شکل ۴-۳۲٫ اثر اصلی گونه بر وزن خشک گیاهچه ۶۳
شکل ۴-۳۳٫ اثر اصلی تیمار بر وزن خشک گیاهچه ۶۳
شکل ۴-۳۴٫ اثراصلی گونه بر نسبت ساقه­چه به ریشه­چه ۶۵
شکل ۴-۳۵٫اثر اصلی تیمارها بر نسبت طول ساقه­چه به ریشه­چه ۶۵
شکل ۴-۳۶٫ اثر اصلی گونه بر نسبت وزن خشک ساقه­چه به ریشه­چه ۶۷
شکل ۴-۳۷٫ اثر اصلی تیمار بر نسبت وزن خشک ساقه­چه به ریشه­چه ۶۷
شکل ۴-۳۸٫ اثر اصلی گونه بر شاخص بنیه بذر ۶۹
شکل ۴-۳۹٫ اثر اصلی تیمار بر شاخص بنیه بذر ۶۹
فصل اول
مقدمه و کلیات
۱-۱٫ مقدمه و هدف
جنگل‌ها به عنوان پیچیده‌ترین اکوسیستم­های کره زمین هم از نظر تجاری و تامین مواد اولیه صنعتی و هم از نظر زیست محیطی وحفظ تعادل اکوسیستم عمومی زمین‌داری اهمیت بسیار زیادی هستند. ارزش این زیست بوم‌ها در مناطق خشک و بیابانی به وضوح قابل فهم وغیر‌قابل انکار است.
جنس بلوط^[۱] شامل۴۰۰ گونه و از خانواده راش^[۲]، و از مهمترین گروه گونه­ های درختی مناطق جنگلی معتدله است (جانسون و همکاران، ۲۰۰۲)، که در شمال آمریکا، مرکز و جنوب اروپا، و آسیا میانه و قفقاز پراکنش دارد (جانسون و همکاران، ۲۰۰۲). تخریب این رویش‌گاه از دیرباز شروع شده و تاکنون نیز ادامه دارد و در مناطقی که تخریب شدیدتر است تجدید حیات طبیعی با مشکل مواجهه شده است. از این‌رو کارشناسان و مدیران امر جنگل‌داری جهت حفظ و احیا این جنگل‌ها از روش‌های مختلف تجدید حیات مصنوعی استفاده می­ کنند. مشکلات تجدید حیات طبیعی جنس بلوط، از جمله بذر‌خواری و چرای نهال، سرمازدگی و رقابت گیاهان علفی باعث شده ­اند که مدیران جنگل، برای احیا این جنگل­ها از روش­های مختلف تجدید حیات مصنوعی (جنگل­کاری) استفاده کنند (جلالی و همکاران، ۲۰۰۷). عوامل محیطی فراوانی در زادآوری و استقرار آن موثرند، و شناخت این عوامل بر تجدید حیات مصنوعی بلوط شانس موفقیت جنگل‌کاری را افزایش داده و باعث کاهش هزینه‌ها می­ شود. عدم شناخت و نبود اطلاعات کافی در زمینه استقرار جنگل‌کاری، باعث شده است زمان و هزینه احیاء رویشگاه‌ها افزایش یابد (علی عرب، ۱۳۸۹).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

