قبل از تفسیر این آیه باتوجه به کلمه مجوس می­بایستی در انطباق مجوسیان با زرتشتیان مطالبی ذکر گردد.
در اخبار الطوال آمده است که:
«گویند زرتشت پیامبر مجوس نزد گشتاسب (بشتاسف) شاه آمد و گفت: من فرستاده خدایم به سوی تو و کتابی را که در دست مجوسان است بر وی عرضه کرد و گشتاسب به او گروید و آئین مجوسان را پذیرفت و مردم کشور را به پیروی از این دین وادار ساخت و همه به فرمان او خواه ناخواه گردن نهادند» (دینوری، ۱۳۴۶: ۲۷).
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان منظور از مجوس را زرتشتیان دانسته که کتاب مقدسشان اوستاست(طباطبایی، ۱۳۷۰: ۱۴/ ۵۳۲).
مستر هاکس هم در قاموس کتاب مقدس، خادمان دین زرتشت را مجوس دانسته و یکی از وظایف آن­ها را نگهداری دائمی آتش بر آتشکده­ها دانسته است(هاکس، ۱۳۷۷: ۸۵).
همچنین مجوس معرب واژه مگوش به معنی مغ است که از پارسی باستان به زبان آرامی درآمده و پس از آن به هیأت مجوس وارد زبان عربی شده و منظور از آن پیروان دین مزدیسنا یا زرتشتیان است(اوشیدری،۱۳۷۱: ۹-۴۲۸).
در تفسیر آیه ۱۷ از سوره حج ظاهراً دو گونه برداشت شده است. اول اینکه در این آیه مردم به سه دسته تقسیم شده ­اند که شامل: مؤمنان، اهل کتاب(یهود، نصاری، صابئین و مجوسان) و مشرکان هستند. این سه دسته با ذکر اسم« موصول الذین »از هم جدا شده ­اند ولی چهار گروه اهل کتاب با حرف وصل به هم پیوسته­اند. پس به این نتیجه می­رسیم که مجوسان از مشرکان جدا شده و در زمره اهل کتاب قرار می­گیرند. از طرف دیگر با توجه به جمله «الذین اشرکوا »که در مقابل چهار دسته قبلی قرار می­گیرند، نتیجه می­گیریم که دین مجوس در ردیف ادیان شرک قرار نداشته بلکه جزو ادیان توحیدی است.
اما در مجموع و با دقت نظر در تفاسیر ظاهراً چنین به نظر می­رسد که تفاسیر شیعه و سنی با تکیه بر روایات، مجوس را اهل کتاب دانسته ­اند. در قرآن کریم آیه ذیل به طور ضمنی درباره مجوس می­باشد:
“یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ لاَ یَضُرُّکُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ﴿مائده/۱۰۵﴾”«اى کسانى که ایمان آورده­‏اید، به خودتان بپردازید هر گاه شما هدایت‏یافتید آن کس که گمراه شده است به شما زیانى نمى‏­رساند بازگشت همه شما به سوى خداست پس شما را از آن­چه انجام مى‏­دادید آگاه خواهد کرد.»
در شأن نزول این آیه از ابن عباس روایت شده که پیامبر خدا به مردم هجرنامه نوشت و اسلام را به آن­ها عرضه نمود و فرمود در صورت عدم قبول، جزیه بپردازند. در تفسیر ابوالفتوح رازی آمده است که منذر بن ساوی نامه رسول برایشان عرضه کرد:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

