هدف از پژوهش حاضر بررسی ساختار جمعیتی وقومیتی در اسلامشهر و نقش آن در امنیت منطقه
با تأکید بر همگرایی اقوام است . این پژوهش که با روش مروری ) اسنادی – کتابخانه ای ( انجام
شده است درصدد است با بررسی ساختار جمعیتی و قومیتی در اسلامشهر به نقش این مهم در
امنیت منطقه بپردازد. اسلامشهر به دلیل مجاورت با پایتخت کشور، تهران ، بعد از تهران و ورامین
سومین شهرستان پرجمعیت استان تهران است. این شهرستان با دو پدیده مهاجرت و حاشیه نشینی
روبرو است که علل و عوامل آن و تبعات و پیامدهای آن در شهرستان در این پژوهش مورد بررسی
قرار می گیرند. در ادامه دلیل تنوع قومیت در اسلامشهر، این پژوهش به این مهم می پردازد که چه
عواملی سبب همگرایی اقوام می شود و بر این مهم توجه دارد که با شناسایی عوامل اثر گذار بر
همگرایی اقوام و تقویت این عوامل، می توان شاهد امنیت بیشتری در منطقه بود که بر این اساس و
با مرور مطالعات انجام شده در این زمینه، راهکارهایی اجرایی ارائه داده است.
کلید واژه ها : همگرایی اقوام ، تنوع قومیتی ، ساختار جمعیتی ، اسلامشهر
مقدمه
ایران کشوری چند قومی است ووحدت و یکپارچگی آن مرهون همزیستی اقوام مختلف است و از این رو شناخت مشترکات اجتماعی اقوام به ویژه خصوصیاتی که سبب تسهیل و همگرایی اقوام می شود حایز اهمیت اساسی است( یوسفی: ۱۳۸۰: ۲۰۲). تعدد گروه‌های قومی دارای گرایش سیاسی در جوامع معاصر، به علت تفاوتهای ماهیتی با نظام‌های سیاسی حاکم، منشأ بالقوه‌ای برای تضعیف وفاق و تهدیدی برای انسجام ملی کشورها به‌شمار می‌آید. وجود فرضیه قومیت و به تبع آن تصور تضعیف امنیت ملی، به فرضیه‌ای تعمیم‌پذیر در تحلیل مناسبات قومیت و حاکمیت سیاسی تبدیل شده است(افضلی و ضرغامی، ۱۳۸۸ : ۹۰-۷۷) . شناسائی بسترها و عوامل همگرایی و چالش های پیش روی آن یکی از ضرورت های مهم امر سیاستگذاری درباره همبمستگی ملی در هر کشوری است. در این خصوص با توجه به این که ایران به عنوان کشوری که دارای تنوع ناحیه ای و فرهنگی در درون خود می باشد و این امر هر از چندگاهی به عنوان ابزار ژئوپلیتیک در دست بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای درآمده است. این مسأله در کلان شهر تهران و شهر های همجوار به دلیل کثرت قومیت های مختلف در کنار همدیگر از اهمیت زیادی برخوردار است . یکی از این مناطق اسلامشهر است که به دلیل همجواری با تهران پذیرای شمار زیادی از افراد از قومیت های مختلف ایران جهت زندگی در کنار یکدیگر شده است. این پژوهش درصدد است ساختار جمعیتی و قومیتی اسلامشهر را بررسی کرده و نقش آن را بر امنیت با تأکید بر واگرایی اقوام تشریح کند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
بیان مسأله
