونی تغییر می یابد( کریمی ، ۱۳۸۸: ۱۳۶-۱۳۴).
۷-۳-۱۴-داستان های نیمه تمام:
ارائه این گونه داستان ها از دانش آموزان بخواهد تا به طور جداگانه وبر اساس استدلال خویـش
ادامه ی داستان ناقص را بر روی کاغذ بنویسند و آن را تکمیل نماید .این کار به مربی کمک می کند تا از نحوه ی استدلال و قوه ی تجزیه –تحلیل و قضاوت متربیان آگاه گردد. نوشتن نظرات شخصی آن ها بر کاغذ باعث می شود تا متربیان به تفکر وادار شوند و به تنهایی به تصمیم گیری بپردازند و قدرت تجزیه و تحلیل هر یک به تنهایی مورد بررسی قرار گیرد.پس از جمع آوری یادداشت ها مربی می تواند موضوع را به بحث بگذارد و بچه ها به تبادل نظرات یکدیگر بپردازد و از اندیشه های هم مطلع گشته در نتیجه به پاسخ درست و قانع کننده ای دست یابند.
فصل هشتم
بحث و نتیجه گیری
۸-۱٫ مقدمه:
تحقیق حاضر به منظور روش شناسی آموزش ارزش ها تهیه شده است. با توجه به جایگاه رفیع ارزش ها در زندگی بشر و نقش مهمی که در حفظ و دوام جوامع و همچنین رشد و ارتقاء آن ها به عهده دارند و با توجه به این مطلب که تکامل یا سقوط ملت ها با ارزش های انسانی به ویژه ارزش های دینی و اخلاقی رابطه تنگاتنگ دارد؛ لذا تلاش در جهت آموزش ارزش ها نقش حیاتی در رشد و تعالی همگان ، به ویژه نسل جوان خواهد داشت .در این راستا تحقیق حاضر در تلاش جهت شناسایی نکات مرتبط با آموزش دهنده،آموزش گیرنده ، محتوای درسی،روش ها و فنون تدریس و ارزشیابی در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی،ملزم به پاسخگویی به سوالات زیر می باشد.
۱٫شناسایی نکات مرتبط با آموزش دهنده در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی
۲٫شناسایی نکات مرتبط با آموزش گیرنده در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی
۳٫شناساسایی نکات مرتبط با محتوای درسی در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی
۴٫شناسایی نکات مرتبط با روش‌ها و فنون تدریس در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی
۵٫شناسایی نکات مرتبط با ارزشیابی در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی
تحقیق حاضر از نوع نظری بوده و با روش توصیفی – تحلیلی صورت گرفته است.
۸-۲٫ نتیجه گیری و بحث:
با توجه به اهمیت اهداف و سوالات ، به عنوان ارکان اساسی یک تحقیق و شکل گیری تمام فعالیت های تحقیق بر مبنای دستیابی به این اهداف و یافتن پاسخ سوالات مطرح شده، شایسته است تا نتایج حاصل از این تحقیق در قالب پاسخ به سوالات مطرح شده ارائه گردد.
– سوال اول مطرح شده در این تحقیق عبارت است از این که نکات مرتبط با آموزش دهنده یا مربی در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی کدامند؟
از آن جایی که آموزش ارزش ها نقش اساسی در حیات و سرنوشت افراد بشر دارد؛ لذا سپردن وظیفه آموزش ارزش هابرای هر کسی جایز نمی باشد و شخصی که این مسئولیت را بر عهده می گیردبایستی از جمیع جهات- خود- مجهز به ارزش های والای انسانی باشد. این شخص بایستی از چنان ویژگی‌هایی برخوردار باشد تا لیاقت عهده‌دار شدن چنین وظیفه‌ی خطیری را دارا باشد. در قداست منزلت مربی و معلم همین بس که هر جا ارزش و فضیلتی موج می‌زند، قطعاً ریشه در کلام و بیان مربی یا معلم دلسوز دارد و چه بسیارند بزرگان و دانشمندان متدینی که مسیر نورانی و معنوی علم را با هدایت و روشنگری مربی و معلم آگاه و خردمند پیموده و به قله‌های رفیع علم و معنویت نائل آمده‌اند. مسلماً در زمینه آموزش ارزش ها تنها،کسی می‌تواند مربی انسانی دیگر باشد و یا به قول معروف انسان ساز باشد که خود، انسانی کامل بوده و به درجات عالی انسانیت واصل شده باشد. کسی که عهده دار این وظیفه خطیر می باشد بایستی مزین به صفات زیر باشد.
تزکیه،توانایی ایجاد انگیزه، – توجه به ظرفیت ها و استعدادها- ایجاد تسهیل درآموزش- عدالت- اعتدال- تدریج و پرهیز از شتابزدگی- انعطاف پذیری و نرمش – حلم و بردباری – فضل- صلاحیت و شایستگی علمی- ابراز محبت و ملامت در گفتار و رفتار- مغتنم شمردن فرصت ها در آموزش- توانایی غنیمت بخشیدن به آموزش- شجاعت اخلاقی- آراستن ظاهر- تهذیب عملی- هماهنگی میان گفتار و عمل- تکریم شخصیت متربی- حسن تدبیر یا حزم و احتیاط- تواضع و فروتنی در برابر متربی- افزایش عزت نفس در متربی- شناخت مراحل رشد و هدایت نیازهای هر مرحله- مسئولیت پذیری- جلب اعتماد و مقبولیت در متربی- انتقال نیکو و ایجاد ارتباط- عدم تعلیم به واسطه اجر مادی
-سوال دوم مطرح شده در تحقیق عبارت است از این که: نکات مرتبط با آموزش گیرنده یا متربی در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی کدامند؟
درآموزش ارزش ها ،آموزش گیرنده یا متربی به عنوان یکی از ارکان اساسی جهت پیاده کردن فرآیندآموزش می باشد و تمام روش ها و فعالیت ها در جهت کمک و تسهیل در یادگیری ایشان صورت می گیرد؛ لذا می توان گفت که آموزش گیرنده یا متربی از سهم عمده ای درآموزش ارزش ها برخوردار است .آشنایی با نکات مرتبط با آموزش گیرنده یا متربی ، به مربی کمک می کند تا با در نظر گرفتن این ویژگی ها ، به دقت به تهیه و تنظیم فعالیت ها و برنامه های آموزشی بپردازد بپردازدو احیانا در صورتی که مشاهده کند که متربیان فاقد یک یا چند مورد از
ویژگی های مورد نیاز برای یک متربی یا متعلم ،وارد عمل شده و به اصلاح یاتقویت و تحکیم آن ها در ایشان بپردازد.
این نکته بایستی مد نظر مسئولان تربیتی به ویژه مربیان، معلمان و اساتید قرار گیرد که بی توجهی به ویژگی های متربی منجر به تنظیم و اجرای برنامه های تحمیلی گشته و آسیب های جدی به متربیان وارد می کند و عملا مسیر آموزش را منحرف یا نابود می کند.در جهت ارائه یک آموزش
مناسب و کارآمدآموزش گیرنده ها یا متربیان علیرغم برخورداری ازاحتیاجات، علائق و تـوانـائی
های متفاوت بایستی در تلاش باشد تا به ویژگی های زیر متصف شود. که این موارد عبارتند از:
آمادگی(که شامل آمادگی فطری- آمادگی روانی و فکری- آمادگی عاطفی و جوانی، آمادگی اجتماعی، آمادگی مذهبی، آمادگی اقتصادی، آمادگی سیاسی و آمادگی فرهنگی می باشد) انگیزه – قدرشناسی – اراده مصمم بلند همتی و جدیت – الزام به عمل – تهذیب نفس – تواضع و احترام در برابر استاد – عزت نفس – مبارزه با ناکامی های احتمالی در امر یادگیر- یادگیری فعالانه- قصد تقرب به خدا و تحصیل یقین – پرهیز از تقلید کورکورانه- شهامت پرسیدن- خودسازی که خود شامل ( مشارطه یا عزم- مراقبه- محاسبه و مؤاخذه )می باشد.
سوال سوم مطرح شده در این تحقیق عبارت است از این که: نکات مرتبط با محتواهای درسی در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی کدامند؟

(مول بر لیتر)

۶/۷۷

۴۸/۰

۳۷۵/۱

۷۱

۴۲/۰

۷۵/۲

۹/۶۸

۲۷/۰

۱۲۵/۴

۵۳

۱۲/۰

۵/۵

۱/۲۳

۰۵/۰

۲۵/۸

۲-۶-۳- تأثیر غلظت سود بر نفوذ مرکاپتایدها و رادیکال‌های آزاد
به‌منظور بررسی اثر غلظت سود بر نفوذ رادیکال‌های آزاد ابتدا ارتباط بین چسبندگی و غلظت سود در شکل (۲-۱۶) آورده شده است. همان‌گونه که در شکل (۲-۱۶) مشاهده می‌شود، در غلظت‌های پایین سود، چسبندگی محلول سود با افزایش غلظت سود به‌کندی افزایش می‌یابد. برعکس در غلظت‌های بالای سود مخصوصاً غلظت‌های بالاتر از ۷۵/۲ مول بر لیتر چسبندگی محلول سود با افزایش غلظت به‌تندی افزایش می‌یابد. واضح است که افزایش چسبندگی به نفع واکنش اکسیداسیون سدیم مرکاپتاید نمی‌باشد. همان‌گونه که قبلاً ذکر شد، تبدیل سدیم مرکاپتایدها به دی‌سولفیدها در محلول سود یک واکنش غیر ابتدایی است که توسط رادیکال‌های آزاد انجام می‌شود. در مراحل واکنش RS^– باید در توده محلول به سمت کاتالیست حرکت کند و سپس واکنش تبدیل یون RS^– به رادیکال آزاد RS صورت پذیرد. پس‌ازآن رادیکال‌های آزاد تولیدشده به محلول برمی‌گردند و واکنش می‌دهند تا دی‌سولفیدهای RS-SR تشکیل شوند. حال هرچه چسبندگی محلول سود بیشتر باشد مقاومت انتقالی محلول در مقابل حرکت و نفوذ مرکاپتایدها و رادیکال‌های آزاد بیشتر است و درنتیجه سرعت واکنش کندتر است [۲۴].

دما: ◦c 50، سرعت همزن: rpm1250، مقدار کاتالیست:gr 5/0
‌غلظت اولیه پروپان مرکاپتایدسدیم ۰۳۵/۰ مول بر لیتر در غلظت‌های مختلف سود، m/m 25/0 کاتالیست CoSPc بر روی کربن فعال.
شکل ۲-۱۶- تغییرات چسبندگی محلول سود با غلظت آن [۲۴]
۲-۶-۴- تأثیر دما بر واکنش اکسیداسیون مرکاپتایدهای‌سدیم
دما یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر سرعت واکنش‌ها می‌باشد، تأثیر دما بر واکنش اکسیداسیون پروپان مرکاپتایدسدیم در شکل (۲-۱۷) آورده شده است.