«بر عرب و جهودان و ترسایان و گورانی­که آن­جا بودند که ایشان گفتند که ما جزیه قبول نکنیم و اسلام نیاوریم. او رسول را خبر داد و رسول به او نوشت که از عرب قبول مکن الا اسلام یا تیغ و اما، جهودان و ترسایان و گوران یا اسلام آرند یا جزیه قبول کنند. او نامه عرضه کرد عرب ایمان آوردند و اهل ذمه جزیه قبول کردند. منافقان در این حدیث طعنه زدند گفتند عجب نیست کار محمد، می­گوید مرا فرموده­اند که با مردمان کارزار کنم تا بگویند لااله الا الله آن­گاه از گوران هجر و اهل کتاب جزیه می­ستاند و ایشان را بر کفر رها می­ کند. چرا ایشان را به اسلام اکراه نمی­کند و یا از عرب جزیه قبول نمی­کند مسلمانان را سخت آمد. خدای تعالی این آیه فرستاد:«یا ایها الذین آمنوا علیکم انفسکم…»(رازی، ۱۳۵۸، ۴/ ۲۵۴).
در تفسیر آیه:”وَالَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَفْرَحُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمِنَ الأَحْزَابِ مَن یُنکِرُ بَعْضَهُ قُلْ إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللّهَ وَلا أُشْرِکَ بِهِ إِلَیْهِ أَدْعُوا وَإِلَیْهِ مَآبِ”«کسانی که کتاب(آسمانی) بدیشان داده‌ایم(و منصف هستند) از آن­چه بر تو نازل شده است خوشحالند و از میان دسته­‌ها (و گروه ­های اهل کتاب و سایر مشرکان) کسانی هستند(که به سبب تعصّب­های مذهبی و قومی) قسمتی از آن را نمی‌پذیرند.(ای پیغمبر! به مخالفت و لجاجت این و آن اعتناء مکن، بلکه خطّ اصیل و صراط مستقیم خود را پیش بگیر) و بگو: من تنها و تنها مأمورم که خدا را بپرستم و انبازی برای او نسازم. من( مردمان را ) به سوی او می‌خوانم و بازگشت من(و همگان) به جانب اوست».‏
ظاهراً منظور از «الذین آتینا هم الکتاب» یهود و نصارا یا این دو طایفه با مجوس است. علامه طباطبایی نوشته است در زمان پیامبر مجوس در انتظار بعثت و فرج خاتم الانبیا (ص) و ظهور دینی که حق و عدالت را گسترش دهد به سر می بردند و مانند مشرکین با حق دشمنی و عناد نمی­ورزیدند و نیز در ادامه از بعضی از مفسرین نقل کرده که گفته اند منظور از«موصول الذین»عموم مسلمین و منظور از احزاب: یهود، نصارا و مجوس است(طباطبائی، ۱۳۷۰: ۱۱/۷۱و۵۶۹).
در تفسیر آیه«ولا تجادلوا اهل الکتاب الابالتی هی احسن» در تفسیر المیزان آمده است از مجادله با اهل کتاب که شامل: یهود، نصارا، مجوس و صابئین است، بپرهیزند و می­فرماید: با این طوایف چندگانه مجادله نکن مگر به طریقی که بهترین مجادله بوده باشد(طباطبائی، ۱۳۷۰: ۱۶/ ۲۱۶).
در سنت نبوی نیز همین نگرش به زرتشتیان دنبال شده است و منابع به طور وسیعی از آن خبر می­ دهند بطور مثال: پیغمبر خدا (ص) عمال خویش را می­فرستاد تا مقررات اسلام را به مردم بیاموزند و زکاتشان را بگیرند و از آن­ها که بر دین نصاری و مجوس و یهود مانده بودند سرانه دریافت کنند(مسعودی، ۱۳۷۸: ۲۵۲).
روایتی نیز از امام صادق (ع) نقل شده که از ایشان در مورد مجوس پرسیدند که آیا پیامبری داشتند؟ فرمود: بله آیا نوشته رسول خدا به مردم مکه به تو نرسیده است فرمود: اسلام بیاورید و الا برای جنگ آماده شوید. آن­ها به پیامبر نامه نوشته و خواستند که از آن­ها جزیه بگیرد و در عوض آن­ها را واگذارد که به پرستش بت­ها ادامه دهند. پیامبر (ص) به آن­ها نوشت که جز از اهل کتاب جزیه نمی­گیرد. مشرکان مکه در پاسخ به پیامبر(ص) نوشتند تو چگونه چنین میگویی، در حالی که از مجوس منطقه هجر جزیه گرفته است. پیامبر (ص) به آن­ها نوشت که:”ان المجوس کان لهم نبیٌّ فقتلوه و کتاب احرقوه” «مجوس پیامبری داشتند و کتاب آسمانی، پیامبرشان را به قتل رساندند و کتاب او را آتش زدند»(مکارم شیرازی،۱۳۶۱: ۱۴/ ۵۷).
نصاری:
این واژه بار­ها در قرآن کریم تکرار شده و جمع نصرانی است و به پیروان مسیح گفته می­ شود و از آیه قرآن کریم گرفته شده است. کتاب مقدس آن­ها مشتمل بر دو بخش است: بخش نخست به نام عهد عتیق و بخش دوم آن «عهد جدید» مشتمل بر چهار انجیل مورد قبول اغلب کلیساهاست. انجیل مشتق از کلمه­ی یونانی به معنای بشارت(مژده) است و نام کتابی است که بر عیسی نازل شده است.کلیسا برای این­که دامنه اختلاف را کوتاه کند فقط چهار انجیل را پذیرفت که عبارتند از:«متی، مرقس، لوقا، یوحنا». قرآن هر­جا از کتاب حضرت عیسی(ع) یاد می­ کند « انجیل» را به صورت مفرد می ­آورد و نزولش را از طرف خدا معرفی می­ کند پس اناجیلی که میان مسیحیان متداول است کتب الهی و آسمانی نیستند، همان طور که خود آنان نیز منکر آن نیستند و دست نوشته­ های شاگردان آن حضرت می­دانند که مدت­ها بعد از وی نوشته شده است.
کتاب آسمانی اسلام با اینکه دین حضرت عیسی(ع) را به عنوان دین الهی می­پذیرد و از پیغمبر آن­ها به بزرگی و عظمت یاد می­ کند و از نصارا به عنوان اهل کتاب یاد کرده است. لیکن برخی از مبانی اعتقادی مسیحیان را مورد خدشه قرار داده و چندین ایراد اساسی به آیین مسیحیت که در آستانه ظهور اسلام در بخش­هایی از جزیره العرب رواج داشت، وارد می­سازد. از جمله ایراد­هایی که قرآن کریم درباره مسیحیت مطرح نموده می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- تحریف آیات الهی: یعنی انجیل حضرت عیسی پس از وی توسط علمای مسیحی دچار تحریف شد. همانا برخی از اهل کتاب قرائت کتاب آسمانی را تغییر و تبدیل می­ دهند تا آن­چه پیش خود خوانده­اند از کتاب خدا محسوب دارند و هرگز آن تحریف شده از کتاب خدا نخواهد بود و گویند این آیات از جانب خدا نازل شده و در صورتی که هرگز از جانب خدا نیست و با آن­که می­دانند(تحریف خود آن است) بخدا دروغ می­بندند.
۲- رد عقیده الوهیت: مسیحیان حضرت مسیح را خدا می­دانستند یا عقایدی در حد الوهیت او و خارج ساختن وی از جنبه بشری داشتند یا اینکه او را پسر خدا می­دانستند. خداوند در این مورد یعنی خدا دانستن مسیح و پرستش وی، نصارا را سخت تخطئه کرد و آنان را در این اعتقاد کافر خواند« لَقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ قُلْ فَمَنْ یَمْلِکُ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً إِنْ أَرادَ أَنْ یُهْلِکَ الْمَسِیحَ ابْنَ مَرْیَمَ وَ أُمَّهُ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً » همانا آنان که گفتند خدا همان مسیح پسر مریم است کافر شدند، بگو کدام قدرت می­تواندکسی را از قهر و قدرت خدا نگه دارد، اگر خدا بخواهد عیسی پسر مریم و مادر او و هر که در روی زمین است را هلاک گرداند.
۳- رد عقیده تثلیث: دسته­ای از مسیحیان به سه خدا قائلند. در این مورد نیز قرآن به سخت­ترین وجهی بر نصارا گناه گرفته و آن را تخطئه کرده است. چنان که آمده است:
لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ ثَالِثُ ثَلاَثَهٍ وَمَا مِنْ إِلَـهٍ إِلاَّ إِلَـهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ یَنتَهُواْ عَمَّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ: به راستی آن کسانی که به سه خدا قائل شدند(آب، ابن، روح القدس) کافرگردیدند. حال آن­که جز خدای یگانه، خدایی نخواهد بود و اگر از این گفتار که می­گویند برنگردند، البته به کسانی از ایشان که کافر شده ­اند عذابی درد ناک خواهد رسید(مائده/۷۲).
کلام قرآن کریم از روی حق و راستی است و انصاف را درباره غیر مسلمانان هم رعایت می­ کند و یا اینکه عقاید و دید گاه­های غلط مسیحیان را مطرح می­ کند، لیکن از برخی ویژگی­های مثبت آن هم یاد کرده است. از جمله در مقایسه برخورد مشرکان، یهودیان و مسیحیان با مسلمانان در آغاز اسلام می­فرماید: لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَهً لِّلَّذِینَ آمَنُواْ الْیَهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّهً لِّلَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ قَالُوَاْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَ رُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لاَ یَسْتَکْبِرُونَ﴿۸۲﴾ وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ یَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِینَ﴿۸۳﴾. محققاٌ یهود و مشرکان را دشمن­ترین مردم با مسلمانان خواهی یافت و با محبت­تر از همه کس با اهل ایمان، آنان می­گویند ما نصرانی هستیم. این دوستی نصارا با مسلمانان بدان سبب است که برخی از آن­ها دانشمند و پارسا هستند و آن­ها گردنکشی بر حکم خدا نمی­کنند و چون آیاتی را که به رسول خدا فرستاده شد استماع کنند اشک از دیده آن­ها جاری می­ شود؛ زیرا حقانیت آن را شناختند و گویند بارالها، ما به رسول تو محمد(ص) و کتاب آسمانی او قرآن ایمان آوردیم و نام ما را در زمره گواهان صدیق او بنویس(مائده/۸۳و۸۲).
نمونه ای از این محبت را می­توان در برخورد نجاشی حبشه با مهاجرین مسلمانان ملاحظه نمود. هنگامی که گروهی از یاران پیامبر(ص) بر اثر آزار و شکنجه مشرکان مکه در سال پنجم بعثت به حبشه مهاجرت کردند، در حمایت پادشاه آن سرزمین قرار گرفتند. این گروه تا سال هفتم هجرت که توانستند به مدینه عزیمت کنند و به جمع مسلمانان بپیوندند مدت پانزده سال در حبشه در امنیت به سر بردند(ثواقب،۱۳۷۹: ۲۵).
یهود:
یهودیان قبل از مبعوث شدن پیامبر(ص) از طریق بشارت­های تورات به آمدن چنین پیامبری آگاهی داشتند و هنگام فشار و سخت­گیری مشرکان یثرب(اوس و خزرج) در ایامی که با هم نزاع داشتند با تهدید به آنان می­گفتند که به زودی پیامبر جدیدی ظهور خواهد کرد و ما به او ایمان می­آوریم و شما را همچون قوم عاد و ارم از بین خواهیم برد. اما با مهاجرت پیامبر به این شهر نه تنها بدو ایمان نیاوردند بلکه به مخالفت با او پرداختند.
یهودیان از همان روزهای ورود پیامبر(ص) به مدینه از او متنفر بودند و از نفوذ و پیشرفت دین وی بیم داشتند. وقتی دیدند مردم دسته دسته به دین اسلام می­گروند حسدشان شدت گرفت و ترسشان افزون شد و برضد اسلام و مسلمانان به وسایل مختلف توطئه آغاز کردند.
به تعبیر قرآن کریم، یهود همراه با مشرکان از سرسخت­ترین دشمنان اهل ایمان شدند و درباره آن­ها می­فرماید« لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَهً لِّلَّذِینَ آمَنُواْ الْیَهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُواْ».
در قرآن کریم حدود هشت بار کلمه«الیهود» ذکر شده است و همچنین سه بار از کلمه«هودا» استفاده شده است. اما پرشمارترین کلمه نام«بنی اسرائیل» است که حدوداٌ چهل و یک بار در قرآن آمده است.
از اشاره­ها و تصریحات قرآن می­توان دریافت که خداوند به قوم بنی اسرائیل دین و آئینی فرستاده بود که در آن احکام الهی بیان شده بود؛ ولی بنی اسرائیل به همه آن­ها عمل نکرده و آن را تحریف کردند. قرآن کریم در آیات مختلف وضع دینی و فکری یهودیان و نحوه عمل آن­ها به مبانی یهود را برملا می­ کند و از نظر اعتقادی و عدم پایبندی به تعالیم دینی، آن­ها را تختئه می نماید(ثواقب،۱۳۷۹: ۳۲). از جمله اشاره می­ کند که:
یهودیان کسانی هستند که برای منافع شخصی، شرایع خود را کنار گذاشتند، به بعضی عمل و به بعضی عمل نمی­کنند(بقره/۸۵). با اینکه آن­ها در گناه و تجاوز از حدود خدا و خوردن حرام می­شتابند، چرا علمای ربّانی و احبار آن­ها را از گفتار گناه و خوردن حرام باز نمی ­دارند(مائده/۶۲و۶۳)؟یهود با احبارشان رشوه می­گیرند و حرام خوری می­ کنند(مائده/۴۲). مَثَل یهود با بسیاری از عالمان آن­ها که مکلف شدند به تورات عمل کنند و عمل نکردند همچون دراز گوشانی است که بار کتاب دارند(جمعه/۵).
یهودیان در اعتقادات خود به سوی شرک گراییده­اند (آل عمران/۶۷و۶۴). کتمان و پوشاندن حق از جمله کار­های آنان بود(بقره /۱۴۶) و به مریم مقدس تهمت می­زنند(نساء/۱۵۶). ربا خواری با آن­که برای آنان تحریم شده یکی از اعمال آن­هاست(نساء/۱۶۱). پیمان شکنی و نقض عهد مهم­ترین خصیصه یهود است(بقره/۸۳و انفال /۵۸و۵۵). کشتن انبیای خدا به ناحق(بقره/۸۷و مائده ۷۰) و فساد اخلاقی(مائده/۶۴و۷۹-۷۸) در میان آن­ها معمول بوده است. به مشرکان می­گفتند که شما از نظر دین و اعتقاد راه یافته­تر و بهتر از مسلمانان هستید.
گفته اخیر یهودیان به این علت بود که عرب­های بت پرست، یهود و نصارا را به سبب پشتوانه دینی–فرهنگی و اطلاعات وسیع قاریان تورات و انجیل از مطالب تاریخی از خویش برتر می­شمارند؛ از این رو عرب پرسش­های خود را در مورد هستی و اسرار خلقت از اهل کتاب یعنی یهود و نصارا می پرسیدند و پس از اسلام نیز از آن­ها درباره دین پیامبر(ص) نظر خواهی می­نمودند و برای چاره جویی در مقابل مسلمانان نزد یهود می­رفتند. یهودیان نیز این تسلط فرهنگی را در میان مسلمانان با نقل قصه­های تورات و انجیل و کلمات قصار حفظ کردند. چنانچه عده­ای از مسلمانان بعضی از مطالبی را که از یهود می­شنیدند و بعد از پیامبر (ص) افرادی چون«کعب الاحبار و ابوالدرداء» برای نقل تورات و قصه گویی معروف شدند.
صابئین:
در مورد صابئین در چند جای قرآن از آنان سخن به میان آمده است:
۱- إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ الَّذِینَ هَادُوا وَ النَّصرَى وَ الصبِئِینَ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الاَخِرِ وَ عَمِلَ صلِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ (بقره/۶۲). همانا آنان که به اسلام ایمان آوردند و آنان که از اهل یهود، مسیحی و صابئین بوده و از روی حقیقت به خدا و روز قیامت ایمان آوردند و نیکوکاری پیشه کنند برای آن­ها پاداشی نیک نزد پروردگارشان هست و هیچ اندوهگین نخواهند بود.
۲- إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَادُواْ وَالصَّابِؤُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ و عَمِلَ صَالِحًا فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ (مائده/۶۹). همانا کسانی که به اسلام گرویده­اند و یهود، مسیحیان و صابئین که به خدا و روز قیامت ایمان آورده و نیکوکار شوند هرگز ترسی بر آنان نبوده و نه اندوهگین خواهند شد.
۳-إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالصَّابِئِینَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ(حج/۱۷). البته کسانی که به خدا ایمان آورده­اند و اهل یهود، صابئین، مجوس و آنان که به خدا شرک آورند خداوند میان آن­ها در روز قیامت جدایی افکند همانا خداوند بر احوال همه موجودات عالم گواه است. آیات به طور صریح از آن­ها یاد نمی کند؛ بلکه همین قدر روشن است که آن­ها پیرو بعضی از مذاهب آسمانی بوده ­اند به خصوص که میان طائفه یهود و نصارا قرار گرفته­اند. از جمله فرق مذهبی که در بین النهرین زندگی می­کردند، صابئین اند که مرکز اصلی تجمع و فعالیت­شان شهر قدیمی حرّان بود که بین اورفه و رأس عین قرار داشت. صابئون به صابئین حرّان نیز معروفندکه نباید ایشان را با صابئین اصلی اشتباه نمود. وجه تسمیه نام ایشان از آن جهت است که در زمان مأمون خلیفه عباسی، از طرف مسلمانان مورد آزار و اذیت قرار گرفتند و جهت رهایی از گزند آن­ها خود را از صابئین مذکور در قرآن(صبه) وانمود کردند.
۱- بعضی آن­ها را از پیروان«یحیی بن زکریا» می­دانند که مسیحیان او را «یحیی تعمیدهنده» می­نامند.
۲- بعضی معتقدند آن­ها برخی از عقاید یهود و برخی از عقاید مسیحیان را گرفته و به هم آمیخته­اند و لذا مذهب آن­ها را برخی میان این دو مذهب می­دانند.
صابئین برای آب جاری اهمیت زیادی قائلند و لذا بسیاری از آن­ها در کنار نهر­های بزرگ زندگی می­ کنند. گفته شده است به بعضی از ستارگان نیز احترام می­گذارند، به همین جهت متهم به«ستاره پرستی» شده اند. هر چند با توجه به آیات(بقره/۶۲) آن­ها در صف مشرکان نیستند(مکارم شیرازی،۱۳۶۱: ۱۴/۵۸).
۲-۲-۱- وضعیت پیروان ادیان آسمانی(زرتشتیان، مسیحیان، یهودیان و صابئین)
قبل از اسلام
زرتشتیان:
ساسانیان سیاست کشور­داری خود را بر اساس مذهب بنیاد نهادند. اردشیر بابکان سر سلسله ساسانیان خود از یک خاندان روحانی بود که به سلطنت رسید. اردشیر از یک طرف به خاطر علائق مذهبی و از طرف دیگر به خاطر سیاست کشورداری که نیازمند به یک مبنای اعتقادی بود به احیاء و اشاعه و تحکیم مذهب زرتشتی پرداخت. وی دستور داد کتاب مقدس زرتشتیان «اوستا» را تدوین کنند و مرتب سازند. تشکیلات منظم روحانی به وجود آورد و در نتیجه روحانیون زرتشتی صاحب قدرت فوق العاده شدند(مطهری،۱۳۶۲: ۱۴۴(
دکتر محمد معین در کتاب«مزدیسنا» و ادب پارسی می­گوید«نوبت پادشاهی به اردشیر بابکان(۲۲۹-۲۴۱ م) سر دودمان ساسانی رسید. ظهور وی دیباچه کتاب سعادت ایران به شمار می­رود. ملت ایران از پرتو کوشش­های او رونق مخصوص یافت. این پادشاه اساس سلطنت خویش و اخلاف را بر آیین «مزدیسنا» بنیاد نهاد .وی علاقه به دین را به ارث برده بود. ساسان پدر بزرگش در استخر متولی معبد ناهید بود، از این رو اردشیر با همتی مخصوص در احیا آیین باستانی کوشید. در روی سکه آتشکده به عنوان علامت ملی معرفی گردید.
به طور کلی عهد ساسانیان بزرگترین دوره رونق آیین مزدیسنا بود. روحانیت زرتشتی، در این عصر به کمال اقتدار رسید. تا پیش از رواج آیین زرتشت در ایران، آیین ایرانیان را مجوس می­گفتند که مبتنی بر پرستش عناصر و قوانی طبیعت و اجرای آسمانی بود. در پی رواج آیین زرتشت که مردم را به توحید مزدایی(پرستش اهورامزدا) به جای آیین مشرکانه مجوس­گری فرا می­خواند آیین ایرانیان به «مزدا پرستی» تغییر یافت. گرچه رهبران آیین جدید نیز همان «مغان» یعنی روحانیون شرک کهن آریایی بودند و از این رو آیین توحیدی زرتشت را به شدت شرک آلود ساختند. پس از اسلام بر زرتشتیان کلمه مجوس اطلاق شد زیرا قرآن کریم پیروان زرتشت را با لفظ مجوس خواند(همان، ۱۴۵).
محل عبادت زرتشتیان اصطلاحاً«آتشکده» نام گرفته است. به اعتقاد زرتشتیان، آتش همان نور است که در مقابل ظلمت قرار گرفته و به همین دلیل در جهنم، تاریکی و ظلمات هست و از نور خبری نیست. نام هفت آتشکده بزرگ ساسانی عبارت است از: آذرمهر، آذر نوش، آذر بهرام، آذر آیین، آذر خرداد، آذر زرتشت. بر اساس روایات تاریخی، زرتشت آتشی مقدس داشت که پس از وی نیز مقدس و محترم شمرده می­شد و برای آنکه حفظ شود آن را به چند مکان بردند و از آن نگهداری کردند به نام­های آذرگشسب(در شیز آذربایجان)، آذر برزین مهر( در حوالی روستای سبزوار یا در ریوند نیشابور) و آذر فرنبغ(درکاریان فارس) و این سه مکان مذهبی به ترتیب به نام جنگاوران، کشاورزان و موبدان اختصاص یافته بود. شایان توجه است که این آتشکده­ها در اواخر دهه ساسانی دیگر پناهگاه فکری و مدیریتی مناسبی برای مردم ایران به شمار نمی­رفت. وضعیت دین زرتشت متزلزل بود و به عظمت گذشته کیش زرتشتی لطمه وارد آمده بود(پیگولوسکایا،۱۳۴۶: ۱۴۷).
به منظور اشاعه دین مبین اسلام در دوره عمر فتح بسیاری از مناطق ایران صورت گرفت. سالیانی چند نگذشته بود به طوری که مسلمانان به نام اسلام بر تمام سرزمین پهناور ایران حکومت کردند. تا قرن هفتم هجری پس از چهار خلیفه اول(۱۱-۴۰ق) خلفای اموی و عباسی این روند را ادامه دادند.
متأسفانه در دوره خلافت تعدادی از این خلفاء بر اقوام مغلوب به نام اسلام ظلم و ستم می­کردند. با وجود این در یک بررسی تحلیلی می­توان به این پی برد که همچنان آزادی مذهبی در انجام اعمال عبادی، شامل حال ملل غیر مسلمان می­شد، گرچه در پاره­ای موارد سیاست زور و فشار نیز در مورد آن­ها اعمال می­گردید. بسیاری از آتشکده­ها پس از اسلام همچنان به فعالیت خویش ادامه دادند و بسیاری از دانشمندان بر این تسامح معترفند. حتی برخی محققان تداوم آتشکده را دلیل استقامت مذهب زرتشت می­شمارند که درجریان فتوحات مسلمانان آتشکده­ها معمولا مراسم راز و نیاز با نظم و گاه تشریفات بسیار انجام می پذیرفت. فاتحان مسلمانان که با مردم آذربایجان و شیز صلح کردند قرار گذاشتند که مردم شیز از رقصیدن در عید­های خود و انجام مراسم مذهبی خویش منع نشوند. آتشکده­ها قبل و بعد از اسلام معمولاً محلی برای درس و بحث نیز به شمار می­رفتند. ابن ندیم در کتاب الفهرست به شمار زیادی از کتاب­های پهلوی و هندی اشاره کرده است که از دستاوردهای همین مراکز می­باشد(ابن ندیم، ۴۳۴:۱۳۶۶).
قطعاً هرجا آتشکده­ای بود روحانیونی هم برای اعمال و مراسم مذهبی در آن مکان بوده ­اند که همه این­ها نشان از آزادی مذهبی زرتشتیان دارد. اگر به دنبال باشیم که چرا پس از اسلام همچنان اجازه روشنایی در آتشکده­های ایرانیان به آن­ها داده می­شد می­توان گفت:
۱- زرتشتیان چون در اصل خداپرست هستند از نظر اسلام احترامی دارند که بت پرستان ندارد. از نظر آموزه­های اسلامی اگر به شرایط جزیه عمل کنند حقوق اجتماعی و آزادی دینی آنان به عنوان اقلیت های دینی رسما پذیرفته می­ شود. مهمترین دلیل مدارای مسلمانان با زرتشتیان همین اصل حقوقی اسلام است که زرتشتیان از آن جمله­اند. از این اصل می­توان به«اصل تساهل و تسامح در برخورد با اهل کتاب» یاد کرد.