شهرستان اسلامشهر یکی از شهرهای استان تهران، درجنوب غربی شهر تهران بر سر راه ارتباطی تهران- ساوه قرار گرفته و از طریق بزرگراههای قدیم و جدید تهران-ساوه و همچنین راه آن تهران به جنوب کشور و سایر استانهای همجوار ارتباط دارد.فاصله آن تا مرکز شهر تهران حدود ۱۵ کیلومتر است. لزوم ارائه خدمات به جمعیت نسبتاً زیادی که در این شهرستان ساکن هستند و برنامه ریزی در جهت توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن باعث شد در سال ۱۳۷۳ از سوی وزارت کشور جمهوری اسلامی به عنوان یکی از شهرستانهای تابعه استان تهران اعلام شود. اسلامشهر دارای قدمتی مقارن با هزاره پنجم پیش از میلاد میباشد و در روزگار کهن روستایی به نام قاسم آباد شاهی بوده‌است. یکی از روستاهای اسلامشهر فیروز بهرام است که بنای آن را به فیروز ساسانی نسبت داده‌اند. اسلامشهر در دوران قاجار منزلگاه اردوی همایونی بوده و به نام قاسم آباد خالصه نیز خوانده می‌شده‌است. وجود بقایای پایه‌های پل بر روی رودخانه سالور و تپه‌های واقع در مجاورت و یا نزدیکی آن و آثار مدفون در آنها دلالت بر وجود دوره‌های تاریخی مختلف داشته و حاکی از اهمیت این منطقه‌است. محوطه‌های ارزشمند باستانی که هم دوره با محوطه‌های باستانی چشمه علی شهر ری، مرتضی گرد و تپه سیلک کاشان هستند مانند تپه مافین آباد با دارا بودن هفت هزار سال پیشینه تاریخی و فرهنگی از شهرت زیادی در مجامع علمی برخوردار بوده و از شاخصهای تمدن پیش از اسلام در جهان شناخته میشود. همچنین تپه‌های باستانی پراکنده در سطح منطقه را می‌توانید با محوطه‌های تاریخی مجاور آن در دشت بزرگ ری مقایسه کرد. تاکنون ۱۲ اثر تاریخی و یاستانی شهرستان اسلامشهر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این منطقه به دلیل مرغوبیت و حاصلخیزی زمینهای مستعد کشاورزی، وجود رودخانه‌های پرآب و رشته قانت‌های جاری آن و همچنین نزدیکی آن به تهران از دیرباز مورد توجه بوده‌است. محوطه باستاتی مافین آباد اسلامشهر که به دلیل حفاری‌های غیرمجاز سالهای اخیر آسیب دیده‌است دارای کهنترین دوره تاریخی است که دیرینگی آن به هزاره پنجم پیش از میلاد میرسد(استانداری تهران، ۱۳۸۸). اسلامشهر از طریق محور تهران-ساوه، شاهراه ارتباطی با استانهای غرب و جنوب غرب کشور است و از محور جنوب با راه آهن استانهای اصفهان، یزد و کرمان از یکسو و لرستان و خوزستان از سوی دیگر مرتبط میشود. این شهرستان به دلیل همجواری با تهران افراد از جمعیت های مختلف و قومیت های مختلف را در خود جای داده است. حوزه اسلامشهر به عنوان یکی از حوزه های طرح مجموعه شهری تهران دارای ویژگیهای خاصی از نظر تحولات جمعیتی و کالبدی می باشد که بطورکلی آن را از سایر پهنه های حریم پایتخت مستثنی کرده است .پذیرش نسبتاً بالایی از مهاجران به استان تهران ، تجربه بالاترین رشد شهرنشینی در قیاس با کشور ، گسترش اسکانهای غیررسمی و گسترش های کالبدی غیراصولی تنها بخشی از ویژگی های آن به شمار می رود که خود موجد مشکلات متعددی می باشد(هاشمی، ۱۳۸۹: ۶۸).