پوشش غالب ناحیه رویشی غرب ایران که از سردشت در استان آذربایجان غربی شروع می­ شود و تا فیروزآباد استان فارس امتداد دارد را درختان بلوط تشکیل می­دهد. سازند جنگلی بلوط مهم‌ترین و گسترده‌ترین سازند جنگلی زاگرس است و از این‌رو این جنگل‌ها به جنگل‌های بلوط شهرت یافته‌، و بیش از ۴۰ درصد از وسعت کل جنگل‌های کشور را شامل می‌شوند و از این نظر وسیع‌ترین محدوده جنگلی به شمار می‌آیند (جزیره­ای و ابراهیمی رستاقی، ۱۳۸۲). این جنگل­ها اهمیت فراوانی در حفظ آب و خاک و همچنین حفاظت حیات وحش دارند به طوریکه که ۳ رود مهم و پرآب کشور از دل این جنگل­ها نشأت می­گیرند (زاینده رود، دز و کارون). گونه­ های بلوط ایرانی^[۳]، مازودار^[۴] و وی­ول^[۵] سازند غالب درختان منطقه رویشی زاگرس را تشکیل می­ دهند (جزیره‌ای و ابراهیمی رستاقی، ۱۳۸۲). پراکنش این گونه­ ها با توجه اختلاف اقلیم و سرشت آنها متفاوت است. گونه­ های مازودار و ویول فقط در زاگرس شمالی که رطوبت بیشتر و متوسط دمای سالانه کمتر است پراکنش دارند ولی گونه برودار در سرتاسر ناحیه رویشی غرب پراکنش دارد.
شواهد و مدارک تاریخی نشان می­دهد که این جنگل­ها از گذشته­ های دور تاکنون از لحاظ کمی و کیفی دچار تخریب شده ­اند و این تخریب همچنان ادامه دارد (فتاحی، ۱۳۷۳). تعداد و حجم سرپای گونه­ های مختلف بلوط در رویشگاه­های طبیعی چه در زاگرس و چه در ارسباران و شمال به شدت کاهش یافته است. چرای مفرط، زغال‌گیری و قطع بی­رویه از علل مهم تخریب این جنگل‌ها محسوب می‌شود (فتاحی، ۱۳۷۳). بذرخواری، چرای دام و نامتعادل بودن ترکیب درختان و فقدان پایه‌های مادری تجدید حیات طبیعی را با اشکال جدی روبرو کرده است و باعث شده است که سرعت تخریب همواره بیشتر از زادآوری باشد (جزیره‌ای و رستاقی، ۱۳۸۲ و فتاحی، ۱۳۷۳). لذا باتوجه به اهمیت این جنگل‌ها لزوم حفاظت و احیاء این جنگل‌ها امری اجتناب‌ ناپذیر است. احیا و مدیریت صحیح جنگل‌های ناحیه رویشی زاگرس با توجه با ارزش زیست محیطی و تولید محصولات فرعی و دارویی، مستلزم در اختیار داشتن اطلاعات لازم وکافی پیرامون چگونگی زادآوری و استقرار گونه‌های موجود، و ارتباط این دو با عوامل محیطی و ژنتیکی مختلف است. شناخت عوامل موثر در زادآوری و استقرار گونه­ های جنگلی ناحیه رویشی زاگرس اهمیت فراوانی در امر احیاء و بازسازی جنگل‌های این ناحیه دارد.
کیفیت بذر از اولیه‌ترین و مهم‌ترین عوامل موثر در زادآوری و استقرار درختان جنگلی می­باشد. کیفیت بذر یکی از عوامل مهم در تجدید حیات مصنوعی است که با شناخت آن می‌توان مقدار، همگنی و سرعت جوانه­زنی بذرها را تحت کنترل قرار داد (استرو؛ ۱۹۹۸). از این‌رو شناخت عوامل موثر بر کیفیت بذر^[۶]گونه­ های مختلف بلوط اهم از جوانه­زنی^[۷]، قابلیت حیاتی^[۸]، و بنیه بذر^[۹] می ­تواند ما را در احیاء هر چه بهتر رویشگاه­های آن یاری دهد.
رطوبت داخلی بذر، مبدأ بذر و صفات مورفولویک بذر از جمله موثرترین عوامل در کیفیت بذر هستند (گومز، ۲۰۰۴ و ذوالفقاری و همکاران، ۱۳۹۱ و علی­عرب و همکاران، ۱۳۸۸ و الوانی‌نژاد و همکاران، ۱۳۸۸). بذرهای درشت جنگلی که حاوی چربی و رطوبت زیادی هستند معمولاً در گروه ریکالسیترانت­ها^[۱۰] قرار می­گیرند و در مقابل بذرهای ریز که تحمل خشک شدن و سرمای زیادی دارند معمولاً در گروه ارتدکس­ها^[۱۱] قرار می گیرند و قادرند کاهش رطوبتی تا ۱ درصد را نیز تحمل کنند بدون آنکه قدرت جوانه­زنی شان کاهش یابد (سووا و کونور، ۲۰۰۳). عوامل محیطی مختلف و عوامل ژنتیکی بر بنیه بذر موثرند، یکی از مهم‌ترین عوامل محیطی محتوای رطوبتی بذر است، و اغلب گونه‌های جنس بلوط دارای رفتار ریکالسیترانت هستند (علی عرب و همکاران،۱۳۸۹). جنس­های Quercus, Castanea, Acer از جمله جنس­های جنگل­های معتدله هستند که دارای رفتار ریکالسیترانت هستند (گودمن و همکاران، ۲۰۰۵).
بذر بلوط گونه­ های ناحیه رویشی زاگرس در گروه ریکالسیترانت‌ها قرار دارد و نسبت به کاهش محتوای رطوبتی حساس می­باشند با توجه به رسیدگی بذر این گونه­ ها در اواسط آبان ماه، و جوانه‌زنی پس از اولین بارندگی (معمولا در آذر ماه) (الوانی‌نژاد و همکاران، ۱۳۸۷)، به سبب کاهش رطوبت درونی بذرها در این مدت، احتمال می­رود جوانه­زنی آن‌ ها با افت شدیدی مواجه شود ولی تاکنون حد آستانه، حد کشنده و حد بحرانی این سه گونه به­ صورت علمی مشخص نشده است. بنابراین با توجه به هزینه‌های سنگینی که هر ساله برای احیاء توده­های بلوط در جنگل­های زاگرس مصرف می­ شود ضرورت تحقیق در این رابطه اجتناب ناپذیر است. این تحقیق به منظور تعیین اثر کاهش رطوبت محتوای بذر بر کیفیت بذرهای سه گونه از جنس بلوط مستقر در ناحیه رویشی زاگرس انجام می‌گیرد.
۱-۱-۲٫ سوالات و فرضیه ­های تحقیق
با توجه به اهمیت و ارزش گونه‌های عمده بلوط در زاگرس و همچنین روند تخریب این جنگل‌ها، جنگل­کاری به­روش بذرکاری یا نهال‌کاری امری ضروری برای احیاء این رویشگاه­ها می‌باشد، لذا جهت افزایش شانس موفقیت تجدید حیات مصنوعی و کاهش هزینه­ها­، جمع­آوری و نگهداری مناسب و علمی بذر این گونه­ ها می ­تواند نقش بسزائی ایفا نماید. به­همین منظور تحقیق حاضر در پی پاسخگویی سوالات اساسی زیر می­باشد:
الف)­ آیا کاهش رطوبت داخلی بذر برکیفیت بذر سه گونه بلوط ایرانی، مازودار، ویول اثر گذار است؟
ب) رفتار ذخیره­ای بذر بلوط ایرانی، مازودار، ویول چگونه است؟
پ) حدود آستانه، بحرانی وکشنده رطوبت داخلی بذر بلوط ایرانی، مازودار، ویول کدامند؟
نظر به مطالعه پژوهش‌کنندگان و مشاهدات محقق، تحقیق حاضر در پی بررسی فرضیه‌های کلی زیر می­باشد:
۱-­ بذر بلوط ایرانی، مازودار و ویول به رطوبت داخلی خود حساس می‌باشند وکاهش رطوبت از کیفیت بذر آنها می‌کاهد.
۲-­ کاهش رطوبت داخلی بذر در بلوط ایرانی، مازودار و ویول بر طول و وزن خشک ریشه­چه، ساقه‌چه و گیاه­چه موثر است.
۳- حدود آستانه، بحرانی وکشنده رطوبت داخلی بذر بلوط ایرانی، مازودار و ویول متفاوت است.
۱-۲٫ کلیات
۱-۲-۱٫ تخریب جنگل و جنگل‌کاری
نیازهای نامحدود جمعیت رو به افزایش جامعه بشری و استفاده نادرست از منابع طبیعی باعث کاهش سطح و کیفیت این منابع خدادای در طی سالیان گذشته شده است به گونه ­ای که مشکلات فراوان زیست محیطی گریبان­گیر بشر شده است. سطح جنگل­های ایران از ۱۲٫۴ میلیون هکتار به ۱۱٫۰۷۵ میلیون هکتار رسیده که اهمیت حفاظت از این منابع خدادادی را به وضوح آشکار می­سازد. بسیاری از مناطق جنگلی به علل مختلفی مانند چرای مفرط دام و فرسایش خاک و آفات و امراض و یا نامتعادل بودن ترکیب درختان و فقدان پایه­ های مادری قدرت تجدید حیات طبیعی ندارند (فائو، ۲۰۰۱ و فائو، ۲۰۰۹). مردم ایران از گذشته­ های دور با توجه به توصیه­های دینی اهمیت درخت و جنگل را می­دانستند. از این‌رو جنگل­کاری و کاشت درخت امری مقبول و پذیرفته شده بوده است. در قرن­های اخیر هجوم اقوام بیگانه و به تبع­آن تغییر فرهنگ و سلوک زندگی و نیاز روز افزون به غذا، موجب استفاده بیش از اندازه و ناصحیح از منابع جنگلی کشور شده و باعث کاهش شدید سطح جنگل­ها گردیده است. عمده جنگل­کاری انجام شده به بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی در سال ۵۷ برمی­گردد که متاسفانه اغلب این جنگل­کاری­ها بخصوص در ناحیه رویشی زاگرس ناموفق بوده است. از مهمترین دلایل عدم موفقیت، را می­توان عدم وجود اطلاعات کافی در زمینه تجدید حیات و استقرار گونه­ های موجود دانست. لازم است قبل از هر عملیات جنگل­کاری ابتدا تحقیقات و برنامه‌ریزی دقیق انجام گرفته و سپس با شناخت عوامل موثر در تجدید حیات مصنوعی و استقرار جنگل­کاری، شانس موفقیت آن را بالا برد.
۱-۲-۲٫ اثر رطوبت داخلی بذر بر جنگل‌کاری
بررسی حساسیت به خشکی بذر و اثرات رطوبت داخلی بذر بر کیفیت آن می ­تواند نقش مهمی در حفاظت از گونه­ های درختی موجود داشته باشد (علی عرب، ۱۳۸۹). به طور کلی واکنش بذر گیاهان مختلف به از دست دادن رطوبت داخلی یکسان نیست و گیاهان از این نظر به سه دسته مجزا شامل بذرهای ارتودکس (مقاوم)، حدواسط و ریکالسیترانت (حساس) طبقه‌بندی می­گردند (هوانگ و همکاران، ۱۹۹۶). بذرهای ارتودکس نسبت به کاهش رطوبت داخلی خود بسیار مقاوم بوده و می‌توانند مدت زمان طولانی رطوبت کمتر از ۵ درصد را تحمل نمایند، اما بذرهای حد واسط و ریکالسیترانت زمانی‌که با کاهش محتوای رطوبتی مواجه می­شوند قدرت حیاتی آنها کاهش می­یابد (پریچارد و مانگر، ۱۹۹۸ و پمنتر و برجیک، ۱۹۹۹). بنابراین نگهداری طولانی مدت از بذرهای ارتودکس براحتی امکان­ پذیر است. اما در گونه­ های ریکالسیترانت به علت حساس بودن بذرها نسبت به کاهش رطوبت، عملیات جمع­آوری، نگهداری و کاشت بذرها با محدودیت­های فراوانی مواجه است. بذرهای ریکالسیترانت از نظر حساسیت به خشکی تفاوت­های زیادی باهم دارند (پمنتر و برجیک، ۱۹۹۹)، و با وجود تحقیقات فراوان هنوز مشکلات فراوانی در زمینه طبقه‌بندی آنها وجود دارد (لپیرنس، ۲۰۰۳). جمعیت و مبدا جمع­آوری بذر، ویژگی­های بذر، شرایط خشک کردن و آب‌نوشی مجدد بذرها را می‌توان از عمده‌ترین عوامل ایجاد چنین تفاوت‌های دانست (لپیرنس، ۲۰۰۳). از آنجا که تعیین میزان حساسیت به خشکی بذرهای ریکالسیترانت مهم‌ترین عامل در انتخاب روش نگهداری آنها است (دواوز و همکاران، ۲۰۰۶) و از طرفی مبدا و ویژگی­های بذر از عوامل ایجاد تفاوت در میزان حساسیت به خشکی در بذرهای ریکالسیترانت می­باشند، در بررسی حساسیت به خشکی بذر گونه­ های ریکالسیترانت و حدواسط باید این اثرات مورد توجه قرار گرفته و از سوی دیگر از روش استانداردی مثل دستورالعمل هوانگ و الیس، ۱۹۹۶ در این زمینه استفاده شود.
۱-۲-۳٫ ویژگی‌های برودار (Quercus brantii)
خانواده راش دارای هشت جنس و بیش از هزار گونه است. که جنس بلوط با بیش از ۴۰۰ گونه بزرگ‌ترین جنس این خانواده می­باشد (جانسون و همکاران، ۲۰۰۲). برودار با نام علمی (Quercus brantii LindI.) یکی از گونه­ های مهم و مقاوم جنس بلوط در ایران است، و در سراسر ناحیه رویشی زاگرس پراکنش داشته و ارتفاع این‌گونه تا ۲۰ متر نیز می‌رسد ولی در وضعیت موجود ارتفاع متوسط این درختان در جنگل‌های حوزه رویشی زاگرس حدود ۸ متر است (جزیره­ای و رستاقی، ۱۳۸۲). برگ­های آن عموما یکنواخت و تخم مرغی شکل با حاشیه دندانه­دار می­باشد کرک‌های ستاره­ای شکل و انبوه روی برگ و کرک­های نرم و خزی زرد رنگ پشت آن را فراگرفته است و دارای چندین واریته در ایران می­باشد (ثابتی، ۱۳۷۳). بر اساس بررسی­های صورت گرفته که در ارتفاع ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ متری در جنگل­های منطقه بانه و مریوان (استان کردستان) انجام شده است، ظهور برگ و گلدهی در هفته سوم فروردین تا هفته اول اردیبهشت، کامل شدن برگ حدود ۱۵ تا ۲۰ روز پس از ظهور آنها، ظهور میوه از پیاله هفته چهارم مرداد ماه، رسیدن میوه هفته دوم و سوم آبان ماه، ریزش میوه تا یک هفته پس از رسیدن، شروع خزان برگ اوایل هفته چهارم آبان، پایان ریزش برگ اواخر هفته اول آذر می­باشد (مردانی و یوسفی، ۱۳۸۴). با توجه به گستردگی پراکنش این‌گونه در عرض­های جغرافیایی این تاریخ­ها با تغییرات ارتفاعی و آب و هوایی تغییر می­نماید.
گونه بلوط ایرانی عموماً بر روی خاک­های با منشاء تشکیلات آهکی و pH قلیایی فاقد آب‌شویی، آهک و رس استقرار یافته است. بافت خاک عموماً کمی سنگین و نیز کوبیدگی خاک سطحی در اثر چرای مفرط دام موجب گردیده تا نفوذ‌پذیری آب در خاک متوسط تا ضعیف باشد (درویش­زاده، ۱۳۸۰ و یوسفی و همکاران، ۱۳۸۱ و جزیره­ای و ابراهیمی­رستاقی، ۱۳۸۲).
این‌گونه نسبت به سایر گونه­ های هم‌جنس خود در زاگرس مقاومت بیشتری به خاک دارد. در واقع در زاگرس شمالی زمانی‌که خاک رویشگاه دو گونه ویول و دارماز و فرسوده و از عمق حاصل­خیزی آن کاسته می­ شود در روند پی­آئی گونه برودار جایگزین می­گردد.
نیاز رطوبتی گونه برودار نسبت به سایر گونه­ های جنس بلوط در حوزه رویشی زاگرس کمتر است و در حقیقت از دامنه بردباری وسیع­تری در قبال رطوبت برخوردار است.
بیشترین سطح توده­های پیوسته این‌گونه در حوزه رویشی زاگرس در حدود ارتفاعی ۱۰۰۰ تا ۲۳۰۰ متر از سطح دریا واقع گردیده است و رویشگاه بهینه این‌گونه از منظر ارتفاع از سطح دریا بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ متر می­باشد که در این حدود ارتفاعی عموما به صورت خالص ظاهر می­گردد (جزیره‌ای و ابراهیمی رستاقی، ۱۳۸۲).
تجدید حیات دانه­زاد این‌گونه در شرایط مناسب به­راحتی امکان­ پذیر است ولی به­ دلیل تخریب شدید رویشگاه‌های این‌گونه، غالبا تجدید حیات به­ صورت شاخه­زاد انجام می­گیرد.
۱-۲-۴٫ ویژگی‌های دارمازو (Quercus infectoria)
درختی است به ارتفاع ۶ متر و بالاتر با نام علمی (Quercus infectoria oliv) که دارای پوست خاکستری و ترک خورده می­باشد. شاخه­ های جوان آن معمولا زاویه­دار و در زیر گونه­هایش با کرک سفید یا زرد رنگی پوشیده شده که به­تدریج صاف می­گردد. فلس­ها تخم­مرغی صاف یا کرک­دار است. برگ­هایش چرمی و در زمستان خزان می­ کنند شکل آنها کشیده یا تخم­مرغی کشیده و یا واژ تخم­مرغی کشیده است. قاعده برگ آن گرد یا قلبی نامتقارن و با انتهایی گرد با حاشیه­ای موج­دار، دندانه کمانی یا سینوسی و دارای ۸-۴ جفت دندانه می­باشد (ثابتی، ۱۳۷۳).
رویشگاه این‌گونه در ایران زاگرس شمالی است و وسیع‌ترین رویشگاه این‌گونه در آذربایجان‌غربی و کردستان از جنگل‌های حوزه شهرستان پیرانشهر تا حوزه شهرستان مریوان به­ صورت تقریبا پیوسته و رویشگاه‌های منفصل آن در مدارات جنوبی­تر، در حوزه شهرستان جوانرود و منطقه فریادرس استان کرمانشاه و نیز منطقه زشت و قلائی شهرستان نورآباد در شمال استان لرستان واقع شده است. این‌گونه علاوه بر ایران در جنگل‌های کشورهای عراق، سوریه، لبنان و ترکیه، قبرس و یونان رویش دارد.
نیازهای رویشگاهی این‌گونه حدواسط نیازهای گونه برودار و ویول می‌باشد. به­عبارت دیگر نیازهای اکولوژیک آن پایین‌تر از گونه ویول و بیشتر از گونه برودار است و با هر دو گونه تشکیل تیپ جنگلی می‌دهد. گسترش ارتفاعی این‌گونه در زاگرس شمالی از حدود ۱۳۰۰ شروع و تا ارتفاع ۲۰۵۰ متر از سطح دریا ادامه دارد، اما مناسب‌ترین رویشگاه این گونه در ارتفاعات حدود ۱۴۰۰ تا ۱۶۰۰ متر از سطح دریا واقع شده است.
این‌گونه به هر دو صورت جنسی و غیر جنسی تجدید نسل می­ کند. قدرت جست دهی این‌گونه بیشتر از ویول و کمتر از برودار است (جزیره­ای و ابراهیمی رستاقی، ۱۳۸۲).
۱-۲-۵­. ویژگی‌های ویول (Quercus libani)