۲-۹-۴-تأئید «خود»
خود بازخوردی را ترجیح می دهد که طرحواره ها و هویت های اجتماعی، آن را تائید می کنند. نظریه ی تایید خود و نظریه ی کنترل عاطفه فرض می کنند که عامل مهم برای روابط فردی بی دردسر، این است که فرد بتواند تشخیص دهد که دیگران و جامعه در کل چگونه او را برداشت می کنند. افراد به دلایل شناختی، دانشی و عملی بازخورد تائید خود را ترجیح می دهند. از نظر شناختی، افراد خود را به این علت تائید می کنند که می خواهند خودشان را بشناسند. در رابطه با مسایل دانشی، افراد به این دلیل به دنبال تائید خود هستند که تاییدهای خود، برداشت آن ها را از اینکه دنیا قابل پیش بینی و منسجم است تقویت می کند(سووان و پلهام،۲۰۰۲).از لحاظ عملی افراد به این دلیل خود را تایید می کنند که که دوست دارند از تعامل هایی که احتمال دارد آکنده از سوءتفاهم ها و انتظارات نامعقول باشند، اجتناب کنند آن ها افرادی را برای تعامل جستجو می کنند که بدانند چه انتظاری از آن ها داشته باشند(ریو، ۲۰۰۵؛ به نقل از سید محمدی،۱۳۸۶).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۱۰-آموزش ضروری انسان
آگاه نبودن از خصلت ها و استعدادهای خود، سرچشمه ی تعارض های فراوان و شکست های اصلی زندگی انسان می باشد. بنابراین، باید نوجوانان و جوانان را یاری کرد تا ویژگی های اصلی شخصیت و نقاط ضعف و قوت خود را بشناسند و فشارها و دلهره های خود را تشخیص دهند. گذشته از این، خودشناسی پیش نیاز روابط مؤثر اجتماعی و بین فردی است و در اینجا همدلی و هم حسی با دیگران، نقش مهمی ایفا می کند(مولوی حاجی آقا،۱۳۸۷).
گنجاندن مفهوم خودشناسی در میان مهارت های زندگی، پیامدهای مهمی دارد. خودشناسی مقدمه ی ارتباط مؤثر با دیگران است. زیرا علی رغم تفاوت های فردی فراوان، انسان ها ویژگی های مشابه زیادی هم دارند. برای مثال، هر انسانی نیازمند حفظ و تقویت عزت نفس خویشتن است و تخریب عزت نفس در هر فرد، موجب احساس شدید حقارت و درنتیجه، اضطراب در او خواهد شد. روشن است که هرگاه شخص، چنین فرایندی را درون خود تشخیص داده باشد، پیامدهای آن را در دیگران نیز درک خواهد کرد.ازسوی دیگر، پی بردن به انگیزه های بسیاری از اعمال و بخصوص رفتارهای نابهنجار، تاحدودی به شناخت بیشتر خود یاری خواهد کرد(طارمیان و دیگران، ۱۳۷۸). توانایی شناخت خود و آگاهی از خصوصیات،نقاط ضعف و قوت، خواسته ها،ترس ها و تنفرهاست.رشد و پرورش خودآگاهی به فرد کمک می کند تا دریابد تحت فشار روانی قرار دارد یا نه و این معمولا پیش شرط ضروری روابط اجتماعی و میان فردی مؤثر و همدلانه است (فولادی،۱۳۸۲).
موفقیت در خودشناسی و خودپذیری، شخص را از گرفتاری به بعضی اختلال های روان شناختی از قبیل احساس حقارت،احساس برتری، خودپنداره های منفی و خود محوری باز می دارد و نیز سبب می شود که شخص درباره ی خویشتن، داوری واقع بینانه داشته باشد و از زندگی لذت ببرد (شعاری نژاد،۱۳۸۳). خودپنداری آموختنی است و این موضوع برای فرد و برای کسانی که مسئول پرورش او در اوان زندگی هستند، حائز اهمیت فراوانی است. هرچه را که فرد درباره ی خود می داند از تجارب گذشته ی او سرچشمه می گیرد که در میان آن ها تجارب اجتماع، درجه ی اول اهمیت را دارد (شاملو، ۱۳۸۶). همه ی معلمان و والدین ما باید همیشه این واقعیت را در نظر داشته باشند که زندگی و آموزش و پرورش، دو پدیده ی جدا از هم نیستند. جز این که آموختن برخی مهارت ها از ضرورت بیشتری برخوردار است. مدرسه می تواند بهترین فرصت و زمینه را برای آموزش خودشناسی فراهم کند. خودشناسی و خودپذیری به این معناست که هر دانش آموز دریابد که :
الف) چیست و کیست یا دارای چه استعدادها، توانایی ها، نیازها، رغبت ها و به طورکلی ویژگی های مطلوب و نامطلوب است.
ب) خود را آنچنان که هست بپذیرد تا بتواند به رشد و تکامل خویشتن بپذیرد(شعاری نژاد،۱۳۸۶).
معلمان کارآمد می توانند از آغاز کار رابطه خوبی با دانش آموزان خود برقرار سازند.آنها با آزادی و به آسانی با اعضای کلاس برخورد کنند.به جای رقابت،بر همکاری که تجارب یادگیری مثبت تری را برای دانش آموزان دربر دارد تأکید می کنند.معلمان کارآمد رشد « خودپنداره » را در دانش آموزان خود درک می کنند و فعالیت های کلاس را به خوبی سازمان می دهند که موجب شکل گیری خود پنداره ی مثبت در ایشان می شود (جانسون،۱۹۸۸به نقل از گلاور،به نقل از خرازی،۱۳۸۵) .
خودپنداری همیشه قابل تغییر می باشد، زیرا بر اثر رابطه شخص با محیط تصور او از وجود خودش، دائما در حال تغییر است ولی این تغییرات در دوران کودکی خیلی زیادتر از دوران بزرگسالی است. اگرچه خود پنداری متغیر می باشد، لیکن در عین حال نیز سعی می کند که حالت ثابت خود را نگه دارد.در خانواده ای که صمیمیت، محبت و مهربانی وجود دارد، کودک می تواند هم ثبات خود پنداری را محفوظ نماید و هم باعث تغییرات مطلوب در شخصیت خود شود.از یک طرف او می تواند با اطمینان به شخصیت خود، با مشکلات روبه رو شود و از طرف دیگر، بدون داشتن اضطراب و تشویش، رفتارهای نامناسب خود را مورد تردید قرار داده و سعی می کند آن ها را به نحو مطلوبی تغییر دهد(شاملو،۱۳۸۰) .
۲-۱۱-اثرات خود پنداره
موفقیت در«خود شناسی و خود پذیری » شخص را از گرفتاری به بعضی اختلال های روان شناختی از قبیل احساس حقارت، احساس برتری، خودپنداری های منفی و خود محوری باز می دارد و نیز سبب می شود که شخص درباره ی خویشتن، داوری واقع بینانه داشته باشد واز زندگی لذت ببرد.به عبارت دیگر، هدف فردی اساسی تربیت یا آموزش و پرورش این است که به همه ی دانش آموزان کمک کند تا «خود واقعی» خود را دریابند و بپذیرند و بدانند چگونه آن را رشد دهند (شعاری نژاد،۱۳۸۶). بچه هایی که مورد محبت و احترام واقع می شوند، به حرف هایشان گوش داده می شود و در امنیت به سر می برند، از داشتن احساس خوبی به خود لذت خواهند برد، بچه هایی که فرصت داشته اند استقلال خود را در محیطی رشد دهند که در آن موفقیت های آنها ارزشمند تلقی می شود، احساس شایستگی و لیاقت خواهند کرد. حس هدفمند بودن و با ارزش بودن در بچه هایی که به دسته ای از گروه های اجتماعی خاص تعلق داشته و ریشه های خود را می شناسند رشد می کند (استن هاوس،۱۹۹۸؛ به نقل از آزادمنش،۱۳۸۰) .
زمانی که کودکان وارد دوره ی نوجوانی می شوند، خود پنداره و عزت نفس نیز تغییر می کنند.تغییر به سمت توصیفات انتزاعی تر که در اواسط کودکی آغازشده ادامه می یابد.خود وصفی های نوجوانان غالبا صفات شخصی ،هیجان ها و اعتقادات شخصی را شامل می شود (هارتر،۱۹۹۸) . سوزان هارترهشت جنبه ی مجزای خود پنداره ی نوجوان را مشخص کرده است. تحصیلی،شغلی، ورزشی، ظاهر جسمانی، پذیرش اجتماعی، روابط دوستی صمیمانه، جاذبه ی رمانتیک و کردارها(هارتر،۱۹۹۸). به عقیده فرانکن(۱۹۹۴ )٬ خود پنداره با عزت نفس ارتباط دارد. او در کتاب خود می گوید : افرادی که از عزت نفس بالایی برخوردارند از خود پنداره ی خوبی نیز برخوردار هستند … وقتی افراد خودشان را درک می کنند می توانند توانایی های خود را افزایش دهند چرا که آنها می دانند از عهده ی چه کاری بر می آیند یا اینکه می دانند از عهده ی چه کاری نمی توانند بر آیند (مولوی حاجی آقا٬ ۱۳۸۷).
مارش(۱۹۹۳)، پنج خود پنداره ی مجزا را مشخص کرد:توانایی کلامی تحصیلی، توانایی تحصیلی، روابط با والدین، همجنس و جنس مخالف. عزت نفس در دوره ی نوجوانی دستخوش نوسانات و تغییرات نیز می شود. هنگام وارد شدن کودکان به دوره ی متوسطه و سال سوم دبیرستان و شروع بلوغ، عزت نفس در پایین ترین حد است(سیمونزوبلیت،۱۹۸۷). دخترانی که زود بالغ شده اند بیشترین و بادوام ترین کاهش در عزت نفس را متحمل می شوند. در مجموع، دختران نوجوان عزت نفس پایین تری نسبت به پسران نوجوان دارند (مارش،۱۹۹۳،سیمونزوبلیت،۱۹۸۷). به نظر می رسد که عزت نفس کلی یا احساس ارزشمندی، قویا تحت تأثیر ظاهربدن و بعد پذیرفته شدن از جانب همسالان قرار دارد(اسلاوین، به نقل از سیدمحمدی،۱۳۸۵) .
تحقیقات کلاین(۱۹۹۵) نشان می دهد در جوانانی که خود انگاره ی ضعیفی دارند یا عزت نفس آن ها به درستی رشد نیافته است، تعداد زیادی از نشانه های بیمارگونه ی عاطفی دیده می شود.مثلا نشانه های روان_ تنی اضطراب^[۴۴]، روی آوردن به مواد مخدر، ارتباط جنسی ناسالم، اختلال در خوردن، افسردگی و اضطراب عمومی را می توان آشکارا در این افراد مشاهده کرد(باتون^[۴۵]،۱۹۹۰؛ گرین برگ^[۴۶] و دیگران،۱۹۹۲،کینگ^[۴۷] و دیگران،۱۹۹۶، به نقل از مولوی حاجی آقا،۱۳۸۷). همچنین کسانی که پیشرفت تحصیلی بهتری دارند، از خودانگاره و عزت نفس بالاتری نیز برخوردارند.یکی از دلایل این وضع آن است که شاگردانی که به خود اطمینان دارند دارای جرأت بیشتری برای تلاش کردن هستند و انگیزه ی قوی تری دارند که به آن چه می خواهند برسند و شاگردانی که نگرش منفی درباره خود دارند، توانایی و هوشمندی خود را کمتر از آن چه وقت، ارزیابی می کنند و با این محدودیت ها وضع بدتری نیز در کار و درس خود به وجود می آورند(فنزل^[۴۸]،۱۹۹۴ به نقل از کلینکه،به نقل از محمدخانی،۱۳۸۰).
۲-۱۲-تدارک بافتی که شما را در تغییر دادن خودتان یاری می دهد
همانطور که شنا کردن در مسیر آب آسانتر از شنا کردن در خلاف جهت آب است، تغییر دادن خودپنداره نیز وقتی برای تلاشهایتان حامی داشته باشید آسانتر است. با انتخاب بافت ها و افرادی که شما را در شناخت و تحقق اهدافتان کمک می کند می توانید محیطی فراهم آورید که همسو با رشد و کمال شما باشد. یکی از شیوه های بررسی تأثیر نظر دیگران بر احساس ما راجع به خودمان این است که دیگران را به سه دسته ی مشوق^[۴۹]، دایراد گیر^[۵۰] و لاشخور^[۵۱] تقسیم کنیم.مشوق ها، کسانی هستند که نظر و ارزیابی مثبتی در مورد ما دارند.آن ها بر روی نقط قوت و ضعف ما دست می گذارند و بدون تحقیر و سرزنش،نقاط ضعف و اشکالاتمان را می پذیرند. وقتی در حضور مشوق ها هستیم امیدوار می شویم و احساس مثبتی نسبت به خودمان پیدا می کنیم.مشوق ها بی هیچ قید و شروطی در ارتباطات خویش مثبت هستند.یک انسان مشوق به جای سرزنش و تحقیر،ما را باور دارد و به ما کمک می کند خودمان را باور کنیم و قبول کنیم یارای تغییر خودمان را داریم.
