در سال ۱۳۶۴ اجزا شهرستان مشهد بخشهای احمدآباد – چناران – سرخس – طرقبه – فریمان – کلات و مرکزی بوده است.
در سال ۱۳۶۹ بخش چناران به شهرستانی مستقل تبدیل شد. در سال ۱۳۷۱ نیز بخش فریمان به شهرستان فریمان تبدیل گردید. (منبع قبلی – ص ۱۱۷)
در حال حاضر مشهد شامل ۴ بخش، ۱۳ دهستان، ۵ نقطه شهری می‌باشد. (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان خراسان رضوی، آذرماه ۱۳۸۴)
۳-۶ تکوین تاریخی شهر مشهد
۳-۶-۱ تاریخچه مختصر شهر قدیم مشهد
مشهد به معنی محل شهادت حضرت رضا علیه‌السلام امام هشتم شیعیان می‌باشد. ابتدا به نام مشهدالرضا نامیده شده است. بطوریکه مورخین نوشته‌اند تا قرن ۲ هجری به نام سناباد معروف و از توابع نوغان بوده است و در آن زمان شهر توس که خرابه‌های آن در چهارفرهنگی مشهد واقع است، محل اقامت مامون در طول سفر بوده است و در سال ۲۰۳ هجری یعنی موقعیکه هارون در توس مرد او را در قصبه سناباد دفن کردند و پس از وی حضرت رضا(ع) که به شهادت رسید در کنار قبر هارون‌ دفن نمودند. از همین سال شهر مشهد رو به آبادی می‌گذارد و روضه مقدس در سنین ۴۰۰ هجری قمری به دست حاکم نیشابور رو به فزونی گذاشت و در زمان پادشاهان صفویه که در انتشار مذهب شیعه جهد بلیغ داشتند به بناها و آثار روضه مطهره افزوده گردید. زمانیکه شاه طهماسب صفوی شهر را بنا کرد گنبد مطهر را با آجرهای مطلا تذهیب کرد و همین سلطان، صحن را به صورت فعلی درآورد. شاه‌عباس کبیر دنباله اقدامات و اصلاحات شاه‌طهماسب را ادامه داد و ضریح را به جواهرات آراست و موقوفه زیادی برای این منظور قرار داد و سایر سلاطین صفویه از اسلاف خود پیروی نموده و در توسعه ابنیه و آبادی شهر مشهد کوشیدند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نادرشاه بعد از تاخت و تاز افاغنه شکوه وعظمت مشهد را به حد کمال رسانید و موقوفه زیادی واگذار کرد و مطلا نمودن در بزرگ جنوب صحن عتیق از جمله اقدامات این پادشاه است. در زمان فتحعلیشاه قاجار و ناصرالدین شاه نیز به آبادی و عمران این شهر افزوده گردید.(نیک بین،۱۳۸۷، ۱۳)
۳-۶-۲ تعریف و مفهوم آستان قدس
آستان قدس به مفهوم یک دستگاه معظم دینی و اجتماعی و حتی بین‌المللی است که تقریبا در سراسر جهان نظیر و تالی ندارد. دینی است از آن جهت که قبر پیشوای مسلمین یعنی امام هشتم علیه‌السلام همچون کاخ با عظمتی در قلب آن جای گرفته و پایه‌های دین شریف اسلام را در محیط خود و در خارج بیش از پیش مستحکم و استوار ساخته است. درگاه رحمتی است که همه ساله در حدود ششصد هزار نفر از اکناف جهان برای کسب فیض معنوی بدانجا می‌شتابند و سرتعظیم بر آستانش می‌سایند.
دستگاهی اجتماعی است، از این نظر که مؤسسات خیریه و عام‌المنفعه‌ای از قبیل: بیمارستان، کتابخانه، موزه، مهمانسرا جذامیخانه دارد. و علاوه بر خدماتی که از طریق این مؤسسات به مردم می‌کند هزاران کمک مالی و اجتماعی دیگر نیز به اشخاص فقیه و زوار می کند که هر یک در جای خود بسی مهم و قابل توجه است. تنها بیمارستانهایش سالی ده‌هزار بیمار بستری و قریب پنجاه‌هزار نفر سرپایی معالجه می‌کند. در کتابخانه‌هایش ده هزار جلد کتاب نفیس خطی و چاپی موجود است که همواره در اختیار اهل ذوق و تحقیق قرار داده می‌شود و از این راه به نه تنها فیض معنوی به اهل علم و دانش می‌رساند بلکه خدمت بزرگی نیز به فرهنگ کشور می‌کند.(هاشمی،۱۳۸۶، ۱۵)
دستگاهی بین‌المللی است زیرا هم مطاف شیعیان جهان است هم اهمیت تاریخی و عظمت مذهبی و زیبایی‌ ابنیه و آثارش چشم عالم را به خود خیره ساخته است و به همین جهت کلیه ساکنان عالم از هر طبقه و دسته عالی و دانی، مسلمانان و غیر مسلمان هر یک به بهانه‌ای برای کسب فیض از این درگاه و مشاهده آثار با عظمت و زیبایی این کاخ روحانیت به آنجا می‌شتابند.
۳-۷ مشهد از آغاز پیدایش (سال ۵۹ ه.ش تا ۱۲۹۹ ه.ش)
تاریخ مشهد خلاصه‌ای از تاریخ خراسان و همچون اکثر مناطق مرزی، پرماجرا و پرافت و خیز بوده و متاثر از جریانات سیاسی و بین‌المللی. علت وجودی و رشد شهر مشهد مرهون وجود مرقد مطهر حضرت رضا(ع) امام هشتم شیعیان جهان است که در سال ۲۰۳-۲۰۱ ه.ق به دست مامون خلیفه عباسی به شهادت رسید. (امام، ۱۳۷۷، ص ۲۰)
رشد شهر مشهد تا قرن هفتم (هجوم مغولان) و ویرانی شهرهای بزرگی چون توس و نیشابور چندان محسوس نبود. اما به دنبال تخریب شهر توس در سال ۶۱۸ ه.ق (۵۷۶ ه.ش) و قتل عام مردم آن به دست یکی از سرداران چنگیز، مردم به مشهد الرضا پناه بردند. این در حقیقت پایان عمر سروری توس و آغاز شوکت و اهمیت مشهد بود. (خادمیان، ۱۳۷۱، ص ۵۰)
با روی کار آمدن تیموریان در دوران شاهرخ تیموری و گوهرشاد خاتون، آبادی بسیاری در مشهد صورت گرفت و مسجد جامع گوهرشاد ساخته به سال ۷۹۶ ه.ش از جمله آن اقدامات است. در سال ۸۷۳- ه.ش مشهد به تصرف سلطان حسین بایقرا درآمد. وزیر سمرقندی امیر علیشیرنوایی کارهای بزرگی برای مشهد انجام داد. برگرداندن آب (چشمه گیلاس) از طوس به مشهد مشکل کم آبی مشهد را به طور اساسی مرتفع نمود و سبب توسعه هر چه بیشتر مشهد شد. (سیف‌الدینی،۱۳۸۹، ۱۶)
با روی کار آمدن صفوی و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران توسط شاه اسماعیل صفوری رشد شهر سرعت بیشتری گرفت حصار اصلی شهر و خیابانهای عمده ومعروف به بالا خیابان و پایین خیابان در این دوره ساخته شد.
با روی کار آمدن نادرشاه افشار شهر مشهد به عنوان پایتخت بر اعتبار و عظمت مشهد بیش از پیش افزوده شد. (رهنما، ۱۳۷۵، ص ۸۰) در این زمان جمعیت آن به حدود ۰۰۰/۲۵۰ نفر افزایش یافت. (سیدی – ۱۳۵۸- ص ۲۲۷)
ولی پس از حکومت افشار تا اواخر قاجار بتدریج از اعتبار شهر کاسته شد. در آمارگیری جمعیتی که به دستور رکن الدوله در سال ۱۲۹۵ ه.ق مطابق با ۱۲۵۷ ه.ش انجام گرفت. جمعیت شهر به ۲۸۷۵۷ نفر رسید یعنی به حدود جمعیت یکصد و پنجاه سال پیش از این تاریخ رسید. (سرافرازی،۱۳۸۸، ۱۲)
به طور کلی و خلاصه عوامل مهم رشد و رکود شهر مشهد از ابتدای پیدایش تا اواخر حکومت قاجاریه می‌توان به شرح زیر برشمرد:
بدلیل وجود زیرساختهای مساعد طبیعی مانند شرایط آب و هوایی دشت حاصلخیز و دره‌های سرسبز حوضه کشف رود، شمال خراسان یک منطقه کشاورزی پربرکت بوده که به یک شهر مستحکم پشتیبانی کننده نیاز داشته است و شهر مشهد در پاسخ به این نیاز و ایجاد فضایی برای عرضه و فروش فراورده‌های کشاورزی و رونق تولید نقش بااهمیتی داشته است.
وجود مرقد مطهر حضرت رضا (ع) که علت وجودی و توسعه بعدی شهر مشهد می‌باشد.
قرار گرفتن مشهد در مسیر راه های تجاری که غرب و شرق (جاده ابریشم) رااز طریق شهرهای نیشابور، توس، سمرقند و بخارا به یکدیگر پیوند می‌دهد.
قرار گرفتن مشهد در مسیر راههایی که به دفعات سرزمین ایران را از طریق مورد حمله بیگانگان قرار گرفته مانند تهاجم تیمور با مغولان، ازبک‌ها، افاغنه و…
نقش فعالیتهای عمرانی حکومتها (مانند فعالیت‌های نادرشاه افشار، گوهرشاد خاتون، شاه عباس صفوی و…) جنگها و فعالیت‌های تخریبی آنان در رشد و رکود شهر را نمی‌توان نادیده گرفت.
از بین رفتن شهرهای آباد و بزرگی چون نیشابور و توس به علت حمله مغول و نیز برگرداندن آب ((چشمه گیلاس)) از توس به مشهد زمینه را برای توسعه این شهر بیش از گذشته فراهم کرد.
۳-۷-۱ مشهد از سال ۱۳۰۰ تاکنون
رشد آرام شهر مشهد در سالهای ۱۳۲۰-۱۳۰۰ بتدریج باعث تغییر سیمای ظاهری شهر می‌شود و در دوره حکومت رضا شاه علیرغم سرکوب شورشهای داخلی و برقراری نظم و امنیت و تقویت راه های ارتباطی، مشهد هنوز بافت قدیمی خودراحفظ کرده و خندق مجاور آن به چشم می‌خورد. مرکز و کانون فعالیت‌ شهر، حرم مطهر حضرت رضا (ع) بوده و غالب تجارت‌خانه‌ها و کاروانسراها در اطراف حرم متمرکز بودند.
در اولین سالهای حکومت رضا شاه تغییراتی که در بافت قدیمی بعضی از شهرهای کشور ایجاد می‌شد را تجربه نمود، در این سالها در تعداد از شهرهای کشور اقداماتی بصورت جراحیهای شهری و ایجاد خیابانهای نوین و عمارت‌های بزرگ شایع شده بود، در مشهد نیز رشد و توسعه فیزیکی شهر با کشیدن خیابانهای جدید بر روی بافت قدیم شدید گردید.
کارخانجات متعدد در سال ۱۳۱۳ (از جمله کارخانه نخریسی مشهد و کارخانه قند آبکوه ۱۳۱۴) و مراکز دانشگاهی (دانشکده پزشکی ۱۳۱۸)، تقویت مراکز فرهنگی و مفاخر ملی (آرامگاه فردوسی ۱۳۱۴) امور زیربنایی ( ایجاد کارخانه برق ۱۳۱۵) در توسعه شهر و تقویت نقش مرکزیت نقش مرکزیت آن موثر بود.
در شهریورماه ۱۳۲۰ جنگ دوم جهانی به ایران کشیده شده، گرچه مشکلاتی را در تمام شئون اقتصادی و اجتماعی پیش آورد، ولی در بعضی از شهرها منجمله مشهد سبب فعالیت‌ اقتصادی نوین گردید و به علت ارتباط با شوروی سابق رونقی در کسب و تجارت و فعالیت‌های مربوط به حمل ونقل بوجود آورد و در نتیجه در توسعه شهر موثر واقع گردید. هجوم متفقین به ایران و تاسیس مراکز اقتصادی در بعضی از شهرها از جمله مشهد زمینه‌های تازه‌ای برای کار و فعالیت پدید آورد.
رونق اقتصادی شهر مشهد و بروز خشکسالیهای جنوب خراسان در سالهای ۲۷-۱۳۲۲ ه.ش عامل مهاجرت عده کثیری از مردم نواحی جنوب خراسان به این شهر و سایر شهرهای شمالی استان گردید. بطوریکه در سالهای ۲۶-۱۳۲۵ هجری شمسی نزدیک به ۱۸۰ هزار نفر از جمعیت قایئات در جستجوی کار به نواحی شمالی خراسان رفتند.
در همین ایام به دلیل تبادل کالا بین ایران و قوای متفقین در روسیه و جابجایی نیروهای نظامی شبکه حمل و نقل بیرون و درون شهری در مشهد تقویت شد. بکارگیری اتوبوس به جای درشکه و افزایش تعداد آن، بطوریکه از دو دستگاه در سال ۱۳۱۸ به ۷۷ دستگاه در سال ۱۳۳۰ رسید. در همین ایام تعداد اتوبوسهای مسافربری بین شهری نیز افزایش یافت. احداث راه‌آهن ارتباط بین مشهد و تهران را با سهولت و حجم بالا فراهم کرد که سبب تردد مسافر به مشهد و رونق کسب و کار و تجارت و فعال شدن حرف جدید از جمله هتلداری در شهر شد. از سوی دیگر توسعه نیروهای انتظامی و برقرار امنیت در دو راه پس از جنگ جهانی دوم، رونق بیشتر شهر را موجب شد. فرودگاه، مراکز اداری و نهادهای تصمیم گیرنده، گمرک و… در شهر مشهد همگی سبب جذب سرمایه بیشتر و گستردگی بازار تجارت شهر گردید.(سلطانی‌فر،۱۳۸۸، ۲۰)
این روند رشد با ورود سرمایه‌های نفتی به اقتصاد کشور به طور عمده شهرها شدت گرفت، به طریقی که رشد مشهد بسیار فراتر از پیش بینی اولین طرح جامع شهر که در سال ۱۳۴۵ به تصویب رسید بود شد.
شهر مشهد در فاصله سرشماری ۶۵-۱۳۵۵ از نظر جمعیت نسبت به ده سال پیش دوبرابر و از نظر مساحت چند برابر شد، چنانکه مساحت شهر از ۳۳ کیلومتر مربع به ۲۲۰ کیلومتر مربع رسید. بروز تحولات سیاسی در کشور همسایه افغانستان، پیروزی انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی از جمله دلایل رشد سریع بعد از انقلاب بودند، به تدریج با رفع عوامل مولد شتاب آهنگ رشد شهر مشهد در دهه اخیر کندتر شده است. به طور کلی دلایل رشد یا رکود مشهد پس از سال ۱۳۰۰ تاکنون می‌توان چنین برشمرد:
وقوع انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ میلادی مطابق با ۱۲۹۶ ه.ش و بسته شدن مرزها و قطع ارتباط تجاری با شهرهای شمالی مانند خوارزم، بخار، سمرقند و… موجب رکود و کسادی امر تجاری و بی‌رونقی بازار مشهد شد.
برقرار امنیت و حاکمیت نظام متمرکز در کشور و استقرار خدمات و امکانات در مرکز استان، تقویت شبکه حمل و نقل و همزمان بروز شرایط نامساعد طبیعی در جنوب خراسان سبب جمعیت یابی مشهد تا پیش از آغاز جنگ جهانی دوم گردید.
با آغاز دوره شهرنشینی سریع در کشور (سالهای پس از اصلاحات ارضی) مطابق با روند شهرنشینی در کشور مشهد نیز مورد توجه مهاجرین دیگری واقع شد. تغییرات ناشی از ورود درآمدهای نفتی بخش خدمات شهر را هرچه بیشتر تقویت نمود.
تحولات سیاسی منطقه و کشور و امنیت مشهد از ایام جنگ تحمیلی و دوری از جبهه‌ها، نزدیکی به مرزهای افغانستان، دارا بودن وجهه مذهبی سبب هجوم مهاجرین افغانی، عراقی، جنگ زدگان داخلی به مشهد شد رشد کالبدی چشمگیری در شهر به وجود آمده در حال حاضر با رفع مشکلات فوق شهر با نرخی آرامتر از قبل به رشد خود ادامه می‌دهد.
وجود زمینهای موقوفه: قسمت عمده‌ای از زمین‌های شهر مشهد و اطراف آن وقف آستانه و مسجد گوهرشاد و سایر موقوفات است. چون زمین‌های موقوفه خرید و فروش نمی‌شوند و به صورت اجاره واگذار می‌گردد، در ابتدا مردم رغبتی به سکونت در آنها نداشتند و به دلایل ذیل این زمینها به سرعت مورد استفاده قرار گرفت: (تا سال ۱۳۴۰)
یک:بخش عمده‌ای از موقوفات در جنوب غرب و غرب مشهد بوده و افراد مرفه به آنجا رفته و ساختمانهای خوبی با مصالح عالی ساختند.
دو: تهیه یک قطعه زمین موقوفه هزینه زیادی را ایجاد نمی‌کرد.
در دهه ۱۳۳۵ الی ۱۳۴۵ جاده جدید تهران ـ مشهد، باعث شد که رشد فیزیکی شهر به سمت اراضی جنوبی هدایت شود و در این سالها یکی از مناطق پررونق و در حا ل توسعه شهر را در خود تشکیل می‌دهد. منطقه دیگری از شهر که در حال توسعه و شکل‌گیری بوده، محور اصلی اطراف کوهسنگی و خیابان احمدآباد است، البته بعدها رشد فیزیکی شهر به صورت پراکنده در کلیه حواشی شهر مشهد در حال شکل‌گیری است. از سال ۱۳۴۵ به بعد رشد فیزیکی و توسعه شهر عمدتا توسط خطوط طرح جامع شهر مشهد تعیین و هدایت شده است. محور اصلی توسعه جاده سنتواست که محدوده جنوبی و غربی شهر را تا امسال ۱۳۵۵ تعیین می‌کند، ایجاد دانشگاه فردوسی و پارک ملت در محدوده غربی جاده سنتواز عواملی بودند که توسعه شهر را به سمت غرب تشدید نمودند و در سمت شمال شرق شهر، توسعه به صورت حاشیه‌ای صورت گرفت و روستاهای زیادی به بافت شهر ادغام شدند. تعداد این آبادیها ۱۹ تا بوده و ۳۸۱۲ نفر جمعیت داشته است.
مطابق آمار و ارقام در حالیکه جمعیت این شهر در فاصله سالهای ۱۳۴۰-۱۲۷۰ ه.ش، فقط هر ۳۰ تا ۴۰ سال دوبرابر شده است، طی ۲۵ سال گذشته هر ده سال یک بار جمعیت شهر به دو برابر افزایش یافته است. نکته بسیار مهم دیگر که می‌توان از آن به عنوان ویژگی مهم شهرنشینی سریع در مشهد یاد کرد، عدم تعادل بین افزایش جمعیت و افزایش مساحت شهر است.
ارقام حاکی از آن است که در فاصله سالهای ۱۳۱۰-۱۲۷۰ میزان افزایش مساحت کمتر از میزان رشد جمعیت شهر بوده است. بطوریکه به ازای دو برابر شدن جمعیت شهر، مساحت آن ۵/۱ برابر افزایش یافته است. حال آنکه در ده ساله ۶۵-۵۵ در قبال دوبرابر شدن جمعیت، مساحت شهر ۳ برابر شده است و در واقع دو سوم سطح شهر طی ۱۰ سال اشغال شده است. علت وقوع این پدیده آنست که سرعت رشد و توسعه شهر امکان هدایت و کنترل نحوه امکان جمعیت و توسعه فیزیکی شهر را به شدت کاهش داده است و در نتیجه امروزه شهر مشهد با آثار ناشی از اشغال نابسامان و بی‌رویه اراضی شهری روبرو می‌باشد، در حالیکه بیش از ۳۰ درصد از اراضی داخلی محدوده قانونی شهر بلااستفاده مانده است. و بخش قابل توجه‌ای از اراضی کشاورزان اطراف شهر بدون تابعیت از برنامه و طرح مشخص تحت اشغال شهر درآمده است.(شهابی،۱۳۸۷، ۲۶)
۳-۸ گردشگری در مشهد
سرزمین پهناور خراسان و بویژه شهر مقدس مشهد با اتکا به وجود بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) به همراه طبیعی زیبا و ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی به عنوان مهم‌ترین قطب گردشگری در شرق کشور و مهم‌ترین قطب توریستی در کشور و حتی در منطقه خاورمیانه جایگاه بسیار مهمی دارد. این شهر هر ساله پذیرای متجاوز از ۱۲ میلیون زائر است که با انگیزه زیارت و دیدار جاذبه‌های مختلف به این شهر سفر می‌کنند.در واقع مشهد به عنوان دومین کلانشهر مذهبی جهان اسلام بعد از مکه در عربستان از نظر زائر بوده و حداقل زمانی که گردشگران مذهبی بر ای اقامت در این شهر در نظر می‌گیرند بین ۳ تا ۵ روز است. وجود بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) در این شهر سبب شده جمع کثیری از مسلمانان و حتی سایر ادیان از داخل و خارج کشور بوده است، علاوه بر این می‌توان به دلیل حاکمیت موجود (حکومت شیعی) که هم سو با کشش و میل برای بازدید از اماکن مذهبی است از نظر فرهنگی نیز یکی از دلایل موفقیت جذب گردشگر مذهبی در مشهد دانست. بارگاه ملکوتی این امام همام هسته اولیه شکل‌گیری شهر مشهد و در طی تاریخ گذشته این شهر، همیشه نقش محوری در پیشرفتها و توسعه فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این دیار زرخیز داشته است. علاوه بر این مشهد با قرار گرفتن در مسیر راه های اصلی می‌تواند نقش مرکزیت خود را ایفا کرده و با توجه به اینکه کانون شیعه کل عالم اسلام است ، سالانه پذیرای هزاران گردشگر خارجی وارده از مرزهای بین‌المللی هوایی – دریایی و زمینی است. لذا گردشگری در مشهد دارای دو اهمیت است؛ ۱- گردشگری داخلی ۲- گردشگری خارجی
۳-۹ جاذبه های شهر مشهد
۳-۹-۱ جاذبه های طبیعیمشهد
۳-۹-۱-۱ ییلاقات طرقبه
این شهر در ۱۸ کیلومتر جنوب غربی مشهد و در مسیر راه جا‌غرق واقع شده و از غرب به کوههای بینالود و از شمال به کوه تخت رستم محدود می‌شود. طرقبه دارای باغ‌های فراوان با میوه‌های متنوع و چشمه‌سارهای زیباست و رودخانه‌ای خروشان از کنار آن می‌گذرد. در تابستان دارای آب و هوای خنک و مطبوع است. این ناحیه از قدیم الایام به عنوان تفرجگاه مورد توجه ساکنان و زائران مشهد بوده است. ارتفاع این ناحیه در حدود ۱۴۳۳ متر از سطح دریاست.(کلانتری،۱۳۸۷، ۵۱)
تصویر ۳-۱ : میدان طرقبه(منطقه ییلاقی)