شکل ۲-۱۷- تأثیر دما بر واکنش اکسیداسیون پروپان مرکاپتایدسدیم (سایر پارامترهای عملیاتی ثابت) [۲۵]
این واکنش یک واکنش گرماگیر (endothermic) است و سرعت واکنش با افزایش دما، افزایش می‌یابد. بعلاوه افزایش دما به نفع حلالیت و توزیع کاتالیست در محلول سود می‌باشد [۲۵].
با بهره گرفتن از داده‌های ارائه‌شده در شکل (۲-۱۷) معادله اکسیداسیون مرکاپتایدها (معادله ۲-۴) به‌صورت زیر برای کلیه دماها قابل‌تعمیم است.

(۲-۲۳)

R _RSNa=

۲-۶-۵- تأثیر دما بر فعالیت کاتالیست در محلول سود
مطابق شکل (۲-۱۸) فعالیت کاتالیست با افزایش دما و همچنین با افزایش زمان نگهداری کاتالیست کاهش می‌یابد.
برای مقایسه فعالیت کاتالیست در دماها و زمان‌های مختلف مقدار جذب اشعه ماوراءبنفش در طول‌موج ۶۶۵ نانومتر مبنای مقایسه می‌باشد.

A: دمای نگهداری برابر دمای اتاق و زمان نگهداری ۳۰ دقیقه
B: دمای نگهداری برابر دمای اتاق و زمان نگهداری ۶۰ دقیقه
C: دمای نگهداری برابر دمای اتاق و زمان نگهداری ۹۰ دقیقه
D: دمای نگهداری برابر ◦C 70 و زمان نگهداری ۳۰ دقیقه

«خدا نهايت خشنودي خود را در اسلام قرار داده و فرازترين نقطه ستون‌هايي ـ شرع ـ در اين دين ايستاده، و بالاترين مقام طاعتش را در پيروي آن نهاده‏ پس اسلام نزد خدا استوار پايه است و افراشته بنيان»^[503]
3ـ پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله); بیانگر و معیار حق
از دیدگاه حضرت امير(علیه السلام)، وجود پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و سیرۀ آن حضرت دقیقاً حق بوده و آشکارکننده حق^[504] از جانب خدایی است که او را به حق مبعوث گردانیده^[505] و مسلّم است که پیروی ازآن بزرگوار، معیار شایسته‌ای برای تمایز حق از باطل می باشد; یعنی هر کس مطابق دستورات آن حضرت عمل كند به حق دست يافته است:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

« و گواهي مي‏دهم كه محمد (صلی الله علیه وآله) بندۀ او و فرستاده اوست. او را هنگامي فرستاد كه نشانه‏هاي رستگاري پنهان بود، و راه‌هاي دين نهان. پس حقّ را آشكار نمود و مردم را نصيحت فرمود، و راه راست را نشان داد و به ميانه‏روي فرمان داد. درود خدا بر او و خاندان او باد. »^[506]
4- قرآن
یکی از بهترین معیارهای شناخت حق از باطل، «قرآن » است. چنانكه اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) در نهج‌البلاغه، دربارۀ معيار بودن آن، به چند ويژگي‌قرآن اشاره مي‌فرمايند:
الف) بیانگر راه مستقیم:
« چپ و راست ـ كمينگاه ـ گمراهي است، و راه ميانگين راه راست ـ الهي است ـ كتاب خدا و آيين رسول آن را گواه است، و سنّت را گذرگاه است، و بازگشت بدان جايگاه است.»^[507]
ب) پیوسته حق گو:
« كتاب خدا در دسترس شماست، زبان آن كند نيست، گوياست. خانه‏اي است كه پايه‏هايش ويران نشود، و صاحب عزّتي است كه يارانش را هزيمت نبود.»^[508]
ج) بیناکننده:
« كتاب خدا كه: بدان راه حق را مي‏بينيد، و بدان از حق سخن مي‏گوييد، و بدان حق را مي‏شنويد. بعض آن بعض ديگر را تفسير كند، و پاره‏اي بر پاره ديگر گواهي دهد.»^[509]
د) میزان حق، راهنمای خیر و شر:
« خداي تعالي كتابي راهنما را نازل فرمود و در آن نيك و بد را آشكار نمود.»^[510]
5 – اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله)
اهل بیت رسول خدا (علیهم السلام) پس از پیامبر(صلی الله علیه وآله)، در کنار قرآن و به عنوان مفسّر و معلّم قرآن و داناترین افراد به سیره و سنّت رسول خدا(صلی الله علیه وآله) راهنمایی امّت را بر دوش دارند و همچون پرچم و نشانه، محور حق می باشند^[511] و افراد باید خود را با این محور بسنجند تا متوجه شوند به چه ميزان بر حق منطبق هستند. بدیهی است که باید به گونه ای پیرو آنان بود که نه از آنان پیش تر افتاد و نه عقب تر از آنان قرار گرفت که نجات انسان تنها ملازمت و هم راهی با آنان است:
« نشانه حق در ميان ماست. كسي كه از آن پيش افتد از دين برون است، و آن كه پس ماند تباه و سرنگون است و آن كه همراهش باشد با رستگاري مقرون.»^[512]
این خاندان پاک و معصوم همان کسانی هستند که ذره‌ای از حق منحرف نشده اند. از این رو، معیار شایسته حق و آیین الهی‌اند و راهشان ادامۀ سیرۀ رسول گرامی (صلی الله علیه وآله) وبازدارنده ازهرگونه تحریف و گمراهی است. مسلّم است هر جا حق از مسیرش خارج شود، به وسیلي آن‌ ها به جایگاه خویش بازگشته، از باطل فاصله می گیرد.^[513] بدین سان، در طوفان ها و گردبادهای حوادث، تنها در پناه ایشان می توان سالم ماند و همیشه بر مسیر حق باقی بود.
اميرمؤمنان علی (علیه السلام) کامل ترین انسان و بهترین و شایسته ترین معیار حق برای همۀ انسان‌هاست. حق با علی معنا پیدا می کند و علی با حق تجلی یافته و یکی گشته است. بارها پيامبر اكرم(صلی الله علیه وآله) به این موضوع اشاره نموده اند كه:
«الحَقُّ مَعَ عَلی وَ عَلیُ مَعَ الحَقِّ»^[514]
هرچند هیچ کس نمی تواند حق مطلب را درباره علی(علیه السلام) و حق بودن وی ادا کند، ولی نهج البلاغه آکنده از کلام گهربار آن حضرت است که درموردحق بودن خود ما را راهنمایی می کند. ^[515] حضرت امير(عليه‌السلام)، براي دعوت مردم به سوي خود، جهت نجات آنها از لغزشگاه‌هاي باطل، راه خود را راه حق معرّفي، مي‌فرمايند:
« به خدايي كه جز او خدايي نيست من به راه حق مي‏روم. »^[516]
اميرالمؤمنين (علیه السلام) ملاک و معیار شایسته و بارزی است که هر که در فکر و عمل، صادقانه و عاشقانه، با حضرت امير(ع)و سخنان ايشان هماهنگ و هم‌گام و تابع و پیرو باشد، به حق نزدیک است و هرچه احساس دوری و غربت کند ، از حق نیز دور شده، به باطل روی آورده است. چراكه اميرالمؤمنين(ع) شایسته ترین مردم و بر حق ترین آنان است. خود آن حضرت بارها به مناسبت های گوناگون، مردم را به این مهم متوجه فرموده‌اند؛^[517]
مردم درشناخت و معرفت به حق وپيروي ازآن چند دسته‌اند. از بررسی حوادث بعد از رحلت رسول‌خدا(صلی‌ الله ‌علیه ‌وآله ‌وسلم)مي‌توان مردم آن عصر را درميزان معرفت وپيروي ازحق، در سه دسته جای داد:

الف) عارف به حق

اين گروه کسانی بودند که دلهایشان از ایمان پر شده بود و اسلام وتعاليم او را به‌خوبي ياد گرفتند، وبه معرفت حق فقط اكتفا نداشتند، بلكه جهاد براي حق هم داشتند، ودر اين راه جانشان را فدا می­کردند، اين گروه از نظر تعداد، بسيار كم بودند و در رأس آنها سلمان، أبوذر، مقداد و عمار قرار داشتند، اين گروه پرچم حق را به دست گرفتند، وهمواره حق را تبيين می‌کردند و مردم را به سوي حق دعوت مي‌كردند، ونقش بسيار بزرگی در حفظ اسلام داشتند.^[518] اين گروه را می­توان خواص جامعه نامید؛ كساني كه براساس فكر و آگاهي و تحليل، تصميمي را اتخاذ و به آن عمل مي‏کردند.