ایرادگیرها افرادی هستند که جنبه های منفی ما را می بینند، آن ها بر روی معایب ما دست می گذارند و بر اشکالات ما تاکید می ورزند، ضمن اینکه آمال و آرزوهای ما را تحقیر می کنند. وقتی در حضور ایرادگیرها هستیم از خودمان مأیوس می شویم. وقتی با این افراد هستیم بخاطر توجه به نقطه نظرهای آن ها بیشتر به نقطه ضعف های خویش می پردازیم و اعتماد به نفسمان را از دست می دهیم. اما لاشخورها، ایرادگیرهای افراطی هستند.آن ها فقط جنبه های منفی مارا می بینند و درست مثل لاشخورها که به طعمه ی خود هجوم می برند به خود پنداره ی ما حمله می کنند (سیمون،۱۹۷۷) .لاشخورها گاهی اوقات طرف مقابل را به باد انتقاد می گیرند.گاهی به تردیدهایی که در مورد خودمان داریم دامن می زنند و آن ها را بزرگ می کنند. نقاط ضعف ما را پیدا می کنند و از آن ها سوءاستفاده می کنند. دست روی نقاط حساس خود پنداره ی ما می گذارند.دیگران تنها کسانی نیستند که بر خود پنداره ی ما تأثیر می گذارند. ما با خودمان نیز ارتباط داریم و بر عزت نفس خویش تأثیر می گذاریم. یکی از مخرب ترین انواع گفتگوهای درونی ضایع کردن خود است.همچنین ممکن است قضاوت های دیگران درمورد خودمان را تکرار یا پیشگویی های کامبخش منفی مختلفی در مورد خودمان ابداع کنیم.در هر دو حالت،عمل خطرناکی است چون انگیزه ی تغییر و کمال را از انسان می گیرد. همچنین می توانیم مشوق خودمان باشیم .انسان ها می توانند نقاط قوت خویش را تأ یید و رشد و کمال را در خودشان تشویق کنند.در ضمن می توانند احساس ارزشمندی خود را تحکیم نمایند.گفتگوی درونی مثبت موجب افزایش انگیزش و ایمان انسان ها به خودشان می شود.همچنین به کمک این راهبرد می توانیم به جنگ پیام های منفی دریافت شده از خودمان یا دیگران برویم (وود، به نقل از فیروزبخت،۱۳۸۴) .
۲-۱۳-مفهوم خود در جریان ارتباط با دیگران ظهور می کند
مفهوم خود در جریان ارتباطات پدید می آید و یک فرایند چند بعدی است. نوزادان در بدو تولد درک و برداشت روشنی درمورد خویش و ارزش خود ندارند. اما در جریان ارتباط با دیگران خودهایی برای آن ها شکل می گیرد که به آن ها می فهماند چه کسی هستند. درست همانطور که بعضی از کشورها از کشورهای دیگر کالا وارد می کنند، انسان ها نیز از دیگر انسان ها و فرهنگ اطرافشان افکار و عقایدی را در مورد خویش وارد می کنند. وقتی نقطه نظرهای دیگران را وارد کردند در تصورات آن ها در مورد دنیا و خودشان سهیم می شوند.انسان از زمان بدو ورود به دنیا با دیگران تعامل برقرار می کند و درحین تعاملاتش، با نظردیگران درباره ی خودش آشنا می شود و نقطه نظرهای آن ها را می پذیرد . پس از درونی کردن دیدگاه های برخی افراد خاص و به طور کلی دیگران، درگیر یک رشته گفتگوهای درونی می شود که او را به باد نقطه نظر های دیگران در مورد خودش می اندازد. با همین گفتگوهای درونی یا گفتگو با خودمان است که ارزش های اجتماعی آموخته شده خود و نقطه نظرهایی را که دیگران در مورد ما داشته اند تحکیم و تقویت می کنیم به این ترتیب برداشت ما در مورد خودمان بازتاب تصوری است که دیگران در مورد ما داشته اند (وود،به نقل از فیروز بخت،۱۳۸۴).
۲-۱۴-مفهوم خود بر اثر تعامل عوامل زیر حاصل می شود
الف) ارتباط با اعضای خانواده : معمولا اعضای خانواده اولین و مهم ترین عواملی هستند که بر نظر ما راجع به خودمان تأثیر می گذارد. چون در سال های نخست عمرمان عمدتا با اعضای خانواده خویش تعامل داریم. به همین دلیل تعاملات ما با آنها، اساس و شالوده ی خود پنداره ی ما را می سازد. پدر و مادر ها و سایر اعضای خانواده با تعریف ها، نمایش نامه ها، و سبک دلبستگی خویش نظرشان را در مورد هویت و ارزش ما منتقل می کند. اعضای خانواده با اظهار نظرهای خویش نظرشان را به طور مستقیم در مورد ابعاد و جنبه های مختلف هویت ما بیان می کنند. این گونه برچسب های مثبت، عزت نفس کودکان را بالا می برند :(تو خیلی باهوش هستی).اما برچسب های منفی به عزت نفس کودکان لطمه می زنند: ( تو همیشه دردسر سازی) این گونه پیام ها موجب تخریب احساس ارزشمندی کودکان می شود.
ب)ارتباط با همسالان: دومین شیوه ی تأثیرگذاری ارتباط با همسالان مقایسه ی اجتماعی است که عبارتست از مقایسه ی خودمان با دیگران برای شناخت استعداد ها و توانایی هایمان و مواردی از این قبیل . انسان ها به دوشکل خودشان را در روابط خویش با دیگران می سنجند . ابتدا اینکه ،گاهی خودشان را با دیگران مقایسه می کنند تا ببینند آیا شبیه آنها هستند یا با آنها فرق دارند . تحقیقات نشان می دهند انسان ها معمولا با کسانی که شبیه آنها هستند رابطه آرام تر و بهتری دارند و به این ترتیب جذب کسانی می شوند که تصور می کنند شبیه آنها هستند(پتیگرو،۱۹۶۷،وای بک و هایت،۱۹۹۴) .اما همین جریان گاهی باعث می شود از مصاحبت و همنشینی با کسانی که تجارب و عقاید دیگری دارند محروم شوند. وقتی فقط با کسانی که شبیه ما هستند نشست و برخاست می کنیم ،دیدگاه های اجتماعی ما که شناخت ما را از دنیا می سازند تقلیل می یابد . همچنین از مقایسه ی اجتماعی برای سنجش خودمان نسبت به دیگران استفاده می کنیم .پس با مقایسه خودمان با دیگران دارای خودانگاره ای می شویم که اساس آن را ملاکهای مختلفی تشکیل می دهد که ما خودمان را بر آن اساس اندازه می گیریم .داشتن خود پنداره های واقع بینانه امری عادی و ضروری است اما نباید به معیارهای مقایسه ی نامناسب متوسل شویم .
ج)ارتباط با جامعه: سومین عامل مؤثر بر خود پنداره،تعامل با جامعه در معنای کلی آن است .ما بعنوان عضو یک اجتماع تحت تأثیر ارزش ها ،قضاوت ها و دیدگاه های اجتماع هستیم . دیدگاه های جامعه به دو شکل برای ما آشکار می شوند . نخست بدنبال تعامل با دیگران که ارزش های فرهنگی را درونی کرده اند و آن ها را به ما منتقل می کنند . در جریان گفتگو با این افراد می فهمیم جامعه چه نظری درباره ی جنس ،نژاد و طبقه اجتماعی ما دارد و به چه عناصری در هویت اشخاص ارزش می دهد . در جریان تعامل با دیگران نه تنها با نقطه نظرهای خود آنان روبه رو می شویم بلکه با نقطه نظرهای رایج در جامعه ما نیز آشنا می شویم .پس مفهوم خود در جریان ارتباط ظهور می کند . بدنبال تعامل با اعضای خانواده،گروه همسالان و جامعه با ارزش های فرهنگی و خصوصاً کسانی که در زندگی ما نقش مهمی دارند آشنا می شویم و این دیدگاه ها جزئی از هویت ما می شوند (وود؛به نقل از فیروزبخت،۱۳۸۴).
مساله عزت نفس و خودپنداره و ابراز وجود از اساسی ترین عوامل در رشد مطلوب شخصیت کودکان و نوجوانان است . برخورداری از اراده و اعتمادبه نفس قوی ،تصمیم گیری و ابتکار،خلاقیت و نو آوری ،سلامت فکر و بهداشت روانی، رابطه مستقیم با میزان و چگونگی عزت نفس و خودپنداری و ابراز وجود، وجود دارد. امروزه در اصلاح و درمان بسیاری از اختلالات شخصیتی و رفتار ی کودکان و نوجوانان نظیر کمرویی و گوشه گیری، لجبازی و پرخاشگری، تنبلی بعنوان اولین یا مهمترین گام به ارزشیابی و پرورش احساس عزت نفس و خود پنداره، تقویت اعتماد به نفس و مهارتهای ابراز وجود آنان می پردازند. برای اینکه کودکان و نوجوانان بتوانند ازحداکثر ظرفیت ذهنی و توانمندی های بالقوه ی خود بهره مند شوند بایست از نگرش و خودپنداره مثبت نسبت به خود و محیط اطراف و انگیزه غنی برای تلاش برخوردار شوند (عبدی، ۱۳۸۶).
انسان متعالی در تعامل با دیگران هیچ گاه نباید صورتی تحقیر شده ،ذلت بار به خود بگیرد. اعتماد به نفس یا به عبارتی((میزان ارزش و حرمتی که یک فرد برای خود قائل است))،ارتباط زیاد ی با ، خانواده،محیط و زمینه های اجتماعی و تحصیل او دارد. پس اگر دانش آموزان ما در محیطی رشد کنند که دائما توسط والدین،معلمان و اطرافیان مورد انتقاد شدید قرار گیرند،آزادی های اساسی آنها محدود شود، زمینه های اعتماد به نفس در آنها کاهش می یابد(جمالی و دیگران،۱۳۸۳).
۲-۱۵-حمایت اجتماعی
عبارت «مسئله این نیست که چه چیز را می دانید، بلکه آن است که چه کسی را می شناسید» تا حدی گفته ای نامانوس است اما قدری خردمندی در آن نهفته است. این ضرب المثل قدیمی دانمارکی که «هیچ کس آنقدر توانا نیست که نیاز به همسایه نداشته باشد نقطه نظر را مثبت می کند. پژوهش جدید درباه حمایت اجتماعی، توجه را بر جنبه های مثبت روابط اجتماعی متمرکز کرده است یعنی آن دسته از بستگی های درون فردی که مورد علاقه و پاداش دهنده و حمایت کننده هستند. شبکه اجتماعی افرادی را در بر می گیرد که می توان به آنها تکیه کرد. مردمی که به فرد اجازه می دهند بدانیم آنها نگران ارزشها هستند و ما را دوست دارند. هر کس متعلق به شبکه اجتماعی است حمایت اجتماعی را تجربه می کند.شواهد مبنی بر اینکه طرق غیر انطباقی تفکر و رفتار به طور نامناسب در میان افراد با حمایت اجتماعی کم روی می دهد در حال افزایشند.میزان کفایت حمایت اجتماعی هم درآسیب پذیری و هم در مقابله نقش دارد. آسیب پذیری جسمی و روانشناختی به موازات کاهش حمایت اجتماعی افزایش می یابد، به این معنی که ،حمایت اجتماعی به عنوان سپری در مقابل آشفتگیهای زندگی در دنیای پیچیده عمل می کند. نه تنها حمایت اجتماعی طی دوره فشار روانی بسیار یاری کننده است، بلکه در مواقع آرامش نسبی نیز مفید است(ساراسون^[۵۲]،۱۹۸۷،به نقل از نجاریان و همکاران،۱۳۸۱).
از سوی دیگر نوجوانی دوره ای از زندگی است که با مسائل و مشکلات زیادی برای نوجوانان و خانواده های آنان همراه است اگر رفتار و حمایت اجتماعی در این دوره از زندگی به نحوه صحیح صورت نگیرد مشکلات بعدی آن به صورت اضطراب، افسردگی، پرخاشگری بدگمانی و .. نسبت به مسائل زندگی در آنان شکل می گیرد. می توان گفت که روش های غیر انطباقی رفتار در میان نوجوانانی شایع است که درون خانواده حمایت اجتماعی کمی دارند. بررسی های مختلف نشان دادند که فقدان حمایت اجتماعی نه تنها سبب خلل در خوداتکایی می شود بلکه روابط آشفته بین نوجوانان و خانواده را تشدید می کند. برای تامین حمایت اجتماعی و روانی نوجوان، نیازمند همکاری موثر و متقابل وی و خانواده است. نوجوانانی که درک صحیحی از معنا و مفهوم زندگی دارند، به همان نسبت از انگیزه نیرومندی برای مبارزه با مشکلات و حل معضلات زندگیشان برخوردارند و این امر به نوبه خود منجر به تبادل روحی و سلامت روانی می شود. در مقابل، نوجوانانی که زندگی را فاقد معنا می دانند، دلیلی برای حفظ و حراست از آن نداشته و بیشتر در معرض افسردگی و احساس درون تهی بودن قرار می گیرند برخی از تضادهای درونی، علاوه بر آزار روحی، مانعی برای بهداشت روانی نوجوانان محسوب می شود. به عنوان مثال او از یک سوی خواستار استقلال بیشتر و تا حدی جدا شدن از والدین ومتکی به خود شدن است ولی از سوی دیگر از احتمال اینکه نتواند نیازهای خویش را پاسخگو باشند، نگران بوده و رنج می بردواین دو پدیده درتضاد با یکدیگرند.