موضوع تنوع قومی و فرهنگی از آنجایی که در ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با موضوعات و مقولاتی همچون «وحدت و یکپارچگی ملی» و «هویت ملی» و نیز «امنیت ملی » است از این رو ویژگی «تنوع و تکثر» در جامعه ایرانی به مثابه شمشیر دو تیغی است که هم می تواند فرصت باشد و هم به عنوان یک تهدید تلقی گردد. از این رو یادآوری این نکته بسیار ضروری است که هیچگاه طرح مساله قومیت ها ناقض اندیشه «اتحاد» یا منکر اصل «وحدت ملی» نیست، بلکه عدم پرداختن به اینگونه مسائل یا به حاشیه می تواند تهدیدی برای« وحدت و اتحاد ملی» باشد ولی پیش از هر چیز باید ذهنیت خود را از انگاره ها و نگرش های مطلق گرا و دیدگاه های یکسویه نگر که متاسفانه به شکل برجسته ای در ادبیات سیاسی ما و به ویژه در برخورد با مساله قومیت ها و فرهنگ های مختلف نمود می یابند، بزداییم. آنچه که اهمیت دارد مسأله سیاسی شدن موضوع قومیت هاست که عبارتند از سیاسی شدن نشانه ها یا سمبلهای قومی (زبان، مذهب، نژاد، فرهنگ) که موجب شکاف های قومی و یاتشدید آن است. قومیت و مسایل قومی به طور عمده به این جهت اهمیت سیاسی پیدا می کنند که می توانند تبدیل به منبع مهمی برای بسیج سیاسی مردم و منشایی برای منازعات داخلی و بین المللی گردند (اخوان مفرد، هندیانی و زینال نژاد، ۱۳۸۷: ۴۰۳). در شرایط حال حاضر آنچه بیش از پیش بر اهمیت موضوع مورد بحث افزوده و به آن ابعاد فرامرزی، منطقه ای و جهانی بخشیده است. تاکنون هیچ پژوهشی در کشور مرتبط با اسلامشهر در زمینه چغرافیای سیاسی انجام نشده است و با توجه به افزایش روند مهاجرت و حاشیه نشینی در کلان شهر تهران و شهرهای همجوار همچون اسلامشهر بررسی این مسایل بر امنیت منطقه حایز اهمیت زیادی است و با توجه به ساختار جمعیتی و توزیع قومیتی در اسلامشهر نقش امنیت منطقه بر همگرایی اقوام مورد مطالعه قرار گیرد. این پژوهش درصدد است که ابتدا به ساختار قومی جمعیتی شهرستان اسلام شهر پرداخته و در نهایت به نقش آن در امنیت منطقه و همگرایی اقوام بپردازد.
۱-۳-اهمیت و ضرورت انجام پژوهش
تنوع قومیتی، به عنوان یک واقعیت تاریخی ـ سیاسی، همواره با جغرافیایی سیاسی ایران پیوند خورده و ایران به لحاظ تنوع زبانی و قومی جزو ده کشور نخست جهان قرار دارد (قدسی، ۱۳۸۹: ۲۵). حضور و زندگی قومیت‌های مختلف فارس، ترک، کرد، لر، بلوچ، ترکمن و عرب در جوار یکدیگر و در چارچوب جغرافیایی سیاسی واحد، بیانگر تنوع قومی ـ فرهنگی جامعۀ ایران است. توجه به اقوام و ویژگیهای قومی، در کنار نقش بازدارندگی آنها در برابر دشمن، همواره به عنوان یک سیاست دفاعی، پس از دفاع مقدس مورد توجه مسئولان بوده است. هر قوم میتواند با توجه به منطقۀ جغرافیایی و محل استقرار خود، مسئولیت‌ها و نقش‌هایی را بر عهده گیرد، اما موقعیت اقوام به لحاظ نوع ارتباط با حاکمیت، باور ایشان نسبت به موقعیت کنونی یا آینده در سرزمین ایران، نوع تعامل (در مناطق مرزی) با همسایگان و… از نکاتی است که عملکردهای گوناگونی را به لحاظ مسئولیتی رقم می‌زند. در مفهوم قومیت، تعلق به یک گروه قومی، شامل آگاهی نسبت به ریشه‌ها سنت‌های تاریخی و مشترک و ترکیب پیچیدۀ ویژگیهای فرهنگی، نژادی و تاریخی مطرح است و هنگامی که «خودآگاهی» نیز وارد این تعریف شود، جنبۀ قوم‌گرایی می‌یابد؛ به عبارتی، قوم‌گرایی