۲-۵-۱- منظره ظاهری پرگنه‌های قارچی
دو نوع پرگنه در قارچ‌ها وجود دارد.
۱ـ پرگنه‌های مخمری^[۱۹] یا لوور^[۲۰]، این پرگنه شبیه پرگنه باکتری‌ها بوده و در محیط جامد مانند باکتری‌ها بی حرکت، کم و بیش برجسته با سطح مات یا درخشان و به رنگ سفید یا متمایل به زرد و قرمز آجری با قوام خامه‌ای نمایان می‌شوند. مخمر‌ها در محیط مایع در سطح ایجاد مایع نموده و یا در ته لوله رسوب می‌کنند و مایع روی محیط، کاملا زلال می‌باشد. رشد و نمو مخمر‌ها سریع بوده و در طی ۲ الی ۴ روز صورت می‌گیرد و آنها را مانند باکتری‌ها به طور خطی یا نقطه‌ای کشت می‌دهند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
۲ـ پرگنه‌های رشته‌ای^[۲۱] یا فیلامان^[۲۲]، کلنی‌های رشته‌ای در محیط جامد دارای محور رشد گریز از مرکز بوده و دارای رشته‌های هوایی می‌باشند و نیز رشته‌ها در محیط کشت نفوذ کرده و از مواد غذایی آن استفاده می‌نمایند.
پرگنه‌های رشته‌ای شکل در محیط مایع، به صورت یک گلوله مدور از رشته‌های منشعب و شعاعی نمودار می‌شوند و در این حالت معمولا بیرنگ هستند. رشد و نمو کلنی‌های رشته‌ای ساپروفیت در عرض ۴۸ ـ ۲۴ ساعت صورت گرفته، در حالی که کلنی‌های بیماری زا پس از گذشت چند روز و گاهی چند هفته رشد می‌نمایند.
رنگ و شکل کلنی‌های رشته‌ای بسته به نوع قارچ‌ها و برای یک نوع قارچ معین بسته به نوع کشت کاملا متفاوت و متغیر است. به طور کلی رنگ کلنی‌ها، مختلف (سفید، آبی، سبز، خاکستری، کرم، بنفش و …) و به اشکال صاف، چین دار، پوستی، پودری، کرکی، پنبه ای، پشمی‌و مخملی مشاهده می‌شوند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ب ـ اشکال ریزبینی قارچ‌ها: دو شکل ریز بینی در قارچ‌ها قابل رویت هستند:
۲-۵-۱-۱-شکل مخمری:
مخمر‌ها به اشکال تک سلولی، گرد یا بیضی کم و بیش کشیده و دارای غشاء نازک و یا ضخیم هستند که با عمل جوانه زدن، تکثیر حاصل می‌کنند. هر سلول جدا شده قادر است دوباره ایجاد جوانه نموده و ازدیاد حاصل کند. یک مخمر معمولا می‌تواند تعدادی جوانه ایجاد کند. در بعضی از مخمر‌ها سلول جوانه از سلول اصلی جدا نشده بلکه درازتر می‌شود و با اتصال سست به سلول اصلی می‌چسبد و ممکن است دنبال یکدیگر قرار گرفته و یا شاخه‌های جانبی ایجاد کنند. این حالت را رشته‌های کاذب^[۲۳] می‌نامند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
۲-۵-۱-۲-شکل رشته‌ای:
رشته‌ها از لوله‌های پیچ در پیچ و کج و معوج و منشعب با غشایی محدود، دارای پروتوپلاسم و هسته تشکیل گردیده‌اند. این رشته‌ها از اسپورهایی ^[۲۴] که در محیط مناسب از نظر مواد غذایی و رطوبت قرار می‌گیرند تشکیل شده که ابتدا از لوله ^[۲۵] رویا سپس در اثر رشد از قسمت انتهایی، رشته‌های قارچ تولید می‌شوند. این رشته‌ها ممکن است دارای جدار عرضی^[۲۶] و یا بدون آن^[۲۷] باشند و در اثر رشد راسی و دائمی‌خود ایجاد شاخه‌های جانبی نموده توده حصیر مانندی که به آن میسلیوم^[۲۸] یا تال^[۲۹] می‌گویند به وجود می‌آورند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
رنگ پشت کلنی‌ها مربوط به رنگ جدار رشته‌های قارچی است. قارچ‌ها در محیط کشت، ایجاد رنگدانه ^[۳۰] نموده و در عمق آن نفوذ کرده و محیط کشت را رنگین می‌نمایند.
بعضی از قارچ‌ها بر حسب شرایط محیط کشت می‌توانند به دو شکل دیده شوند:
۲-۵-۱-۳-شکل مخمری (بیماری زا)
که در محیط‌های غنی مانند عصاره قلب و مغز^[۳۱] و ژلوز خوندار^[۳۲] در حرارت ۳۷ درجه سانتی گراد و یا در بدن موجودات زنده (انسان و حیوان) مشاهده می‌گردد.
۲-۵-۱-۴-شکل رشته‌ای (غیر بیماری زا)
که در محیط سابور و دکستروز آگار^[۳۳] در حرارت ۲۵ درجه سانتی گراد و یا در محیط خارج در خاک، نباتات و فضولات پرندگان دیده می‌شود (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
۲-۵-۲- تکثیر و تولید مثل قارچ‌ها
قارچ‌ها به طریق جنسی یا غیر جنسی و یا مجموع این دو حالت تکثیر می‌شوند:
۲-۵-۲-۱-تولید مثل جنسی:
تولید مثل جنسی به وسیله سلول‌های جنسی انجام می‌گردد. سلول جنسی به سلولی گفته می‌شود که به منظور تولید مثل با سلول دیگری که از نظر خواص فیزیولوژیکی مشابه با خود او نباشد بیامیزد. نتیجه این آمیزش، الحاق و اختلاط سیتوپلاسم و هسته دو سلول جنسی و ایجاد سلول واحدی به نام سلول تخم^[۳۴] است. از نظر ژنتیکی تعداد کروموزوم‌های موجود در هسته سلول‌های تخم دو برابر تعداد کروموزوم‌های موجود در هسته هر یک از سلول‌های جنسی است. تکثیر جنسی معمولا به یکی از اشکال زیر صورت می‌گیرد (امامی و همکاران، ۱۳۷۰):
الف) آسکوسپور^[۳۵]:
در این حالت معمولا تعداد ۸ ـ ۲ عدد سلول در داخل ساختمان کیسه‌ای شکل به نام آسکوس^[۳۶] به وجود می‌آید. آسکوس ممکن است کروی، بیضی یا چماقی شکل بوده و می‌تواند بدون حفاظ و پوشش باشد مانند مخمر‌های حقیقی (ساکارومیسیس‌ها^[۳۷]) و یا ساختمان حفاظتی که آسکوکارپ ^[۳۸] نامیده می‌شود، داشته باشد (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
آسکوکارپ ممکن اسست مدور و مسدود باشد که کلی ستوتی شیوم^[۳۹] نامیده می‌شود و یا قمقمه‌ای شکل بوده و به وسیله مجرایی به خارج را داشته باشد که به آن پری تیشیوم^[۴۰] می‌گویند.
ب) زیگوسپور ^[۴۱] :
در این حالت دوگامت نر و ماده متحرک ومشابه به یکدیگر نزدیک شده و متصل می‌گردنددر محل اتصال دو گامت، غشاء سلولی از بین رفته ابتدا سیتوپلاسم و سپس هسته‌های آن دو با یکدیگر مخلوط شده و می‌آمیزند و در نتیجه سلول واحدی به نام تخم یا زیگوت به وجود می‌آید (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
ج) اووسپور^[۴۲]:
دو گامت نر و ماده به اشکال و اندازه‌های مختلف راهترو گامت می‌گویند و در این فرم گامت نر متحرک و به مراتب کوچکتر از گامت ماده می‌باشد. این گامت‌ها به هم نزدیک شده و در اثر الحاق آنها اووسپور ایجاد می‌شود (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
۲-۵-۲-۲-تولید مثل غیر جنسی
عامل تولید مثل غیر جنسی، اسپور است و در واقع واحد تولید مثل به شمار می‌رود ولی منحصر به فرد نیست زیرا اندام‌های اسپور مانند نیز در نتیجه تقسیم و تغییر شکل سلول‌های رویشی به طرق مختلفی که ذیلا شرح داده می‌شوند به وجود می‌آیند و مانند اسپور‌ها عمل می‌کنند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰):
الف) اسپور:
اسپور عضوی است که موجب ازدیاد قارچ می‌گردد. شکل اسپور‌ها مدور یا بیضی کم و بیش کشیده می‌باشد. این اعضاء ممکن است تک سلولی یا چند سلولی با جدار عرضی باشند. اندازه اسپورها از ۱۲ ـ ۲ میکرون متفاوت می‌باشد و از غشاء ظریف یا ضخیمی‌که دو جداره و بی رنگ یا به رنگ‌های مختلف است پوشیده شده است. اسپور‌های کوچک به نام میکروکونیدیا^[۴۳] و اسپورهای بزرگ به نام ماکروکونیدیا^[۴۴] موسومند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
ب) تقسیم دوتایی^[۴۵]:
سلول اصلی یا سلول مادر از طول یا عرض، شکافی در جدار پدیدار کرده و هسته و سیتوپلاسم به دو قسمت تقسیم می‌شود. این طریق ساده ترین نوع تکثیر و خاص تک سلولی‌هاست. با اینکه مخمر‌ها جزء قارچ‌های حقیقی به شمار می‌روند ولی با این روش نیز تکثیر می‌یابند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
ج) آرتروسپور^[۴۶]
در این حالت رشته‌های قارچی از محل تیغه‌های میانی جدا شده و دنبال یکدیگر قرار می‌گیرند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
د) جوانه زدن^[۴۷]
این روش مخصوص تک سلولی‌ها است. وقتی رشد سلول کامل شد جوانه‌ای در نتیجه‌ی در هم شکستن مقاومت مخصوص نقطه‌ای غشای سلولی به روی آن ظاهر و مقداری از هسته و سیتوپلاسم سلول اصلی وارد این برجستگی می‌گردد. با ورود هسته و سیتوپلاسم، جوانه کم کم متسع شده و بزرگ می‌شود. همزمان با حجیم شدن جوانه، محل اتصال آن به سلول اصلی به همان نسبت که جوانه بزرگ می‌گردد باریک می‌شود و سرانجام می‌شکند و دو سلول که از هر حیث مشابه هستند به وجود می‌آیند و اگر این روش ادامه یابد، توده‌ای از سلول‌ها به وجود می‌آید که بلاستوسپور^[۴۸] نامیده می‌شود (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
هـ ) کلامیدوسپور^[۴۹]
رشته‌های قارچی در بعضی از قسمت‌ها کم و بیش حجیم گشته و دارای جداری ضخیم و پروتوپلاسمی ‌غلیظ می‌شوند که به آن کلامیدوسپور می‌گویند و شکل مقاوم قارچ است (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
و) اسپورانژیوسپور^[۵۰]
اسپور‌ها در اندامی‌به نام اسپورانژیوم^[۵۱] (که در نتیجه حجیم شدن یکی از سلول‌های رشته‌ها به وجود می‌آید) به دنبال تقسیم پی در پی هسته تشکیل می‌گردند. پس از این که هسته تقسیم شد سیتوپلاسم نیز به تعداد هسته‌ها قطعه قطعه شده و هر قطعه یک هسته را در خود می‌گیرد و ساختمان اسپور را کامل می‌سازد.
در این هنگام فشار داخل اسپورانژیوم به علت ازدیاد تعداد اسپورها، افزایش یافته در نقطه‌ای که مقاومت کمتر است شکافی ایجاد شده و اسپور‌ها به خارج می‌ریزند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
ز) خرد شدن^[۵۲]
گاهی تولید مثل غیر جنسی خیلی ساده بوده و از خرد شدن رشته‌های قطعات مساوی و نا مساوی به شکل باکتری (با سیلی و کوکسی شکل) به وجود می‌آید (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
۲-۶- قارچ‌های مشاهده شده:
۲-۶-۱- آسپرژیلوس^[۵۳]
اسپور‌های این قارچ در طبیعت به حد وفور وجود دارند و روی میوه‌ها، نان، مرکبات، سبزیها به خصوص گوجه فرنگی دیده می‌شوند. و نیز می‌توان آن را به حالت ساپروفیت در آب، خاک، روی نباتات، پوست و مخاط انسان و حیوانات پیدا کرد. عفونت‌های شدیدی نزد فروشندگان دانه و آنهایی که شغلشان نگهداری پرندگان است و آسیابان‌ها و کشاورزان و کبوتر بازها (اغلب آنها کبوتر را در دهان خود دانه می‌دهند) دیده شده‌اند. انواعی که بیشتر شناخته شده عبارتند از:
آسپرژیلوس نیجر^[۵۴]، آسپرژیلوس فلاووس^[۵۵]، آسپرژیلوس نیدولانس^[۵۶]، آسپرژیلوس فومیگاتوس^[۵۷] (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
بعضی از انواع سم مهلکی به نام آفلاتوکسین^[۵۸] تولید می‌کنند که سرطان زا است و همچنین ماده دیگری به نام آسپرژیلیک^[۵۹] که سرطان زا نبوده و مسمومیت آن چندان خطر ناک نیست ایجاد می‌کنند. گونه‌های مختلف این قارچ در ایجاد بیماری ریه، گوش خارجی، ناخن و چشم و نیز مایستوما در انسان نقش مهمی‌دارند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).
ساختمان ظاهری قارچ : رشد کلنی در محیط سابورودکستروز آگار آهسته تا سریع و رنگ کلنی سفید، سبز آبی، سبز خرمایی، زرد مایل به سبز و سیاه، سطح آن مخملی تا پنبه‌ای و پشت کلنی سبز یا بی رنگ است.
ساختمان ریزبینی یا میکروسکوپی : ساختمان میکروسکوپی از میسیلیوم‌های رویشی شفاف و بیرنگ منشعب با تیغه میانی و دستگاه زایشی از کونیدیوفور با تیغه میانی یا بدون آن با جدار صاف یا خاردار تشکیل شده که معمولاً در انتها متسع و فراخ شده به شکل بیضی، چماقی، و یا کروی در می‌آید که به آن وزیکول^[۶۰] می‌گویند.
در سطح وزیکول اجسام قمقمه‌ای شکل به نام استریگما یا فیالاید^[۶۱] در یک یا دو ردیف پهلوی یکدیگر قرار گرفته‌اند و از داخل آنها کویندیا‌های گرد، بیضی، تخم خربزه‌ای شکل با جدار صاف یا خاردار خارج می‌گیردند که به صورت دانه تسبیح دنبال یکدیگر قرار گرفته و از لحاظ اندازه و سایر مشخصات در گونه‌های مختلف یا یکدیگر تفاوت دارند (امامی و همکاران، ۱۳۷۰).