نوجوانان لازم است، شیوه های حل تضادها و تعارضهای روحی خویش را بیاموزد «جریان فکر آدمی بر روند زندگیش تاثیر می گذارد.»اگر چه این عبارت، قدری بدیهی به نظر می رسد ولیکن درعمل و زندگی روزمره کمتر کسی به اهمیت و معنای آن توجه دارد، از جمله نوجوانان در تحلیل رابطه نوع تفکر و شیوه زندگی، دچار نوعی غفلت و بی خبری هستند، نوجوانان باید بتوانند نحوه تاثیر افکار و رویکردهای مختلف را بر جلوه های متنوع زندگی، به درستی تحلیل نموده و رابطه آنها را تبیین نمایند. به عنوان مثال چنانچه رویکرد مثبت و معقولی به زندگی داشته باشیم، زندگیمان روند مطلوب وقابل قبولی و مثبتی خواهد داشت و در مقابل، اتخاذ رویکرد منفی وغیر منطقی نیز موجب آشفتگی زندگی و برهم خوردن تعادل شخصیت خواهدگردید. شناخت و آگاهی از خط سیر زندگی و مراحل تحول و تکامل انسانهای والا وا سوه نوجوانان را در تحقق یک شخصیت متعادل و برخوردار از سلامت روان، یاری می دهد.آنچه که گفته شد نیازمند حمایت روانی اطرافیان خصوصا خانواده می باشد(احدی،۱۳۸۵).
راتوس^[۵۳] (۲۰۰۳) معتقد است که حمایت اجتماعی اثرات نامطلوب فشار روانی را از پنج طریق تعدیل و تضعیف می کند:
۱- توجه عاطفی : شامل گوش دادن به مشکلات افراد و ابراز احساسات همدلی، مراقبت، فهم و قوت قلب دادن.
۲- یاری رسانی: یعنی ارائه حمایت و یاری که به رفتار انطباقی می انجامد.
۳- اطلاعات : ارائه راهنمایی و توصیه جهت افزایش توانایی مقابله ای افراد.
۴ ارزیابی : ارائه پسخوراند از سوی دیگران در زمینه کیفیت عملکرد منجر به تصحیح عملکرد.
۵- جامعه پذیری : دریافت حمایت اجتماعی معمولا به واسطه جامعه پذیری بوجود می آید در نتیجه اثرات سود مندی به دنبال می آورد. پژوهش ها به طور ثابت بر نقش تعدیل کننده حمایت اجتماعی بر استرس تاکید داشته اند میزان مرگ ومیر در مردانی که متاهل هستند به نحو معنی داری پایین تر از کسانی است که مجردند .لو معتقد است حمایت اجتماعی اثرات رویدادهای استرس زا را تعدیل می کند و به تجربه عواطف مثبت می انجامد . حمایت اجتماعی با شادکامی و سلامت روانی رابطه مثبت دارد دیلی و لاندرز^[۵۴](۲۰۰۵) نشان دادند که حمایت اجتماعی موجب فائق آمدن بر مشکلات زندگی زناشویی می شود . زوجینی که از حمایت اجتماعی برخوردارند رضایت بالاتری از زندگی دارند. استروبی و دیگران^[۵۵] (۲۰۰۶) اشاره کردند که حمایت اجتماعی به مثابه یک تعدیل کننده تجربه سوگ عمل می کند. افرادی که فقدان را تجربه می کنند وقتی از حمایت اجتماعی برخوردار باشند بهتر با آن کنار می آیند و بهبودی از تجربه سوگ با سهولت بهتری صورت می گیرد .همچنین حمایت اجتماعی در کاهش علایم افسردگی پس از سوگ تاثیر معنا داری می گذارد. ادبیات پژوهشی در زمینه حمایت اجتماعی را می توان به دو دسته تقسیم کرد : اول مطالعاتی که متمرکز بر سیستم های حمایتی در محیط است . دوم، مطالعاتی که به سازه حمایت اجتماعی تصوری توجه دارند یعنی بنا به تصور شخصی، چه میزان از حمایت شخصی برخوردار است .محققان مختلف نشان داده اند که رضایت از زندگی یکی از پیش بینی کننده های سلامت روانی است رضایت از زندگی از سایر سازه های روان شناختی مانند عاطفه مثبت و منفی، عزت نفس و خوش بینی متمایز است شواهد تجربی حاکی از آن است که بعد زمانی رضایت از رضایت از گذشته و رضایت از حال، زندگی مهم است و رضایت از آینده سه بعد متمایز رضایت از زندگی است .سایر متغیرهای روان شناختی مرتبط با رضایت از زندگی مانند امید و خوش بینی نیز به سوی دیدگاه زمانی آینده مدار حرکت کرده اند. لازاروس و فولکمن^[۵۶](۱۹۹۶) به چندین مسیر اشاره کرده اند که دیدگاه امیدوارانه و خوشبینانه موجب فراخوانی هیجان های مثبت می شود و کیفیت مقابله با منابع استرس را بهبود می بخشد شوارتز^[۵۷] و استراک^[۵۸](۲۰۰۸) نشان داده اند که متمایز سازی سه سطح رضایت از زندگی یعنی رضایت از گذشته، حال و آینده برای برآورد تاثیرات این سازه بر سلامت روانی به پیش بینی های دقیق تر سلامت روانی و مقابله با منابع استرس زندگی منجر می شود.هانکانن و همکاران(۱۹۹۹) یک فراتحلیل در زمینه رضایت از زندگی انجام دادند و دریافتند که رضایت کمتر از زندگی با خطر بالاتر خودکشی همبسته است، حتی وقتی متغیرهایی چون سن، جنس، وضعیت سلامت پایه و مصرف الکل کنترل شود. مردان ناراضی از زندگی درمقایسه با زنان ناراضی، ۲۵ بار بیشتر در معرض خطر خودکشی قرار دارند. در مجموع تحقیقات بر نقش حمایت اجتماعی واقعی و تصوری تاکید داشته اند.
۲-۱۶-ابعاد حمایت اجتماعی
برخی حمایت اجتماعی را واقعیتی اجتماعی و برخی دیگر آن را ناشی از ادراک فرد می دانند. ساراسون(به نقل از علی پور،۱۳۹۰) حمایت اجتماعی را مفهومی چند بعدی می داند که هر دو را در بر می گیرد. بررسی ها نشان می دهد که بین حمایت اجتماعی وسلامتی ارتباط معناداری وجود دارد. افرادی که حمایت اجتماعی بالاتری دارند، از سلامت بهتری برخوردارند(چموت و پرنگر^[۵۹]، به نقل از علی پور،۱۳۹۰). همچنین بررسی ها گویای آن هستند که واکنشهای فیزیولوژیک نسبت به استرس، تحت تاثیر حمایت اجتماعی تغییر می کند پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که حمایت اجتماعی پیش بینی کننده قوی سلامت در زندگی است. حمایت اجتماعی احتمال بیمارشدن را کاهش می دهد، بهبودی را تسریع ومرگ را کم می کند(برکمن^[۶۰]، ۱۹۹۵).مک نیکولاس^[۶۱] ( ۲۰۰۳ ) بین حمایت اجتماعی و رفتارهای بهداشتی مثبت، همبستگی معناداری راگزارش نمودند. پژوهشگران برای تبیین چگونگی تأثیرحمایت اجتماعی بر سلامتی، دومدل را مطرح کرده اند : ۱- مدل تأثیرکلی: حمایت اجتماعی صرف نظر از اینکه فرد تحت تأثیر استرس باشد یا نه، باعث می شود تا فرد ازتجارب منفی پرهیز کند وازاین رو اثرات سودمندی برسلامتی دارد(سارافینو، به نقل ازعلی پور، ۱۳۹۰) . ۲- فرضیه سپرمانند : حمایت اجتماعی تنها برای افراد تحت استرس سودمند است وچون مانع نفوذ استرس برفرد می شود. حمایت اجتماعی وحتی ادراک حمایت اجتماعی با پاسخهای ایمنی بدن ارتباط دارد بارون وهمکاران،(علی پور،۱۳۹۰) دریافتند افرادی که نمره حمایت اجتماعی بیشتری دارند از وضعیت ایمنی بهتری نیز برخوردارند. حمایت اجتماعی را دارای نقشی محافظت کننده در برابر اثرات استرس امتحان گزارش نمودند. برخی بررسی ها فشارخون پایین تر را درمیان همسالان و جوانان دارای حمایت اجتماعی بالا گزارش کردند.
راتوس، ۲۰۰۳؛ به نقل ازعابدیان و پیروی، ۱۳۸۶) معتقد است که حمایت اجتماعی اثرات نامطلوب فشارروانی را ازپنج طریق تعدیل وتضعیف می کند : ۱- توجه عاطفی شامل گوش دادن به مشکلات افراد و ابرازاحساسات، همدلی، مراقبت، فهم وقوت قلب دادن ۲- یاری رسانی یعنی ارائه حمایت ویاری که به رفتارانطباقی می انجامد، ۳- اطلاعات یعنی ارائه راهنمایی وتوصیه جهت افزایش توانایی مقابله ای افراد، ۴- ارزیابی یعنی پسخوراند ازسوی دیگران درزمینه کیفیت عملکرد منجربه تصحیح عملکرد ۵- جامعه پذیری یعنی دریافت حمایت اجتماعی معمولاً به واسطه جامعه پذیری به وجود می آید درنتیجه اثرات سودمندی به دنبال می آورد. پژوهشها به طورثابت برنقش تعدیل کننده حمایت اجتماعی براسترس تأکید داشته اند .میزان مرگ ومیر درمردانی که متأهل اند به نحو معناداری پایین ترازکسانی است که مجردند. معتقد است حمایت اجتماعی اثرات رویدادهای استرس زا را تعدیل می کند و به تجربه عواطف مثبت می انجامد. حمایت اجتماعی با شادکامی و سلامت روانی رابطه مثبت دارد. دهلی و لاندرز^[۶۲](۲۰۰۵) نشان دادند که حمایت اجتماعی موجب فائق آمدن بر مشکلات زندگی زناشویی می شود. استروبی و دیگران(۲۰۰۶ ) اشاره کردند که حمایت اجتماعی به مثابه یک تعدیل کننده تجربه سوگ عمل می کند. افسردگی یکی ازشایع ترین اختلالات روانی است و چندین عامل دربروزوشیوع آن نقش دارند : رویدادهای منفی زندگی وپایین بودن سطح حمایت اجتماعی، دوعامل مرتبط با افسردگی دانسته شده اند. بررسی ها، وجود رابطه میان حمایت اجتماعی پایین وسلامت روانی را مورد تأیید قرارداده اند (بیرشک ودیگران، ۱۳۸۵ ).
۲-۱۷-انواع حمایت اجتماعی
محققان سعی کرده اند انواع حمایت ها را طبقه بندی کنند. آنان معتقدند اساساً پنج نوع حمایت اجتماعی وجود دارد :
۱ـ حمایت عاطفـی^[۶۳]: که شامـل ابراز همــدردی ، توجـه ، محبت و علاقه نسبت به فرد است. در این صورت فرد در زمان استرس ، احساس آسایش ، اطمینان و به جایی تعلق داشتن می کند .
۲ـ حمایت ارزشی^[۶۴]: از طریق ابراز احترام ، تشویق یا موافقت با نظـرها ، یا احساسات فرد ، و ارزیابی مثبت فــرد در مقایسه با کسانی که مثلاً وضعیتشان بدتراز اوست ، صــورت می گیــرد . این نوع حمایت موجب افزایش احساس با ارزش بــودن ، لیاقت و اعتبار در فرد می شود . حمایت ارزشی ، به ویژه در زمان ارزیابی استرس ، مفید واقع می شود .
۳ـ حمایت عملی و مادی^[۶۵] : که شامل کمکهای مستقیم به فرد است ، مانند انجام دادن کارهای خانه یا قرض دادن پول به او .
۴ـ حمایت اطلاعاتی^[۶۶] : شامل توصیه کردن، دادن پیشنهاد یا دادن جهت و پسخوراند به بیمار است . به عنوان مثال ، امکان دارد پزشک یا دوستان اطلاعاتی در مورد درمان در اختیار بیمار بگذارند. یا امکان دارد همکاران فردی که با یک تصمیم گیری شغلی رویاروست، پیشنهادهای خوبی به او بکنند.
۵ـ حمایت شبکه ای^[۶۷] : به فرد احساس عضویت در گروهی با علایق و فعالیتهای اجتماعی مشترک می دهد ( سارافینو ، ۱۹۸۶، به نقل از نجاریان و همکاران، ۱۳۸۷).
چه کسانی از حمایت اجتماعی برخوردارند
همه افراد از حمایت اجتماعی مورد نیازشان بهره مند نمی شوند . عوامل متعددی در تعیین این حمایتها موثرند. بعضی ازاین عوامل به خود فرد مربوط می شوند. اگر فردی، اجتماعی نباشد، به دیگران کمک نکند و اجازه ندهد دیگران بفهمند که به کمک نیاز دارد، احتمالاً از حمایتی بهره مند نخواهد شد . یکی دیگر از عوامل تعیین کننده بهره مندی از حمایت، ساختار شبکه اجتماعی فرد است ، یعنی پیوندهایی که او با افراد در خانواده و جامعه دارد. این پیوندها از نظر وسعت، تعداد ارتباطات، نزدیکی، و میزان صمیمیت با هم متفاوت هستنــد. نیاز افــراد به حمایت از دیگران ، در طـول زندگی تغییر می کند(سارافینو ، ۱۹۸۶ ، به نقل از نجاریان و همکاران ، ۱۳۸۷).
۲-۱۸- مهارت­ های اجتماعی
ارتباط لذت بخش و پاداش دهنده با افراد، یکی از مهمترین جنبه­ های زندگی می­باشد. در سراسر زندگی روزمره اغلب، افراد با طیف وسیعی از موقعیت­های بین فردی روبه­رو می­شوند. مخصوصاً به طور روزمره دانشجویان با همکلاسی­ها، اساتید، مربیان و مسؤلین تعامل دارند. علاوه بر این برای رفع نیازهای روزمره زندگی لازم است با مسؤلین بانک ها، فروشگاه­ها، پزشکان و پستچی­ها روبه­رو شوند. مهارت­ هایی که روابط را توسعه داده و حفظ می­ کنند خیلی مهم می­باشند. خوب است که این روابط در فضایی صمیمانه با همکاران، دوستان و خانواده صورت گیرند. در هر کدام از موقعیت­های ذکر شده در بالا مهارت­ های اجتماعی مناسب، زندگی را راحت­تر می­سازد (وارن^[۶۸]، ۲۰۰۴).