کلارک و مایر (۲۰۰۸، به نقل از اسدی و بهرنگی ۱۳۸۷) یادگیری الکترونیکی را نوعی یادگیری می دانند که توسط رایانه از طریق «سیدی رام^[۱۴]»، اینترنت یا اینترانت صورت می گیرد. این نوع یادگیری ویژگی های زیر را در بر دارد:
شامل محتوایی متناسب با اهداف آموزشی است.
جهت تسهیل یادگیری از روش های مختلف آموزشی نظیر مثال ها و تمرین استفاده می کند.
برای انتقـال محتوا و روش ها، عناصر رسانه ای نظیر تصاویر و واژه ها را به کار می گیرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

می تواند توسط مربی آموزش داده شود (یادگیری الکترونیکی همزمان) یا برای مطالعات خودآموز فردی طراحی گردد (یادگیری الکترونیکی غیرهمزمان).
برای مبنای اطلاعات و مهارت های جدید که با اهداف یادگیری فردی ارتباط دارد، تشکیل شده و یا عملکرد سازمانی را بهبود می بخشد.
در یادگیری الکترونیکی به خلاف روش سنتی، یعنی انتقال اطلاعات روی کاغذ، مؤلف یا مدرس خود را به متن، تصویر و کاغذ محدود نمی کند. در این روش می توان از پویانمایی، فیلم، توصیف (گفتار)، موسیقی، جلوه های بصری و پرس و جوهای تبادلی استفاده کرد و اطلاعات را به سبک های جدید و به صورت جذاب و مهیج ارائه داد (فورکی نژاد، ۱۳۹۰، ص ۱۷).
۲-۲-۳ انواع آموزش الکترونیکی:
آموزش الکترونیک در چه محیط هایی و با چه ابزارهایی ارائه می شود؟ آموزش الکترونیک، دامنه ی گسترده ای دارد و بسته به نوع استفاده و امکانات به چند دسته تقسیم می شود:
آموزش بر پایه ی رایانه: در این روش، آموزش از طریق اینترنت خواهد بود. در بیشتر موارد، آزمون‌ها و ارائه ی محتوای درسی نیز از طریق الکترونیک و رایانه است. کلاس های درس، یادداشت ها، جزوه ها، اتاق بحث، پست الکترونیکی و … بخشی از ویژگی های این روش هستند و همگی بر روی رایانه ذخیره می شوند. البته با توجه به انعطاف پذیری فوق العاده ی آموزش الکترونیک، می توانید نحوه ی آموزش را به طریق دلخواه، مناسب با فعالیت خود، شرایط موجود و امکانات، طراحی و پیاده سازی کنید. از این رو بعضی از ویژگی های ذکر شده می توانند در سیستم شما وجود نداشته باشند یا ویژگی های دیگری جایگزین آن ها شوند.
آموزش مبتنی بر رایانه: در این روش احتیاج به اتصال به اینترنت و حتی به رایانه نیز جز در موارد خاص نیست. در این شیوه، اطلاعات بر روی یک واسط الکترونیکی ذخیره می شود و کاربر با بهره گرفتن از یک رایانه یا ابزار الکترونیکی از آن استفاده می کند. استفاده از لوح های فشرده ی آموزشی که در کشور ما بسیار رایج‌اند. از این دسته اند.
آموزش از طریق وسایل و ابزار دیجیتالی همراه: آموزشی است که از طریق ابزارهای دیجیتالی همراه از جمله PDA و تبلت و … ارائه می شود.
آموزش از طریق تلفن همراه: این آموزش کاملاً جدید است و به طور تقریبی می تواند در گروه بالایی قرار گیرد. اما به علت افزایش دارندگان تلفن همراه و تمرکز بر روی این روش که به «آموزش از طریق تلفن همراه» شهرت یافته است. دسته بندی جداگانه برای آن در نظر گرفته می شود. این روش به راحتی انجام می شود. ولی لازمه ی آن، ایجاد زیرساخت های مخابراتی است. بسیاری از مردم، به خصوص در جوامع شهری، زمان زیادی را در انتظار وسایل نقلیه، ترافیک و … از دست می دهند. تا چند سال پیش، افراد برای استفاده بهینه از این وقت، کتاب‌هایی همراه خود جابجا می کردند که مشکلات خودش را داشت. مثلاً در راه های ناهموار آسیب زیادی به چشم وارد می شد و … . با روی کار آمدن ذخیره سازی دیجیتالی صدا، مطالعه به سمت آموزش از طریق صدا حرکت کرد، ولی همچنان آموزش از طریق چشم، بالاترین کارایی را دارد (تاج الدین و نعمت سرخی، ۱۳۹۱، ص ۱۱۲).
۲-۲-۴ تجربه های نوآورانه آموزشی مبتنی بر فناوری اطلاعات:
پیشرفت های اخیر صنعت رایانه و سیستم های چند رسانه ای، راه هایی را برای بهبود امر یادگیری و دسترسی بهتر به اطلاعات فراهم کرده است. آموزش مبتنی بر رایانه، که اغلب دو سویه یا متعامل است، بر به کارگیری دستگاه های چند رسانه ای استوار است. محیط های چند رسانه ای با افزایش بهره وری، تغییرات کیفی و اساسی در فرایند یادگیری ایجاد کرده اند. این تحول که ابتدا از آموزش کارکنان و کارمندان در مؤسسات شروع شد، امروزه به کلاس های درس کشورهای پیشرفته راه یافته است و هم اکنون در این کشورها بسته های نرم افزاری چند رسانه ای برای آموزش درس های دبیرستانی و حتی ابتدایی به زبان‌های گوناگون عرضه می شود (تاج الدین و نعمتی سرخه، ۱۳۹۱، ص ۱۱۵).
یکی از مطالعات جامعی که در زمینه کاربردهای فناوری اطلاعات در مدارس صورت گرفته، «انجمن بین‌المللی پیشرفت تحصیلی^[۱۵]» در فاصله‌ی بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۲ انجام داده است. این مطالعه با عنوان «دومین مطالعه فناوری اطلاعات در آموزش و پرورش^[۱۶]» با بهره‌مندی از نتایج به دست آمده از ۱۷۴ مطالعه موردی در زمینه کاربرد فناوری اطلاعات در کلاس درس صورت گرفته است. بر اساس گزارش‌های منتشر شده از یافته های این مطالعه در زمینه کاربرد فناوری اطلاعات در نوآوری‌های آموزشی در کلاس درس، با در نظر گرفتن ۱۷۴ مورد نوآوری‌های آموزشی به کار گرفته شده در کشورهای مورد بررسی، این رویکردها را می‌توان در هشت گروه^[۱۷] یا الگو^[۱۸] به شرح زیر طبقه بندی کرد:
الگوی اول: نوآوری‌های استفاده کننده از فناوری اطلاعات به عنوان ابزار که در درجه اول تمایز آن‌ ها، کاربرد گسترده از ابزارهای بهره‌وری^[۱۹] و پست الکترونیک است.
الگوی دوم: نوآوری‌های مرتبط با پژوهش‌های مشارکتی دانش آموزی که الگویی بسیار پیچیده است و ویژگی برجسته آن، همکاری دانش آموزان با یکدیگر در کلاس درس است.
الگوی سوم: نوآوری‌های مبتنی بر مدیریت اطلاعات که الگویی پیچیده است و در آن فناوری اطلاعات برای پشتیبانی فعالیت‌های جستجوی اطلاعات، تولید محصولات، نظارت بر دانش آموزان و برنامه ریزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
الگوی چهارم: نوآوری مشارکت معلم با بهر گیری از فناوری اطلاعات است که ویژگی برجسته آن، همکاری معلمان با دانش آموزان، با معلمان همکار در مدرسه و با افراد دیگر در خارج از مدرسه است.
الگوی پنجم: نوآوری با بهره گیری از فناوری اطلاعات برای مشارکت با افراد خارج از مدرسه است.
الگوی ششم: نوآوری با بهره گیری از فناوری اطلاعات برای تولید محصولات است.
الگوی هفتم: نوآوری بهره گیری از فناوری اطلاعات برای آموزش و تمرین است، ویژگی برجسته این الگو بهره گیری از نرم افزارهای خودآموز^[۲۰] برای آموزش، انجام دادن تکالیف و تمرین است.
الگوی هشتم: نوآوری‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات است که در گروه های بالا نمی‌گنجد، ویژگی برجسته آن‌ ها نداشتن الگویی ویژه است (نوروزی و همکاران، ۱۳۸۷، ص ۲۳).
۲-۲-۵ نرم افزار و رایانه به عنوان رسانه آموزش:
درباره ی رایانه در حکم وسیله ی استفاده از نرم افزارهای چندرسانه ای در آموزش عبارات بسیار از صاحب نظران وجود دارد. امروزه موج تکنولوژی حوزه ی آموزش را چون سایر حوزه های علوم فرا گرفته و بسیاری از رسانه ها، به شرط آنکه تصمیمات مبتنی بر بهره گیری از آن سنجیده باشد، برای توسعه‌ی افق دید انسان قابل استفاده شده اند. لذا بسیاری از برنامه های آموزشی به کمک رایانه در قالب موسوم به چندرسانه ای ها اجرا می شوند (هینیچ، ۱۹۹۳، ص ۱۰۴). آموزش به کمک رایانه با قابلیت چند رسانه ای می تواند حواس گوناگون را همزمان در فرایند تجربه ی چند حسی به کار گیرد و برای افراد با ویژگی های متفاوت، محیط مطلوب یادگیری ایجاد نماید (عالمی، ۱۳۷۹، ص ۱۶).
آموزش به کمک رایانه شامل سه مبحث اساسی است. بحث اول با عنوان آموزش به کمک کامپیوتر^[۲۱] می باشد. در این دیدگاه، کامپیوتر به عنوان مربی عمل کرده و مطلب جدید را با فراگیران تمرین می کند و روش کار بر اساس تمرین، پرسش و پاسخ می باشد. مبحث دوم، یادگیری بر اساس کامپیوتر^[۲۲] می باشد و شامل روش هایی مانند نمونه سازی، بازی های آموزشی، حل مسأله و پردازش اطلاعات است. سومین مبحث با عنوان کامپیوتر به عنوان ابزار همه کاره^[۲۳] نامگذاری گردیده و اجرای برنامه های مورد نظر بر عهده نرم افزار می باشد (شیخ زاده، ۱۳۸۳، ص ۶۸).
۲-۲-۶ تعریف چندرسانه ای:
مایر (۲۰۰۱، ص ۲) در کتاب یادگیری چند رسانه ای خود، ابتدا چند رسانه ها را این گونه تعریف می کند: «من چند رسانه ها را به مثابه ارائه اطلاعات با بهره گرفتن از کلمات و تصاویر تعریف می کنم. منظور من از کلمات، ارائه مطالب به شکل کلامی و لفظی نظیر متون چاپ شده و متون گفتاری (مانند صدای گوینده در یک برنامه آموزشی چند رسانه ای) می باشد. منظور من از تصاویر ارائه مطالب به شکل تصویری نظیر گرافیک های آماری شامل اشکال مختلف، نمودارها، عکس ها و نقشه ها و یا استفاده از گرافیک های پویا شامل انیمیشن و ویدئو می باشد. واژه چندرسانه، به گردآوری انواع مختلفی از تکنولوژی های دیداری و شنیداری با هدف ارتباط بر می گردد، انواع مختلف چند رسانه ای شامل متن و صوت و گرافیک و انیمیشن است. هاینک و مولنداوراسل: چندرسانه ای عبارت است از ترکیب چندین رسانه شامل متن و گرافیک و صدا و تصاویر ثابت ویدیویی و انیمیشن که به کمک کامپیوتر به نمایش بیاید. چند رسانه ای را به مثابه ارائه مطالب با بهره گرفتن از کلمات و تصاویر تعریف می کند که منظورش از تصاویر گرافیک، نمودار، عکس، نقشه، انیمیشن و ویدیو می باشد(مایر ۲۰۰۱، نقل از ملکیان و آخوندی، ۱۳۸۹، ص ۱۴۷).
با بهره گرفتن از پدیده جدید مالتی مدیا یا چند رسانه ای، از رایانه به عنوان وسیله ای جهت تدریس بهره برداری می شود. در چندرسانه ای از خلاصه متن درس، کارهای گرافیکی و سمعی به گونه ای استفاده می گردد که کار تدریس به صورت محاوره ای در می آید. آقای هوفتن (۱۹۹۴)، پدیده چند رسانه ای را مجموعه ای با اجزای زیر تعریف کرده است:
یک دستگاه رایانه
برنامه و روابطی که اطلاعات را به هم مربوط می کند.
ابزارهای هدایت کننده ای که به کمک آن‌ ها می توان در بین اطلاعات مزبور حرکت نمود
روشی برای جمع بندی، پردازش و ارتباط دادن مطالب درس با یکدیگر (ارائه درس) (نقل از هروی و فرقاندوست حقیقی، ۱۳۷۷، ص ۲۲).
۲-۲-۷ چرایی استفاده از چند رسانه ای ها در آموزش:
چند رسانه ای های آموزشی منابع غنی را فراهم می‌آورند که می‌تواند فرصتی برای رشد یادگیرندگان باشد و آن ایجاد محیط مشارکتی است که به یادگیرندگان و معلمان اجازه می‌دهد به جستجو پرداخته و انواع مسائل را بررسی کنند. اما نرم افزارهای آموزشی با خودی خود، تأثیر اندکی بر یادگیری و تدریس دارند. بدون شک این فناوری فرصت‌های متعددی برای محیط‌های یادگیری ایجاد می‌کند و سبب تعامل آموزشی قابل توجهی می‌گردد، اما به تنهایی نمی‌تواند کیفیت تدریس و یادگیری را افزایش دهد. این بدان معناست که محیط یادگیری و تدریس، عرضه‌ی محتوا، فعالیت‌های یادگیرنده، چگونگی اجرای فعالیت‌های یادگیرنده، فرایند سنجش عملکرد یادگیرندگان و فرایند بازخورد به گونه ای متناسب شکل گیرد وگرنه تضمینی برای تحقق هدف‌های آموزشی وجود ندارد (حیدری و همکاران، ۱۳۸۹، ص ۱۰۵).
«چری» می‌گوید که دوازده دلیل برای استفاده از پروژه های چند رسانه ای در کلاس درس وجود دارد که عبارت‌اند از:
انگیزه دانش آموزان را برای مشارکت در فعالیت‌ها را افزایش می‌دهد.
همه مهارت‌های زبانی مانند خواندن، نوشتن، گوش دادن و صحبت کردن را ترکیب می‌کند.
مهارت‌های همکاری را در بین دانش آموزان به وجود می‌آورد.
دلایل واقعی برای خواندن، نوشتن و اصلاح ارتباط به دست می‌دهد.
مخاطبان بیشتری را در مقایسه با معلم و کلاس درس، برای دانش آموزان فراهم می‌آورد.
دانش آموزان را وادار می‌سازد که منابع را تجزیه و تحلیل و با روش‌های جدید تفکر کنند.
به معلمان کمک می‌کند برای دانش آموزان و درس‌ها با روش‌های تازه ای بیندیشند.
این پروژه‌ها به تفکر در سطح بالاتر و مهارت‌های حل مسأله نیاز دارند. تفکر غیر خطی را توسعه می‌بخشند و به دانش آموزان واگرا فرصت درخشش در کلاس می‌دهند.
نقش معلمان را از سخنران کلاس درس به نقش تسهیل کننده یادگیری تغییر می‌دهد و کلاس‌های درس دانش آموز محور به وجود می‌آورد.
سواد دانش آموزان را افزایش می‌دهد و آن‌ ها را برای مهارت‌های ارتباطی فناوری محور، که محیط کار امروز و فردا مورد نیاز است، آماده می‌سازد.
به معلمان امکان می‌دهد سبک‌های متفاوت یادگیری و تفکر را در کلاس بشناسد.
مجموعه ای از منابع و روش‌ها را، که دانش آموزان از طریق آن‌ ها به بهترین نحو یاد می‌گیرند، به کار بگیرند (عطاران، ۱۳۸۳).
۲-۲-۸ تفاوت آموزش سنتی و آموزش مبتنی بر رایانه:

«جنگ علی در بصره و صفین اگر بخواهم تاویلش نمایم فتنه به شمار می‌آید، این جنگ‌ها نه از نوع جهاد واجب بود نه مستحب»^[۱۱۴]
اما فیصل نور در این اتهام زنی به امیرالمؤمنین (×) عمیق‌تر عمل می‌کند ولو زبانش نرم‌تر است. وی ابتدا با کنایه و سپس با استناد به کلام خود امیرالمؤمنین (×) آشکارا خطا را به ایشان نسبت می‌دهد. وی می‌گوید:«بی‌شک [حسن بن علی] می‌دانست که پدرش… بر جنگ با معاویه اصرار داشت در حالی که مردم حول معاویه اجتماع کرده بودند!»^[۱۱۵]
عبارت «اجتماع کرده بودند» یعنی امیرالمؤمنین خلاف نظر اجتماع با معاویه جنگید!
سپس می‌گوید:
شیعیان روایت کرده‌اند که علی بن ابیطالب رضی‌الله عنه سروصدائی در سپاه خود شنید پرسید این صداها چیست؟ گفتند: معاویه هلاک شده است. گفت هرگز! قسم به آنکه جانم در دست اوست تا وقتیکه مردم گرد او اجتماع کرده‌اند معاویه هلاک نخواهد شد. گفتند پس چرا با او می‌جنگی؟ گفت: از آنچه بین من و خداوند متعال می‌گذرد عذر می‌خواهم!^[۱۱۶]
اکنون فیصل نور می‌خواهد بگوید آنچه باقی می‌ماند احادیثی است که شیعه از امام باقر (×) نقل می کند که می‌فرماید «خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: هر رعیتی را در اسلام که از امامی اطاعت کند که منصوب از جانب خدا نباشد عذاب می‌کنم، حتی اگر فردی با تقوی و نیکوکار باشد» وی مدّعی می‌شود با توجه به استدلالات فوق این احادیث ساخته و پرداخته راویان شیعی است.
فیصل نور برای تبیین ساختگی بودناین روایات (به زعم خود) می‌گوید:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