ب) منكران حق

كساني كه حق را قبول نمي‌كردند وآنرا رد می‌نمودند؛ البته می­توان گفت به شهادت کتب تاریخی اعتراض آنها به حق از زمان پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم)پیدا شده بود^{؛ [519]} اما بعد از رحلت پیامبر(صلّی الله وعلیه وآله) اعتراضشان آشكار شد و پرچم مخالفت با حق را به دست گرفتند و رو در روي اميرمؤمنان علي(علیه‌السلام) واهل بيت قرار گرفتند، تا وقتي كه خلافت را به دست گرفته ومردم را بر بيعت مجبور كردند.^[520]
ج) متحیّران در حقّ
گروه سوّم را می­توان عوام مردم دانست. ايشان كساني بودند كه بدون تحليل و تشخيص صحيح، تحت تأثير جو، اقدام و حركت مي‏كنند، ^[521] اين گروه یا حق را بخوبي نمي‌شناختند و یا حق را مي­شناختند، ولي بدون تحليل وتشخيصِ درست حركت مي‌كردند، يا تازه در اسلام وارد شده بودند، وهنوز تعاليم اسلام راستين در دلشان رسوخ نکرده بود، بالخصوص مردمي كه بعد از رحلت پیامبر(صلی الله علیه وآله و سلم)وارد اسلام شدند، يعني اصلاً اسلام حقيقي را هيچ وقت نديده بودند، مگر اسلامي كه به دست خلفا معرّفي شده بود. طبیعی بود که اين گروه به آساني دچار شبهه شده و برايشان حق به باطل آمیخته شود.
نگه داشتن حق و منحرف نشدن از آن، پس از شناختن و هدایت و رسیدن به آن، به استقامت و پایداری شایسته‌ای نیازمند است. يار مطلوب اميرالمؤمنين(علیه‌السلام) که خالصانه، جویای حق است، نباید به خاطر زیان های ظاهری، جبهۀ حق را ترک کند و به سوی باطل رود، هر چند ظاهراً ممکن است باطل دشواری کم تری داشته و حتی سود و بهره دنیوی به دنبال داشته باشد.
از دیدگاه اميرمؤمنان علی (علیه السلام)،عوامل معرفت به حق و استقامت در راه آن، عبارتنداز:
الف ) تلاش و کوشش
شناخت ودستيابي به حق جز با جدیّت و تلاش، امکان پذیر نیست و انسان های کوشا مانوس حق هستند و آن را درک می کنند چراكه تلاش و کوشش بااستقامت درحفظ حق ملازم است^[522] وهرگزازآن جدا نمی‌شود:
« حق جز با كوشش بدست نيايد » ^[523]
ب ) امیدواری به حق در عین کمی افراد آن
برخی افراد همه جا خود را طرفدار اکثریت نشان می دهند، ولی انسان های حق شناس و آزاده هر جا وارد شوند تنها حق را در نظر دارند و از آن حمایت می کنند و هرگز به کثرت تعداد اهل باطل، فریفته نمی شوند تا بدان گرایش پیدا کنند^[524] و هر چند که طرفداران حق کم باشند ناامید نمی شوند:
« از دير باز حقّ و باطل- در پيكارند- و هر يك را گروهي خريدار. اگر باطل پيروز شود شيوۀ ديرين او است، و اگر حقّ اندك است، روزي، قدرت قرين اوست»^[525]
ج ) علم و صبر، دو اصل ملازم هم برای دفاع از حق
برای دفاع از حق و آشنا شدن به همه جوانب آن، علم و صبر با هم ملازمند:
« براي حق به هر دشواري هر جا بود در شو. و در پي آموختن دين رو. خود را به شكيبايي عادت ده در آنچه ناخوشايند است، كه شكيبايي ورزيدن درحق، عادتي پسنديده و ارجمند است. »^[526]
این گونه تربیت شدگان مکتب حق به پایه ای رسیده اند که وجود خود را به طور کامل وقف حق کرده اند و برای این که حق به ظهور برسد و حاکم گردد، هر جا حق را ببینند، به یاری آن برمی‌خیزند و هر جا با جبهه باطل روبه رو شوند، با آن می ستیزند و یاور و طرفدار حق هستند. ^[527]
د ) انس با حق و گریز از باطل
انس با حق سبب مي‌شود كه انسان ازسختي‌هايي كه در مسير حق وجود دارد نترسد و رنج‌هاي آن‌را تحمّل كند و به خاطر ترس از مشكلات، حق را رها نكند.^[528] این ويژگي ياران مطلوب اميرالمؤمنين(علیه السلام) همچون ابوذر است که به او فرمودند:
« ابو ذر همانا تو براي خدا به خشم آمدي، پس اميد به كسي بند كه به خاطر او خشم گرفتي. اين مردم بر دنياي خود از تو ترسيدند، و تو بر دين خويش از آنان ترسيدي. پس آن را كه به خاطرش از تو ترسيدند. بديشان واگذار، و با آنچه از آنان بر آن ترسيدي رو به گريز در آر. بدانچه آنان را از آن‏ بازداشتي، چه بسيار نياز دارند، و چه بي‏نيازي تو بدانچه از تو باز مي‏دارند. به زودي مي‏داني فردا سود برنده كيست، و آن كه بيشتر بر او حسد برند، چه كسي است. اگر آسمانها و زمين بر بنده‏اي ببندد، و او از خدا بترسد، براي وي ميان آن دو برون شوي نهد. جز حق مونس تو مباشد، و جز باطل تو را نترساند. اگر دنياي آنان را مي‏پذيرفتي تو را دوست مي‏داشتند، و اگر از آن به وام مي‏گرفتي امينت مي‏انگاشتند.»^[529]
ه ) آمادگی برای مقابله با روی گردانان از حق
یکی از عوامل شناخت وپيروي از حق، آن است که انسان همیشه برای مبارزه با ظالمان و مخالفان حق و عدالت (در عین شناخت و همراهی امام معصوم زمان خویش) آماده باشد :

۳-۲- مدل­سازی سیستم تولید در برنامه­ ریزی و زمانبندی

بهتر است در ابتدا یک محیط تولیدی عمومی را فرض کنیم و سپس نقش برنامه­ ریزی و زمانبندی را در آن توصیف نماییم. سفارشاتی که به یک سیستم تولیدی ارائه می­شوند باید به کارهایی^[۳۸] با زمان­های سررسید معین تبدیل شوند. هرکدام از این کارها باید در یک مرکزکاری^[۳۹] مشخص روی تعدادی ماشین با ترتیب یا توالی از پیش طراحی شده­ای اجرا شوند. از آنجایی که هرکدام از ماشین­ها ممکن است در مقاطع زمانی خاصی درگیر انجام کار باشند، اجرای هرکدام از کارها ممکن است بعلت مشغول بودن ماشین­های مربوطه با تأخیر مواجه شود. رویدادهای ناخواسته­ای در کارگاه مانند خرابی ماشین(ها)، زمان­های کار طولانی­تر از انتظار و غیره می­توانند برنامه زمانبندی اجرای کارها را با مشکل مواجه کنند. در چنین محیط­هایی تهیه یک برنامه زمانی دقیق و کامل می ­تواند به کارایی و کنترل بهتر عملیات کمک کند.
کارگاه تنها قسمتی از سازمان که تحت تأثیر فرایند زمانبندی قرار دارد نیست. فرایند زمانبندی همچنین با فرایند برنامه­ ریزی تولید – که برنامه ­های میان مدت و دراز مدت تولید را برای سازمان مشخص می­ کنند – در ارتباط تنگاتنگ است. تصمیم ­گیری­هایی که دراین سطح از سازمان گرفته می­ شود ممکن است بر برنامه ­های زمانبندی کارگاهی نیز مستقیماً تأثیر گذار باشند. شکل ۳-۱ نمودار جریان اطلاعات را در یک سیستم تولیدی نوعی نمایش می­دهد [۹].

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

سیستم زمانبندی تولید دارای سه نوع ورودی است. سفارش مشتری (یا محصولاتی که باید تولید شوند)، برنامه تولید (هرکدام از عملیات مورد نیاز برای تولید هر محصول باید روی چه منبع یا منابعی اجرا شوند)، وضعیت منابع با توجه به محدودیت­ها و قیود کارگاه. سفارش مشتری دارای خصوصیات نوع محصول، تعداد یا مقدار و زمان تحویل می­باشد. برنامه تولید باید مشخص کننده روتینگ^[۴۰] تولید محصول و تخمین زمان یا هزینه استاندارد تولید هر عملیات در روتینگ بر روی منبع مقتضی است. خروجی سیستم زمانبندی تولید، ترتیب زمانی اجرای عملیات برای تولید محصول یا محصولات نهایی در قالب گانت چارت^[۴۱] است که در آن دقیقاً مشخص شده که هر کدام از عملیات بر روی کدام یک از منابع و با چه زمان­های آغاز و پایانی اجرا می­شوند.
در تولید، سیستم­های برنامه­ ریزی و زمانبندی باید با فرایندهای دیگر تصمیم ­گیری سازمان در تعامل باشند. یک فرایند بسیار عمومی در این زمینه برنامه­ ریزی مواد (MRP)^[42] است. هنگامی که زمانبندی عملیات در حال برنامه­ ریزی است، مهم است که تمام مواد خام و منابع مورد نیاز در زمان مقتضی فراهم باشند. زمان­های برنامه­ ریزی شده اجرای کار باید توسط سیستم برنامه­ ریزی و زمانبندی و با هماهنگی سیستم MRP بدست آیند.
سیستم­های MRP بطور معمول دارای جزئیات نسبتاً کمی از برنامه اجرای کارها هستند. هر کار، دارای یک ساختار مواد (BOM)^[43] است که قطعات و مواد مورد نیاز برای انجام عملیات تولید را مشخص می­سازد. سیستم MRP انبار مربوط به هرکدام از قطعات یا مواد را زیرنظر دارد. بعلاوه زمان سفارش هرکدام از قطات را نیز معین می­ کند. در سازمان­هایی که هیچ سیستم برنامه­ ریزی و زمانبندی وجود ندارد، عمدتاً به برنامه MRP بسنده می­ شود. بدیهی است که یک سیستم تولیدی پیچیده نمی­تواند به برنامه حاصل از MRP بسنده کند. در چنین سازمان­هایی، وجود یک سیستم برنامه­ ریزی وزمانبندی عملیات، ضروری است.
امروزه کارخانجات تولیدی مدرن از سیستم­های اطلاعات تولید^[۴۴] که شامل شبکه­ ای از کامپیوترهای بهم پیوسته و پایگاه­های داده^[۴۵] مختلف است استفاده می­ کنند. کامپیوترهای محلی،
شکل ۳-۱: نمودار جریان اطلاعات در یک سیستم تولیدی [۹]
ایستگاه­های کاری و ترمینال­های ورود اطلاعات به سرورهای مرکزی یا پایگاه­های داده مرتبط هستند و از داده ­های ثبت شده استفاده یا داده ­های جدید را ثبت می­ کنند. برنامه­ ریزی و زمابندی هم توسط یکی از کامپیوترهای مستقر در این شبکه انجام می­گردد. هرکدام از ترمینال­های شبکه می­توانند از اطلاعات برنامه­ ریزی و زمابندی استفاده کنند و همچنین نقش اساسی در ثبت رویدادهای کارگاه مانند تغییرات در وضعیت ماشین­ها، کارها و انبار ایفا کنند.
در سیستم­های امروزی­تر، کلیه فرایندها و جریان­های اطلاعات سازمان در یک سیستم یکپارچه اطلاعاتی تحت عنوان Enterprise Resource Planning System مجتمع شده و امکانات وسیعی در کنترل، تصمیم ­گیری و ارزیابی فرایندها، از بالاترین سطوح سازمان و زیرمجموعه­های آن و حتی تأمین­کنندگان و مشتریان تا جزئی­ترین سطوح فعالیت در سازمان را در اختیار قرار می­ دهند.