را میتوان این گونه تعریف کرد: احساس منشأ مشترک (خیالی یا واقعی)، سرنوشت مشترک، انحصار نسبی ارزش‌های مشترک که به سبب تقسیم‌بندی جوامع، به خانواده‌های سیاسی مجزا می‌شوند(نقیب السادات، حیات مقدم و قدسی، ۱۳۹۱ : ۹۸-۷۳). همزیستی قومیت‌های مختلف فارس، ترک، کرد، لر، بلوچ، ترکمن وعرب در جوار یکدیگر و در چارچوب جغرافیایی سیاسی واحد بیانگر تنوع قومی فرهنگی جامعه ایران است و تجربیات موجود بیانگر آن است که رفتارهای قومی، تابع شرایط و تحت تأثیر عوامل متعدد بوده و واکنش آنها در قبال تحولات، یکسان نیست. در صورتی که اقوام، پیگیر مطالبه‌های قومی سپر دفاعی مقابله با دشمن خواهند شد؛ به ویژه، در صورت وقوع شرایط بحرانی همچون جنگ که به احتمال فراوان به شکل ناهمگون خواهد بود، که در این صورت، قومیت‌ها می‌توانند نقش مقابله‌ای موردی یا همه جانبه ایفا کنند(نقیب السادات، حیات مقدم و قدسی، ۱۳۹۱ : ۹۸-۷۳). نگاهی تاریخی به اقوام نشان میدهد که تعامل اقوام با حاکمیت همواره با شیوه‌های مختلف ارتباطی و راهبردهای مختلف تعاملی همراه بوده است. بررسی تاریخی سیاسی و اجتماعی جوامع بشری نشان میدهد که در تمامی کشورها مسئلۀ قومیت با درجات متفاوت وجود داشته و گروه‌های قومی و مذهبی به عنوان اقلیت یا اکثریت در بیشتر کشورها وجود دارند که با پیشینۀ فرهنگی و تاریخی مشترک و ویژگی‌هایی مانند نژاد، زبان، فرهنگ و آداب و رسوم و احساس هویت مشترک مشخص می‌گردند. این تمایزها میتواند بر شکل‌گیری رفتارهای واگرایانه تأثیر گذارد و بر همین اساس، قومیت‌ها به عنوان یکی از مسائل مهم دولت‌ها محسوب می‌شوند (قدسی، ۱۳۸۹: ۲۶). بنابراین، از دو جنبه بر ضرورت و اهمیت این پژوهش ها تأکید می شود یکی از لحاظ نظری یعنی شناسایی زمینه‌های مورد توجه در نزد اقوام برای همگرایی و مشارکت بیشتر با حاکمیت و دیگر از لحاظ عملی که از این جنبه میتوان با توجه به جایگاه کسب شده در زمینۀ پیشین، به شناخت عینی از موقعیت کنونی اقوام و توان مقابله‌ای ایشان با دشمن در صورت بروز بحران، به عنوان یک سیاست دفاعی عملگرایانه دست یافت. این پژوهش نیز در همن راستا درصدد است تا با بررسی ساختار قومیتی و جمعیتی اسلامشهر به نقش آن در امنیت و همگرایی افوام بپردازد.
۱-۴-هدف کلی
ساختار جمعیتی وقومیتی در اسلامشهر و نقش آن در امنیت منطقه با تأکید بر همگرایی اقوام
۱-۵-اهداف اختصاصی
بررسی ساختار جمعیتی و توزیع قومیت در اسلام شهر
بررسی تأثیر مهاجرت بر احساس امنیت ساکنان اسلامشهر
بررسی تأثیر توزیع قومیتی در شهر ستان اسلامشهر بر میزان امنیت و احساس امنیت ساکنان این منطقه
۱-۶-هدف کاربردی
نتایج این پژوهش می تواند به سیاستگذاران و مسئولان ذیربط در جهت اتخاذ استراتژی ها و راهکارهای مناسب در راستای ارتقای امنیت و همگرایی اقوام کمک کند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیروی انتظامی، سازمان تبلیغات، شهرداری ها، آموزش وپرورش، استانداری و فرمانداری، صدا و سیما و دانشگاه و … می توانند از یافته های این پژوهش بهره ببرند.
۱-۷-فرضیه های پژوهش
به نظر می رسد مهاجرت در چند دهه گذشته در شهرستان اسلامشهر بر امنیت منطقه تأثیر گذار بوده است.
به نظر می رسد توزیع قومیت در شهر ستان اسلامشهر بر میزان امنیت و احساس امنیت ساکنان این منطقه تأثیرگذار بوده است.