حسن بن علی رضی‌الله عنه را در حالی که [به عقیده شیعه] منصوب و منصوص خداوند عزوّجل است می‌بینیم که با معاویه‌ای بیعت می‌کند که امام منصوب از جانب خدا نیست واو فرموده ابو جعفر را می‌داند- آنگونه که شیعه نقل می‌کند-که فرمود: خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: هر رعیتی را در اسلام که از امامی اطاعت کند که منصوب از جانب خدا نباشد عذاب می‌کنم حتی اگر فردی با تقوی و نیکوکار باشد.^[۱۱۷]
و به این ترتیب فیصل نور ادعا می کند که بر طبق عقاید خود شیعه نمی‌توانیم ملتزم به صحت این روایات شویم زیرا در آن صورت باید قائل شویم حسن بن علی که سید جوانان اهل بهشت است در دوزخ الهی عذاب می‌شود و قطعاً این سخن سخن باطلی است پس باید به کذب و جعل چنین احادیثی قائل شویم.
پس اگر شیعه فعل امام حسن (×) را حجّت می‌داند باید قائل شود به اینکه برای امامت نیازی به وجود نصّ نیست،زیرا معاویه هرگز منصوب از جانب خدا نبوده است.
اکنون به نقد و بررسی این شبهه می‌پردازیم.
پاسخ شبهه اول
خلاصه پاسخ :
صلح امام حسن واقعیتی مسلم در تاریخ است. اما این صلح کاملاً از روی اکراه و به جهت حفظ کیان مسلمین بوده است. شواهد فراوان تاریخی از کلام خود امام گواه این موضوع است.
اما اشتباه بودن جنگ امیرالمؤمنین با معاویه در کلام ابن تیمیه صرفاً ادعایی است که پی‌درپی تکرار می‌شود ولی دریغ از یک دلیل. مستندات فیصل‌نور در این زمینه هم نا کارامد و ضعیف است.
پاسخ تفصیلی:
فیصل نور وابن تیمیه عمل تاریخی امام حسن (×) را به گونه‌ای در کنار جنگ امیرالمؤمنین قرار می‌دهند که بتوانند از مغالطه «یا این یا آن^[۱۱۸]» به خوبی بهره ببرند.
یعنی به مخاطب القا شود که یاصلح حسن بن علی (×) با معاویه صحیح بوده است و یا جنگ علی بن ابیطالب با معاویه، و نمی‌شود با وجود چنین اختلاف فاحشی در عملکرد هر دو صحیح باشد! اما صحت چنین قضیه‌ای مبتنی است بر اثبات مانعه الجمع بودن آن، در حالی که چنین نیست.
صلح و جنگ ائمه(+)؛ دو شیوه یک هدف
دو عمل به ظاهر متفاوت را بدون در نظر گرفتن شرائط اجتماعی و سیاسی نمی‌توان الزاماً بر تضادّ عقیده عاملان آن یا تناقص رفتاری آن‌ ها و در نتیجه صحت یکی و بطلان دیگری حمل نمود. مگر رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم در سال ششم هجری با مشرکین قرارداد صلح نبست؟^[۱۱۹] مگر شخص ایشان در سال‌های قبل از همان صلح با همان مشرکین در بدر واحد و خندق و … به جنگ برنخاسته بود. این تناقض ظاهری در رفتار پیامبر (*) را جناب فیصل نور و مخصوصا ابن تیمیه چگونه پاسخ می‌دهند؟ آیا اینجا هم می‌خواهند تهمت جنگ طلبی و خطا کاری را نثار ساحت مقدس پیامبر(*) نمایند!؟
شاید گفته شود در مقابل پیامبر اکرم مشرکان بودند و در مقابل امیرالمؤمنین، معاویه به ظاهر مسلمان، وقیاس این دو با هم مع الفارق است؛ ولی چنین است زیرا مقام منافق نزد خداوند متعال پست‌ترین مقام‌هاست«ان المنافقین فی الدرک الاسفل من النار».(همانا منافقین در پست‌ترین جایگاه های جهنم هستند.)^[۱۲۰]
اضطرار واکراه امام مجتبی(×) برای صلح
و اما اینکه حسن بن علی (×) با معاویه جنگ تن به تن ننمود و او را به مبارزه نطلبید^[۱۲۱] امری است که نمی‌توان از آن ادّعای رضایت قلبی حسن بن علی (×) را نتیجه گرفت زیرا چنین دلیلی اخصّ از چنان مدعایی است.
شواهد فراوان تاریخی از سویی بیان کننده اعتقاد راسخ امام مجتبی(×) به نالایقی و فساد معاویه است واز سوی دیگر دال بر اکراه واضطرار امام مجتبی (×) بر صلح است.
در اینجا به پاره ای از این مستندات اشاره می‌گردد.
امام حسن(×) به معاویه نامه نوشت و در فراز پایانی چنین فرمود «و اگر همچنان بر نافرمانی خود پای به فشاری، مس
لمانان را به سروقتت خواهم آورد و تو را به محاکمه خواهم کشید تا خدا میان ما حکم کند و او بهترین حکم کنندگان است».^[۱۲۲]
در همین نامه حضرت به معاویه می‌نویسد: «پای فشاری بر باطل را رها کن و در بیعت با من همراه مردمان شو، که می‌دانی من نزد خدا، و نزد هر بنده با خدایی و نزد هر که قلب خداترس دارد به این امر احقّ و سزاوارترم».^[۱۲۳]
و همچنین در جای دیگری از همین نامه بر شایستگی خود بر خلافت به عکس نظر فیصل نور تصریح می‌کند و می‌فرماید «از خدا بترس و …در مورد خلافت با شایستگانش و آن که شایسته‌تر از تو به خلافت است در میاویز»^[۱۲۴]
امام حسن × در جای دیگری از همین نامه نه تنها معاویه را شایسته خلافت نمی‌داند بلکه وی را فرزند دشمن‌ترین دشمنان پیامبر (*) می‌نامد، وی را تهدید به ملاقات زود هنگام با پرودرگار و مکافات عمل می کند، او را فاقد اهلیت برخلافت خطاب می‌کند و سفارش به تقوای الهی، ترک ظلم و سرکشی، حفظ خون مسلمانان می کند و در ادامه او را به اطاعت و تسلیم و ترک نزاع امر می کند^[۱۲۵]. همه این‌ها فقط در یک نامه امام حسن (×) به معاویه ذکر شده است.
اما برای اینکه نظر امام حسن (×) را درباره معاویه و صلح با او بیشتر بدانیم باید به همان منابعی که جناب فیصل نور به آن‌ ها استناد می‌کند مراجعه نماییم.
آنگاه که برای تطهیر معاویه حدیثی را از قول امام مجتبی (×) نقل می کند که فرمود «قسم به خدا معاویه از این‌ها برای من بهتر است^[۱۲۶]» اما ادامه حدیث را ذکر نمی‌کند! متن کامل حدیث چنین است :
قسم به خدا معاویه از این‌ها برای من بهتر است این‌ها گمان می‌کنند که شیعه‌ی من هستند، حال آنکه قصد کشتن مرا کردند، بار مرا غارت کردند مالم را گرفتند، قسم به خدا چنانچه من از معاویه عهدی بستانم که (به واسطه آن عهد) خونم ریخته نشود و در میان اهلم در امنیت به سر ببرم بهتر است از آنکه اینان مرا بکشند و اهل بیت و خانواده‌ام خوار و ضایع گردند، قسم به خدا اگر با معاویه به جنگ برمی‌خاستم همین‌ها مرا دست بسته تسلیم معاویه می‌نمودند.^[۱۲۷]
در این جملات امام (×) به خوبی بیان می‌کند که ناگزیر از دفع افسد به فاسد بوده است .یعنی آثار زیانبار سیاسی اجتماعی جنگ به مراتب زیان بارتر از صلح بوده است.به عبارت دیگر امام(×) چنین معتقد است ؛اگر صلح نکنم یا کشته می‌شوم (بدون آنکه سودی به اسلام برسد)و باقیمانده نسل پیامبر(*) و اصحاب خالص او همگی از بین می‌روند و یا خوار و ذلیل و دست بسته تحویل معاویه داده می‌شوم که باز هم به همان نتیجه خواهد رسید.ولی اگر صلح کنم لااقل با عزّت جان خود و خانواده‌ام را حفظ کرده‌ام و به تدبیر امور اسلام و مسلمین می‌پردازم.
اما در ادامه خواهیم دید چه مسائلی امام را وادار به پذیرش صلح نمود.
در سپاه امام(×) عده‌ای عثمانی مسلک و طرفدار بنی‌امیه بودند و در خفا به معاویه نامه نوشتند که هرگاه سپاه او به اردوگاه حسن بن‌علی نزدیک شود حسن را دست بسته تسلیم او کنند و یا ناگهان او را بکشند^[۱۲۸]. مسعودی در مروج الذهب^[۱۲۹] و شیخ صدوق در علل الشرائع^[۱۳۰] نیز این گروه خائن را نام می‌برند.
دسته دیگر بقایای خوارج بودند.آن‌ ها هنگام بیعت با حسن بن علی (×) شرط کردند که با متجاوزان و گمراهان- یعنی مردم شام- بجنگند، و آن حضرت دست از بیعت آنان کشید و گفت باید به شرط اطاعت کامل و پیروی بی‌قید و شرط در جنگ و صلح بیعت کنند. آنگاه نزد برادرش حسین (×) آمدند و گفتند: دست بگشا تا با تو بیعت کنیم همان‌طور که با پدرت بیعت کردیم و به این شرط که با متجاوزان و گمراهان شامی جنگ کنی اما حسین (×) هم نپذیرفت و ناچار نزد حسن (×) برگشتند و با وی بیعت کردند.^[۱۳۱]
دسته دیگر شکّاکان بودند و دسته دیگر طمعکاران و آزمندان به غنائم و بعضی دیگر افرادی بودند که به پیروی از رؤسای قبائل خود به میدان آمده بودند و انگیزه آنان از جهاد تعصّب قبیله‌ای بود نه جهاد فی سبیل الله و عدّه‌ای هم شیعیان او و پدرش بودند شیخ مفید از همه این‌ها نام برده است.^[۱۳۲]
این وضعیت نابسامان و آشفتگی سپاه و یاران ظاهری امام(×) بودواین چنین ترکیبی در سپاه امام حسن(×)بود که معاویه توانست افرادی مثل عبیدالله بن عباس را با پول و یک شبه بفریبد و از اردوگاه امام جدا نماید و کم‌کم جمعیتی بالغ بر هشت هزار نفر از سپاه امام گریختند.^[۱۳۳]
و توانست به راحتی در سپاه تحت امرامام(×) شایعه نماید که همانا قیس بن سعد با معاویه صلح نموده است و از طرفی در میان سربازان تحت امر قیس شایعه نماید که حسن بن علی (×) با معاویه صلح نموده است.^[۱۳۴]
پس از این ماجراهای دردناک امام (×) دانست که باید از جانب خائنین سپاه خودش بیشتربهراسد تامعاویه، واگر با معاویه بجنگد تنها و دست خالی می‌ماند و هیچ‌کس یاری‌اش نمی‌کند حتی اگر آنگونه که فیصل نور می‌گوید معاویه را به مبارزه می‌طلبید و بر فرض معاویه هم به میدان می‌آمد خوف امام از جانب معاویه کمتر بود تا خائنین سپاه خودش و احتمال آن می‌رفت که قصد ترورش را هم بنمایند کما اینکه این چنین هم شد و به خیمه‌اش حمله‌ور شدند و او را مجروح ساختند. با این اوضاع آیا باز هم به نظر جناب فیصل نور امام باید یا سپاه به سپاه و یا تن به تن با معاویه می‌جنگید؟
لذا معنای سخن امام که فرمود: «قسم به خدا معاویه برای من بهتر است از این‌ها» همانا اعلام انزجار بیشتر از وضعیت اسفناک خائنان سپاه خود است نسبت به معاوی
ه نه اثبات فضیلتی برای معاویه کمااینکه کلام حضرت یوسف در مواجهه با مکر زنان آنگاه که فرمود: «رب السجن احبّ الیّ ممّـا یدعوننی الیه»^[۱۳۵] بیان شدت پلیدی گناهی است که زنان از وی خواستند نه اینکه – نعوذ بالله -هم آن گناه محبوب است و هم زندان ولی زندان محبوب‌تر است!! و این مطلب در علم بلاغت روشن و آشکار است. اما غرض ورزی، صاحب کتاب الامامۀ والنص را بر آن داشته است که نه تنها واضحات ادبیات زبان مادری خود را نبیند بلکه وی از میان صد و ده صفحه‌ی بحارالانوار که مربوط به همین حقایق است تنها چهار خط را دیده است.
اما چرا مابقی این صدو ده صفحه^[۱۳۶] را که مملو است از خطبه‌ها و نامه‌ها و کلمات امام ومصلحت‌های پشت صحنه صلح و جملات دال بر تنقیص معاویه و شرح بی‌وفایی کوفیان و… را ندیده است؟ خود سئوالی است که نمی‌توان انگیزه نویسنده را از این عمل چیزی جز غرض‌ورزی دانست.
اما اینکه امام (×) فرموده باشد «معاویه از من سزاوارتر است بر خلافت^[۱۳۷]» مسأله‌ای است که نه با پیشینه اعتقادی شیعه یعنی عصمت امام (×) که در فصل دوم ثابت گردید سازگار است و نه با شواهد فراوان تاریخی و نه تصریحات فراوان امام بر عدم شایستگی معاویه که در صفحات پیشین به آن اشاره شد ،
و اگرقائل به تعارض این حدیث باآن طائفه روایات شویم،این حدیث که سندی مرسل دارد یارای مقاومت در مقابل سیل احادیث و روایات ناقض آن را نداد. ممضافاً به اینکه بررسی متن کامل حدیث مذکور به روشنی ما را به جعل وتحریف عمدی در آن رهنمون می‌سازد.
متن کامل حدیثی که فیصل نور به آن استناد نموده است چنین است : «معاویه به حسن بن علی (×) گفت: برخیز و به مردم خبر بده که تو این امر (خلافت) را ترک کرده‌ای و آنرا تسلیم (من) کرده‌ای. حسن (×) برخاست حمد خدا کرد و ثنای او گفت، و گفت: اما بعد! همانا زیرک‌ترین زیرکان شخص متّقی است و احمق‌ترین احمقان شخص فاجر است؛ و (امّا) این امری که من و معاویه در آن اختلاف داریم یا حق یک نفر است که او از من سزاوارتر است! و یا حق من است که من آن را برای او ترک کردم به جهت مصلحت مسلمانان و حفظ خونهایشان و نمی‌دانم شاید آن برای شما فتنه‌ای باشد و کامیابی تا زمانی».
نکته اول آنکه در این حدیث از طرفی امام به احقیت و شایسته تر بودن معاویه اذعان می کند از طرف دیگر واگذاری امارت به معاویه را به مصلحت وحفظ خون مسلمانان مستند می کند. اگر معاویه در نظر امام (×) احقّ است همین احقّ بودن محکم‌ترین و بهترین دلیل برای صلح می‌باشد و آن وقت، تا زمانی که مانعی پیش نیامده صلح مقدم است و در مقابل ؛قتال وترک صلح نیازمند دلیل ویژه می‌باشد. بنابراین دیگر استناد به مصلحت مسلمانان معناندارد.
نکته دوم این است که حدیث دیگری که دارای متنی مشابه متن همین حدیث است در جای دیگری از همان کتاب (بحارالانوار) نقل گردیده است^[۱۳۸] که نه تنها عبارت «یا حق یک نفر است که او از من سزاوارتر است! و یا حق من است که من آن را برای او ترک کردم» را ندارد بلکه جمله‌ای دارد که دقیقاً در تناقض با این جمله است ولی در حدیث اول موجود نیست.