در نظر گرفتن معلم مدرن به مثابه عامل ابزاری و عقلانی، اندیشه خود گفتمانی و واقعی را نادیده می انگارد.
مفاهیمی از قبیل « صدا» و «روایت» در نظریه پردازی تدریس «خود» مهم هستند.
“خودِ “تدریس ،خودی درونی است که هویت حرفه ای را هویتی پیچیده و چند بعدی می سازد.

ساموئل و استنفز^[۶۰] (۲۰۰۰)

بررسی روابط پایه بین دریافت فرد از خود و رشد هویت حرفه ای در محیط تربیتی به سرعت در حال تغییر

هویت حرفه ای برآیندتعامل درک پیشین فرد و پذیرش مجموعه ای از ارزشها، رفتارها و نگرشهای متعارض در تجربه های زندگی از “خود” در حال شکل گیری است.

خود- فرهنگی – زمینه- محیط حرفه ای

مطالعه موردی ۲ دانشجو معلم (در آفریقای جنوبی)

بین امید و آروز و آنچه معلم می تواند بدان دست یابد تنش وجود دارد.
تاثیرات رقیب بسیاری بر نقش ها و هویتهای معلمان در زمینه جهان در حال تغییر وجود دارد.
تجربه های دانشجو معلمان از دوران دانش آموزی در مدرسه در شکل گیری هویتهای آنان تاثیر می گذارد

جدول ۲٫ بررسی مطالعات درباره ویژگیهای هویت حرفه ای(اقتباس از بیجارد وهمکاران،۲۰۰۴)

نویسنده و سال

هدف مطالعه

تعریف هویت حرفه ای

مفاهیم مرتبط

روش شناسی

یافته های اصلی

مور و هافمن^[۶۱] (۱۹۸۸)

بررسی این فرضیه که هویت حرفه ای قوی مانع از ترک شغل می شود و با وجود مشکلات فراوان در محل کار ،معلمان شغل خود را ترک نمی کنند.

هویت حرفه ای حوزه گسترده ای است که در آن هر کسی نقش خود را مهم، جذاب و در هماهنگی با سایر نقش ها تصور می کند.

رضایت شغلی

پرسشنامه پیمایشی بین اعضای دو دانشکده (n=274,112)

برآورده شدن نیازهایی چون عزت نفس و خودشکوفایی در معلمان باعث می شود تا آنها علیرغم شرایط دشوار کاری،از شغل خود راضی بوده و کمتر شکوه کنند.
هویت حرفه ای تمایل به ترک شغل را پیش بینی می کند
تلاش سازمان برای ]ارتقاء[ کیفیت موجب توسعه حرفه ای در حد بالایی خواهد شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

پُز و هُفسس^[۶۲] (۱۹۹۱)

توصیف گستردگی نقش های حرفه ای معلمان با یک مورد جدید (تدریس به دانش آموزان معلولی که در ترکیب مدارس عادی حضور داشتند).

تعریف صریحی ارائه نشده است؛ هویت حرفه ای نقش هایی است که از نظر دانش و مهارتهای مورد نیاز معلمان، تفسیر می گردد.

هیچ

تحلیل نظری

تلفیق اجتماعی جوانان با نیازهای خاص، به عنوان یک هدف تربیتی تنها با اصلاح تربیت معلم و تغییر هویت حرفه ای معلم قابل دستیابی است.