۱-۷-تعاریف متغیرها :
امنیت :
“باری بوزان”امنیت اجتماعی را به حفظ مجموعه ویژگی هایی ارجاع می دهد که بر مبنای آن افراد خودشان را عضو یک گروه خاص اجتماعی تلقی نموده و به بیان دیگر، امنیت اجتماعی معطوف به جنبه هایی از زندگی شخص مربوط است که هویت گروهی او را تنظیم می کند. باری بوزان معنای ارگانیکی امنیت اجتماعی را هویت قلمداد نموده وامنیت اجتماعی را مترادف امنیت هویتی تلقی می کند و میان جامعه و اجتماع تفاوت قائل است و معتقد است جامعه برای بیان گسترده تر و مبهم تر جمعیت، دولت به کار برده می شود که بر پایه سرزمین و شهروندان رسمی استوار است، در حالی که اجتماع به گروهی که هویت خاصی دارنداطلاق می گردد. او جامعه را شامل هویت ،خودپنداری اجتماعات وافرادی که خودشان را به عنوان اعضای اجتماع قلمداد می کنند، می داند در حالی که به نظر وی اجتماع شامل گروه هایی می باشد که دارای هویت یکسان هستند( نوید نیا،۲۶:۱۳۸۲).
احساس امنیت :
احساس امنیت پدیده روانشناختی- اجتماعی است که دارای ابعاد گوناگونی میباشد. این احساس ناشی از تجربه‌های مستقیم و غیرمستقیم افراد ازشرایط و اوضاع محیط پیرامونی است و افراد مختلف بصورتهای گوناگون آنرا تجربه می‌کنند. به لحاظ روش‌شناسی احساس امنیت سازه چندبعدی است و در ارتباط با شرایط اجتماعی و افراد مختلف به گونه‌ای متفاوت ظهور یافته و به اشکال مختلف نیز قابل سنجش و اندازه‌گیری است(مؤذن جامی ،۱۳۷۸).
احساس امنیت با بسیاری از عناصر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه ارتباط می‌یابد. تفسیر درست یا نادرست افراد و تجارب آنان از شرایط اجتماعی همواره احساس امنیت را در طیفی از احساس امنیت درست و واقعی یا کاذب و غیرواقعی قرار میدهد. گاهی اوقات ساختارهای اجتماعی و انتظامی جامعه و شاخصهای لازم امنیت بالایی را در جامعه نشان می‌دهند اما برداشت افراد از فضای اجتماعی یا اطلاعات آنان در مورد دیگران آنان را در مخمصه روانی احساس ناامنی قرار می دهد(الیاسی، ۱۳۷۹). احساس امنیت فرآیندی روانی و اجتماعی است که صرفاً بر افراد تحمیل نمی‌شود بلکه اکثر افراد جامعه بر اساس نیازها، علایق، خواسته‌ها و توانمندیهای شخصیتی و روانی خود در ایجاد و یا از بین بردن آن سهم اساسی دارند(مؤذن جامی ،۱۳۷۸).
منابع تأمین‌کننده احساس امنیت برای آحاد و گروه های مختلف جامعه نیز متفاوت از همدیگر است و این منابع در سه سطح کلان، میانی و خرد اثرگذار می‌باشند.در سطح کلان ساختار کلی جامعه و ایمن بودن آن از جنگ، قحطی، خشکسالی، زلزله، سیل و سقوط ساختار سیاسی حکومت از عمده منابعی است که ساختار کلان احساس امنیت در افراد را شکل می‌دهند. روابط میان نهادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جامعه، چالشهای بین گروه ها و جناحهای مختلف، کارکرد نیروهای انتظامی، ارتش، قوه قضائیه، نظام پولی، نظام‌مندی شغلی، تعاملات جناحهای سیاسی، بهره‌وری اقتصادی و بسیاری دیگر از پارامترها ساختار میانی احساس امنیت در گروه های جامعه را شکل می‌دهند و در سطح خرد نیز روابط بین افراد جامعه در حوزه کار، تحصیل، اقوام و خویشاوندان، همسایگان، همکاران و نیز تجربه‌های مستقیم و غیرمستقیم روزانه افراد از پدیده های مختلف از جمله سرقت، ضرب وشتم، قتل و غیره و برخورداریهای اقتصادی- اجتماعی افراد احساس امنیت در سطح خرد را شکل میدهد(رفعتی، ۱۳۸۶).