• قابلیت تولید همزمان انرژی الکتریکی و گرما به صورت بخارآب و یا آب گرم.

از لحاظ نوع عملکرد می‌توان منابع تولید پراکنده را به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول که انرژی الکتریکی تولید می‌کنند و برای این منظور از منابع انرژی مختلف استفاده می‌نمایند. میکرو توربین ها، موتورهای احتراق داخلی^[۳۷]، پیل های سوختی^[۳۸]، توربین های بادی و سلول های خورشیدی از این دسته اند. سیستم های ذخیره سازی انرژی از جمله باتری ها، ذخیره سازی خازنی و فلای ویل^[۳۹] ها را می توان به عنوان دسته دوم منابع تولید پراکنده در نظر گرفت.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از دیدگاه کاربرد منابع تولید پراکنده می‌توان آنها را به پنج دسته تقسیم کرد که عبارتند از [۸]:

• تولید پشتیبان که در حالت عادی در مدار نیستند اما آماده برای شروع کار هستند.

• تولید صنعتی که علاوه بر تولید انرژی الکتریکی، آب گرم و یا بخار آب نیز تولید می‌کنند که برای مصارف داخلی خود کارخانه صنعتی یا بارهای محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• تولیدات پراکنده ای که به منظور کنترل بار مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دسته با تامین قسمتی از بار درخواست توان را کاهش داده و باعث اصلاح پیک^[۴۰] بار می‌شوند.

• منابع تولید پراکنده ای که به منظور درآمد زایی برای صاحبان آنها ساخته و بهره برداری می‌شوند. این منابع غالبا از سطوح توان بالایی برخوردر هستند.

• و منابع تولید پراکنده اصلی که از قابلیت اطمینان بالایی برخوردارند و مسئولیت تامین بارهای حساس شبکه قدرت را بر عهده دارند.

از دیدگاه نحوه تزریق توان به شبکه، منابع تولید پراکنده به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند. دسته اول آن منابعی هستند که از طریق یک رابط جریان متغیر که عموما یک ژنراتور است به طور مستقیم به شبکه متصل می‌شوند. توربین های باد سرعت ثابت، ژنراتورهای دیزلی و حرارتی و نیروگاه های آبی کوچک^[۴۱] در این دسته قرار می‌گیرند. دسته دوم از منابع تولید پراکنده توسط مبدل های الکتریکی به شبکه متصل می‌شوند. توربین های بادی سرعت متغیر، پیل های سوختی، سلولهای خورشیدی و میکروتوربین ها از جمله منابع تولید پراکنده ای هستند که توسط مبدل به شبکه متصل می‌شوند. عموما این واحد ها عملکرد بسیار سریعی نسبت به تغییرات بار داشته و می‌توانند خیلی موثر در کنترل فرکانس، ولتاژ و توان اکتیو و راکتیو شرکت کنند. قیمت به نسبت بالای این منابع و محدودیت شرکت آنها در تامین جریان خطا از مشکلات این سیستم ها می‌باشد.
علی‌رغم تمامی مزایایی که سیستم های تولید پراکنده برای شبکه، مصرف کننده و محیط زیست دارند، استفاده زیاد از آنها می‌تواند مشکلاتی را برای شبکه به وجود آورد که قبل از آن وجود نداشته است. بعضی از این مشکلات عبارتند از [۹-۱۰]:

• تاثیر بر روی پایداری ولتاژ و زاویه ای در شبکه به دلیل حضور منابع تولید پراکنده ای که در زمان طراحی شبکه در نظر گرفته نشده اند.

• احتمال کاهش کیفیت توان و قابلیت اطمینان به دلیل مدیریت نامناسب تولیدات پراکنده.

• نیاز به تنظیم و بررسی مجدد رله های شبکه به دلیل تغییر در سیستم تولید توان.

• نیاز به یک مدیریت جامع به منظور کنترل مناسب میزان تولید و نحوه عملکرد منابع تولید پراکنده.

ریزشبکه ها
ریزشبکه ها عموما سیستم های تامین توان الکتریکی با سطح توان پایین یا متوسطی هستند که به منظور برق رسانی به اجتماعات کوچکی مثل: خانه های مسکونی، مناطق حومه شهر، مراکز آکادمیک و عمومی همچون دانشگاهها و یا مدارس، مناطق تجاری، سایت های صنعتی و … طراحی و ساخته شده اند. از آنجا که ریزشبکه ها مجموعه ای از سیستم های تولید توان الکتریکی و بار های مختلف در سطح ولتاژ توزیع هستند، آنها را می‌توان به عنوان شبکه های توزیع فعال^[۴۲] در نظر گرفت.
ژنراتورها و منابع تولید توان الکتریکی در ریزشبکه ها معمولا منابع تجدید پذیر هستند که به منظور اتصال به شبکه از واسطه های الکترونیک قدرت استفاده می‌کنند. این ادوات الکترونیک قدرت باعث ایجاد انعطاف پذیری بسیار زیادی برای تامین کیفیت توان و قابلیت اطمینان مناسب در ریزشبکه می‌شوند. به علاوه این قابلیت انعطاف کنترل و تولید در منابع تولید به ریزشبکه این اجازه را می‌دهد که از نقطه نظر سیستم قدرت اصلی به عنوان یک واحد در نظر گرفته شودکه نیاز های مربوط به انرژی و قابلیت اطمینان را با مدیریت محلی برطرف می‌کند.
تفاوت های اصلی بین ریزشبکه ها و شبکه های قدرت مرسوم عبارتند از:

• منابع تولید توان در ریزشبکه ها نسبت به منابع تولید توان در شبکه های بزرگ بسیار از سطح توان پایینتری بر خوردار هستند.

• توان تولیدی در سطح ولتاژ توزیع می‌تواند مستقیما به شبکه توزیع تزریق شود.

• از آنجایی که معمولا منابع تولید انرژی در ریزشبکه ها در نزدیکی مصرف کننده ها قرار دارند، تحویل توان به بارها با بازده بالا در سطح ولتاژ و فرکانس مناسب، با تلفات بسیار کم خط صورت می‌پذیرد.

استفاده از ریزشبکه ها به عنوان بخشی از شبکه قدرت اصلی مزایایی را به همراه دارد که عبارتند از:

• به دلیل کاهش مسافت های فیزیکی میان تولید و مصرف، تامین توان راکتیو در کل سیستم بهتر صورت می‌گیرد که باعث بهبود پروفیل ولتاژ و عملکرد سیستم می‌شود.

• کاهش و یا به تعویق افتادن هزینه های سرمایه گذاری به دلیل عدم نیاز به توسعه و ساخت خطوط انتقال جدید.

• به دلیل نزدیک بودن منابع تولید به مصرف کنندگان، می‌توان از گرمای خروجی سیستم تولید انرژی الکتریکی استفاده کرد که این موضوع می‌تواند باعث افزایش بازده خروجی منابع تولید از حداکثر ۴۰% در سیستم های مرسوم قدرت به ۸۰% در ریزشبکه ها شود.

• کنترل دقیقتر مراحل احتراق در ریزشبکه ها نسبت به سیستم های تولید توان در شبکه های بزرگ می‌تواند منجر به کاهش تولید گازهای گلخانه ای شود.

• نزدیک بودن و مجاورت منابع تولید به مصرف کنند ها می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی در رابطه با مصرف بهینه انرژی بیانجامد.

• تطبیق بهتر تولید و مصرف.

• کوتاه تر شدن مدت زمان لازم برای بازگرداندن سیستم به شرایط کارکرد بعد از ایجاد خطا و بروز خاموشی در سیستم.

از دیدگاه نحوه اتصال ریزشبکه ها به سیستم قدرت اصلی و نحوه عملکرد ریزشبکه ها می‌توان دسته بندی زیر را انجام داد [۱۱]:

• ریزشبکه در حالت متصل به شبکه اصلی^[۴۳]

• ریز شبکه در حالت جدا از شبکه^[۴۴]

• در حالت گذار بین جدا از شبکه و متصل به شبکه^[۴۵]

در حالت متصل به شبکه، مازاد توان ریزشبکه می‌تواند به شبکه اصلی انتقال یابد و یا کمبود توان ریزشبکه توسط شبکه اصلی تامین شود. در حالت جدا از شبکه، تمامی توان اکتیو و راکتیو ریزشبکه باید توسط منابع محلی تولید شود.
در حال حاضر استفاده از ریزشبکه ها می‌تواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد. این مشکلات مربوط به حفاظت، مدیریت توان، قوانین و مقررات لازم و سیستم های ارتباطی بین منابع تولید، مصرف و مرکز کنترل است. هرچند با توجه روافزایش به ریزشبکه ها و تولیدات پراکنده این مشکلات با سرعت قابل توجهی رو به برطرف شدن هستند.
طرح مساله و مروری بر تحقیقات انجام شده
مروری بر تحقیقات انجام شده
در ادامه مروری بر روی تحقیقات صورت گرفته در زمینه های پایداری سیستم های قدرت، استفاده از روش های احتمالاتی به منظور بررسی موضوعات مختلف در شبکه های قدرت و نقش انرژی باد در این شبکه ها انجام خواهد شد.

شکل ۳- ۱ : فرایند تصمیم‌گیری چند شاخصه ۶۵
شکل ۳-۲ : فضای هدف دو معیاره ۷۰
شکل ۴-۱ : نمونه‌ای از شبیه‌سازی مدل پیشنهادی ۸۰

چکیده:

امروزه وب جهان گستر به عنوان بهترین محیط جهت توسعه، انتشار و دسترسی به دانش مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین ابزار برای دسترسی به این اقیانوس بی کران اطلاعات، موتورهای جستجو می‌باشد که یکی از اصلی‌ترین بخش‌های آن رتبه‌بندی در پاسخ به جستجوی کاربر است. بنابراین کمک به کاربران برای پیدا کردن صفحه وب مورد نظرشان یک مسئله بسیار مهم است. با توجه به مشکلات روش‌های مبتنی بر متن و پیوند، روش‌های مبتنی بر رفتار و قضاوت کاربر برای برقراری عدالت و دموکراسی در وب مورد توجه قرار گرفته است. به عبارت دیگر جهتِ رشد وب از نظر کمی و کیفی، تعیین صفحات اصلح توسط خود کاربران انجام می‌پذیرد. ولیکن تشخیص و استخراج قضاوت کاربران از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. رفتار کاربر در حین جستجو، شامل متن پرس‌و‌جو، نحوه کلیک کاربر بر روی لیست رتبه‌بندی شده نتایج، زمان توقف در صفحه و دیگر اطلاعات موجود در خصوص وقایع ثبت شده در حین جستجو می‌باشد. این وقایع ثبت شده، حاوی اطلاعات بسیار ارزشمندی هستند که از آن‌ ها می‌توان جهت تحلیل و ارزیابی و مدل‌سازی رفتار کاربران به منظور بهبود کیفیت نتایج استفاده کرد. در این پژوهش مدلی ارائه می‌گردد که به ازای هر پرس‌وجوی مشخص بازخوردهای مثبت و منفی کاربران از جمله تعداد دفعات دست‌یابی یک سایت، مدت زمان سپری‌شده در هر سایت، تعداد دانلودهای انجام شده در هر سایت، تعداد کلیک‌های مثبت و تعداد کلیک‌های منفی در هر سایت از لیست نشان داده شده از صفحات وب، را دریافت کرده و رتبه هر صفحه را با بهره گرفتن از روش‌ تصمیم‌گیری چند شاخصه محاسبه می‌کند و یک رتبه‌بندی جدید از سایت‌ها ارائه می‌دهد و این رتبه‌بندی را مرتباً با بهره گرفتن از بازخوردهای بعدی کاربران به روز می کند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