۷.حزب دموکرات کردستان با اقدام به اکتشاف منابع طبیعی کردستان و توسعه ی کشاورزی و بازرگانی و بسط آموزش و بهداشت در جهت بهبود اعتلای وضع اجتماعی و اقتصادی مردم کوشش لازم را معمول خواهد داشت.
۸ما میخواهیم تمام ملل ایران فرصت تلاش برای آزادی را داشته باشند تا به پیشبرد محل زندگی خود نایل آیند.^[۱۸۸]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در روز ۲۶ آذر اعضای حزب دموکرات طی تظاهراتی در مهاباد پرچم کردستان را بر بالای دادگستری آن شهر نصب کردند.و به دنبال آن روز ۲ بهمن ۱۳۲۴ قاضی محمد خودمختاری کردستان را اعلام کرد .وی نام حکومت خودمختار را جمهوری کردستان اعلام کرد.
۵-۴ -۶ قوام و غائله آذربایجان و کردستان
مذاکرات ابتدایی قوام با سران حکومت آذربایجان به دلیل درخواست دموکرات ها دایر بر تعیین استاندار کل آذربایجان توسط حزب دموکرات و حق حکومت آذربایجان برای انجام اصلاحات ارضی ،به شکست انجامید.همچنین در مورد میزان مالیاتی که حکومت آذربایجان بایستی به دولت مرکزی بپردازد، اختلاف نطر پیش آمد. یاغیان آذربایجان به دولت مرکزی اعلان جنگ دادند. این موضوع می توانست دردسری را برای قوام پدید اورد. اما قوام خاطرات اشغال تبریز به وسیله روس ها و به بهانه حفظ نظم – در دوران جنگ جهانی اول – را از یاد نبرده بود. پس قوام با روحیه ی مردم تبریز آشنا بود و می دانست که چه کسی را برای مذاکره با تبریزی ها بفرستد.در روز ۱۱ژوئن ۱۹۱۶ -۲۰ خرداد ۱۳۲۵ مظفر فیروز (معاون سیاسی نخست وزیر )که شخصیت نیرومندی بود، از سوی سران حکومت تبریز به عنوان رئیس هیات اعزامی دولت مرکزی پذیرفته شد. مهمتر از ان ،قوام می بایست مراقبت می کرد تا وضعیتی پیش نیاید که روس ها به بهانه ی حفظ نظم در آذربایجان دوباره به انجا برگردند و نقشه ی قوام برهم نخورد.
قوام برای اینکه روس ها متوجه ی نقشه ی واقعی او نشوند ناگزیر بود که چهره ی ایران را با رنگ های حزب توده آرایش دهد، تا بتواند تصویری از مجلس بسازد که وعده داده بود مقاوله نامه نفتی را به تصویب برساند.^[۱۸۹]
قوام خود را اماده میکرد تا این بازی سیاسی را به آخر برساند. به دنبال خودمختاری آذربایجان ،در فارس نیز توطئه ای برضد دولت مرکزی توسط قشقایی ها آغاز شد و سران ایالات و عشایر فارس در تاریخ ۲۹ شهریور ۱۳۲۵ اعلام خودمختاری کردند. سرانجام شورش فارس با تدابیر دولت و روشی مسالمت آمیز خاتمه یافت.^[۱۹۰]
همزمان با صدور فرمان انتخابات دوره پانزدهم قانونگذاری به تاریخ ۱۴ مهر ۱۳۲۵ دولت اعلامیه ای مبنی بر گسیل کردن نیرو به آذربایجان به عنوان نظارت بر حسن جریان انتخابات منتشر کرد.ولی این امر با مخالفت سران حکومت خودمختار آذربایجان مواجه شد و پس از مذاکراتی که با دکتر جاوید استاندار آذربایجان در تهران به عمل آمد قرار شد تا تاریخ ۲۳ آذرماه ۱۳۲۵کلیه ی مناطق زنجان از فداییان
آذربایجان تخلیه گردد. اجرای این مسئله از طرف دموکراتها با مقاومت روبرو گردید و در تاریخ مقرر امر تحویل زنجان صورت نگرفت، تا اینکه در آذرماه ۱۳۲۵محمدرضا شاه فرمان اعزام نیروهای کافی به طرف زنجان را صادر کرد و نیروی نظامی زودی اشرار و متجاسرین زنجان را متواری ساخت و قوای دولتی در زنجان استقرار یافتند.^[۱۹۱]
این خبر انتقادهای فرقه ای را در پی داشت،اما قوام با انتشار اعلامیه ای، در دفاع از اقدام خود، عدم تخلیه ی زنجان از سوی فدائیان و نیز تعرض به مردم را دلیل اعزام نیرو به زنجان دانست.^[۱۹۲]
پیشه وری که احتمال حمله به آذربایجان را دور از انتظار نمیدانست، تهدید کرد که در برابر هرگونه حمله ،تا آخرین نفر مقاومت خواهند کرد.^[۱۹۳]
جاوید استاندار آذربایجان با ارسال تلگرافی از قوام پرسید که آیا قوای دولتی را به آذربایجان هم خواهند فرستاد، قوام پاسخ مثبت دادو اضافه کرد قصد وی از انجام چنین اقدامی پیروی کردن از مقررات و تضمین حقوق انتخاباتی برابر برای همه ،در کشور است.^[۱۹۴]
واکنش دموکرات ها به بیانیه دولت، به هیچ وجه یکسان نبود. در واقع،نشانه های نوعی تفرقه بین آنها به چشم می خورد. به همراه ادامه پیدا کردن درگیری با حکومت دو گروه از دموکرات ها شکل گرفتند. از یک سوی ،رهبری فرقه ی دموکرات و مأموران قوای مسلح محلی به ویژه فداییان ،و از سوی دیگر اعضای انجمن ایالتی و انانی که در ادارات محلی بودند.^[۱۹۵]
علی رغم این موضوع صریح ، انجمن ایالتی سعی در سازش با حکومت مرکزی داشت، علی شبستری (رئیس انجمن ایالتی آذربایجان ) با ارسال تلگرافی به قوام یادآوری کردنیازی به اعزام نیرو نیست. وی پیشنهاد کرد که بازرسانی اعزام شوند تا طبق ماده ۳۸ قانون انتخابات انجام وظیفه نمایند.^[۱۹۶] قوام آنها را تهدید کرد و گفت :چنان چه با حسن نیت تصمیم دولت را استقبال نمایند هیچگونه بدبینی و نگرانی پیش نخواهد آمد……..ولی چنانچه در برابر قوای دولتی ایستادگی شود عواقب وخیم و مسولیت آن را متصدیان آن ایالت دریافت خواهد کرد.^[۱۹۷]
تصمیم قوام مبنی بر اعزام نیرو به آذربایجان، واکنش منفی شوروی را به دنبال داشت، سادچیکف در ملاقات با وی اعزام نیرو به آذربایجان را موجب اغتشاش در امنیت مرزهای شوروی دانست، اما قوام تاکید کرد که اقدام وی فقط به منظور برقراری امنیت است و هیچ گونه خطری را متوجه مرزهای شوروی نمیکند.^[۱۹۸]
سرانجام قوام در ۱۹ آذر ۱۳۲۵ دستور اعزام نیرو به آذربایجان را صادر کرد، از سوی زنجان سه ستون به فرماندهی سرهنگ هاشمی و سرتیپ همایونی به سمت فلانکو حرکت کردند. در این میان درگیری هایی میان آنها و نیروهای فداییان روی داد و فداییان با به جا گداشتن تلفات عقب نشینی کردند. در روز ۲۰ اذر۱۳۲۵ با ورود نیروهای ارتش به تبریز،عمر حکومت خودمختار آذربایجان خاتمه یافت، این در حالی بود که دموکرات ها قراربود اینروز را با شکوهی که حکومت ایالت به دست مردم افتاده جشن بگیرند. ارتش ایران خود را آماده ی مقاومتی جدی از جانب دموکرات ها کرده بود ،اما با هیچ مقاومت سختی در برابر استقرار خود مواجه نشد،تنها در چند مورد مقاومت مسلحانه دیده شد .اما برخلاف انچه که تصور می شد ارتش دست به اقدامی خشن در آذربایجان زد و برخلاف آنچه تصور می شد که ارتش رهایی بخش باشد ارتش بی رحم از آب در آمد در نتیجه ،در روزهای اولیه ی هرج و مرج که به دنبال ورود حکومت مرکزی به آذربایجان روی داد ،عده ی زیادی جان خود را از دست دادند و مهاجرت انبوه به شوروی رخ داد.^[۱۹۹]۲۱ آذر روز نجات آذربایجان نام گرفت.^[۲۰۰]
شهود عینی شهادت می دادند که سواران ذوالفقاری به سرکردگی محمودخان ذوالفقاری ،دوشادوش ارتش وارد شهر میانه شدند و در اجرای دستور سران ارتش و روسای ایل ،دسته دسته به خانه های مردم وارد شدند و به چپاول پرداختند و احشام دهقانان را گله گله به یدک کشیدند و بردند.^[۲۰۱]
استاندار جدید تبریز ، باتماقلیچ اعلام کرد ،همه ی کسانی که از پیشه وری حمایت کردند و عضو حزب او بودند و مدال های او را به سینه آویختند ، نابود خواهند شد. در نتیجه، طبق حکم دادگاه صحرایی ۷۶۰ نفر اعدام و هزاران نفر به وسیله ی ژاندارم ها و میهن پرستان ایران بدون محاکمه کشته شدند.^[۲۰۲] اما رهبران فرقه ی دموکرات موفق به فرار شدند ولی یک سال بعد سید جعفر پیشه وری در یک سانحه ی رانندگی به طرز مشکوکی درگذشت . اما در میان رهبران فرقه ی دموکرات ، سلام الله جاوید و شبستری سرنوشت متفاوتی داشتند.دولت مرکزی پس از پایان یافتن کار آذربایجان آن دو را به تهران برد و تحت نظر قرار داد و بعد از گذشت یک سال و نیم آنها را به دادگاه زمان جنگ کشاند و آنها را به دو سال حبس محکوم کرد؛ اما این محکومیت در مورد انها اعمال نشد ،به دلیل اینکه در تمام مدت حکومت خودمختار آذربایجان ارتباط خود را با حکومت مرکزی حفظ کرده بودند و جریانات را گزارش می دادند ،مورد عفو ملوکانه واقع شدند.^[۲۰۳]
بعد از سقوط حکومت خود مختار آذربایجان ،حزب دموکرات کردستان هم وضعیت مشابهی پیدا کرد . قاضی محمد و دیگر مقامات بلند پایه ی دولت خودمختار کردستان ،بعد از پی بردن به اینکه ایالات کرد غرب دریاچه ارومیه به ارتش ملحق شده اند، به شهر میاندواب رفتند و در ۲۴ آذر ۱۳۲۵ خود را تسلیم فرمانده ی ارتش کردند و به این ترتیب دولت جمهوری کردستان سقوط کرد و نیروهای بارزانی پس از رشته درگیری های نظامی با ارتش ،به عراق عقب نشینی کردند.^[۲۰۴]
۵-۴-۷ قوام و تشکیل حزب دموکرات ایران
قوام در باره ی چگونگی تاسیس حزب دموکرات بیانات چنین گفته بود :برای اینکه در آینده تحت برنامه و نظم معینی بتوانیم موفقیت های بیشتری را به دست آوریم و نظر به اینکه اصول دموکراسی ایجاب می کند کهدر سایه تشکیلات اجتماعی و برنامه مشخص دموکراتیک به سوی اصلاحات پیش برویم مصمم شدم با پشتیبانی عناصر فعال و ازادی خواه حزبی را به نام « دموکرات ایران »تشکیل و هم تشکیل حزب دموکرات به منظور جلوگیری از تجزیه و تفرقه ی کشور بود.^[۲۰۵]
او برای تشکیل سازمان جدید دو دلیل ضمنی و ظاهرا متناقض داشت ؛ ۱. از یک طرف می خواست این حزب را همراه با وزارت کشور برای شکستن نامزدهای سلطنت طلب هوادار انگلیس در انتخابات آینده ،و از این رهگذر قبضه کردن مجلس پانزدهم ، به کار گیرد. ۲. امیدوار بود اصلاح طلبان غیر کمونیست را گرد آورد و به این ترتیب چپ گرایان را منزوی کند. ۳. با تشکیل حزب دموکرات تلاش داشت با حزب توده و فرقه ی دموکرت آذربایجان که ادعای رهبری جریانات ازادیخواه را داشتند مقابله کند. به همین دلیل بود که نامی بر حزب خود گذاشت که میراث قدیمی حزب دموکرات باشد و هم رقیبی برای حزب دموکرات آذربایجان.^[۲۰۶]
زمانی که حزب دموکرات پایه ریزی شد قوام با یک سلسله اقدامات به اجابت تقاضاهای مصرح و خواسته های لیبرال ها و چپ روها پرداخت.از جمله مهمترین این اقدامات : تنظیم قانون کار ، برنامه ریزی برای تقسیم زمین های سلطنتی و تحت نظر قرار دادن بعضی از سیاستمداران هوادار بریتانیا و سرانجام تعیین بعضی از سیاستمداران مشهور به هواداری از شوروی در مقامات بالای دولتی بود….^[۲۰۷]
با تشکیل حزب دموکرات ایران بسیاری از افرادی که به نحوی در امر حکومت دخیل بودند، به عضویت ان درامدند،اعضای کمیته ی مرکزی عبارت بودند از :احمد قوام، مظفر فیروز، محمد ولی فرمانفرما ،ابوالقاسم امینی، سردار فاخر ،محمدتقی ملک الشعرای بهار، محمود محمود، حسن ارسنجانی، عبدالحسین صادقی ، ابوالحسن عمیدی نوری، هاشم وکیلی ،زین العابدین فروزشی، عباس نراقی .^[۲۰۸]
روزنامه های حزب دموکرات ایران، دیپلمات و بهرام هم به عنوان ارگان های اصلی حزب منتشر می شدند. حزب دموکرات ایران با بهره گرفتن از اعتبارات و امکانات دولتی شعبه هایی در شهرهای مختلف ایجاد کرد و به دنبال ان افرادی که سوابق درخشانی در فعالیت های سیاسی خود نداشتند به عضویت آن در آمدند. امیر حسین ظفر، ابوالقاسم بختیار از شهرکرد ،شرکت بختیاری ها را در حزب دموکرات به اطلاع قوام رساند و خسروقشقایی با ارسال تلگرافی پیوستگی ایل قشقایی را به حزب دموکرات اعلام کرد.^[۲۰۹]
وبه این ترتیب برای نخستین بار در ایران ، بالاترین مقام اجرایی کشور دست به تشکیل یک حزب زد . ولی این قبیل احزاب که اعضای آن همگی از دولتمردان هستند هیچ گاه نمی تواند نماینده خواسته های حقیقی مردم باشد. حزبی واقعی است که از درون جامعه و مردم بر خواسته باشد و هدفش یاری رساندن بهمردم برای رسیدن به اهدافشان باشد.
۵-۴-۸ تشکیل کابینه ی ائتلافی
حزب توده از مدت ها قبل ،یعنی از زمانی که دور اول مذاکرات با فرقه ی دموکرات آذربایجان به نتیجه نرسید .شعار ترمیم کابینه را مطرح می کرد و معتقد بود که با کابینه ی فعلی امیدی به انجام انتخابات صحیح و منظم داشت و تاکید می کرد که قوام باید هر چه زودتر عناصر مخالف اصلاحات را از کابینه ی خود اخراج کرده و کابینه را ترمیم کند.^[۲۱۰] قوام با انتشار بیانیه ای هدف از ترمیم کابینه را تسریع در برنامه های اجرایی خود دانست ؛و نوشت که برای تسریع انجام اصلاحات مقتضی دیدم که با ایجاد وحدت معنوی میان عموم آزادیخواهان در سرتاسر کشور ……. به این جهت لازم دیدم نمایندگان برخی از احزاب مترقی و احزاب آزادیخواه را به شرکت در قبول مسؤلیت دعوت نماییم.^[۲۱۱]
قوام بدون مشورت با شاه کابینه ای ائتلافی با احزاب دموکرات توده و ایران تشکیل داد .روز ۱۰ مرداد ۱۳۲۵ کابینه جدید خود را به شاه معرفی کرد.
۱احمد قوام السلطنه : وزیر کشور و وزیر امور خارجه
۲.مظفر فیروز : وزیر کار و تبلیغات