مهاجرت:
تعاریف زیادی از مهاجرت عنوان شده است . ساروخانی مهاجرت را حرکت انسانها در سطح جغرافیا، که با طرح قبلی صورت می گیرد و به تغییر محل اقامت آنها برای همیشه یا مدت طولانی می انجامد تعریف می نماید(ساروخانی، ۱۳۷۰ ص۴۵ به نقل از ربانی و همکاران ، ۱۳۸۳: ۱۲۴).
بروس کوئن مهاجرت را پدیده ای می داند که به دلایلی از قبیل ناکافی بودن عرضه مواد غذایی در یک منطقه خاص تعقیب و آزار عقیدتی یا سیاسی، جنگ، نفرتها و خصومتهای قومی و ملی صورت می گیرد (بروس کوئن، مبانی جامعه شناسی. ص ۲۸۴).
حاشیه نشینی :
در مورد حاشیه‌نشینی تعاریف گوناگونی وجود دارد (شاید یکی از علل وجود تعاریف گوناگون این باشد که این مفهوم ازمنطقه‌ای به منطقهِ دیگر و از شهری به شهر دیگر و از کشوری به کشور دیگر تفاوت میکند چرا که دلایل تشکل و به وجود آمدن آن تفاوت دارد از همین روی است که در اغلب نوشته‌های نویسندگان فارغ از تشابهات تفاوتهای زیادی نیز دیده میشود؛
در این بخش به طرح تعدادی از این تعاریف می‌پردازیم:
مفهوم حاشیه نشین به معنای اعم شامل تمام کسانی است که در محدوده اقتصادی شهر ساکن هستند ولی جذب اقتصاد شهری نشده اند . جاذبه شهرنشینی و رفاه شهری این افراد را از زادگاه خویش کنده و بسوی قطب های صنعتی و بازارهای کار می کشد و اکثراً مهاجرین روستایی هستند که به منظور گذران بهتر زندگی راهی شهر ها می شوند .
مناطق زاغه نشین، آلونک نشین، کپر نشین و در مفهوم کلی تر حاشیه نشین بخش های مورد غفلت واقع شدهی از شهر هستند که شرایط زندگی و مسکن در آنجا به شدت پائین و نامناسب است (ربانی و همکاران ، ۱۳۸۳: ۱۲۴)
برخی از صاحبنظران معتقدند«حاشیه نشین» عبارتست از تمام کسانی که در جامعه شهری ساکنند ولی از نظر درآمد، بهره گیری از امکانات و خدمات در شرایط نامطلوبی بسر می برند. در واقع کلیه کسانی که از حالت تولیدی گذشته خود بیرون آمده و بصورت مازاد نیروی انسانی در حاشیه شهرها سکنی می‌گزینند دارای یک زندگی حاشیه ای هستند (حسین زاده دلیر،۱۳۶۹: ۶۴ به نقل از ربانی و همکاران ، ۱۳۸۳ : ۱۲۵-۱۲۴).