۳-۳- کارها، ماشین­ها و کارگاه­ها

در این بخش تعاریف پایه­ای و نمادهای استفاده شده در مدل­سازی مسئله برنامه­ ریزی و زمانبندی شرح داده شده است. در تمام این پایان نامه تعداد کارها با و تعداد ماشین­ها با نمایش داده شده است. زیرنویس­های برای نشان دادن اندیس کار و زیرنویس­های برای نشان دادن اندیس ماشین استفاده شده ­اند.
زمان کار^[۴۶] (): زمان کار نشان دهنده مدت زمانی است که انجام کار روی ماشین بطول می­انجامد. درصورتی­که زمان کار به ماشین وابسته نباشد از زیر نویس صرف­نظر کرده و آن را با نمایش می­دهیم. نرخ تولید یک ماشین برهمین اساس بصورت تعریف می­ شود که بیانگر تعداد دفعات انجام کار در واحد زمان است.
زمان ورود^[۴۷] (): زمان ورود کار زمانی است که کار به سیستم وارد می­ شود؛ یعنی زودترین زمانی که کار می ­تواند آغاز شود را زمان ورود آن کار می­نامند.
زمان تحویل^[۴۸] (): زمان تحویل زمانی است که نتیجه انجام کار باید به مشتری تحویل داده شود یا به بیان دیگر زمانی است که انجام کار در آن باید خاتمه یافته باشد. زمان خاتمه انجام کار می ­تواند دیرتر از زمان تحویل آن باشد اما باعث ایجاد جریمه^[۴۹] می­ شود. درصورتی­که زمان تحویل بطور قطع باید رعایت شود، به این زمان، مهلت^[۵۰] گفته می­ شود.
وزن کار (): وزن یک کار در واقع یک ضریب اولویت برای آن کار است که بیانگر اهمیت اجرای آن کار در مقایسه با کارهای دیگر در سیستم است.
چهار مشخصه­ای که در بالا ذکر شدند، اطلاعات ایستا بودند چراکه به زمانبندی انجام شده وابسته نیستند. در مقابل این مشخصات، اطلاعاتی که ثابت نبوده و به زمانبندی وابسته هستند اطلاعات پویا نام دارند. در ادامه به چند مورد از مهم­ترین اطلاعات پویا می­پردازیم.
زمان شروع (): زمان شروع ، زمان آغاز اجرای کار روی ماشین است و در صورتی­که زیرنویس در آن نیامده باشد، به معنی زمان شروع اولین عملیات^[۵۱] مربوط به کار در سیستم است.
زمان تکمیل (): زمان تکمیل ، زمان خاتمه اجرای کار روی ماشین است و درصورتی­که زیرنویس در آن نیامده باشد، به معنی زمان تکمیل آخرین عملیات مربوط به کار در سیستم است.
یکی از مشخصه­های مهم در مدل زمانبندی، جانمایی ماشین­ها در سیستم است. چندین جانمای مهم در طراحی کارگاه برای ماشین­ها وجود دارد که در ادامه به آن­ها اشاره می­ شود.
مدل تک ماشین^[۵۲]: بسیاری از سیستم­های تولید می­توانند بعنوان یک مدل تک ماشین درنظر گرفته شوند. بعنوان مثال اگر در یک سیستم چند ماشین، یک ماشین بعنوان گلوگاه سیستم مطرح باشد، تنها همان ماشین تعیین کننده عملکرد سیستم زمانبندی در سیستم خواهد بود. در چنین شرایطی منطقی است که ابتدا ماشین گلوگاه سیستم در مرحله اول برنامه­ ریزی و زمانبندی شده و ماشین­های دیگر به طبع آن در مراحل بعدی قرار بگیرند. این راه حل ایجاب می­ کند که در مرحله اول مسئله برنامه­ ریزی و زمانبندی به یک مدل تک ماشین تقلیل پیدا کند. مدل تک ماشین همچنین در سیستم­هایی که دارای پیچیدگی بسیار زیاد هستند کاربرد دارد. در این سیستم­ها معمولاً سعی می­ شود که مسئله بزرگ مورد مطالعه به چندین مسئله تقلیل یافته کوچکتر (مانند مسئله زمانبندی مدل تک ماشین) شکسته شده و سپس حل شود.
مدل ماشین­های موازی^[۵۳]: یکی از تعمیم­های مدل تک ماشین بصورت مجموعه ­ای از ماشین­هاست که بصورت موازی در کنار هم کار می­ کنند. تعداد زیادی از سیستم­های تولیدی از تعدادی مراکز کاری تشکیل شده ­اند که هر کدام از آن­ها شامل تعدادی ماشین موازی هستند. در اغلب موارد ماشین­های موجود در یک مرکز کاری مشابه هستند، و بدین ترتیب یک کار که به مرکز کاری وارد شده است می ­تواند روی هرکدام از آن ماشین­ها اجرا شود. دلایلی که در اهمیت توجه به مدل تک ماشین مطرح شدند می­توانند درمدل ماشین­های موازی هم مطرح باشند. مثلاً اگر در یک سیستم با چندین مرکز کاری، یکی از مراکز گلوگاه اجرای فرایندهای سیستم باشد، می­توان آن ­را بعنوان یک مرکز کاری با ماشین­های موازی فرض کرده و برنامه­ ریزی و زمانبندی را ابتدا برای آن و سپس برای باقی مراکز کاری انجام داد.
باید به این نکته توجه داشت در مدل ماشین­های موازی لزوماً همواره تمام ماشین­ها مشابه نیستند مثلاً برخی ماشین­های مجموعه ممکن است قدیمی­تر باشند و درنتیجه سرعت یا کیفیت اجرای کارها روی این ماشین­ها کمتر از سرعت یا کیفیت اجرای همان کارها روی ماشین­های دیگر از همان نوع باشد.
مدل جریان کارگاهی ^[۵۴]: در بسیاری از سیستم­های تولیدی، خصوصاً تولید کنندگان محصولات مونتاژی، اجرای هر کار مستلزم انجام تعدادی عملیات پشت سر هم روی تعدادی ماشین است. درصورتی که روتینگ همه کارها یکسان باشند یعنی همه کارها برای اجراشدن به ترتیب یکسان از ماشین­های یکسانی عبور کنند، به آن جریان کارگاهی گفته می­ شود. در چنین سیستمی، ماشین­ها بصورت سری قرار داشته و با هم راه ­اندازی می­شوند. هر کار پس از اجرا شدن روی یک ماشین به صف انتظار اجرای ماشین بعدی منتقل می­ شود. یک تعمیم از مدل جریان کارگاهی، مدل جریان کارگاهی منعطف^[۵۵] است. جریان کارگاهی منعطف دارای تعدادی مراحل مختلف است که هر کدام از مراحل شامل تعدادی ماشین موازی هستند و در مجموع شیوه ارتباط مراحل مختلف بصورت یک جریان کارگاهی است. در هرکدام از مراحل، این انعطاف وجود دارد که کار رسیده بتواند روی هرکدام از ماشین­های آن مرحله اجرا شود.
مدل کار کارگاهی^[۵۶]: در برخی کارگاه­ها، کارهای رسیده دارای روتینگ­های متفاوتی هستند. در نتیجه هر کار برای اجرا شدن باید از ماشین­های مشخصی که در روتینگ آن معین است عبور کند. چنین مدلی را مدل کار کارگاهی نامیده اند. در واقع مدل جریان کارگاهی حالت خاصی از مدل کار کارگاهی است که در آن تمام کارها دارای روتینگ یکسان هستند. یک تعمیم از مدل کار کارگاهی، مدل کار کارگاهی منعطف^[۵۷] است. در این مدل، هر کار می ­تواند روی یک یا چند ماشین اجرا شود. بنابراین در مدل کار کارگاهی منعطف، پیش از زمانبندی اجرای عملیات باید معین شود هر کار روی کدام ماشین اجرا گردد.
مدل زنجیره تأمین^[۵۸]: این مدل، یک مدل سطح بالا است که در آن یک محیط تولیدی به شبکه­ ای از اجزای بهم مرتبط تقسیم می­ شود که هرکدام از این اجزا خود دارای یک مدل کار کارگاهی (منعطف) یا جریان کارگاهی (منعطف) هستند.

۳-۴- معیارهای کارایی در زمانبندی تولید

در عمل از معیارهای کارایی مختلفی برای برنامه­ ریزی و زمانبندی در سیستم­های تولیدی استفاده می­ شود اما در واقع همگی این معیارهای کارایی ترکیبی از تعدای معیار پایه هستند. در ادامه به چند نمونه از معیارهای پایه­ای و معروف در بررسی عملکرد سیستم­های زمانبندی تولید اشاره می­گردد.
معیارهای توان عملیاتی^[۵۹] و Makespan: در بسیاری از سیستم­های تولیدی، افزایش میزان توان عملیاتی یکی از مهمترین معیارهایی کارایی برنامه­ ریزی به شمار می­رود تا جایی که در بسیاری از موارد عملکرد مدیران براساس میزان بهبود در این معیار اندازه ­گیری می­ شود. زمان throughput یک قطعه، مدت زمانی است که طول می­کشد تا آن قطعه از سیستم عبور کند. توان عملیاتی یک سیستم تولیدی که برابر نرخ خروجی آن نیز است، بر اساس ظرفیت ماشین­های گلوگاه­ها (یعنی ماشین­های دارای کمترین ظرفیت) مشخص می­ شود. بنابراین بیشینه کردن میزان توان عملیاتی یک سیستم تولیدی معادل بیشینه کردن ظرفیت تولید ماشین­های گلوگاه سیستم است.
معیار Makespan زمانی مهم ارزیابی می­ شود که تعداد کارها محدود باشد. Makespan که با نشان داده می­ شود عبارت از زمانی است که آخرین کار خاتمه پیدا کند.
که در آن زمان خاتمه کار است. معیار Makespan شباهت زیادی به معیار توان عملیاتی دارد.
معیارهای وابسته به زمان تحویل^[۶۰]: تعداد زیادی معیار کارایی وابسته به زمان تحویل کار وجود دارد که در ادامه به برخی از آن­ها اشاره شده است.
اغلب سیستم­های زمانبندی براین اساس ایجاد می­شوند که دیرشدگی^[۶۱] انجام کارها را به حداقل برسانند. دیرشدگی انجام یک کار بصورت زیر تعریف می­ شود:
که در آن زمان تحویل کار است. حداکثر دیرشدگی در یک سیستم بصورت زیر تعریف می­ شود:
کمینه­سازی بیشینه دیرشدگی معادل کمینه­سازی دیرشدگی مربوط به بدترین شرایط کارایی در سیستم زمانبندی است.
معیار کارایی دیگری که در این زمینه قابل توجه است، تعداد کارهای دیرکرد^[۶۲] است. دیرکرد با رابطه زیر بدست می ­آید:
مجموع دیرکرد کارها بعنوان یک معیار کارایی سیستم زمانبندی نیز بصورت تعریف می­ شود.
هزینه­ های برپایی^[۶۳]: اغلب هنگامی که قصد داریم به بیشینه­سازی توان عملیاتی یا کمینه­سازی Makespan بپردازیم، باید به کمینه بودن هزینه­ های راه ­اندازی کارها نیز توجه لازم را داشته باشیم. باید توجه داشت که هزینه­ های راه ­اندازی لزوماً متناسب با زمان­های راه ­اندازی نیستند. بعنوان مثال هزینه­ های راه ­اندازی برای ماشینی که دارای ظرفیت بسیار زیادی است، قابل توجه نیست حتی اگر این راه ­اندازی شامل به هدر رفتن منابع یا زمان زیادی شود.
هزینه­ های انبارداری کالای درجریان ساخت^[۶۴]: هدف مهم دیگر در یک سیستم زمانبندی کمینه کردن هزینه­ های نگهداری و انبارداری کالای در جریان ساخت (WIP) است. WIP باعث افزایش هزینه­ های نقل و انتقال می­ شود ضمن آن­که WIPهای قدیمی­تر همواره در معرض آسیب­های ناشی از نقل و انتقال و نگهداری قرار دارند. معیار دیگری که می ­تواند بعنوان جایگزین WIP مورد استفاده قراربگیرد میانگین زمان throughput است. کمینه­سازی میانگین توان عملیاتی، با وجود سطح خروجی ثابت، باعث کاهش WIP خواهد شد. همچنین کمینه­سازی زمان throughput وابستگی نزدیکی به کمینه­سازی مجموع زمان­های تکمیل کارها یعنی دارد. هدف شرح داده شده اخیر، معادل کمینه­سازی میانگین تعداد کارهای سیستم نیز می­باشد.
هزینه­ های انبارداری محصول نهایی^[۶۵]: کمینه­سازی هزینه­ های انبارداری محصولات تولید شده نیز یکی دیگر از اهداف مهم در سیستم­های زمانبندی محسوب می­گردد. درصورتی­که سیستم تولیدی از نوع ساخت-براساس-سفارش^[۶۶] باشد، آنگاه هزینه­ های انبارداری محصول معادل هزینه­ های تعجیل^[۶۷] در تولید خواهند بود. در سیستم­های Just-In-Time معمولاً کمینه­سازی مجموع تعجیل کارها بعنوان یک هدف مهم مطرح است. چرا که در یک سیستم JIT بدلیل اجتناب از هزینه­ های نگهداری و رسیدگی نباید کارها زودتر از موعد انجام شوند.
هزینه­ های انتقال^[۶۸]: در سیستم­هایی که شامل بخش­های تولیدی مجزا و دور از هم هستند، هزینه­ های انتقال کالاها بین مراکز کاری می ­تواند قسمت چشم­گیری از هزینه­ های تولید باشد. از این روی کاهش هزینه­ های انتقال نیز می ­تواند از جمله اهداف مهم سیستم­های برنامه­ ریزی و زمانبندی محسوب گردد.