سراج – بلچفورد^[۶۳](۱۹۹۳)

دادگاه های کیفری بین المللی ویژه که برای یوگسلاوی سابق و رواندا تاسیس شده اند، میخواستند به جرائمی رسیدگی کنند که قبلا اتفاق افتاده بود از این رو احراز اینکه اعمال تحت صلاحیت این محاکم ، در زمان ارتکاب جرم بوده است دارای اهمیت اساسی بود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به موجب مواد ۲و۳و۴و۵ اساس نامه دادگاه کیفری یوگسلاوی سابق، موضوعات تحت صلاحیت این دادگاه شامل مواردنقض عمده کنوانسیون های ژنو۱۹۴۹ ،نقض قوانین یاعرف های جنگی ،نسل زدایی وجنایات ضدبشریت است .دادگاه کیفری بین المللی رواندا نیز طبق مواد ۲و۳و۴ اساسنامهاش نسبت به نسل زدایی ،جرائم ضدبشریت وموارد نقض ماده ۳ مشترک کنوانسیون های ژنو۱۹۴۹ وپرتکل دوم الحاقی (۱۹۷۷) به آن کنوانسیون ها دارای صلاحیت است .
کنوانسیون های چهارگانه وپروتکل نخست الحاقی،دولت هاراملزم کرده اندکه هرگونه قانون لازم رابرای مجازات کیفری مؤثراشخاصی که فرمان ارتکاب هریک ازموادنقض عمده راصادرکرده و یا خود مرتکب آن شده اند،به تصویربرسانند.^[۶۵]
باتوجه به اینکه جوهراصل قانونی بودن آن است که هرگزنبایدشخصی محکوم یامجازات شود مگر بخاطر رفتاری که مصداق یک جرم ازپیش اعلام شده باشدومجازات اعمال مجرمانه بایدهنگام ارتکاب آن به موجب قانونی باشدکه وضع شده باشدزیرادرنظام حقوقی بین المللی اصلقانونی بودن مجازات نمیتواندچیزی بیش ازاطمینان نسبی را،درباره نوع ومیزان مجازات قابل اعمال برفردمحکوم به ارتکاب جرم بین المللی تامین کند،زیرابطورمسلم مقصودازقانون درنظام بین المللی آن مفهوم رسمی درنظام های ملی،یعنی مصوب پارلمان نیست بنابراین کارشناسان برضرورت رعایت اصل قانونی بودن جرائم ومجازات هادراساس نامه های مؤسس دادگاه های کیفری بین المللی متفق بودند.
گفتاردوم: اساسنامه دیوان بین المللی کیفری واصل قانونی بودن جرائم ومجازات ها
مجمع عمومی سازمان ملل متحدکه ازسال ۱۹۸۹ مساله تاسیس دادگاه کیفری بین المللی رادنبال کرده بودسرانجام توانست اساس نامه تاسیس دیوان کیفری بین المللی رادرتاریخ ۱۷ژوئیه۱۹۹۸(۲۶تیرماه۱۳۷۷) به تاییداکثریت دولت های شرکت کننده درکنفرانس دیپلماتیک رم که از۱۶۰کشورجهان گردهم آمده بودند برساند.اساس نامه رم درمورددیوان کیفری بین المللی در۱۳فصل و۱۲۸ماده تنظیم گردیده است. اساسنامه، سند رسمی سازمان ملل متحداست وبدین لحاظ به تمام زبان های رسمی سازمان ملل یعنی انگلیسی ، فرانسه، عربی،چینی،اسپانیولی و روسی تنظیم گردیده که همگی سندیت دارند.^[۶۶]
اساسنامه دیوان کیفری بین المللی بعنوان یک سندحقوقی حقوق بین الملل کیفری ازاهمیت بسیاری برخوردار است تصویب اساسنامه دیوان کیفری بین المللی یکی ازدست آوردهای بزرگ تمدن بشری است که همانند دیگر دست اوردهای انسانی راه پرفرازونشیبی راسپری نموده تابه ثمربنشیند.^[۶۷]
اساسنامه های دادگاه کیفری بین المللی مقررمیداشتندکه دادگاه میبایست مجازات حبس راتحمیل نماید و برای تعیین شرایط حبس به جدول عمومی مجازات حبس اجراشده توسط دادگاه های یوگسلاوی سابق و رواندا مراجعه مینمایند بنابراین شایدبتوان نتیجه گرفت که اساسافراهم نمودن امکان رجوع قضات بین المللی به احکام حبس اعمال شده دردادگاه های داخلی جهت ارسال این پیام به مجرمان جرائم بین المللی ارتکابی باشدکه ممکن است انها ازلحاظ حقوق داخلی نیزبه نوعی تحت فشارقرارگیرد.^[۶۸]
فصلی دراساسنامه دیوان به اصول عمومی حقوق کیفری پرداخته است دیوان بایداصول عمومی حقوق راکه خودازقوانین ملی نظام های حقوقی جهان استخراج کرده است،مشروط براین که این قوانین مغایربااساسنامه وحقوق بین الملل نباشدبه کاربندد.
الف:تحلیل موادمربوطه
درفصل سوم ازاساسنامه دیوان کیفری بین المللی ،اصول عمومی حقوق کیفری ذکرشده است که از جمله انها میتوان به مواد۲۲و۲۳و۲۴آن فصل اشاره کرد درذیل ماده ۲۲اساسنامه دیوان بین المللی کیفری ،در
۲بند،مفهوم اصل قانونی بودن جرم به این شرح بیان شده است:(۱- به موجب این اساسنامه، هیچکس مسئول کیفری شناخته نخواهدشد،مگرآنکه رفتاراودرزمان وقوع ،تشکیل دهنده یکی ازجرائمی باشدکه درصلاحیت دیوان است ۲-تعریف هرجرم مضیق خواهدبودوباقیاس توسعه پیدانخواهدکرد. درصورت ابهام تعریف به نفع متهم یامحکوم یاکسی که درحال بازجویی شدن است،تفسیرخواهدشد.
مقررات این ماده مانع ازآن نیست که عملی ازدیدگاه حقوق بین الملل ومستقل ازاین اساسنامه جرم تلقی شود.
درماده۲۳اساسنامه مذکورباعنوان اصل قانونی بودن مجازات به این شرح پیش بینی شده است: (کسی که توسط دیوان محکوم میشود،تنهابه موجب این اساسنامه مجازات میشود.) بالاخره درماده ۲۴ درخصوص عدم عطف قوانین به گذشته آمده است :(۱- به موجب این اساسنامه هیچکس بخاطره رفتارارتکابی قبل ازلازم الاجراشدن اساسنامه،مسئول کیفری شناخته نمیشود). بنابراین باتوجه به بندیک ماده ۱۲۶اساسنامه، دیوان تنها نسبت به آن دسته ازجرائمی است که پس ازاول ژولای ۲۰۰۲ میلادی موردارتکاب واقع میشوند واجدصلاحیت است.برای آن دسته ازکشورها که پس ازان اساسنامه راتصویب،یابه ان موافقت میکند یا به آن ملحق میشوند،اساسنامه ازنخستین روزماه بعدازتاریخ سپردن سندتصویب،پذیرش موافقت یاالحاق توسط آن دولت نزددبیرکل سازمان ملل متحدلازم الاجراخواهدبود.^[۶۹]
شایدبتوان گفت دراساسنامه دیوان بین المللی کیفری اصل قانونی بودن موردلحاظ قرارگرفته است .
برطبق اساسنامه دیوان بین المللی کیفری جرم تابع زمان خودبوده وقبل ازلازم الاجراشدن اساسنامه نمیتوان به جرائم ماقبل آن برطبق اساسنامه دیوان رسیدگی کرد.
درخصوص تعیین مجازات هابایدگفت اصولا این مهم به نظام های کیفری داخلی احاله شده است بنابراین دیوان بین المللی کیفری به جرائمی میتواندرسیدگی کندکه پس ازلازم الاجراشدن اساسنامه آن ارتکاب یافته باشندواین امردربندیک است ماده۱۱ اساسنامه تصریح شده است .^[۷۰]
ب:تحلیل کیفرهای مربوطه (فصل هفتم اساسنامه)
این فصل ازاساسنامه مربوط به مجازات هااست .درزیرشاخه های الف وب ازبندیک آمده است:مطابق ماده ۷۷ اساسنامه دیوان کیفری بین المللی مجازات های قابل اعمال بدین نحوتصریح شده است:
۱- بارعایت ماده ۱۱۰ این اساسنامه،دیوان میتواندیکی ازمجازات های زیررابرای شخصی که به دلیل ارتکاب یکی ازجرائم مذکورددرماده۵ محکومیت یافته،تعیین نماید:
الف: حبس به مدت معینی که بیش از۳۰سال نباشد.
ب: حبس ابد، به شرط انکه اهمیت جرم ارتکابی و همچنین اوضاع و احوال شخص محکوم علیه آن را ایجاد نماید.^[۷۱]
مبحث سوم: بررسی اصل قانونی بودن جرائم ومجازات ها دراسنادفراملی حقوق بشری
حقوق بشرمجموعه ای ازقواعدوارزش های لازم الاجرااست که دربرهه ای اززمان ، وجدان جمعی یک جامعه آن را لازمه شان انسان میداند.درقلمروحقوق کیفری ،اصل قانونی بودن جرم ومجازات ودادرسی عادلانه درعایت قانون مداری ودرنتیجه تحقق ورعایت حقوق بشراست.دریک نظام حقوقی اگرساختار و فرایند ساماندهی اجزای حقوق کیفری(جرم،مجازات ودادرسی)مبتنی بررعایت قانون مبتنی بروجدان جمعی نباشد،حقوق بشرمنتفع است.
توصیه هاومصوب های مجمع عمومی سازمان ملل متحدوسایرسازمان های بین المللی ،مقررات راهنما وبرنامه های ویژه اجرایی درزمینه حقوق بشر،ازجهت اعتباردارای ارزش متفاوت هستند.
علاوه برلایحه جهانی حقوق بشر،اسناددیگری وجوددارندکه براصل قانونی بودن جرم ومجازات تاکیدکرده اندودولت ایران نیزبه بعضی ازانهاملحق شده است که به تفصیل به بررسی اسنادبین المللی حقوق بشرمی پردازیم.^[۷۲]
گفتارنخست: در اسناد بین المللی حقوق بشری
اسنادبین المللی حقوق بشرهمگی دریک نقطه که همانا احترام وتضمین بنیادین ، کرامت وارزش ذاتی انسان است مشترک هستند ،اسنادگوناگون حقوق بشر اعم ازبین المللی ومنطقه ای ، عام ویاخاص ، الزام اور،همه وهمه به دنبال هدف ومقصود مشترک و واحدی هستند وآن عبارت است از تاکیدوتبیین جلوه های گوناگون اصل کرامت ذاتی انسان, بنابراین دراین گفتاربه بررسی اصل مذکوردراسناد بین المللی می پردازیم.
مردم ملل متحد با تصمیم به محفوظ داشتن نسلهای آینده از بلای جنگ که دوبار در مدت یک عمر انسانی افراد بشررا دچار مصائب غیر قابل بیان نموده و با اعلام مجدد ایمان خود به حقوق اساسی بشر و به حیثیت و ارزش شخصیت انسانی و به تساوی حقوق مرد و زن و همچنین بین ملت‌ها اعم از کوچک و بزرگ و ایجاد شرایط لازم برای حفظ عداتل و احترام الزامات ناشی از عهد‌نامه‌ها و سایر منابع حقوق بین‌المللی و کمک به ترقی اجتماعی و شرایط زندگی بهتر با آزادی بیشتر، و برای نیل به این هدفها به رفق و مدارا کردن و زیستن در حال صلح با یکدیگر با یک روحیه حسن همجواری و به متحد ساختن قوای خود برای نگاهداری صلح و امنیت بین‌المللی و به قبول اصول و ایجاد روشهایی که عدم استفاده از نیروهای مسلح را جز در راه منافع مشترک تضمین نماید و به توسل به وسائل و مجاری بین‌المللی برای پیشبرد ترقی اقتصادی و اجتماعی تمام ملل مصمم شده‌ایم که برای تحقق این مقاصد تشریک مساعی نمایی. و در نتیجه دولت‌های متبوع ما توسط نمایندگان خود که در شهر سانفرانسیسکو گرد آمده‌اند و اختیارات تامه آنان ابراز و صحت و اعتبار آن محرز شناخته شده است نسبت به این منشور ملل متحد موافقت حاصل نموده‌اند و بدینوسیله یک سازمان بین‌المللی که موسوم به ملل متحد خواهد بود تاسیس می‌نمایند.