۲-۱-تاریخچه اسلامشهر
اسلامشهر را باید از کهنترین سکونت کاههای ایران زمین دانست . پژوهشهای انجام شده در جنوب و جنوب شرقی شهرستان کواه این ادعا ماست . در فاصله ۵/۱ کیلومتری باختری جاده آسفالته تهران – قم و شمال جاده خاوری – باختران ، پادکان کهریزک ( باخترقنات کهریزک ) باقیمانده تمدن کهن و ناشناخته با لایه های فراوانی از سفالهای سیاه و قرمز شکسته هزاراه دوم پیش از میلاد همراه با ذغال و تیغه سنگی کو نه وسنگی دیده می شود که از بخت بد به سبب بررسی نشدن آن بوسیله باستان شناسان سن لایه های این تمدن و سبب از میان رفتن آن برای ما روشن نیست . از سوی دیگر اشیای کشف شده توسط باستان شناسان در تپه تاریخی واوان ، حکایت از آن دارد که این منطقه در دوران ساسانیان مورد توجه بوده و در عصر حکمروایی آل بویه و سلجوقیان به عنوان قلعه نظامی مورد استفاده قرار می گرفته است. بی تردید عبور شاهراه معروف تجاری و سیاحتی و کاروانرو خراسان در مجاروت و یا از میان آن، که از بغداد شروع شده و با عبور از حلوان وارد ایالت جبال میگردید و از قرمیسین (کرمانشاه ) گذشته به همدان می رسید و از آنجا به ساوه می رفت . و سپس آن سمت که به شمال معطوف گردیده به ری می رسید ، اهمیت فراوانی به آن داده و همین امر سبب گردید تا در این نقاط جهت حفظ حراست از کاروانها دژ نظامی ایجاد نمایند. وجود پلهای متعدد مرمت شده بر روی رودخانه ها کرج از سویی نشان از پر آب بودن این رودخانه دارد و از طرف دیگر نشانگر اهمیت آن به عنوان یک معبر ارتباطی است به نحوی که به محض خراب شدن آن، پلی دیگر ساخته و یا آن را مرمت مینمودند تا عبور و مرور کاروانها مختل نگردد . در چندین منطقه تا قبل از سال ۱۳۴۰ به عنوان یک منطقه شهری محسوب نشده ولی در این شکی نمی توان داشت که این خط همواره جزیی از مراکز قدرت سیاسی همجوار چون ری و تهران بوده و به علت حاصلخیزی زمین مورد توجه بوده و تحولات آن خواه ناخواه این منطقه را نیز تحت تاثیر قرار می داد در دوران حکومت خلفای عباسی ایالت ری یکی از شهرهای آباد و با شکوه ایران بوده و هارون در آنجا اقامت گزیده و عنایت خاصی به آنجا داشته است و به این دلایل فوق منطقه مدّ نظر بوده است . چنانکه احداث روستای موسی آباد که هم اکنون به عنوان یکی از محلات شهری می باشد را به موسی الهادی برادر هارون الرشید در سال ۱۴۶ هجری قمری نسبت می دهند وجود امامزاده های متعدد که قدمت برخی از آنها به عهد صفویه و قاجاریه میرسد دلیل دیگر برای اثبات منظور ما می باشد. صاحبان قدرت در دورانهای مختلف به ویژه عصر صفویه و قاجاریه به علل سیاسی تعدادی از ایالت قبایل طاغی را که از اطلاعات آنها سربر می تافتند به این منطقه کوچانده یا رانده اند . پیدایش اسلامشهر در واقع حول و محور قلعه ای به نام قاسم آباد شاهی شروع شده و سابقه سکونت در آن به قرن دهم ه.ق می رسد ساکنان قلعه در اطراف آن به زراعت و کشاورزی می پرداختند و در مواقعی که تمرکز سیاسی در کشور از بین می رفت در برابر یاغیان و چپاولگران از خود دفاع می نمودند.
در سال ۱۳۰۰ ه.ق تعداد ۱۰۰ خانوار روستایی در داخل قلعه زندگی می کردند که به مرور زمان بر اثر ازدیاد جمعیت در اطراف قلعه شروع به ساختن اماکن مسکونی نمودند . در سال ۱۳۴۰ با به اجرا گذاشتن ری اصلاحات ارشی سیل مهاجرت بی رویه روستائیان به نقاط شهری بویژه تهران آغاز گردید و در پی آن اسلامشهر به واسطه مجاورت با تهران و ارزان بودن زمینهای آن و … مورد توجه مهاجرین قرار گرفت و به تدریج به جمعیت آن افزوده شد . مقدمات تشکیل شهر به عنوان یک نقطه جغرافیایی معین، از همین زمان شکل میگیرد و شهرک سازی ها و ساختمان سازیها در حد فاصل خط آهن تهران – قم واطراف جاده تهران- ساوه بویژه روستای قاسم آباد شاهی شروع و جمعیت آن رشد چشمگیری پیدا نمود.