۳-۵- مدلسازی ریاضی مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف^[۶۹]

مسائل زمانبندی در تمام حوزه ­های علوم از مهندسی کامپیوتر گرفته تا اقتصاد وجود داشته و نقش مهمی دارند. اغلب مسائل زمانبندی، از نوع مسائل بهینه­سازی ترکیبیاتی پیچیده هستند که حل آن­ها در حوزه زمان بوسیله الگوریتم­هایی که دارای پیچیدگی زمانی چندجمله­ای هستند ناممکن است. در میان این مسائل، زمانبندی کار کارگاهی منعطف یکی از پیچیده­ترین مسائل بهینه­سازی ترکیبیاتی است.
زمانبندی کار کارگاهی منعطف یکی از مباحث مهم در مدیریت تولید و همچنین بهینه­سازی ترکیبیاتی است. ثابت می­ شود که بدلیل پیچیدگی­های محاسباتی بسیار زیاد، غیرممکن است که بتوان جواب بهینه چنین مسأله­ای را در مقیاس­های عملی با روش های متداول در بهینه­سازی ترکیبیاتی بدست آورد. برای حل مسأله زمانبندی در محیط کارگاهی دو رویکرد وجود دارد: رویکرد سلسله مراتبی^[۷۰] و رویکرد یکپارچه^[۷۱]. در رویکرد سلسله مراتبی، تخصیص وظایف به ماشین­ها و توالی عملیات روی ماشین­ها بطور جداگانه بررسی و حل می­شوند. در رویکرد یکپارچه، تخصیص وظایف و توالی عملیات توأمان مورد توجه و حل قرار می­گیرند. از آنجایی که مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف یک مسأله NP-hard است روش بکار گرفته شده در این پایان نامه یک روش مکاشفه­ای^[۷۲] مبتنی بر همکاری تعدادی عامل­های واکنشی ساده و تکامل آن­ها در جهت جستجوی جواب(های) بهینه است.
در مسأله کلاسیک زمانبندی کارگاهی^[۷۳]، اجرای تعداد کار روی ماشین مستقل زمانبندی می­ شود. برای هر کار مسیر^[۷۴] اجرا، بطور کامل مشخص و معین است. همه ماشین­ها از لحظه صفر تا انتهای کارها آماده هستند و کارها بدون هیچگونه رقابتی برای در اختیار گرفتن ماشین­ها اجرا می­شوند. مسأله عمومی زمانبندی کارگاهی یک مسأله شدیداً NP-hard است. امروزه انعطاف­پذیری ماشین­ها و خطوط تولید در صنایع نیازمند سیستم­هایی برای برنامه­ ریزی چنین شرایطی است. مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف تعمیمی از مسأله زمانبندی کارگاهی عمومی که در بالا شرح داده شد است که در آن فرض می­ شود که به ازای هر عملیات، حداقل یک نوع ماشین برای اجرای آن در کارگاه وجود دارد. بنابراین زمانبندی کار کارگاهی منعطف علاوه بر مسأله زمانبندی شامل یک زیر مسأله تخصیص وظایف برای تخصیص هر کدام از عملیات به یکی از ماشین­هایی که قابلیت اجرای آن­را دارند نیز می­باشد. بنابراین مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف دارای دو مشکل است: یکی تخصیص هرکدام از عملیات به ماشین مقتضی و دوم زمانبندی آن­ها در جهت حداقل سازی یک یا تعدادی از توابع هدف^[۷۵] معین از پیش تعریف شده.
مدل ریاضی مسأله زمانبندی کار کارگاهی منعطف در این تحقیق بصورت زیر درنظر گرفته شده است. در این مدل ماشین و کار^[۷۶] تعریف شده است. هر کار شامل تعدادی عملیات است که با نمایش داده میشوند که در آن اندیس کار مربوطه و اندیس عملیات مربوط به کار ام است و تعداد عملیات مربوط به کار ام می­باشد. درنتیجه نشان دهنده عملیات ام از کار ام است. بهمین ترتیب مجموعه ماشین­ها با نمایش داده می­ شود. مجموعه ­ای از ماشین­هایی را که می­توانند عملیات را انجام دهند ­را با نمایش می­دهیم. مجموعه توسط ماتریس با اعضای زیر تعریف می­ شود.
که در آن اندیس ماشین، اندیس کار و اندیس عملیات مربوط به کار است. اجرای هر عملیات روی ماشین به اندازه واحد زمانی بطول خواهد انجامید.
با توجه به تعاریف فوق ماتریس­های زیر را تعریف می­کنیم:

فعالیت­هایی مانند احداث بنا، تعریض و احداث راه ­ها و پیاده­روها در فضای سبز شهری می ­تواند صدماتی همچون آسیب به طوقه و تاج درختان در اثر برخورد با ماشین آلات، آسیب به ریشه در حین خاک برداری، خفگی ریشه به علت فشردگی خاک ناشی از تردد ماشین آلات سنگین و مسمومیت درخت در اثر کاربرد مواد شیمیایی مانند گازوئیل، قیر، رنگ و سیمان را به دنبال داشته باشد لذا جهت حفظ درختان از گزند چنین خطراتی باید مراقبت­های لازم از درختان حین عملیات ساختمانی به عمل آید. این مراقبت­ها می ­تواند شامل ایجاد حفاظ اطراف درختان و توجه و دقت کافی هنگام استفاده از مواد شیمیایی باشد. شاخه­ های گونه ­هایی با تاج­های بزرگ مانند نمدار و افرا که معمولا برای کاشت در حاشیه معابر استفاده می شوند ممکن است برای عبور و مرور مشکل­ساز شوند. راه حل این مشکل هرس شدید است که زیبایی طبیعی درخت را از بین برده و آن را مستعد هجوم بیماری ها می­ کند. لازم به ذکر است که جهت جبران آسیب­های وارده به ریشه درختان در اثر عملیات حفاری و ساختمانی، باید ضمن برقراری توازن ریشه و تاج از طریق انجام هرس­های مناسب، آنها را از طریق کوددهی تقویت کرد. همچنین تنش­های حرارتی و رطوبتی که در فصول گرم و سرد سال به درخت وارد می­ شود، هوشمندانه مدیریت نمود (بلانچارد و تاتار^[۴۰]، ۱۹۸۱؛ خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۸-۳- آسیب­های ناشی از شوری خاک
تجمع بیش از حد املاح موجود در خاک منجر به شوری خاک می­گردد که این امر باعث برهم خوردن تعادل بین عناصر موجود در بستر کاشت شده و اختلالات فیزیولوژیک درختان را به همراه خواهد داشت (کولینس و همکاران^[۴۱]، ۲۰۰۱). شوری خاک در اثر عواملی مانند زیادی املاح موجود در آب آبیاری، استفاده بی­رویه از کودهای شیمیایی و کاربرد نمک جهت یخ زدایی در سطح شهرها، تشدید می­گردد که مشکلاتی را برای درخت به همراه دارد، زیرا به علت افزایش غلظت یون­های ناشی از افزایش نمک به خاک و متعاقباً افزایش فشار اسمزی محلول خاک، شیب هیدرولیکی جریان آب تغییر نموده و در نتیجه درخت با خشکی فیزیولوژیک مواجه می­گردد. در این شرایط پلاسمولیز در سلولهای درخت رخ می­دهد (خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹). از طرف دیگر به دنبال تغییر شیب هیدرولیکی آب و مصرف آب ذخیره شده در اندام­های هوایی درخت و عدم جذب آب، درخت سریعاً دچار کم آبی شده که علائم آن ابتدا در جوانه­ ها و برگ­های در حال باز شدن روی سرشاخه ­ها به صورت سرخشکیدگی نمایان شده و به تدریج خشکیدگی در شاخه­ های قطورتر نیز گسترش می­یابد و نهایتاً منجر به مرگ درخت می­گردد. این اتفاق در درختانی مانند چنار که به شوری حساسند به ویژه در سال­هایی که میزان مصرف نمک جهت یخ زدایی معابر بالاست، مکرراً دیده شده است. نمکی که برای جلوگیری از یخ­زدگی معابر و خیابان­ها استفاده می­ شود مشکلات زیادی در بسیاری از شهرها از جمله شهرکرد، اردبیل و غیره بوجود آورد (هاواس^[۴۲]، ۱۹۸۵؛ پدرسون و فوستد^[۴۳]، ۱۹۹۶؛ پدرسون و همکاران^[۴۴]، ۲۰۰۰). مقاوت درختان در برابر خسارت نمک از طریق مقاومت یا اجتناب است. گونه­ های درختی از طریق دفع یون­های Na+ و Cl– از طریق ریشه­ها و جلوگیری از رسیدن یون­ها به قسمت­ های آسیب­پذیر انجام می­شوند (آلن و همکاران^[۴۵]، ۱۹۹۱). تفاوت­های اساسی بین مقاومت کلون­های مختلف صنوبر نسبت به شوری گزارش شده است (فانگ و همکاران^[۴۶]، ۱۹۹۸؛ جانسون^[۴۷]، ۱۹۹۹). مقاومت به شوری یک صفت کمی توارث پذیر است و به­نظر می­رسد مکانسیم آن مشابه مقاومت به خشکی، سرما و قرغاب شدن است (وینیکو^[۴۸]، ۱۹۹۸).
از علائم مشخص عارضه شوری در چنار، جمع شدن پنجه برگ­ها در قسمت میانی شاخه­ها و ظهور برگ­های بزرگتر از حد طبیعی درپاجوش­ها و تنه جوش­هاست که ظهور برگ­های بزرگ در این قسمت ­ها احتمالاً به علت اختلال در حرکت شیره نباتی و تجمع آن در بخش تحتانی درخت می­باشد قابل ذکر است که غلظت زیاد یون­هایی مانند سدیم و کلر می ­تواند بطور مستقیم موجب اختلال در باز و بسته شدن روزنه­های درخت گردد و بدین شکل صدمات شوری را بصورت سوختگی برگ­ها نمایان سازد (خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹).
۲-۸-۳-۱- کنترل و مدیریت
عدم استفاده از آب­های شور جهت آبیاری؛ استفاده از ماسه یا مخلوط ماسه و نمک به جای نمک جهت یخ زدایی معابر؛شایان ذکر است که یکی از روش های رایج جهت برف زدایی معابر در زمستان، استفاده از نمک می­باشد که اگر چه باعث کاهش نقطه انجماد یخ و برف و ذوب سریع آنها وحل مشکلات تردد وسایل نقلیه وعابرین می­گردد ولی به علت جاری شدن محلول آب نمک حاصل به بستر درختان، شوری خاک را به همراه دارد. به همین علت توصیه می­ شود که برای برف زدایی به جای نمک از مخلوط شن و نمک استفاده گردد تا علاوه بر کاهش مصرف نمک از اصطکاک ایجاد شده توسط شن نیز بهره برداری شود.