منشورملل متحدازمهمترین اسناد بین المللی است که پایه سازمان ملل بران نهاده شده است.
در این منشور دو بند از این ماده وجود دارد که بطور ضمنی ناظر به پذیرش اصل قانونی بودن جرائم و مجازات ها است
یکی ازاین دوعبارتنداز:بند۳ ازماده یک که مقررمیدارد:(درپیشبردوتشویق احترام به حقوق بشروازادی های اساسی برای همه بدون تمایزازحیث نژاد،جنس،زبان یامذهب .)دراینجالازم به توضیح است که درتاریخ تصویب منشورملل هنوزاعلامیه حقوق بشربه تصویب نرسیده بودواهمیت این منشورازاینجاناشی میشودکه ناظربه حقوق وازادی های اساسی بشرصرف نظراست تمایزاتی نظیرنژاد،جنس،زبان یامذهب میباشد.این بندازمنشورهرچندتاب تفسیرزیادی دارد(۱) لیکن بااستنادبه بنددوماده ۱۱ اصل قانونی بودن جرائم ومجازات هاراازجمله حقوق مهم بشری میداند.درهمین راستاوباهمین استدلال میتوان بند ج ازماده ۵۵راتفسیرنمود: (احترام جهانی ومؤثرحقوق بشروازادی های اساسی برای همه بدون تبعیض ازحیث نژاد،جنس،…) دراینجا باتوسل واستنادبه اعلامیه حقوق بشروترکیب بنددوازماده ۱۱بااین بندازماده۵۵ میتوان به این نتیجه رسیدکه درمنشورملل متحدنیزبطورضمنی صحبت ازپذیرش اصل قانونی بودن جرائم ومجازات هابعنوان یکی ازاصول حقوق بشرشده است.^[۷۳]
ب:اعلامیه جهانی حقوق بشر
از آن جا که شناسایی حیثیت و کرامت ذاتی تمام اعضای خانواده بشری و حقوق برابر و سلب ناپذیر آنان اساس آزادی، عدالت و صلح در جهان است؛ از آن جا که نادیده گرفتن و تحقیر حقوق بشر به اقدامات وحشیانه ای انجامیده که وجدان بشر را برآشفته‌اند و پیدایش جهانی که در آن افراد بشر در بیان و عقیده آزاد، و از ترس و فقر فارغ باشند، عالی ترین آرزوی بشر اعلا م شده است؛ از آن جا که ضروری است که از حقوق بشر با حاکمیت قانون حمایت شود تا انسان به عنوان آخرین چاره به طغیان بر ضد بیداد و ستم مجبور نگردد؛ از آن جا که گسترش روابط دوستانه میان ملت‌ها باید تشویق شود؛ از آن جا که مردمان ملل متحد، ایمان خود را به حقوق اساسی بشر وحیثیت و کرامت و ارزش فرد انسان و برابری حقوق مردان و زنان ، دوباره در منشور ملل متحد اعلام و عزم خود را جزم کرده‌اند که به پیشرفت اجتماعی یاری رسانند و بهترین اوضاع زندگی را در پرتو آزادی فزاینده به وجود آورند؛ از آن جا که دولت‌های عضو متحد شده‌اند که رعایت جهانی و موثر حقوق بشر و آزادی‌های اساسی را با همکاری سازمان ملل متحد تضمین کنند؛ از آن جا که برداشت مشترک در مورد این حقوق و آزادی‌ها برای اجرای کامل این تعهد کمال اهمیت را دارد؛ مجمع عمومی این اعلامیهء جهانی حقوق بشر را آرمان مشترک تمام مردمان و ملت‌ها اعلا م می‌کند تا همهء افراد و تمام نهادهای جامعه این اعلامیه را همواره در نظر داشته باشند و بکوشند که به یاری آموزش وپرورش، رعایت این حقوق و آزادی‌ها را گسترش دهندو با تدابیر فزایندهء ملی وبینالمللی، شناسایی و اجرای جهانی وموثر آن‌هارا چه درمیان مردمان کشورهای عضو و چه در میان مردم سرزمین‌هایی که در قلمرو آن‌ها هستند، تامین کنند.
اعلامیه حقوق بشرمشتمل بریک مقدمه و۳۰ماده درده دسامبر۱۹۴۸ مصادف ۱۹اذر۱۳۲۷ با۴۸ رای مثبت از۵۶دولت عضوسازمان ملل طی قطع نامه شماره A217 به تصویب رسید.
بنددوم ازاعلامیه حقوق بشرصراحتا دلالت برپذیرش اصل قانونی بودن جرائم ومجازات هادارد.برطبق این بند ازماده ۱۱ : (هیچکس برای انجام یاعدم انجام عملی که درموقع ارتکاب آن عمل به موجب حقوق ملی یابین المللی شناخته نمیشده است محکوم نخواهدشد.به همین طریق ، هیچ مجازاتی شدیدترازانچه که درموقع ارتکاب بدان تعلق می گرفت درباره احدی اعمال نخواهدشد.) نه تنها اعلامیه به اصل متن اشاره داردبلکه آثارآن رانیزمی پذیردوصحبت ازقلمروقوانین درزمان می نمایدکه البته دورازذهن نیزنمی
باشدزیرازمانی که این اصل پذیرفته شودبسیارطبیعی است که آثارآن نیزموردپذیرش قرارگیرد وعدم پذیرش اثرقطعا منافی پذیرش اصل خواهدبود.درمقدمه اعلامیه امده است :(ازانجاکه اساساحقوق انسانی را بایدبااجرای قانون حمایت کرد تابشربعنوان اخرین علاج به قیام برضدظلم وفشار مجبورنگردد.)یعنی برای حفظ صلح وعدالت قانونمداری را محورسایراقدامات قرارداده است وازطرفی اشاره به حقوق انسانی نموده، حقوقی که درمتن به احصاء آن پرداخته وازجمله انها اصل قانونی بودن جرائم ومجازات ها میباشددرماده ۵اعلامیه نیزآمده است : (احدی رانمیتوان تحت شکنجه یامجازات یارفتاری قرارداد که ظالمانه یابرخلاف انسانیت وشئون بشری یاموهن باشد پس شایدبتوان اینگونه برداشت نمود که مجازات افرادنیز حتی میتواند درشرایطی ازرفتارهای ظالمانه یابرخلاف انسانیت میباشد.
درماده ۱۷ نیزبه موردی برخوردمیشودکه میتوان ان به نوعی پذیرش وشناسایی اصل قانونی بودن جرائم ومجازات هارا استخراج نمودبرطبق این بند ( احدی رانمیتوان خودسرانه ازحق مالکیت محروم نمود.) وازآنجایی که برخی ازمجازات ها شایدبتوان گفت برخی ازمصادیق نقد این بند،شامل مواردمجازات های غیرقانونی است که برخلاف اصل میباشد.^[۷۴]
ج: میثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسی
کشورهای‌ طرف‌ این‌ میثاق‌ با توجه‌ به‌ اینکه‌ بر طبق‌ اصولی‌ که‌ در منشور ملل‌متحد اعلام‌ گردیده‌ است‌ شناسایی‌ حیثیت‌ ذاتی‌ و حقوق‌ یکسان‌ و غیرقابل‌ انتقال‌ کلیه‌ اعضاء خانواده‌ بشر مبنای‌ آزادی‌ ـ عدالت‌ و صلح‌ در جهان‌ است‌.
با اذعان‌ به‌ این‌ که‌ حقوق‌ مذکور ناشی‌ از حیثیت‌ ذاتی‌ شخص‌ انسان‌ است‌.
با اذعان‌ به‌ این‌ که‌ بر طبق‌ اعلامیه‌ جهانی‌ حقوق‌ بشر کمال‌ مطلوب‌ انسان‌ آزاد رهائی‌ یافته‌ از ترس‌ و فقر فقط‌ در صورتی‌ حاصل‌ می‌شود که‌ شرایط‌ تمتع‌ هر کس‌ از حقوق‌ مدنی‌ و سیاسی‌ خود و همچنین‌ از حقوق‌ اقتصادی‌ ـ اجتماعی‌ و فرهنگی‌ او ایجاد شود.
با توجه‌ به‌ این‌ که‌ دولتها بر طبق‌ منشور ملل‌ متحد به‌ ترویج‌ احترام‌ جهانی‌ و مؤثر و رعایت‌ حقوق‌ و آزادیهای‌ بشر ملزم‌ هستند.
با در نظر گرفتن‌ این‌ حقیقت‌ که‌ هر فرد نسبت‌ به‌ افراد دیگر و نیز نسبت‌ به‌ اجتماعی‌ که‌ بدان‌ تعلق‌ دارد عهده‌دار وظایفی‌ است‌ و مکلف‌ است‌ به‌ این‌ که‌ در ترویج‌ و رعایت‌ حقوق‌ شناخته‌ شده‌ به‌ موجب‌ این‌ میثاق‌ اهتمام‌ نماید
میثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسی طی قطعنامه شماره A 2200 درتاریخ ۱۶دسامبر۱۹۶۶ به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید وبرای امضاء وتصویب دولت ها مفتوح بود ودر۲۳ مارس ۱۹۷۶ باتودیع سی وپنجمین سندالحاق وگذشت ۳ماه ازان طبق ماده ۴۹ لازم الاجراشد.
این میثاق مشتمل بریک مقدمه و۵۳ ماده است که به نحووسیع تری به حقوق وآزادی های مندرج بر اعلامیه جهانی حقوق بشرمیپردازد.ازآنجایی که پذیرش میثاق منجربه ایجاد یک تعهد بین المللی میشود، معمولادولت ها درپیوستن به آن ازخودوسواس نشان داده .باحق شرط آنرا می پذیرند به این ترتیب ازپای بندی وعمل به برخی مقررات ان خودداری میکنند.^[۷۵]
تعهددولت ها به رعایت موازین حقوق بشردرقلمروحقوق کیفری ورعایت اصل قانونمداری درهمه اجزاوعناصرحقوق کیفری،ازجمله مرحله جرم انگاری وتعیین نوع ومیزان مجازات درمیثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسی به صراحت موردتاکیدقرارگرفته است ودولت های عضوازجمله دولت های ایران مکلفندزمینه اجرای تعهدات مذکوررا درقوانین اساسی ووعادی خود فراهم کنند.^[۷۶]
میثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسی مجتمل بریک مقدمه و۵۳ ماده است که به نحووسیع تری به حقوق وازادی های مندرج دراعلامیه جهانی حقوق بشرمیپردازدوآنهارابه مانند موادقانونی تنظیم میکند .
درماده ۷اعلامیه اشاره به مجازات هایی شده است که واجدوصف ظالمانه وخلاف انسانی دارند. ازجمله مصادیق این مجازات ها میتوان به آنهایی اشاره کردکه خارج ازاصل قانونی بودن جرائم ومجازات ها برفردبارمیشوند .
درماده نه میثاق ضمن برشمردن حق آزادی وامنیت شخصی اشاره میشود : (هرکس حق آزادی وامنیت شخصی دارد.هیچ کس رانیمتوان بدون مجوزدستگیریابازداشت کرد. ازهیچکس نمیتوان سلب آزادی کردمگربرطبق ائین دادرسی مقرربه حکم قانون .) درذیل این بندحاکمیت قانون مشاهده میشود. هرچندکه مدلول این بند ازماده بیشترناظربراصل برائت است امادرذیل آن به قانونی بودن تشریفات رسیدگی اشاره میشود که ناظربراصل قانونی بودن جرائم ومجازات هانیزمیباشد.