واژه‌های کلیدی:

موتور جستجو، رفتار کاربر، بازخورد کاربر، تصمیم‌گیری چندشاخصه

فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
اینترنت از صفحات وب که شامل موضوعات متفاوتی هستند، تشکیل شده است. برای یافتن موضوعی خاص در این مجموعه عظیم صفحات، نیاز به استفاده از یک موتور جستجو است. موتورهای جستجو با توجه به پرس‌وجوی کاربر در پایگاه داده‌ی خود جستجو را انجام داده و نتایج جستجو را به کاربر نشان می‌دهند. با توجه به این که امکان پیدا شدن صفحات بسیاری، به عنوان مثال امکان یافتن میلیون‌ها صفحه، به عنوان نتیجه جستجوی یک درخواست وجود دارد و ممکن است که تعداد اندکی از این صفحات نیاز واقعی کاربر را پاسخ دهند، معمولاً موتورهای جستجو نتایج را بر اساس اهمیت صفحه، رتبه‌بندی کرده و به همین ترتیب به کاربر نمایش می‌دهند.
به دلیل گستردگی صفحات موجود در وب و رشد روزافزون آن‌ ها، نیاز به روش‌هایی برای رتبه‌بندی صفحات وب بر اساس میزان اهمیت این صفحات و ارتباط آن‌ ها با موضوع مورد جستجو است. رتبه‌بندی از اجزای اصلی یک سیستم بازیابی اطلاعات است. در مورد موتورهای جستجوی وب، که از جمله سیستم‌های بازیابی اطلاعات هستند، به دلیل طبیعت به خصوص کاربران وب، نقش رتبه‌بندی بسیار پررنگ‌تر است. برای موتورهای جستجوی وب یافتن هزاران و بلکه میلیون‌ها صفحه به عنوان نتایج جستجو امری طبیعی است و از جهت دیگر کاربر وب، حوصله و زمان کافی برای مشاهده تمام نتایج برای رسیدن به صفحه مورد علاقه خود را ندارد. بیشتر کاربران وب به صفحات بعد از صفحه اول نتایج جستجو اهمیتی نمی‌دهند. بنابراین برای یک موتور جستجوی وب بسیار مهم است که نتایج مورد علاقه کاربر را در صدر نتایج یافت شده به کاربر نشان دهد، در غیر این صورت موتور جستجو کارایی لازم را نخواهد داشت.
از جهت دیگر، نیاز کاربرانی که عمل جستجو در وب را انجام می‌دهند با سیستم‌های بازیابی اطلاعات سنتی، که در آن‌ ها تنها به تطبیق واژگان موجود در پرس‌و‌جو و متن صفحات اکتفا می‌شد متفاوت است. در سیستم‌های بازیابی اطلاعات سنتی، صفحه‌ای که توسط کاربر معمولی نوشته شده ممکن است ارتباط بسیار زیادی با درخواست کاربر داشته باشد، در صورتی که هدف جستجو چیز دیگری بوده است. بنابراین کاربران وب بیشتر علاقه‌مند به صفحاتی هستند که نه تنها مرتبط با موضوع بوده بلکه از اعتبار کافی هم برخوردار باشند. در نتیجه، به هنگام جستجوی وب تمرکز از ارتباط بیشتر به سمت اعتبار بیشتر تغییر می‌یابد. وظیفه‌ی یک الگوریتم رتبه‌بندی تشخیص و تخصیص رتبه بیشتر به صفحات معتبرتر در مجموعه صفحات وب است.
۱-۲ بازیابی اطلاعات
بازیابی اطلاعات^[۱] شامل استانداردها و پروتکل‌های نمایش، ذخیره‌سازی، سازماندهی و دسترسی به اقلام اطلاعاتی با هدف بازیابی کلیه‌ی اسنادی که با پرس‌وجوی^[۲] کاربر مرتبط است، می‌باشد. بازیابی اطلاعات به دو حوزه کاربر و اطلاعات و یک حوزه میانی بنام حوزه بازیابی تقسیم می‌شود(شکل ۱-۱). در حوزه کاربر نیاز اطلاعاتی کاربر بیان می‌شود که در اکثر موارد باید به زبان سیستم بازیابی این نیاز بیان شود یا اینکه سیستم با توجه به رفتار کاربر، تاریخچه‌ رفتار وی یا اطلاعات مستقیمی که از تخصص یا موارد شخصی وی دارد، او را مدل کرده و نیاز اطلاعاتی او را پیش‌بینی کند. در حوزه اطلاعات باید اطلاعات و دانش نهفته در اسناد و داده‌ها مدل سازی و سازماندهی شود. حوزه بازیابی نیز فصل مشترک این دو و تطبیق‌دهنده نیاز اطلاعاتی کاربر با اسناد اطلاعاتی است. نیازهای اطلاعاتی یا به صورت پرس‌وجوهای بر خط^[۳] به حوزه بازیابی ارسال می‌شوند که در این حالت از مجموعه‌ی اسناد موجود موارد مرتبط بازیابی می‌شود و یا اینکه پرس‌وجویی وجود دارد که در معرض جریان اطلاعات (مثلاً اخبار) قرار می‌گیرد و اسناد مرتبط را فیلتر و جدا می‌کند.
شکل ۱-۱ : نمای کلی سیستم بازیابی[۱]
در فضای کاربر برای دست‌یابی به اطلاعات مفید، دو سیاست جستجو و مرور^[۴] وجود دارد. روش جستجو برای حالتی که کاربر دقیقاً هدف خود را می‌داند مفید می‌باشد. روش مرور وقتی مناسب است که کاربر با محتوای مورد نظر ناآشنا باشد. دو روش جستجو و مرور، مکمل یکدیگر بوده و تأثیر عمده‌ی خود را در حالتی که با هم استفاده شوند خواهد داشت.
۱-۳ انگیزش
قبل از پیدایش وب، سامانه‌های بازیابی اطلاعات برای اسناد استاندارد با ساختار منظم که عموماً بر مبنای کلمه بود، مورد استفاده قرار می‌گرفت. با به وجود آمدن وب و ایجاد حجم وسیعی از اطلاعات با قالب‌های مختلف غیر ساختار یافته، بازیابی اطلاعات با چالش جدیدی مواجه شد. به علاوه مبنای رتبه‌بندی در بازیابی علاوه بر کلمه‌ای متن به ارتباط صفحات نیز تبدیل شد. در حال حاضر مهم‌ترین سامانه‌ی موجود در بازیابی اطلاعات را موتور جستجو تشکیل می‌دهند. با توجه به رشد نمایی اطلاعات و محتوای موجود در وب و همچنین تغییرات زیاد در اطلاعات موجود، موتورهای جستجو نقش مهمی را در اینترنت بازی می‌کنند. هدف اصلی موتورهای جستجو ارائه نتایج «مرتبط^[۵]» و با کیفیت در قبال پرس‌وجوی کاربر از مجموعه‌ی اسناد وب می‌باشد. پرس‌وجوی کاربر معمولاً از چند کلمه جدا از هم تشکیل شده و هر سند می‌تواند یک صفحه وب، pdf، doc و غیره باشد. موتورهای جستجو می‌بایست بر مشکلات زیر فائق آیند:
اولین مشکل مشخص کردن صفت «مرتبط» در مسئله‌ی بازیابی می‌باشد که منجر به تلاش زیاد موتورهای جستجو برای رتبه‌بندی اسناد می‌شود. از مشخصات متمایز محیط وب نسبت به محیط‌های دیگر مانند کتابخانه دیجیتال، ساختار اتصالی^[۶] اسناد نسبت به یکدیگر می‌باشد. به عبارت دیگر اسناد موجود در وب، یک گراف بزرگ جهت‌دار را تشکیل می‌دهد. در سال‌های اخیر با بهره گرفتن از تئوری شبکه‌های اجتماعی و آنالیز پیوند، الگوریتم‌هایی مانند پیجرنک^[۷] [۲] و هیتس^[۸] [۳] به وجود آمده که در موتورهای جستجویی مانند Googleو ASK استفاده شده‌اند. الگوریتم‌های مبتنی بر پیوند در همه‌ی شرایط راه حل کاملی نبوده و مشکلاتی ایجاد می‌کنند. یکی از مشکلات، ارسال پرس‌وجوهای متنوع با موضوعات گوناگون به موتور جستجو می‌باشد. برای پرس‌وجوهای جزئی یا در حوزه باریک منابع انگشت شماری موجود می‌باشد، که مثل مشهور «در انبار کاه دنبال سوزن گشتن» را تداعی می‌کند. در مقابل، پرس وجوهای کلی یا در حوزه گسترده همپوشانی زیادی با اسناد مختلف داشته و منجر به تولید میلیون‌ها صفحه‌ی مرتبط(با درجه ارتباط مختلف) خواهد شد. چون اکثر کاربران عجول بوده و فقط ۱۰ نتیجه (صفحه) اول را برای دست‌یابی به سند مورد نظرشان بازدید می‌کنند، حل مشکل پرس‌و‌جوهای گسترده کار بسیار دشواری می‌باشد.
مشکل دیگری که برای پیدا کردن اسناد مرتبط وجود دارد پدیده گسترش رتبه^[۹] می‌باشد. با توجه به استفاده زیاد مردم از وب و همچنین ایجاد تجارت الکترونیک در این محیط، برای شرکت‌های تجاری مهم است تا همیشه از رتبه بالایی (در ۱۰ نتیجه اول) برخوردار باشند. پهنش به دو صورت تغییر دادن محتوا و پیوند صفحات انجام می‌شود. Spammer ها با تغییر دادن محتوای اسنادشان و اضافه کردن کلمات کلیدی به داخل و مکان‌های پنهان صفحه سعی در بالا بردن شباهت صفحه‌ی خود با پرس‌و‌جوهای آن حوزه دارند. بدین ترتیب با زیاد اشاره کردن از داخل یک سایت یا سایت‌های دیگر به سایت یک شرکت رتبه آن را افزایش می‌دهند. موتورهای جستجو با ارائه الگوریتم‌های ضد پهنش سعی می‌کنند این مشکل را حل کنند. ولی چون در بعضی مواقع باعث خواهد شد تا اسناد با کیفیت فدا شود حل مشکل فوق به صورت کامل، دشوار است.
از مسائل عمده‌ی دیگر رتبه‌بندی بر اساس پیوند، مشکل «غنی‌تر شدن اغنیاء^[۱۰]» می‌باشد. قرار گرفتن همیشه صفحات محبوب در صدر لیست ارائه شده به کاربر، باعث می‌شود تا کاربر فقط صفحه خاصی را ببیند و در نتیجه صفحات تازه متولد شده‌ی با کیفیت بالا که کسی به آن‌ ها اشاره نمی‌کند نتوانند در دید کاربران قرار گیرند. این مشکل باعث می‌شود صفحات محبوب مرتباً محبوب‌تر شده و تعداد پیوند با آن‌ ها افزایش یابد. لذا موتورهای جستجو با ارائه نکردن عادلانه اطلاعات به کاربران، باعث صرف وقت زیاد و در نتیجه کندی تولید علم و دانش خواهد شد.