• • جمع­آوری لایه سطحی خاک باغچه­ها پس از یخ زدایی معابر با نمک و جایگزینی لایه سطحی خاک.

• • آبشویی مکرر خاک از طریق غرقاب کردن زمین و یا استفاده از سیستم آبیاری بارانی جهت شستشوی املاح اضافی موجود در خاک.

• • استفاده از سولفات کلسیم (گچ) و کلرور کلسیم در خاک جهت جایگزینی یون کلسیم با سدیم و کاهش شوری خاک.

• • حذف سرشاخه ­ها و شاخه­ های خشکیده در اثر شوری و فرم دهی تاج درختان پس ازقطع شاخه­ های خشک.

• • کاشت درختان مقاوم به شوری در معابر و حاشیه جاده ها.

۱-۹- آلودگی خاک
اگرچه درختان مختلف با شرایط خاک­های مختلف به­ طور کم و بیش سازگاری یافته­اند اما خاک­های مناطق شهری شرایط بسیار متفاوتی دارند (کارول^[۴۹]، ۱۹۹۲). برخی از مواد شیمیایی استفاده شده در مناطق شهری در خاک انباشته می­شوند و به درختان صدمه می زنند نمک ها، علف­کش­ها و گازهای طبیعی مهم­ترین عوامل ایجاد کننده این بیماری­ها هستند. در برخی مناطق نمک های استفاده شده برای ذوب کردن یخ در بزرگراه­ها توده­های سمی در آبراهه ها را وجود می­آورند (بلانچارد وتاتار^[۵۰]، ۱۹۸۱). علف کش هایی که بطور وسیع برای از بین بردن علف های هرز چمن ها استفاده می شوند صدمات قابل توجهی به درختان و دیگر درختان چوبی وارد می کنند. این مشکلات زمانی که از کودها و علف کش ها به­ طور همزمان استفاده می شود دو چندان می شود.
خاک­های اسیدی اغلب حاوی مقادیر اضافی برخی از عناصر ضروری و غیر ضروری هستند که هر یک در غلظت­های بالا ممکن است به درختان آسیب وارد کنند (ملکوتی و همکاران، ۱۳۸۴). از عناصر ضروری که به میزان زیادی مورد نیاز درختان است مانند نیتروژن و پتاسیم، معمولا اگر به مقدار بالای وجود داشته باشند سمیت کمتری نسبت به عناصر ضروری کم مصرف مانند روی، منگنز و بر دارند. برخی عناصر ضروری کم مصرف مانند منگنز و منیزیم دامنه­ وسیعی­تری نسبت به بر و روی دارند. نه تنها عناصر در دامنه­ سمیت اختلاف دارند بلکه درختان مختلف حساسیت مختلفی به سطوحی معینی از سمیت برخی از عناصر دارند. غلظتی که در آن عناصر غیرضروری برای درختان سمی هستند (بننت^[۵۱]، ۱۹۹۳)، بین عناصر متفاوت مختلف است و درختان نیز نسبت به آنها حساسیت متفاوتی دارند به عنوان مثال، برخی از درختان با میزان خیلی ناچیز نیکل آسیب می­بینند. اما می­توانند غلظت­های بالایی از عنصر آلومینیم را تحمل کنند (وانگ و همکاران^[۵۲]، ۲۰۰۸). آسیب ناشی از بالا بودن مقدار هر عنصر ممکن است اندک یا جدی و معمولا نتیجه­ آسیبی است که به سلول­ها وارد می ­آید اما این عنصر ممکن است در جذب یا اجرای عملکرد عنصر دیگر اختلال به وجود آورد و در نتیجه منجر به ایجاد نشانه­هایی از کمبود عنصری بشود که در عملکرد آن اختلال به وجود آمده است. بنابراین، سدیم بیش از اندازه در درختان، کمبود کلسیم را القا می­ کند در صورتی که سمیت مس و منگنز یا روی هم به­ طور مستقیم بر درخت تاثیر می­گذارد و هم کمبود آهن را درخت القا می­ کند (ایزدپناه و همکاران، ۱۳۸۹).
بالا بودن مقدار نمک­های سدیمی مخصوصا نمک طعام، سولفات سدیم و کربنات سدیم باعث می­ شود که PH خاک بالا رود و آسیب قلیایی بروز کند این آسیب­ها در درختان مختلف متفاوت است و گستره­ی آن ممکن است از کوتولگی تا سوختگی برگ، پژمردگی و مرگ کامل نهال­ها و درختان جوان ­باشد اگر خاک بیش از حد اسیدی باشد در رشد بسیاری از درختان اختلال ایجاد می شود و نشانه­ های مختلفی ممکن است تولید شود درختان معمولا در گستره­­ی pH بین ۴ تا ۸ رشد مناسبی دارند به علت انحلال پذیرتر بودن نمک­های کانی در محلول اسیدی است. این نمک­ها سپس در غلظت­هایی قابل جذب خواهند بود که یا سمی برای درختان هستند یا در جذب عناصر لازم دخالت می­ کنند و نشانه­ های کمبود مواد غذایی به وجود می­آورند.
بر، منگنز و مس غالبا در بیماری­های ناشی از سمیت عناصر کانی اثرگذار هستند. اگرچه سایر مواد معدنی مانند آلومینیم و آهن نیز در خاک­های اسیدی به درخت صدمه وارد می­سازند. بالا بودن میزان بر برای درختان بسیار سمی است. بالا بودن میزان منگنز نیز موجب تولید بیماری پیچیدگی برگ می­ شود و در بافت مردگی پوست درختان نیز دخالت دارد یون­های کلر و سدیم نیز باعث کمی رشد و زوال درختانی می شوند که در حاشیه­ خیابان­های می­رویند که در آنجا برای جلوگیری از یخ زدن جاده ها در زمستان از نمک استفاده می­ کنند (ایزدپناه و همکاران، ۱۳۸۹).
۲-۱۰- مسمومیت ناشی از مصارف نادرست سموم شیمیایی
مصرف نادرست سموم شیمیایی شامل بر روش­های ناصحیح استفاده از سموم، تکرر نابجای سم­پاشی، عدم درنظر گرفتن شرایط جوی مناسب برای سم­پاشی و افزایش دوز توصیه شده سم نیز یکی از عوامل بوجود آورنده بیماری­های فیزیولوژیک است که در میزبان های مختلف علائم متفاوتی از قبیل بدشکلی و سوختگی حاشیه برگ­ها، کلروز و نکروز برگ­ها و خشکیدگی ساقه­ها را بوجود می­آورد. قابل توجه است که مصارف نادرست سموم شیمیایی ضمن ایجاد بیماری­های فیزیولوژیک در درختان منجر به تجمع بقایای سموم مصرفی وآلودگی محیط زیست نیز می­ شود. لذا موکداً مدیریت تلفیقی تنش­های درختی باتاکید برکاهش میزان مصرف سم و تعدد دفعات سمپاشی توصیه می­ شود.
۲-۱۱- آلاینده های هوا
ازجمله آلاینده های هوا در اکوسیستم­های شهری می­توان به فلورایدها، ازون، پروکسی استیل نیترات و دی اکسید گوگرد، اتیلن و غیره اشاره نمود. این عوامل آلوده کننده می­توانند عوارض نامطلوبی مانند کلروز، بدشکلی و نکروز گزارشاتی نیز از قهوه­ای شدن پهنک برگ­های جوان در بید مجنون در اثر دی اکسیدگوگرد، بی­رنگ شدن نوک برگ­های کاج در اثر فلورایدها و ایجاد لکه­های زرد متمایل به قهوه­ای روی برگ­های چنار در اثر ازون وجود دارد. آلودگی هوا ناشی ا
ز سوختن سوخت­های فسیلی، مانند NO2 و SO2 فعالیت­های بیولوژیکی و رویشی درختان را مختل می­ کنند (مانسزفیلد و فریراسمیت^[۵۳]، ۱۹۸۱؛ گج و گوزلینسکی^[۵۴]، ۱۹۸۳؛ الفتریو^[۵۵]، ۱۹۸۳؛ رائو و دوبی^[۵۶]، ۱۹۹۰؛ لاناراس و همکاران^[۵۷]، ۱۹۹۴؛ پاندی و اگراول^[۵۸]، ۱۹۹۴؛ کاریرز و همکاران^[۵۹]، ۱۹۹۶). علاوه بر این، افزایش درجه حرارت و کاهش رطوبت نسبی در اکوسیستم­های شهری که به آن پدیده­ جزیره­­ی گرمای نیز گفته می­ شود می ­تواند باعث کاهش آب در برگ­ها می­ شود (وایت­لو و همکاران^[۶۰]، ۱۹۹۲). ساکسه^[۶۱] (۱۹۹۱) یک مطالعه جامع درباره اثرات فیزیولوژیکی اثرات آلودگی بر گونه­ های مختلف درختی انجام داد. تقریبا تمام آلاینده­های هوا که در درختان باعث ایجاد خسارت می­شوند بوسیله­ی گازها ایجاد می­شوند ولی ذرات گرد و خاک نیز ممکن است بر درختان اثرگذار باشند آلایندهای هوا از طریق جذب آلایندهای شیمیایی درون روزنه­ها و نشست گرد و غبار بر سطح برگ به درختان آسیب می­زنند. گرد و غبار برای گونه­ های همیشه سبز خطرناک تر است زیرا این مواد بر روی برگ­ها جمع می­شوند با این حال توانایی درختان در حذف آلاینده­های هوا یکی از مهم­ترین فواید کاشت درختان در اکوسیستم­های شهری است. پژوهش­های انجام شده نشان داده است افزایش میزان SO2 و O3 درختان را نسبت به صدمات یخ­زدگی حساس­تر می­سازد (بارنز^[۶۲]، ۱۹۹۶). صدمات آلودگی هوا به درختان در مناطق صنعتی و شهری با ترافیک بالا کاملا مشخص است. اثر مستقیم آلودگی های مختلف هوا صریحا ثابت شده است با این حال تاکنون میزان اثر آلودگی هوا و تاثیر آن بر دیگر عوامل مخرب در اکوسیستم­های شهری مشخص نشده است.