یکی از نتایج اصل هم ارزی جرم و انرژی این است که این دو می توانند به هم تبدیل شوند. در پدیده تولید زوج تابش الکترومغناطیسی در مجاورت یک هسته سنگین به دو ذره الکترون و پوزیترون واپاشیده می شود اما پوزیترون نمی تواند طول عمر زیادی داشته باشد چون فضا پر از الکترون است، لذا پوزیترون بعد از مدت کوتاهی از تولید شدن با یک الکترون ترکیب شده و از بین می رود و به جای آن فوتون یا تابش الکترومغناطیسی ایجاد می شود که به این پدیده نابودی زوج می گویند. در تولید زوج اندازه حرکت ذره و پادذره نمی توانند پایسته بماند مگر اینکه فوتون در نزدیکی ذره سنگینی، همچون هسته یک اتم باشد. به عنوان مثال: فرض می کنیم که در یک فضای تهی، فوتون ناپدید شده و یک زوج الکترون حفره آفریده شود. همچنین فرض کنید که ناظر نسبت به مرکز جرم الکترون و پوزیترون ساکن است. در این صورت اندازه حرکت کل الکترون و پوزیترون نسبت به این ناظر صفر خواهد بود. اما فوتونی که زوج را تولید می کند، در این چارچوب مرجع دارای اندازه حرکت غیر صفر خواهد بود، چون فوتون در هر چارچوب مرجعی همواره با سرعت نور © حرکت می کند. بنابراین باید قبل از برخورد اندازه حرکت فوتون را داشته باشیم، نه اندازه حرکت خالص بعد از برخورد را .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