1. 1. امیر احمدی : وزیر جنگ

۴.فیروز فرمانفرما : وزیر راه
۵.شمس الدین امیر علایی : وزیر کشاورزی
۶.عبدالحسین هژیر : وزیر دارایی
۷.منوچهر اقبال : وزیر پست و تلگراف

1. 1. الهیار صالح : وزیر دادگستری از حزب ایران

۹.انوشیروان سپهبدی : وزیر مشاور

1. 1. ایرج اسکندری : وزیر بازرگانی و پیشه و هنر از حزب توده

1. 1. فریدن کشاورز :وزیر فرهنگ از حزب توده ایران

قوام به پشت گرمی اکثریت کابینه قانون کار جامعی مقرر کرد.وزرای توده ای را به تجدید ساختار اساسی وزارتخانه هایشان واداشت . قول داد اتحادیه های کارگری وابسته به حزب توده را به عنوان نمایندگان طبقه کارگر به رسمیت بشناسند و شورای عالی کار تشکیل داد تا در مورد بیمه ی بیکاری، میزان دستمزد ،و کمیته های روابط بین کارگر و کارفرما اقدامات لازم را انجام دهد. چرخش به چپدر شهریور ماه زمانی به اوج خود رسید که قوام خطاب به جمعی در مقر حزب توده اعلام داشت که دموکراتها برای مجلس آینده ائتلافی انتخاباتی نه فقط با احزاب حزب توده و ایران که همچنین با احزاب دموکرات آذربایجان و کردستان تشکیل خواهد داد.^[۲۱۲]نزدیک شدن قوام به حزب توده و تشکیل دولت ائتلافی ،هم انگلیس و هم امریکا را ناخشنود کرده بود. در واقع سفبر امریکا اینک آماده بود که برای برکناری قوام از مسند قدرت با شاه همراهی کند. کابینه ائتلافی همچنین موجب تحریک و ناآرامی عشایر جنوب کشور شده و امید آنان را به کسب حمایت انگلیسی ها افزایش داده بود ،طبیعی است که وزارت خارجه ی انگلستان بهره برداری از نارضایی عشایر را به منظور اعمال فشار بردولت جهت خودداری از تعقیب سیاستهای متمایل به شوروی، و محدود کردن فعالیتهای توده ای را مورد توجه قرار داده بود.^[۲۱۳]
هدف قوام از راضی نگه داشتن حزب توده،این بود که حزب به طور جدی مشکلاتی که پیش روی دولت بود یعنی قوام را در رویارویی با روس ها و دموکراتها در آذربایجان یاری دهد. از طرفی حزب توده وروسها هر دو امیدوار بودند که چنین ائتلافی که کرسیهای زیادی در مجلس بعدی به دست آورد، حزب توده را قادر سازد که بر ساختار و سیاستهای دولت تاثیر گذارد و لایحه ی تاسیس شرکت نفت پیشنهادی ایران و شوروی را به تصویب مجلس برساند. ائتلاف مورد نظر به تحقق پیوست و سرزنشها و اتهامات متقابل فراوانی را برانگیخت .
چپ گرایان ، فتنه جویی و سوءنیت برخی اعضای حزب دموکرات ایران را علت شکست ائتلاف دانستند،در حالی که نیک پی ادعا می کرد که حزب توده اماده نبود اکثریتی بیش از ۵۱ درصد را برای طرفداران نخست وزیر در مجلس پیش برد و قوام از آن پروا داشت که ائتلاف انتخاباتی با حزب توده مهار کردن این حزب را به طور کلی غیر ممکن سازد. خودداری وزیران توده ای از شرکت در جلسات کابینه به قوام فرصت داد به ترمیم کابینه مبادرت ورزد و به رغم میانجیگری صالح وزیر دادگستری، وزیران توده ای را از کابینه جدید کنار بگذارد. این سیاست جدید طبیعتا سبب خرسندی انگلیسی ها و امریکایی ها گردید .و شاه از اینکه وزیران توده ای برکنار شده بودند شادمان شد . از سوی دیگر شاه نگران از انکه مبادا تغییر سیاست قوام اورا از حمایت انگلیس و امریکا برخوردار کند و نقش شاه در تحولات اخیر ناچیز شمرده شود.به هرحال مشارکت حزب توده در کابینه ی قوام صرفا یک خطای تاکتیکی نبود، بلکه یک اشتباه محاسبه استراتژیکی بود که بیش از هر چیز از ساختار ایدوئولوژیکی حزب ناشی می گردید. این کار به شکستی انجامید که قطعا اثری نامطلوب بر روحیه حزب و جهت گیری های آنان برجا گذارد.^[۲۱۴]
۵-۱-۹ مجلس پانزدهم شورای ملی
دوره پانزدهم مجلس شورای ملی ایران بدون تردید یکی از پرمسؤلیت ترین ادوار مجلس بود که در عین حال توانست یکی از مهمترین و برجسته ترین آنها باشد. بدون هیچ گونه ابهامی می توان گفت : کوچکترین اهمالی از طرف هر یک از نمایندگان مجلس پانزدهم بزرگترین لطمه و ضربت را به پیکر استقلال کشور و سعادت ملت وارد میکرد.
مجلس پانزدهم در تاریخ ۲۵ تیرماه ۱۳۲۶ شمسی پس از یک فترت طولانی (۲سال و چهار ماه و دو روز )افتتاح گردید.^[۲۱۵]
با رسمیت یافتن مجلس بنا به سنت پارلمانی دولت قوام مستعفی گردید و روز ۷ شهریور ماه جلسه ی خصوصی مجلس تشکیل گردید و نسبت به نخست وزیر آینده تبادل نظر به عمل آمد . از ۱۱۹ تن عده ی حاضر ۷۸ تن نسبت به زمامداری احمد قوام ابراز تمایل کردند،گزارش این امر به عرض پادشاه رسید و فرمان نخست وزیری صادر شد.هیات دولت به شرح زیرروز ۹ شهریور به حضور پادشاه و روز ۲۲ شهریور ماه ۱۳۲۶ (برابر ۲۹ شوال ۱۳۶۶ هجری قمری ) به مجلس شورای ملی معرفی شد. برنامه ی دولت در تاریخ مذکور قرائت و تسلیم مجلس گردید و پس از طرح مذاکرات لازم در جلسات متعدد نمایندگان مجلس در روز ۱۲ مهرماه ۱۳۲۶ پس از اخذ رای از ۱۲۰ تن عده حاضر ۹۳تن به دولت قوام السلطنه رای اعتماد دادند.

۲-۲-۴-۹ انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب ماهیت، هدف ، زمان
۲-۲-۴-۹-۱ انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب ماهیت
آموزش های ضمن خدمت را همچنین می توان بر اساس ماهیت آنها طبقه بندی کرد.
از این رهگذر آموزش های ضمن خدمت به انواع تخصصی ( ویژه ) و عمومی تقسیم می شوند.
الف- آموزش های ویژه یا تخصصی
در این نوع آموزش ها، عموماً مطالب و موضوع هایی مورد بحث واقع می شود که در دوره های آموزشی قبل از خدمت به اندازه کافی موردتوجه قرار نگرفته است و از آنجا که نیازهای سازمان ایجاب می کند که فرد از مهارت ها و توانایی های ویژه ای برخوردار باشد، این آموزش ها طراحی و اجرا می شود. تربیت مدرس یا معلم برای کلاس ها چند پایه یا تدریس دانش آموزان عشایری در زمره این نوع آموزش هاست.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب- آموزش های عمومی
این نوع آموزش ها برای ایجاد وحدت بینش، نگرش و طرز تفکر در بین کارکنان سازمان و نیز ایجاد یا توسعه برخی مهارت های عمومی به کارکنان ارائه می شود. در برخی از موارد نیز تعمیق نگرش ها، بینش ها یا مهارت های عملی ( که عمدتاً در سطح مطلوبی نیست) هدف اصلی این آموزش ها را تشکیل می دهد. برای مثال آموزش زبان انگلیسی برای کارکنان سازمان در زمره آموزش های عمومی قرار می گیرد.
۲-۲-۴-۹-۲ انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب هدف
آموزش های ضمن خدمت را می توان بر اساس هدف آموزش ها به انواع توجیهی، باز آموزی، جبرانی و دانش افزایی تقسیم نمود.
الف- آموزش های توجیهی
آموزش های توجیهی به آن دسته از آموزش های ضمن خدمت اطلاق می شود که برای هماهنگی و آگاه سازی کارکنان جدید الاستخدام ارائه میگردد تا انطباق لازم میان رویه های فردی کارکنان و انتظارات سازمانی به وجود آید. هدف های اساسی این نوع آموزش ها عبارتند از:

• • کمک به تشکیل حس ارزشمندی افراد ( بدین معنا که افراد درک کنند که برای سازمان ارزشمندند)؛

• • کمک به افراد در جهت اجرای وظایف محوله با حداقل ناآشنایی و فشار روحی؛

• • کمک به افراد در شناسایی منابع حمایتی در اجرای نقش و وظایف حرفه ای خود؛

• • تقویت حس مسئولیت و تعهد در قبال وظایف و ارباب رجوع ( دولابی نژاد وملک محمدی، ۱۳۷۲).

اگر چه این نوع آموزش های ضمن خدمت در اکثر سازمان ها برای کارکنان تازه وارد ارائه می شود، ماهیت و محتوای آنان متفاوت است. به این ترتیب بر حسب ضرورت و سیاست های سازمان، آموزش های توجیهی حول یک محور یا چند محورزیر ارائه می شود( کاظمی، ۱۳۷۰).

• • ارائه مطالب نظری و در صورت ضرورت همراه با فعالیت های عملی برای ارتقای مهارت و توانایی های شغلی و حرفه ای؛

• • آشنایی با محیط کار ( از آنجا که کارکنان جدید با محیط کار خود آشنایی ندارند و در برخی از موارد از اهداف ومقاصد سازمان مطلع نیستند و از مقررات و ضوابط مربوط آگاهی ندارند، این امر ممکن است منجر به بروز اشتباه هایی در اجرای امور شود که در نهایت هم برای فرد و هم برای سازمان مشکل ایجاد نماید. از این رو در دوره های توجیهی، مقررات و ضوابط برای افراد تشریح میشود)؛

• • تشریح سیاست های کلی سازمان مربوط و ارتباط آن با سایر سازمان ها؛

• • تشکیلات و وظایف سازمان و واحدهای سازمانی محل اشتغال فرد؛

• • ساعات کار موسسه، شیوه حضور وغیاب، پرداخت حقوق، میزان و نحوه استفاده از مرخصی ها، ترفیعات، اضافات و مقررات استخدامی؛

• • مقررات مربوط به شکایات و لزوم رعایت سلسله مراتب اداری در این زمینه؛

• • تسهیلات و خدمات رفاهی موجود برای پرسنل از قبیل خدمات درمانی، بهداشتی و بانکی
    ( کاظمی،۱۳۷۰ ).

در برخی از موارد، شرط استخدام قطعی فرد در سازمان یا ادامه همکاری وی منوط به طی موفقیت آمیز دوره های توجیهی است. نظر به ضرورت آگاهی کارکنان از شرایط، مقررات، اهداف، تشکیلات و ساختار سازمانی، آموزش های توجیهی در زمره یکی از انواع مهم آموزش های ضمن خدمت قرار می گیرد.
ب- بازآموزی
یکی دیگر از آموزش های ضمن خدمت، آموزش های مجدد یا بازآموزی است. منظور از بازآموزی عبارت است از آن آموزش هایی که برای یادآوری و تکرار محتوای آموزشی که قبلا فراگرفته شده است، سازماندهی و اجرا می شود. برای مثال در صورتی که برای مدیران سازمان برخی از دروسی را که قبلا در دانشگاه و درباره مدیریت گذرانیده اند، مجدداّ برای یادآوری و بیان تحولات جدید ارائه گردد، به اصطلاح بازآموزی گویند.
دو نکته مهم در خصوص بازآموزی قابل توجه است. نخست آنکه بازآموزی ها در برخی مشاغل نظیر علوم پزشکی و فنی و مهندسی از معنا و مفهوم بیشتری برخوردار است دوم اینکه منحصراّ، بازآموزی تکرار مکررات نیست بلکه در بسیاری از موارد، مشتمل بر یافته های جدید و بررسی مفاهیم و تکنیک های منسوخ شده می باشد. در چنین حالتی بازآموزی یکی از آموزش های مؤثر کارکنان است. اما اگر بازآموزی به تکرار و یادآوری آموخته های قبلی محدود گردد، فاقد ارزش تربیتی است.
ج- آموزش های جبرانی
این نوع آموزش ها معمولا درصد جبران و تکمیل آموزش های کارکنان سازمان می باشد. آموزش های جبرانی یا تکمیلی از آنجا ضرورت یافته است که در برخی از کشورهای جهان سوم، کارکنان سازمان با دانش و مهارت اندک یا سطح تحصیلات پایین تر از استاندارد مورد نظر استخدام شده اند. دلیل وقوع چنین امری عموماّ ضرورت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. اما پس از آنکه سازمان اجتماعی یا ساختارهای سازمانی استقرار و ثبات لازم را به دست آوردند، برای بهبود وضعیت تحصیلی و آموزشی کارکنان خود اقدام نمایند تا شرایط آموزشی شان با حداقل شرایط مورد نیاز برای احراز مشاغل خاص انطباق داشته باشد ( اپید^[۱۸]، ۱۹۸۹ ).
د- دانش افزایی
دانش افزایی یا آموزش های ارتقا آن دسته از آموزش های ضمن خدمت را شامل می شود که دو هدف اساسی را به طور همزمان دنبال می کند:
ارائه پیشرفتها و اطلاعات علمی جدید به کارکنان در خصوص حرفه مورد تصدی؛
کمک به کارکنان در جهت کسب صلاحیتها و مدارک تحصیلی بالاتر.
دوره های دانش افزایی از طریق راهبردهای مختلف آموزش ضمن خدمت نظیر آموزش از راه دور ، آموزش حضوری، دوره های نیمه وقت و مانند آن طراحی و اجرا می شود. در پاره ای از سازمان ها، این آموزش ها تحت عنوان (( نوآوری ها و کارگاه های آموزشی پیشرفته)) اجرا می گردد.
۲-۲-۴-۹-۳ انواع آموزش های ضمن خدمت بر حسب زمان
آموزش های ضمن خدمت با توجه به زمان به سه دسته ذیل تقسیم می شوند:
الف – آموزش های کوتاه مدت تخصصی
آموزش های کوتاه مدت تخصصی به آن دسته از آموزش های ضمن خدمت اطلاق می شود که از لحاظ زمانی محدود و از چند هفته تا چند ماه تغییر است. فلسفه اصلی آموزش های ضمن خدمت نیز در حقیقت مبتنی بر طراحی این گونه آموزش ها است، زیرا از یک سو این نوع آموزش ها دقیقاً در رابطه با وظایف و مسئولیت های شغلی ارائه می شوند و از سوی دیگر این آموزش ها اساساً مبتنی بر نیازهای مهم سازمان و کارکنان هستند (اپید ، ۱۹۹۲). برای مثال آموزش های کوتاه مدت تخصصی در قالب عناوین آموزشی گوناگون و تحت عنوان یک (( دوره آموزشی )) ارائه می شود. اگر چه از لحاظ تاریخی و فلسفی آموزش های ضمن خدمت کارکنان در سازمان ها به منظور ارائه چنین آموزش هایی تشکیل شده و توسعه یافته است، به دلایل مختلف از جمله فقدان انگیزه ها و الزامات کافی برای شرکت در این دوره ها و نیز سلیقه ای بودن این نوع آموزش ها و عدم ارتباط آنها با مسائل واقعی کارکنان و وظایف شغلی آنان، این آموزش ها در حال حاضر جایگاه مناسبی در سازمان ها ندارد.
ب- آموزش های بلند مدت
آموزش های بلند مدت به آن دسته از آموزش ها اطلاق می گردد که نخست از لحاظ زمانی، وسیعند و دوم به اخذ مدرک تحصیلی بالاتر منجر می شوند . این نوع آموزش سازمانی در اکثر کشورهای آسیایی از جمله ایران، پاکستان، کره، بنگلادش، نپال و تایلند رایج است ( اپید، ۱۹۸۹). بای مثال در صو.رتی که برای مدیران یک سازمان، دوره های کاردانی و کارشناسی مدیریت تشکیل شود و پس از طی دوره، مدرک تحصیلی به آنان اعطا گردد، این دوره ها را دوره های بلند مدت آموزش ضمن خدمت می گویند این نوع آموزش ها اغلب به سه صورت یا نظام ارائه می شود : (اپید، ۱۹۸۹)
آموزش های بلند مدتی که دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی رسمی خارج از سازمان برگزار می نمایند و پرسنل سازمان در این دوره ها شرکت می کنند. این شیوه رایجترین شکل آموزش های بلند مدت سازمانی بخصوص در نظام آموزش و پرورش کشورهای آسیا و اقیانوسیه است.
در پاره ای از موارد که سازمان امکانات و تجهیزات لازم برای برگزاری دوره های بلند مدت را دارد به طور مستقل نسبت به تشکیل دوره ای بلند مدت اقدام می کند و به کارکنان مدارک تحصیلی ویژه ای اعطا می گردد که عموماً در داخل سازمان ذیربط معتبر است.
شکل گیری آموزش های بلند مدت که در برخی از کشورهای آسیایی متداول است، عبارت است از آن دوره هایی که با همکاری مراکز آموزشی سازمان ذیربط، دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی معتبر و رسمی صورت می پذیرد. در این نوع آموزش ها، معمولاً دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی محلی عهده دار ارئه آموزش های تخصصی و نظارت بر عملکرد مراکز آموزشی سازمانها می باشند.
در مورد آموزش های ضمن خدمت بلند مدت یک نکته اساسی قابل ذکر است و آن این است که از آنجا که ماهیت آموزش های ضمن خدمت، مساله- محور بودن این نوع آموزش هاست، واحدهای ضمن خدمت کارکنان باید از طراحی و اجرای آن دسته از آموزش های بلند مدتی که جنبه عمومی و کلی دارند. اجتناب ورزند، زیرا این نوع دوره ها عمدتاً با فلسفه وجودی این واحدها مغایر است. در عوض واحدهای آموزش ضمن خدمت سازمان ها باید آن دسته از دوره های بلند مدت را طراحی و اجرا نمایند که دقیقاً با وظایف و مسئولیت های شغلب افراد و نیازهای سازمان مطابقت دارد و مراکز آموزش عالی، دانشگاه ها و سایر موسسات معتبر این دوره های ویژه را ارائه ننمایند. با این حال آموزش های بلند مدت در صورتی که دارای مختصات فوق باشد،یکی از فعالیت های اساسی آموزش ضمن خدمت سازمان ها را تشکیل می دهد.
ج- آموزشهای ترکیبی یا میانگین