از مشکلات کلیدی موتورهای جستجو وجود حجم زیاد اطلاعات قابل دسترسی وب می‌باشد. کیفیت یک موتور جستجو بستگی به کامل بودن اطلاعات (پوشش^[۱۱]) و تازگی^[۱۲] اسناد خواهد داشت. به عبارت دیگر تعداد صفحات کهنه و پیوندهای شکسته می‌بایست در نمایه سیستم خیلی کم باشد. اما انفجار اطلاعات دیجیتالی باعث می‌شود تا انجام این کار تقریباً غیرممکن شود. بنابراین موتورهای جستجو مجبور می‌شوند فقط اطلاعات مهم با کیفیت بالا را نمایه‌سازی کنند. علاوه بر حجم زیادی از اطلاعات که در حال حاضر توسط موتور جستجوی گوگل پوشش می‌یابد. محتوایی هم تحت عنوان وب پنهان^[۱۳] که حدود ۶۰۰ برابر ابعاد نمایه‌های موتورهای جستجوی فعلی، تخمین زده می‌شود[۴] وجود دارد. لذا چالش جدیدی که به وجود می‌آید پیدا کردن و جمع‌ آوری اطلاعات مهم با بهره گرفتن از الگوریتم‌های مناسب خزش می‌باشد.
در حال حاضر جهت حل مشکل پوشش، راه حل استفاده از ابر موتور جستجو^[۱۴] [۵] پیشنهاد می‌شود که پرس‌وجوی کاربران را به چندین موتور جستجو به صورت همزمان فرستاده و نتیجه‌ی دریافتی از هر کدام را با هم ادغام می‌کند. اما چون هر موتور جستجو مکانیزم رتبه‌بندی جداگانه‌ای دارد، ادغام نتایج، کار دشواری می‌باشد. همچنین به علت تفاوت سرعت موتورهای جستجوی استفاده شده با یکدیگر، سرعت جستجو ممکن است کند گردد.
مشکل کلیدی دیگر مفهوم ذهنی^[۱۵] و متغیر با زمان در اسناد مرتبط است. در حقیقت پرس‌وجوی کاربر ممکن است اهداف مختلفی را به دنبال داشته باشد که بسته به موضوع با زمان تغییر می‌کند. برای مثال هدف از پرس‌وجوی «موتور جستجو» توسط یک محقق ممکن است مقالات علمی باشد در حالی که هدف یک دانشجو احتمالاً مطالب توصیفی و ساده‌ای درباره‌ی موتور جستجو است.
کاربران اغلب به دنبال اطلاعات تازه می‌باشند. برای مثال اخبار و اتفاق‌های مهم از این دسته هستند. در این حالت روش‌هایی که بر اساس پیوند می‌باشند مناسب نبوده و لازم است به محض انتشار اطلاعات، آن‌ ها در نمایه‌ی سیستم قرار گیرند.
مبهم بودن کلمات پرس‌وجو مشکل دیگری است که با آن مواجه هستیم. به عبارت دیگر کاربر نمی‌تواند درخواست خود را با چند کلمه به صورت کامل بیان کند. بنابراین به علت چند معنی بودن یک کلمه و هم‌معنی بودن چند کلمه با یکدیگر جواب‌های ارائه شده به کاربر مناسب نخواهد بود برای مثال کلمه Python سه معنی مختلف افعی، غیبگو و زبان برنامه‌نویسی را دارد و دو کلمه car و automobile دارای یک معنی هستند.
علیرغم مشکلات فوق با اختراع وب «بازیابی اطلاعات» به سمت فناوری کاربردی و کلیدی سوق داده شد. امروزه موتورهای جستجوی گوگل، یاهو و غیره با بهره گرفتن از نرم افزارهای هوشمند، سرویس‌های جستجو با کیفیت مناسب را ارائه می‌کنند. برخی از سرویس‌ها عبارتند از شخصی سازی (گوگل و یاهو)، پیشنهاد کلمات پرس‌و‌جو و پرسش و پاسخ و تکنیک‌های خزش سریع و کارا است که باعث برآوردن احتیاج بیشتر کاربر می‌شود.
طبق مباحث فوق رتبه‌بندی یکی از مهم‌ترین قسمت‌های موتور جستجو می‌باشد. رتبه‌بندی فرآیندی است که کیفیت یک صفحه از جنبه‌ی ارتباط با پرس‌وجوی کاربر توسط موتور جستجو تخمین زده می‌شود. با توجه به اینکه به ازای هر پرس‌وجوی کاربر معمولاً هزاران صفحه‌ی مرتبط وجود دارد لازم است آن‌ ها را اولویت بندی کرده و بهترین‌ها را به کاربر نشان دهد. مسائلی مانند حوصله کم کاربر (فقط ۱۰ یا ۲۰ نتیجه اول را نگاه می‌کند)، کوتاه بودن طول پرس وجو، حجم زیاد اطلاعات و پویایی وب، فرایند رتبه‌بندی را با مشکلات مختلفی مانند به روز نبودن اطلاعات ارائه شده و همچنین دقت پایین مواجه می‌سازد. اخیراً استفاده از رفتار کاربر در جستجوی نیز به عنوان یک فاکتور مهم در رتبه‌بندی مورد توجه قرار گرفته و نتایج چشمگیری نیز بدست آمده است. ما در این تحقیق بر آنیم تا از داده‌های رفتاری کاربران جهت بهتر شدن رتبه‌بندی اسناد وب استفاده کنیم و در نهایت لیستی از نتایج را به عنوان نتیجه جستجو به کاربر نمایش دهیم که تا حد زیادی نیاز اطلاعاتی کاربر را برآورده کند.
۱-۴ موتور جستجو
به صورت کلی یک موتور جستجو از چهار قسمت اصلی تشکیل شده است که ممکن است این بخش‌ها در هم ادغام یا به قسمت‌های بیشتری شکسته شوند.
جمع آوری اطلاعات^[۱۶]
این واحد که خزشگر^[۱۷] نامیده می‌شود، گراف وب را پیمایش کرده و محتوای تمام صفحات پیمایش شده (مثلاً XML،HTMLوDOC ) را در یک مخزن بزرگ^[۱۸] به صورت فشرده ذخیره می‌کند. پیمایشگر دو هدف عمده معتبر(تازه)سازی^[۱۹] و پوشش^[۲۰] بالا را به دنبال دارد که با یکدیگر رابطه عکس دارند (با زیاد شدن معتبر سازی پوشش کم می‌شود و بالعکس^[۲۱]). بعد از اتمام عمل پیمایش علاوه بر داشتن تمام اسناد موجود در وب، گراف وب را که ارتباط بین صفحات را نشان می‌دهد، نیز خواهیم داشت. مهم‌ترین مبانی زیر ساختی بحث تئوری گراف مخصوصاً الگوریتم‌های پیمایش گراف و فشرده‌سازی اطلاعات می‌باشد.
نمایه/ذخیره‌سازی
این واحد اسناد ذخیره شده در مخزن را پردازش کرده و نمایه‌سازی^[۲۲] می‌کند. با توجه به حجم وسیع اطلاعات جهت بالا بردن سرعت دسترسی معمولاً عمل نمایه‌سازی به صورت معکوس^[۲۳] انجام می‌گیرد^[۲۴]. در این روش به ازای هر واژه، اسنادی که شامل آن واژه هستند مشخص خواهند شد.
محتوای اطلاعاتی اسناد باید طوری ذخیره شوند که با توجه به درخواست کاربر به راحتی قابل بازیابی باشند. برای ذخیره‌سازی اطلاعات در سطح انتزاعی سه روش مجموعه‌ای (بولی و فازی)، جبری (برداری و شبکه‌های عصبی) و احتمالاتی وجود دارد که در حال حاضر روش احتمالی بهترین جواب را ارائه داده است]۶[. قابل ذکر است که عملیاتی مانند خوشه‌یابی، دسته‌بندی وب و همچنین خلاصه‌سازی صفحات در اینجا انجام می‌شود. همچنین به خاطر حجم بالای اطلاعات و تعداد درخواست‌های زیاد لازم است از سیستم‌های موازی و توزیع شده در این جا استفاده شود.
موتور بازیابی^[۲۵]
موتور بازیابی رابطه مستقیم با دو بخش نمایه‌سازی و واسط کاربر دارد. وظیفه اصلی این واحد رتبه‌بندی جواب‌ها با بهره گرفتن از نتایج تهیه شده توسط واحد نمایه‌سازی و گراف تهیه شده توسط خزشگر می‌باشد. برخلاف سیستم‌های بازیابی عمل رتبه‌بندی بر دو مبنای محتوای صفحات و ارتباط بین صفحات انجام خواهد شد.
واسط کاربر
واسط کاربر رابطه مستقیم با کاربر داشته وظیفه آن ارائه نتایج مطابق نظر کاربر می‌باشد. با توجه به اینکه کاربر پرس‌وجوی خود را به زبان طبیعی بیان می‌کند از کارهای مهم این واحد عملیات پردازش زبانی پرس‌و‌جو مانند نرمال سازی^[۲۶]، گسترش پرس‌و‌جو^[۲۷] و پرس‌وجوی بین زبانی^[۲۸] (چند زبانی) می‌باشد. از وظایف دیگر واسط کاربر، پردازش عملیاتی پرس‌و‌جو (عملیاتی منطقی)، مدل کردن کاربر، مصور‌سازی و اعمال بازخورد کاربر خواهد بود.
۱-۵ نمایه‌سازی^[۲۹] و پردازش پرس‌و‌جو
موتورهای جستجو از دو فرایند بر‌خط^[۳۰] و برون‌خط^[۳۱] تشکیل شده‌اند. در بخش برون خط که مرتباً اجرا می‌شود مجموعه‌ای از اسناد وب جمع آوری شده و به نمایه‌های قابل جستجو در سیستم تبدیل می‌شوند. در فرایند بر خط که در زمان پرس‌وجوی کاربر اجرا می‌شود، اسناد مرتبط با پرس‌و‌جوی کاربر رتبه‌بندی شده و به او ارائه می‌شود. شکل(۱-۲) این دو فرایند را نشان می‌دهد.
شکل ۱-۲: موتور جستجو شامل دو فرایند برخط و برون از خط ]۷[
صفحات قالب‌های مختلفی مانند PDF, HTML, txt و غیره داشته که هدف از نمایه‌سازی استخراج یک نمای منطقی استاندارد می‌باشد. مرسوم‌ترین نمای منطقی در موتورهای جستجو مدل کلمات می‌باشد که هر سند از مجموع‌های از لیست نامرتب کلمات تشکیل شده است. در موتورهای جستجوی امروزی علاوه بر کلمات از شاخص‌هایی مانند تکرار کلمات، خصوصیات فرمت متن مانند فرا‌داده که توصیف ساده‌ای از متن است، استفاده می‌شود. روش‌های مختلفی برای نرمال‌سازی متن با هدف استخراج کلمات کلیدی مانند Tokenization، حذف حروف اضافه و ریشه‌یابی وجود دارد[۸].
Tokenizatioشامل تقسیم رشته متن به کلمات می‌باشد. در زبان‌هایی مثل انگلیسی توکن‌ها^[۳۲] بر اساس فاصله مشخص می‌شوند، در حال یکه در زبان‌هایی مثل فارسی و عربی تشخیص توکن‌ها مشکل‌تر می‌باشد. لذا یکی از چالش‌های موجود در جستجوی فارسی در وب تشخیص کلمات و نرمال‌سازی پرس‌وجو می‌باشد. حروف اضافه مانند از، به، و از این قبیل معمولاً در متن ارزشی نداشته و در نمایه‌سازی نادیده گرفته می‌شود.