یک فوتون نمی تواند خودبخود در فضای تهی به یک زوج الکترون-پوزیترون واپاشیده شود.
نابودی زوج های ذره و پادذره و همراه با آنها آفرینش فوتونها، عمل عکس تولید زوج است. نابودی ماده و آفرینش انرژی الکترومغناطیسی را برای حالتی در نظر می گیریم که الکترون و پوزیترون نزدیک بهم و اساسا ساکن باشند. در آغاز اندازه حرکت خطی کل این دو ذره صفراست، بنابراین وقتی این دو ذره به هم می پیوندند و نابود میشوند یک تک فوتون نمی تواند آفریده شود، زیرا این عمل باعث نقض قانون بقای اندازه حرکت خطی میشود ولی اگر دو فوتون آفریده شوند که با اندازه حرکت مساوی و در جهت های مخالف حرکت می کنند، اندازه حرکت خطی می تواند پایسته بماند، چنین فوتونهایی دارای فرکانس ها و انرژی های یکسان هستند. در واقع می توان گفت که سه یا چند فوتون می توانند آفریده شوند ولی با احتمال به مراتب کمتر ازآفرینش دو فوتون. همین طور وقتی چندین زوج الکترون و پوزیترون در نزدیکی یک هسته سنگین نابود می شوند، تعداد کمی از این نابودی ها یک تک فوتون تولید خواهند کرد.
انرژی جنبشی حاصل برابر با انرژی فوتون منهای است که برای تولید دو جرم سکون مورد نیاز است.
تولید زوج، فوتون اولیه را حذف میکند، اما وقتی پوزیترون نابود شود دو فوتون تولید میشود احتمال رخداد تولید زوج، به نام ضریب تولید زوج یا سطح مقطع تولید زوج، تابع پیچیده ای از و Z است.[۶]
وابستگی به E
احتمال تولید جفت k _(atom)، برای انرژیهای کمتراز MeV 1.02 صفر است. k _(atom) در انرژیهای بیش از این حد با افزایش انرژی، زیاد می‌شود و در انرژیهای بیش ‌ازMeV 10 برهمکنش غالب خواهد بود.
وابستگی به Z
این تبدیل انرژی به جرم فقط در حضور میدانهای الکتریکی قوی رخ می دهد و اولین میدانهای قوی، نزدیک هسته اتم ها پیدا می شود. و برای مواد با عدد اتمی بالا شدت آن افزایش پیدا میکند. دراین حالت در نزدیکی هسته اشعه γ ناپدید شده و به جای آن یک جفت الکترون و پادالکترون ظاهر میشود که جرم این جفت طبق رابطه معروف اینشتین یعنی E=m بر حسب انرژی فوتون بدست می آید. احتمال تولید جفت k _(atom) ، برای یک اتم با ^۲Z متناسب است.
شکل ۱‑۳ تولید زوج یون
تابش دهی گاما و تولید ساختارهای شیمیایی جدید
مفهوم پیوند شیمیایی مرتبط با رد و بدل کردن و یا به اشتراک گذاری الکترونهای لایه ظرفیت اتمها در دست یابی به ساختارهایی پایدارتر میباشد، وقتی که پرتوها از طریق برهمکنش های ذکر شده در بخش های قبلی بر این دسته از الکترونها تاثیر بگذارند نتیجه این برهمکنش میتواند تولید رادیکالهای آزاد، یونها و یا مولکولهای برانگیخته باشد که هریک از این نتایج از طریق فرآیندهای شیمیایی گوناگونی میتوانند منجربه تولید ساختارهای جدید در نمونه تابش داده شده بشوند [۶]
پیشرانه ها:
کلیات:
علوم مختلف در جهان امروز با سرعت فزاینده‌ای توسعه پیدا می‌کنند. در چند دهه اخیر، بشر شاهد ارتباط هرچه بیشتر علوم در شاخه‌های مختلف آن بوده است و هرچه این ارتباطات بیشتر شده منجر به پیدایش دانش و تکنولوژی نوینی گردیده است.
شناسایی تحولات تکنولوژیک در عرصه کسب و کارها به ویژه صنایع نظامی از اهمیت ویژه ای برخوردار میباشد. امروزه برای صنایع نظامی هرکشور بخصوص کشورهایی که در موقعیت استراتژیک خاص قرار دارند و هر از چندگاهی بخاطر موقعیت ژئوپلوتیک تهدیدات منطقه ای و فرامنطقه ای را متوجه خود می بینند، شناخت مشخصه ها و ویژگی های محصولات نظامی در مرز تکنولوژی ضروری مینماید.
یک انفجار شیمیایی نتیجه یک واکنش شیمیایی یا تغییر حالتی است که در یک فاصله زمانی فوق العاده کوتاه رخ میدهد و با تولید مقدار زیادی گرما و معمولا مقدار زیادی گاز همراه است. انفجارهای شیمیایی بوسیله ترکیباتی که حاوی مواد انفجاری و به هم فشرده اند اما لزوما نیاز به محبوس شدن ندارند حاصل میشود. در طی یک واکنش شیمیایی یک انتقال گرمازایی فوق العاده سریع همراه با تشکیل گازها و بخارهای خیلی گرم انجام میشوند. به خاطر بی نهایت سریع بودن واکنش (یک صدم ثانیه)گازها بلافاصله منبسط نمیشوند بلکه برای کسری از ثانیه درون ظرف خود باقی می مانند و آن حجمی را که در ابتدا اشغال کردند پر میکنند بنابراین به علت فضای فوق العاده کوچک دمای انفجار بسیار بالا (چندین هزار درجه) فشار زیادی (چند صد اتمسفر) حاصل میشود. این فشار به قدری زیاد است که قادر است یک موج انفجار تولید کند و دیواره ظرف را بشکند و باعث خسارت به اشیاء اطراف شود. اکثر موادی که در گروه مواد منفجره شیمیایی قرار میگیرند معمولا حاوی اکسیژن و نیتروژن و عناصر قابل اکسید شدن از قبیل کربن و هیدروژن هستند. در این مواد معمولا اکسیژن به نیتروژن متصل است مانند گروه های NO₂ و NO و NO₃ مواردی نظیر آزیدها مانند سرب آزید (PbN₆) و ترکیبات نیتروژنی مانند تترایدیدنیتروژن (NI₄) و آزوایمید (NH₃NI₃) که حاوی اکسیژن نیستند از این قاعده مستثنی هستند. با وقوع یک واکنش شیمیایی مولکولهای نیتروژن و اکسیژن از هم جدا میشوند همانطورکه در واکنش زیر نشان داده میشود.