باید توجه نمود که حساسیت به آلاینده­ها در گونه­ های مختلف درختی و حتی ارقام یک گونه متفاوت است. از این رو مطالعه و معرفی درختان مقاوم به آلاینده های هوا، برای کاشت در مجموعه فضای سبز شهری لازم و ضروری است. به عنوان مثال درختان شمشاد، سرو خمره­ای، یاس نسبت به دی اکسید گوگرد مقاوم و کاج نوئل و گل آهار حساس هستند. همچنین از نظر حساسیت به فلوراید، چنار و عرعر مقاوم هستند درحالی که نارون جزء درختان حساس به شمار می­رود.
۲-۱۱-۱- مهم­ترین گازهای آلاینده
از جمله مهم­ترین گازهای آلاینده می­توان به فلور (از جمله مهم­ترین ترکیباتی است که در خالص سازی مواد معدنی بویژه تولید آلومینیم مورد قرار استفاده قرار می­گیرد)، ترکیبات هیدروکربنی ( که در اثر سوختن ناقص سوخت­ها آزاد می­شوند)، دی­اکسید گوگرد (در نتیجه­ سوختن سوخت­های که دارای ناخالصی­های گوگرددار تولید می­شوند)، ترکیبات اکسید نیتروژن (این ترکیبات خود به تنهایی سمی نیستند اما واکنش­هایی که در جو انجام می­ دهند آنها را سمی می­ کنند)، باران­های اسیدی (جز آلاینده­های ثانویه بشمار می­آیند شامل ترکیباتی از دی­اکسیدگوگرد و نیتروژن با آب خالص و دیگر انواع اسیدها هستند. باران­های اسیدی رسوب اسید نیز نامیده می­شوند) اشاره کرد. آسیب مستقیمی که درختان از آلودگی هوا متحمل می شوند در مقایسه با تاثیرات غیرمستقیمی که درختان را نسبت به دیگر عوامل مخرب مستعد می سازد ناچیز است. آسیب­های ناشی از آلایندها زمانی ایجاد می­شوند که درختان در یک دوره­ زمانی کوتاه در معرض این آلایندها قرار می­گیرند در یک دوره­ زمانی طولانی تر این آسیب­ها باعث ایجاد بیماری در درختان می­شوند (ایزدپناه، ۱۳۸۹؛ خداشناس، ۱۳۸۹).
۲-۱۲- تنش آبی
درختان در اکوسیستم­های شهری تحت تنش­های هستند که ناشی از محدودیت های ناشی از منابع آب بوجود می آیند. این تنش­ها ممکن است ناشی از مصرف مقدار بالای آبی باشد که در واکنش به درجه حرارت بیشتر موجود در شهرها یا کاهش آبی است که به سیستم ریشه­ای می­رسد.
اختلالات رطوبتی در خاک که باعث کاهش رشد می­ شود شاید مهم­ترین عامل محیطی است که موجب کاهش آب در دسترس درخت می­ شود باعث کاهش رویش سالیانه، ایجاد ظاهر بیمار گونه در درخت یا مرگ آن شود. کمبود موضعی آب در بعضی خاک­ها باعث بوجود آمدن لکه­های در برگ­های درخت می­ شود در صورتی که قسمت­ های اطراف که دارای آب به حد کافی هستند رشد طبیعی دارند درختانی که دچار کمبود رطوبت خاک هستند معمولا کوتاه، سبز رنگ پریده یا زرد روشن، دارای تعدادی برگ کوچک و آویزان هستند در صورتی که خشکی ادامه پیدا کند درخت پژمرده می­ شود و از بین می­رود. درختان بر اثر خشکی­های طولانی مدت، برگ­هایشان سوخته و شاخه­چه هایشان کوتاه می­ شود دچار سرخشکیدگی و برگ­ریزی خواهند شد و نهایتا پژمرده می­شوند و از بین می­روند درختانی که در اثر خشکی ضعیف شده ­اند در برابر بیمارگرها نیز حساسیت بیش­تری دارند. همچنین در نتیجه­ بالا رفتن رطوبت خاک بر اثر غرقابی شدن خاک، زهکشی نامناسب، ریشه ­های افشان درخت به­علت کمبود اکسیژن فاسد می­شوند. فقدان اکسیژن منجر به تنش، خفگی و مرگ بسیاری از سلول­های ریشه می­ شود در خاک­های غرقابی شرایط برای فعالیت میکروارگانیسم­های بی­هوازی مساعد است این میکروارگانیسم­ها مواد نیتریت داری تولید می­ کنند که برای درخت سمی هستند. از سوی دیگر ریشه­هایی که در اثر کمبود اکسیژن آسیب می­بینند با از دست دادن قدرت جذب انتخابی خود اجازه می­ دهند که فلزات و سایر مواد سمی جذب درخت شوند. هم­چنین، هنگامی که قسمتی از ریشه از بین می­رود، آسیب بیش­تری بر
اثر انگل­های اختیاری در شرایط محیطی جدید به ایجاد می­ شود. بنابراین پژمردگی درختان بعد از غرقاب شدن در نتیجه­ کمبود آب در قسمت هوایی درختان بر اثر کشته شدن ریشه­ها باشد اگرچه به نظر می­رسد مواد سمی وارد شده به درخت است.
برگ­های پایینی درختانی که در شرایط غرقابی می­گیرند بصورت ناگهانی می­ریزند در برخی موارد لکه­های سیاه یا قهوه­ای مرطوب روی برگ یا ساقه­ها ظاهر می­ شود و قسمت­ های پایینی تنه سیاه می­ شود. با کاهش آبیاری و دادن نور وتهویه­ی مناسب می توان این مشکلات را کنترل کرد.
۲-۱۳- تغییر اقلیم
تغییرات اقلیمی در اکوسیستم­های شهری باعث تغییرات فنولوژی در گونه­ های درختی بومی و غیربومی خواهد شد.اقلیم در مناطق سردسیر توقف رویش در نتیجه­ کنترل شرایط فتوپریودیکی است (هیده، ۱۹۷۴؛ هابجرگ^[۶۳]، ۱۹۷۸) این واکنشی انطباق پذیری غیرمستقیم به شرایط اقلیمی رویشگاه اصلی درختان است. پس از توقف رویش، دما بتدریج کاهش می­یابد این موضوع بویژه در زمستان های سرد اهمیت دارد (کوزلوسکی و همکاران^[۶۴]، ۱۹۹۱). این شرایط بیشتر در اقلیم­های بری نسبت به اقلیم­های بحری با ثبات­تر اند. درختان در اقلیم­های بری تمایل دارند خیلی زودتر رویش خود را آغاز کنند درنتیجه می­توانند به­ طور کامل از فصل رویش استفاده کنند. در اقلیم­های بحری کندتر هستند ابن سیستم آنها را در برابر خطرات سرمای زمستان محفوظ می دارد. بنابراین اگر درختانی که با اقلیم­های بری سازگاری یافته اند به مناطق ساحلی انتقال داده شوند بسیار مستعد خسارت سرمای بهاره هستند از سوی دیگر اگر درختان اقلیم های بحری را از مناطق بحری به مناطق بری انتقال دهیم دچار سرمای پاییزه می­شوند اگر درختان را از جنوب به شمال انتقال دهیم اثرات مشابهی را می­توان مشاهد کرد. بنابراین باید از انتقال درختان از خاستگاه اصلی آنها جایی که انتخاب طبیعی اتفاق افتاده و آنها سازگاری­های لازم را در طول زمان کسب کردند، باید جلوگیری کرد.
میانگین دما در مراکز شهرها ۱-۳ درجه­ سانتی ­گراد گرمتر از مناطق حاشیه­ایی است (هریس^[۶۵] و همکاران، ۱۹۹۱) در نتیجه جوانه ها ۵ تا ۲۰ روز زودتر نسبت به مناطق حاشیه باز شوند باز شدن پیش از موعد جوانه­ ها درختان را نسبت به سرمای دیرس بهاره آسیب پذیر­تر می­سازد. ارزیابی اثرات تغییرات اقلیم جهانی دشوار است اما واکنش­های فنولوژی در مجموعه درختان اروپا نشان داده است فصل رویش در طول ۳۰ سال به اندازه­ دو هفته افزایش یافته است. رابطه متقابل بین سازگاری اقلیمی و قابلیت ابتلا به بیماری­ها ثابت شده است ژنوتیپ درختان اقلیم های بری پس از آنکه به مناطق ساحلی انتقال داده شدند بیشتر مستعد ابتلا به بیماری هستند. (کوزلوسکی^[۶۶]، ۱۹۹۱).
فصل سوم:
بیماری­های زیستی