• شناخت عوامل مؤثر بر پذیرش بانکداری از طریق تلفن همراه از سوی مشتریان بانک پارسیان شعب تهران، ۱۳۸۸، محمدهادی احمدزاده فرد شیرازی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه عالی بانکداری ایران

• مقایسه عوامل مؤثر در پذیرش بانکداری اینترنتی در بین مشتریان عمده حقیقی شعب بانک ملت و یک بانک خصوصی در تهران، ۱۳۸۸، محمد اشرفی نهاوندی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه عالی بانکداری ایران

• عوامل موثر در پذیرش بانکداری اینترنتی از سوی مشتریان بانک توسعه صادرات ایران (بسط نمونه پذیرش تکنولوژی با بازاریابی رابطه­مند(، ۱۳۸۸، صمد وفایی قوشچی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، موسسه عالی بانکداری ایران

• بررسی اقتصادی ایجاد بورس‌های تخصصی کالا در ایران‏‎‎‏، مطالعه موردی بورس پنبه،۱۳۸۵، رحمان پلیمی، وزارت امور اقتصادی و دارایی

• بررسی و تحلیل عوامل موثر بر انتخاب و رضایتمندی مراجعه‌کنندگان در بیمارستان‌های سازمان تأمین اجتماعی استان خوزستان، ۱۳۸۵، زهرا داراب پور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد،

• شناسایی عوامل مرتبط با انتخاب یک شعبه از شعب بانک ملی ایران توسط مشتریان، ۱۳۸۰، رسول وظیفه پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران

• طراحی سیستمی برای راه‌اندازی بورس کالا در ایران

  (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

  (با به‌کارگیری متدولوژی ‏‎( Balanced score Card، ۱۳۸۰، حامی حنانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران

فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه
در ابتدای این فصل، نوع تحقیق حاضر بر اساس هدف، روش و مکان جمع­آوری داده ­ها، طبقه ­بندی می­ شود و سپس به روش‌های جمع­آوری داده ­ها و ابزار مورد استفاده جهت جمع­آوری داده ­ها پرداخته می­ شود. در ادامه فصل ترکیب سوالات پرسشنامه با توجه به متغیرهای اصلی و فرعی آورده شده و از طریق آلفای کرونباخ، پایایی هر یک از متغیرها به طور جداگانه محاسبه گردیده­اند. در پایان نیز روش‌های آماری مورد استفاده جهت آزمون فرضیات و پاسخگویی به سوالات تحقیق، تشریح شده ­اند.
۳-۱ نوع تحقیق
در این تحقیق به شناسایی عوامل موثر بر انتخاب یک کارگزاری از کارگزاری‌های بورس کالای توسط مشتریان، می‌پردازیم. از آنجا که هدف این تحقیق بررسی و شناخت نیازهای مشتریان و عوامل تأثیرگذار در این موضوع است و در نهایت ارائه راهکار برای توسعه دانش در زمینه بازاریابی خدمات کارگزاری‌های بورس کالا می ­پردازد ، تحقیق حاضر از نظر هدف، تحقیقی کاربردی است.
در این تحقیق، جهت پاسخگویی به سوالات تحقیق فرضیه‌هایی ساخته و آزموده شده ­اند و از روش نمونه‌گیری استفاده می‌شود تا هنگام استنباط خصایص جامعه از روی مشاهده نمونه بتوان خطای آن را برآورد کرد. در این تحقیق، به توصیف عینی، واقعی و منظم خصوصیات تبلیغات تلویزیونی بانک صادرات پرداخته می­ شود. به عبارت دیگر پژوهشگر قصد دارد که آنچه را که هست بدون هیچ دخالت یا استنتاج ذهنی گزارش دهد و اظهارات مردم را درباره اینکه چه می­دانند و چه فکر می­ کنند، اندازه ­گیری کند. (متانی،۱۳۸۶) بنابراین با توجه به مطالب ذکرشده این تحقیق از لحاظ ماهیت و روش، تحقیق توصیفی- پیمایشی است.
از پیمایش برای آزمودن فرضیات این تحقیق استفاده می‌کنیم. اگر مطالعات نشان دهد که رابطه مفروض، واقعاً در میان گروه مورد بررسی وجود دارد، نظریه مورد تأیید قرار می‌گیرد و اگر شواهد محکمی دال بر وجود واقعی رابطه مفروض در نظریه به‌دست نیاید، صحت نظریه مورد تردید قرار خواهد گرفت. لذا، از لحاظ مکانی ، این پژوهش در زمره پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای است، به­طوریکه برای جمع‌ آوری اطلاعات تئوریکی در ارتباط با موضوع به مطالعه کتاب‌ها و مقالات مرتبط پرداخته شده است و برای گردآوری داده‌ها از مشتریان بانک‌ها، از روش توزیع پرسشنامه استفاده گردیده است.
۳-۲ ابزار و روش‌های جمع­آوری داده ­ها
در این تحقیق، از دو روش مطالعات کتابخانه­ای و میدانی برای جمع­آوری داده ­ها استفاده شده است.
۳-۲-۱ مطالعات کتابخانه‌ای
در تحقیق حاضر از مطالعات کتابخانه‌ای بهره‌ گرفته‌شده و با مراجعه به کتاب‌ها، مجلات و نشریات گوناگون فارسی و لاتین و استفاده از پایگاه‌های مختلف اینترنتی مرتبط ، سعی شده است تا سوابق تحقیقات صورت گرفته در مورد این موضوع، گردآوری شود و همچنین با بهره گرفتن از مطالعات کتابخانه‌ای و گردآوری آثار مربوط به موضوع تحقیق، در غنی‌تر ساختن ادبیات تحقیق و تهیه پرسشنامه به نحو مناسب و مطلوبی استفاده شده است.
۳-۲-۲ روش‌های میدانی
در این تحقیق برای گردآوری داده ­های اولیه، با مراجعه به ساختمان بورس کالای ایران و ارتباط مستقیم با مشتریان ، داده ­های مورد نیاز جمع­آوری شده ­اند.
ابزار اصلی مورد استفاده در این تحقیق جهت جمع‌ آوری اطلاعات پرسشنامه است. که در ادامه فصل توضیح داده خواهد شد.
۳-۳ جامعه آماری و نمونه تحقیق
۳-۳-۱ جامعه آماری:
جامعه مورد بررسی در این تحقیق مشتریان فعال در بورس کالای ایران می­باشند، که حداقل از خدمات یک کارگزاری عضو بورس کالای ایران استفاده می­ کنند.
تعداد کارگزاران فعال در بورس کالای ایران طبق اعلام سایت بورس کالای^[۵۷] ایران تا پایان سال ۹۱، تعداد ۷۷ کارگزاری است.
۳-۳-۲حجم نمونه و روش نمونه گیری :
جمع‌ آوری و مطالعه مجموعه جامعی از داده ­های مربوط به حوزه خاصی از پژوهش‌ها، یا از لحاظ فیزیکی غیرممکن است و یا عملاً میسر نیست. به دلیل محدودیت زمان، منابع و امکانات مجبوریم از نمونه گیری استفاده کنیم. (باتاچارتا و جانسون،۱۳۷۶)
برای تعیین حجم نمونه مورد نیاز،از فرمول ذیل استفاده می‌کنیم:

در این فرمول مقدار اشتباه مجاز است که به‌صورت تفاوت میان پارامتر و برآورد آن بیان می‌گردد.که در این تحقیق، مقدار آن با بهره گرفتن از تحقیقاتی که جامعه آماری آن‌ها دارای خصوصیات نسبتاً متشابه با جامعه آماری این تحقیق بوده ­اند،عدد ۰٫۰۷ در نظر گرفته‌شده است.
با توجه به اینکه کلیه آزمون‌های آماری مورد استفاده در این تحقیق در سطح اطمینان ۹۵ درصد انجام می­گردد پس { } و مقدار عددی Z، ۶۴۵/۱ خواهد بود. برای اینکه نمونه حد مطلوب خود را شامل گردد می‌بایست حاصل ضرب p.q حداکثر مقدار خود را دارا باشد. لذا برای این امر مقدار P₌q₌0/5 را در نظر می‌گیریم.
با توجه به مطالب گفته‌شده داریم:

به دلیل اینکه معمولاً تعدادی از پرسشنامه ­ها عودت داده نمی­ شود و همچنین به دلیل افزایش اعتبار نتایج تحقیق حجم نمونه را ۱۶۰ انتخاب می­کنیم.
۳-۴ پرسشنامه
ابزار اصلی مورد استفاده در این تحقیق جهت جمع‌ آوری اطلاعات پرسشنامه است که یکی از ابزارهای رایج تحقیق و روشی مستقیم برای کسب داده‌های تحقیق است. پرسشنامه مجموعه ­ای از سوال­هاست که پاسخ‌دهنده باملاحظه آن‌ها پاسخ لازم را می­دهد. این پاسخ­ها، داده ­های مورد نیاز پژوهشگر را تشکیل می­دهد. پروژه­ های تحقیقاتی عموماً نیازمند پرسشنامه با ساختار مستقیم است.(روستا و همکاران،۱۳۷۵)
در تهیه و تنظیم پرسشنامه، محقق سعی می­نماید که از طریق طراحی تعدادی سوال، اطلاعات مورد نیاز را از گروه پاسخگو دریافت نماید. اطلاعاتی که بدین طریق جمع­آوری می­ شود، می‌تواند در زمینه ­های مختلفی چون: عقاید، عواطف، حالات روانی، اطلاعات فردی، دینی، سیاسی، فرهنگی و سایر خصوصیات افراد مورد مطالعه بکار آید. (نبوی،۱۳۸۲: ۱۰۴)
۳-۴-۱ متغیرهای تحقیق و ترکیب سوالات پرسشنامه:
سوالهای مورد استفاده در پرسشنامه حاضر سوالهای بسته-پاسخ است. سوالهای بسته-پاسخ مجموعه‌ای از گزینه‌ها را ارائه می­دهد تا پاسخ­دهنده از میان آن‌ها یکی را انتخاب کند. پاسخ‌دهنده این نوع سوالها را به سرعت درک کرده و به سهولت به آن پاسخ می­دهد. مزیت عمده این نوع سوالها در استخراج و تجزیه‌وتحلیل آسان و سریع داده‌هاست. (سرمد و همکاران،۱۳۸۶)
مقیاس اندازه‌گیری نگرش پاسخ‌دهنده در پرسشنامه طرح‌شده، مقیاس لیکرت است. این مقیاس با مجموعه ­ای منظم از عبارات که به ترتیب خاصی تدوین‌شده‌اند، ساخته می­ شود. این عبارات حالات خاصی از پدیده مورد اندازه ­گیری را به‌صورت عبارتی که از لحاظ ارزش اندازه ­گیری دارای وزن مساوی است، عرضه می­ کند. در پرسشنامه این پژوهش، از عبارت خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد استفاده شده است. پاسخ­دهنده، میزان موافقت خود را باهر یک از این عبارات در یک مقیاس درجه‌بندی شده از صفر(خیلی کم) تا صد(خیلی زیاد)، نشان می­دهد. (سرمد و همکاران،۱۳۸۶)
برای اینکه عملاً تحقیق را انجام دهیم، مفاهیم بایستی به متغیر تبدیل شوند. مفاهیم وقتی به متغیر تبدیل می­شوند که بتوانیم به آن‌ها مقدار دهیم و درجات آن‌ها را تعیین کنیم. (ایران‌نژاد پاریزی،۱۳۷۸) متغیر یک مفهوم است که بیش از دو یا چند ارزش یا عدد به آن اختصاص داده می­ شود. (متانی،۱۳۸۶)
با توجه به نمونه و متغیرهای تحقیق ترکیب سوالات پرسشنامه، به‌صورت جدول زیر است.

متغیر وابسته