در سال ۱۳۵۴ به علت افزایش و توسعه نقاط مسکونی با موافقت مقامات مسئول در آن شهرداری دایر گردید و از سال ۱۳۵۵ اماکن مسکونی و تجاری فراوانی در نقاط مختلف فعلی آن ساخته شد. در سال ۱۳۶۵ توسعه ی شهری با ادغام روستاهای اطراف مانند صالح آباد و واوان و غیره گسترش یافته و فضای شهری فعلی را به خود می گیرد. منطقه اسلامشهر تا سال ۱۳۶۲ یکی ازنقاط پرجمعیت استان تهران بوده، اما در سال ۱۳۶۷ بر اساس مصوبات تقسیمات کشوری به بخشداری مبدل و تحت پوشش شهرستان ری در آمد و نهایتاً بنا به تصویب هیئت محترم وزیران از بخش به شهرستان اسلامشهر ارتقاء یافت . پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در سال ۱۳۵۸ ، اسامی معابر و خیابانها و شهرک های تازه تاسیس به نام ائمه اطهار (ع) و شخصیت های مذهبی، سیاسی کشور نام گذاری شده و شاد شهر به اسلامشهر تغییر نام یافت.
۲-۲-موقعیت جغرافیایی اسلامشهر
شهرستان اسلامشهر در نواحی میانی شمال غرب فلات مرکزی و در موقعیت جغرافیایی °۳۰ ، °۲۲ ، °۵۱ و °۰ ، °۱۰، °۵۱ ، طول شرقی و در °۳۰ ، °۴۲ ، °۳۴ ، °۳۰ ، °۲۷ ، °۳۵ ، عرض شمالی و روبروی آبرفتهای سیلابی و مخروط افکنه سیلابهای جاری شده از دامنه های جنوبی البرز مرکزی واقع شده است . این شهرستان از شمال به قسمتهایی از شهرستان ری و تهران بزرگ از ناحیه شرق به شهرستان ری و از ناحیه جنوب به قسمتهای از اراضی شهرستان ری و رباط کریم و از طرف غرب به شهرستان شهریار محدود می گردد . ارتفاع آن از سطح دریا ۱۱۶۵ متر می باشد و مقدار بارندگی سالیانه آن حدود ۲۳۱ و متوسط درجه حرارت سالیانه آن به ۱/۱۷ درجه سانتیگراد می رسد . اسلامشهر از لحاظ اقلیمی دارای آب و هوای بیابانی با دوران بارندگی نامشخص می باشد . در فصول سرد سال متاثر از سیستمهای سرد شمالی و شمال غربی و جنوب غربی است که طی نفوذ به فلات ایران و تهران و بعداً شهرستان اسلامشهر را نیز تحت تاثیر خود قرار می دهد . اصولاً در زمستان در سطح شهرستان سرد و خشک است ، همچنین همجوار بودن با کویر نیز موجب می شود تا در تابستان با دمای گرم و خشک شرقی و جنوب شرقی بر آن تاثیر بگذارد . با این حال قسمتهای شمال و شمال غربی آن دارای بهار و تابستانی دل انگیز و سرسبز می باشد. بر اساس آخرین بررسی های به عمل آمده مساحت شهرستان درحدود ۲۴۵ کیلومتر مربع است و جمعیتی قریب به ۵۰۰ هزار نفر در خود جای داده است . این شهرستان دارای دو بخش و چهار دهستان و ۵۴ آبادی و روستا و یک نقطه شهری میباشد . بخش مرکزی آن مشتمل بر دهستانهای ده عباس با ۱۸ روستا و مرکزیت روستای ده عباس ، صالح آباد با سه روستا و مرکزیت روستای صالح آباد بخش چهاردانگه با نوزده روستا و مرکزیت روستای چهاردانگه ، فیروز بهرام با ۱۱ روستا و مرکزیت روستا فیروزبهرام است . اسلامشهر و بر روی یکی ازمهمترین محورهای ارتباطی استان تهران با جنوب کشور یعنی محور ارتباطی تهران – ساوه و خط راه آهن تهران – قم واقع شده و به طور کلی وجود مسیرهای رودخانه حسین آباد سیاب و کن در شمال و جنوب و شرق و کرج و شادچای در غرب و در جنوب و قسمتی از جنوب شرقی تنها عوارض شهرستان محسوب می شوند.