1. 1. مهم­ترین بیماری­های زیستی درختان در فضاهای سبز شهری

بیماری درختی به روند غیرعادی در زندگی درخت اطلاق می­ شود که در اثر تحریک مداوم عوامل زنده و یا عوامل غیرزیستی (محیطی) بوجود می ­آید. بیماری در درخت به تغییرات فیزیولوژیکی و ظهور علائم منجر می­ شود. عوامل زنده بیماری­زا یا بیمارگرها عبارتند از قارچ­ها، باکتری­ ها، ویروس­ها، نماتدها و درختان انگل وعوامل غیرزیستی بیماری­زا شامل عوامل محیطی متعددی مانند آلاینده­های هوا، کمبود ویا بیش­بود مواد غذایی مورد نیاز درخت، گرما و سرمای بیش از حد هوا می­باشند که در ادامه به شایع­ترین آنها درفضای سبز شهری پرداخته می­ شود.
۳-۱- بیماری مرگ هلندی نارون
بیماری مرگ نارون یک مثال مناسب از یک بیماری جدی و کشنده­ی درختان شهری است. در نتیجه­ این بیماری در بسیاری از مناطق شهری اروپا درختان نارون از بین رفته با گونه­ های دیگر جایگزین شدند. درختان خانواده نارون با بیش از ۱۵۰ گونه اعم از درخت و درختچه بیشتر در نواحی معتدله­­ی شمالی و مناطق گرمسیری پراکنده­اند. درحدود ۱۳۶ میلیون اصله نارون با بیش از ۱۰ سانتیمتر قطرتنه در مناطق شهری و حومه شهرها در شش قاره برآورد شده است که به نظر می رسد بیش از ۹۵ درصد آنها در اروپا، آمریکای شمالی و آسیا پراکنده شده باشند. علاوه برآن میلیون ها اصله درخت نیز در سرتاسر دنیا درجلگه­ها و کنار رودخانه­ها و جنگل­ها وجود دارند که قابل شمارش نیست و نباید آنها را از نظر دور داشت (آرکیرو و موریس^[۶۷]، ۱۹۸۲ ). درخت نارون با دارا بودن قامتی بلند دارای زیبایی قابل ملاحظه ای بوده و به دلیل خصوصیات مفیدش از دیرباز در زمینه های مختلف اعم از صنعتی و زینتی به ویژه در طراحی فضاهای سبز شهری مورد استفاده قرارگرفته است (سانتینی و همکاران^[۶۸]، ۲۰۰۲). بیماری مرگ هلندی نارون یکی از مهم ترین، زیان بار ترین و مخرب ترین بیماری های آوندی این درختان در نیمکره شمالی محسوب می شود (استیپز و کامپانا^[۶۹]، ۱۹۸۱). این بیماری تاکنون با از بین بردن میلیون ها درخت نارون در اروپا و آمریکای شمالی موجب میلیون ها دلار خسارت اقتصادی شده است (سینکلیر و کامپانا^[۷۰]، ۱۹۸۳). فرم جنسی عامل این بیماری قارچ Ophiostoma ulmi از شاخه Ascomycota و فرم غیر جنسی آن Graphium از شبه شاخه قارچ­های ناقص می­باشد. این بیماری یکی از مخرب­ترین بیماری­های درختان سایه­دار به ویژه گونه­ های نارون می­باشد. البته قابل ذکر است که آسیب پذیری برخی گونه­ های نارون درمقابل این بیماری نسبت به گونه­ های دیگر این جنس کمتراست. به­عنوان مثال نارون چینی نسبت به اوجا مقاوم­تر است. عامل بیماری درآوند چوبی درختان مستقر می­ شود و علائم بیماری به صورت پژمردگی ناگهانی برگ­ها تظاهر می­یابد که برگ­های پژمرده نهایتاً قهوه­ای وخشک می­شوند. این علائم ابتدا در برگ­های یک یا چند شاخه از تاج درخت به صورت یک طرفه ظاهر می­ شود و بتدریج در کل تاج گسترش می­یابد (خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹).
امکان انتشار عامل بیماری به وسیله سوسک­های پوستخوار خانواده Scolytidae این بیماری را از بیماری های مشابه متمایزمی کند. دریک قرن گذشته، انتشار سریع عامل بیماری به مناطق دور دست از یک سو و حساسیت ارقام مختلف نارون ازسوی دیگر، به ترتیب در دهه­ ۱۹۱۰ و ۱۹۴۰ باعث بروز دو اپیدمی با درجات شدت مختلف شده است (بریزیر^[۷۱]، ۱۹۹۰). اپیدمی اول با Ophiostoma ulmi مربوط به گونه غیرمهاجم شدت بیماری زایی کمتر و اپیدمی بعدی مربوط به گونه با شدت بیماری زایی بیشتر مهاجم با نام .novo-ulmi O می­باشد (بریزیر^[۷۲]، ۱۹۹۱) بریزیر جدایه های با منشأ اروپایی را به نام نژاد اروپا-آسیایی اورآسیایی و جدایه های با منشأ آمریکای شمالی را به نام نژادهای آمریکای شمالی نامید(استیپز و کامپانا^[۷۳]، ۱۹۸۱؛ بریزیر وکیرک^[۷۴]، ۲۰۰۱). اخیراً گونه سومی به نامO. himal-ulmi در ارتباط با بیماری مرگ درختان نارون در هیمالیا یافت شده است که یک بیماری اندمیک در این ناحیه محسوب می شود (بریزیر و مهروترا^[۷۵]، ۱۹۹۵). اعتقاد بر این است که این بیماری از چین منشأ گرفته وسپس طی جنگ جهانی اول به اروپا و آمریکای شمالی راه پیدا کرده است (بریزیر، ۱۹۹۱ ).
تاریخچه پیدایش بیماری در ایران به درستی معلوم نیست، زیرا تا قبل از سال ۱۳۳۸ نامی از این بیماری در نشریات ایران برده نشده است ولی بیماری برای اولین بار در سال ۱۳۳۸ در جنگل های گلستان و در ارتفاعات پایین کرنفکتر و کندسکوی بر روی درختان اوجا و ملج مشاهده شد و بعد در بقیه نواحی جنگلی و حتی فضای سبز شهری گسترش یافت (رهجو^[۷۶] و همکاران، ۲۰۰۱) در سال های اخیر در شمال کشور در گرگان و در درختان نارون چتری فضای سبز داخل شهر تهران عامل بیماری مرگ نارون Ophiostomanovo-ulmi معرفی شده بود (رهنما^[۷۷] و همکاران، ۲۰۰۰) گونه جدید عامل بیماری نه تنها باعث زوال شدید درختان نارون شده است، بلکه به گونه جدیدی از درختان جنگلی در شمال کشور به نام آزاد با نام علمی Zelkova carpinifolia نیز حمله کردند و این اولین گزارش رسمی از وجود بیماری مرگ درختان آزاد در استان گلستان می­باشد (رهنما و طاهری^[۷۸]، ۲۰۰۳). با توجه به گزارش­های بسیار از ظهور نژاد­های مهاجم بیماری در کمربند جنگلی شمالی کشور از پارک ملی گلستان تا ارسباران آذربایجان (عراقی و همکاران^[۷۹]، ۲۰۰۷؛ رهنما و طاهری، ۲۰۰۴ ) و مناطق فضای سبز و پار
ک های شهرهای بزرگ کشور در چند سال اخیر اهمیت زیادی دارد (رهجو^[۸۰]، ۱۹۹۹).
۳-۱-۲- علائم بیماری
این قارچ در آوندهای چوبی درختان نارون مستقر می­ شود و داخل آوندها تکثیر می­یابد. دراثر تکثیر عامل بیماری و تولید مواد فنلی و برخی از توکسین­ها (سموم) و ایجاد تایلوز (رشد بیش از حد سلولهای پارانشیمی اطراف آوندها)، آوندهای چوبی مسدود می­ شود و کار انتقال شیره خام درون آوندها دچار اختلال شده و درحالت پیشرفته، متوقف می­ شود. در نتیجه، شیره خام به قسمت­ های هوایی درخت (سرشاخه ­ها وبرگ­ها) نمی­رسد و برگ­ها زرد، پژمرده، سپس قهوه­ای شده و نهایتاً خشک می­شوند (خداشناس و اطهری­پور، ۱۳۸۹). این علائم معمولاً از اواسط بهار در برگ­های یک یا چند شاخه از چتر درخت بصورت یک طرفه نمایان می­گردد و متعاقبا بیماری در سایر شاخه­ها گسترش می­یابد لازم به ذکر است که اگر آلودگی شدید باشد و در اوایل فصل رویشی صورت پذیرد، معمولاً درخت تا پایان فصل رویشی خشک خواهد شد و اگر آلودگی در اواخر فصل رویشی رخ دهد، بیماری به کندی پیشرفت نموده و بروز شدت خسارت در فصل رویشی بعد، رخ می­دهد. البته شدت آلودگی در مدت زمان خشکاندن درخت تاثیر بسزایی دارد. به بیان دیگر هرچه شدت آلودگی بیشتر باشد، درمدت زمان کوتاه­تری درخت می­خشکد.
۳-۱-۳- راه­های تشخیص ظاهری بیماری
علاوه بر خشکیدگی یک طرفه تاج درخت که یکی از علائم واضح بیماری مرگ هلندی نارون می­باشد، قهوه­ای شدن آوندهای چوبی در زیر پوست که به علت مکانیزم بیماریزایی بیمارگر است، می ­تواند به تشخیص ظاهری بیماری کمک کند. بدین ترتیب در صورتی که پوست شاخه آلوده با چاقو برداشته شود، قهوه­ای شدن آوندها درناحیه زیر پوست قابل مشاهده خواهد بود، همچنین اگر از شاخه آلوده، مقطع عرضی تهیه شود، دایره قهوه­ای رنگی دور آوندها دیده می­ شود
از موارد دیگری که به شناسایی این بیماری کمک می­ کند وجود منافذ خروجی سوسک پوستخوار است.
همچنین وجود دالان­های لاروی در زیر پوست نیز راهی برای تشخیص بیماری می­باشد البته باید درنظر داشت که وجود منافذ و دالان­های لاروی حتماً دلیلی بر وجود این بیماری نیست بلکه می ­تواند صرفاً بیانگر آلودگی با آفت پوستخوار نارون باشد ولذا بررسی­های بیشتر ضروری خواهد بود.
در اواخر بهار و اوایل تابستان زردی و پژمردگی برگ ها در یک یا چند شاخه از تاج درخت نمایان می­گردد. برگهای آلوده به سرعت قهوه ای شده و خشک می­شوند . در علائم بیماری در سایر شاخه­ های بزرگتر نیز مشاهده شده و در اغلب موارد درخت بطور کلی خشک می­ شود. آلودگی های که در اواخر تابستان به ­وجود می­آیند بکندی پیشرفت نموده و فقط شاخه­ های معدودی ممکن است آلودگی را نشان دهند. هرچند، پیشرفت بیماری معمولا در فصل رویشی بعد صورت می­گیرد درختانی که به شدت آلوده شده ­اند در فصل جاری از بین می روند و آنهایی که زمستان را سپری می­ کنند معمولا تا پایان فصل رویشی بعد خشک خواهند شد. شاخه های آلوده همراه با تغییر رنگ قهوه ایی در آوندهای چوبی خارجی می­باشند. این تغییر رنگ را در شاخه­ های کوچک و بزرگ، تنه و گاهی ریشه درخت می توان دید. در درختان مرده و در حال مرگ دالانهای لاروی حشره ناقل در زیرپوست تنه و شاخه­ های بزرگ مشاهده می­شوند (بلانچارد و تاتار^[۸۱]، ۱۹۹۱).