(۱‑۱۶)

درطی واکنش مقادیر زیادی انرژی آزاد میشود که معمولا با خروج گازهای گرم همراه است. گرمای آزاد شده در طی واکنش (گرمای واکنش) برابر اختلاف میان گرمای مورد نیاز برای شکستن مولکولهای ماده منفجره به عناصر آن و گرمای آزاد شده از ترکیب مجدد این عناصر برای تشکیل N₂، H₂O،CO₂ و غیره هستند.
انرژی بدست آمده از یک انفجار اتمی یا هسته ای یک میلیون تا یک بیلیون برابر انرژی بدست آمده از یک واکنش شیمیایی است. موجهای شوک حاصل از یک انفجار اتمی مشابه امواج تولید شده توسط یک واکنش شیمیایی است و اما دوام بیشتری خواهند داشت و دارای فشار بالاتر در امواج ضربانی مثبت و فشار کمتر در امواج ضربانی منفی اند. جریان شدید نوترونهای بدست آمده از یک انفجار اتمی برای هر فرد نزدیک به انفجار مهلک است در حالیکه افرادی که قدری از محل انفجار فاصله دارند در اثر تشعشع پرتو گاما صدمه خواهند دید . انفجارهای اتمی همچنین تشعشعات ماورای بنفش و مادون قرمز شدیدی منتشر میکنند . یک انفجار فیزیکی وقتی بوجود می آید که یک ماده در حالیکه فشرده شده دستخوش یک تبدیل فیزیکی آنی شود، در همان زمان انرژی پتانسیل سریعا به انرژی جنبشی تبدیل شده و دمای آن فورا بالا رفته و منجر به تولید یک موج شوک در محیط اطراف آن می شود.
پیشرانه^[۱۵] : اسم فاعل Propulsion، مواد پرانرژی (شامل سوخت و اکسید کننده) هستند که برای سوختن یکنواخت و بدون خطر، جهت تامین انرژی پیشرانش طراحی می‌شوند.
پیشرانش^[۱۶] : رانشی که در اثر خروج گاز تولید شده درمحفظه احتراق از نازل و انبساط آن در سطح بیرونی نازل پدید می‌آید.
یکی از مهمترین پارامترهای یک پیشرانه، میزان گرمای انفجار و پایداری آن است. گرمای انفجار پیشرانه می تواند ناشی از میزان گرمای انفجار در اجزای سازنده یک پیشرانه باشد، به نحوی که اگر اجزای سازنده پیشرانه دارای گرمای انفجار بالایی باشد، در نهایت پیشرانه از کارایی بالاتری برخوردار خواهد بود. پایدارکننده ها ترکیباتی هستند که به مقدار کم در کنار ترکیبات سوختی یا سایر مخلوط ها به کار رفته و باعث پایدار شدن آن ها می گردند. پایداری یک ماده شیمیایی را می توان به عنوان توانایی آن ماده جهت جلوگیری از تغییرات مضر در طی یک مدت نگهداری طولانی تلقی کرد. وجود ناخالصی ها،آب و گرما از عوامل موثر در تجزیه نیتروسلولز (NC) و نیتروگلیسیرین (NG) میباشد.[۷]
تجزیه نیترات استرها باعث تغییر در خواص مکانیکی، حرارتی، شیمیایی و فیزیکی پیشرانه شده و موجب کاهش کارایی پیشرانه می شود. تجزیه گرمایی نیتروسلولز و نیتروگلیسیرین با شکستن پیوند و آزاد شدن اکسید نیتروژن شروع می شود. برای جلوگیری از تجزیه نیترات استرها بایستی کاری کرد که در همان مراحل اولیه آزاد شدن NO₂ آن را مهار نمود تا از شروع واکنش های زنجیره ای تجزیه ای جلوگیری گردد. حضور پایدار کننده ها جهت رسیدن به همین هدف می باشد.[۸,۹]
زمانیکه گاز NO₂ از پیشرانه متصاعد می شود دو واکنش رقابتی زیر می تواند انجام پذیرد:
الف- واکنش NO₂ با NC و NG و تجزیه آنها (اثر اتوکاتالیستی)
ب- واکنش NO₂ با پایدار کننده
پایدار کننده ها نمی توانند مانع تجزیه شوند اما مانع از واکنش های کاتالیستی محصولات تجزیه ای از قبیل NO₂ ، NO، HNO₂ و HNO₃ می شوند. ثابت سرعت واکنش پایدار کننده با NO₂ خیلی بیشتر از ثابت سرعت واکنش NC و NG با NO₂ می باشد. لذا تا زمانیکه پایدار کننده موثر در داخل پیشرانه وجود دارد واکنش های اتوکاتالیستی انجام نمی پذیرد به عنوان مثال ثابت سرعت واکنش NG با NO₂ حدود^{۱۰ –}۱۰×۱۲است. این ثابت برای سنترالیت^۶-۱۰×۶ بوده که در حدود ۵۰۰۰ مرتبه سریعتر از واکنش NO₂ با پایدار کننده می باشد.[۱۰]
خصوصیات پیشرانه جامد
کاربرد مهم پیشرانه های جامد، به حرکت درآوردن یک پرتابه با سرعت بالا از یک تفنگ یا وسیله ای مشابه، تأمین توان و رانش یک راکت و تولید گاز برای بکار انداختن تجهیزات مکانیکی است. انواع بسیار متنوعی از پیشرانه های جامد برای پاسخگویی به این کاربردها نیاز میباشد. پیشرانه جامد ابتدایی باروت سیاه بود که برای مدت کوتاهی به عنوان خرج اسلحه مورد استفاده قرارگرفت.
با بهره گرفتن از خصوصیات فیزیکی دانه های پیشرانه، میتوان آنها را به حالتی خاص در کنار یکدیگر قرار داد و با یکدیگر ترکیب نمود؛ به گونه ایی که فرایند احتراق آنها متناسب باشد با انتظاراتی که از مجموعه وجود دارد. نرخ سوزش با توجه به شرایط خاصی که مدنظر میباشد، انتخاب میگردد. ضریب پخش حرارتی به داخل پیشرانه، عامل مهمی در کنترل نرخ پسروی میباشد. در شرایط عادیِ احتراق سوخت، فرایند احتراق در یک شرایط کنترل شده ایجاد میگردد. این امکان وجود دارد تا در شرایط خاصی فرایند احتراق شتاب پیدا کند که در این شرایط یک موج فشار ایجاد میگردد که آن به صورت یک موج شوک انتقال پیدا می نماید که در نهایت منجر به ایجاد یک انفجار ناگهانی میگردد. به فرایند تبدیل احتراق ناگهانی به انفجار ناگهانی ^[۱۷]DDT گفته میشود. این امر برای یک پیشرانه که در آن آزاد شدن انرژی به صورت کنترل شده مورد نظر و مطلوب می باشد، نامطلوب خواهد بود.
علی رغم تفاوتی که پیشرانه های جامد و مواد منفجره در آزاد نمودن انرژی خود تحت شرایط نرمال کاری دارند، هر دوی آنها باهم به لحاظ شیمیایی پیوستگی نزدیکی دارند. هر دوی آنها حاوی سوخت و اکسیدکننده از پیش مخلوط شده میباشند. تفاوت آنها بیشتر به لحاظ نیروی محرکه جنبشی است تا ترمودینامیکی در حقیقت ترکیبات بسیاری هستند که میتوانند به عنوان یک پیشران یا ماده منفجره بکار برده شوند، که این امر تنها به حالت شروع آنها بستگی دارد. علاوه بر پرکلرات آمونیوم و آلومینیوم اجزای ترکیبی بسیاری هستند که در هر دو بکار میروند؛ مانند سیکلومتیلن تری نیترامین RDX، سیکلومتیلن تترانیترامین HMX، نیتروگوانیدین و نیترات آمونیوم. پیشرانه های جامد تقریباً همیشه به صورت مخلوط میباشند، در حالی که مواد منفجره، بسته به کاربردشان، میتوانند طیف گستردهای از ترکیبات منفرد )غیرمخلوط ( مانند HMX یا RDXباشند. با وجود اینکه قابلیت انفجارناگهانی و سریع یک ویژگی مهم و اساسی در مواد منفجره است، اما همین ویژگی برای پیشرانه ها نامطلوب میباشد. لازم بذکراست که مقیاس و نسبتی که اکسنده و سوخت با یکدیگر ترکیب میشوند، اثر عمیقی بر خاصیت پیشران میگذارد. در ترکیباتی مانند HMX و نیتروگلیسیرین، سوخت و اکسنده در ساختار مولکولیشان از پیش مخلوط میباشند )در مقیاس آنگستروم(. این مواد یک موج انفجار ناگهانیِ پایدار را ایجاد می نمایند که سرعت آن در حدود ۱۰ کیلومتر بر ثانیه و قطر بحرانی آن کمتر از یک سانتی مترمیباشد. در مقابل در پیشرانه های کامپوزیت( اغلب از پرکلرات آمونیوم و بایندرهای پلیمری ساخته میشوند( اکسنده و سوخت درمولکولهای مجزا قرار گرفته اند و اختلاط آنها در مقیاس میکرومتر میباشد. این ترکیبات دارای قطر بحرانی در حدود ۵ فوت هستند. لازم بذکر است که فشار شوک مورد نیاز برای آغاز یک انفجار ناگهانی، نسبت به پیشرانه های کامپوزیتی بسیار بیشتر می باشند.
پیشرانه های تفنگ از نیتروسلولز اجزای دیگر تشکیل شده اند پیشرانه هایی که نیتروسلولز جزء ترکیبی اصلی آنها به شمار میرود، سوخت تک پایه نامیده میشوند، در حالی که پیشرانه های دوپایه حاوی نیتروسلولز به صورت پلاستیک همراه با نیتروگلیسیرین میباشند، و پیشرانه های سه پایه با افزودن نیتروگوانیدین به یک ترکیب دو پایه بدست می آیند. از دیفنیل آمین یا اتیل سنترالیت به عنوان پایدارکننده در این پیشرانه ها استفاده میشود. دی نیتروتولوئن، دی بوتیل فتالات، اتیلن دی متاکریلات و متیل سنترالیت به عنوان بازدارنده و برای جلوگیری از نرخ سوزش اولیه دانه های پیشرانه به آن افزوده می شوند. دیگر افزودنیها به عنوان روان کننده ها، بازدارنده های خوردگی، اصلاح کننده های سرعت سوزش و عواملی برای بهبود ویژگی های پروسه آماده سازی مخلوط های پیشرانه و برای تسریع فرایند تبدیل آنها به ترکیباتی با وزن مولکولی بالاتر بکار برده میشوند. پیشرانه های تفنگ به گونه ای فرموله شده اند که در آنها بجای نیترو سلولز پرانرژی، از بایندر پلیمری اکریلیکی غیرانرژی زا استفاده شده است. از پیشرانه های دو پایه به عنوان یک بایندر در پیشرانه برخی راکتها استفاده میشود، و این در حالیست که نمونه های پلاستیکی، رزینی یا پلیمری آنها رایجتر میباشد. در بیشتر اوقات از بایندرهای پلیمری پلی اورتان و پلی بوتادی ان ، برای پیشرانه های کامپوزیتی موشکها استفاده میشود. بسیاری از پیشرانه های کامپوزیتی حاوی پرکلرات آمونیوم پودر شده )پودری شکل( به عنوان اکسیدایزر، و ذرات فلز آلومینیوم با اندازه ریز به عنوان سوخت می باشند. این پیشرانه ها دارای ساختاری ناهمگن هستند که در آن ذرات اکسیدایزر توسط نواحی غنی از سوخت احاطه شده اند هنگامی که به یک پیشرانه دو پایه، پرکلرات آمونیوم و فلزآلومینیوم اضافه گردد، به آن پیشرانه کامپوزیتی دو پایه اصلاح شده گفته میشود. در پیشرانه های راکت و تفنگ، استحکام مکانیکی بسیار مهم میباشد. در مورد تفنگها، چنانچه در دانه های پیشرانه در هنگام احتراق جدایش رخ دهد، نرخ سوزش میتواند به شکل خطرناکی شتاب بگیرد که به نوبه خود موجب افزایش بیش از حد فشار و احتمالاً انفجار و ترکیدن لوله تفنگ میگردد. ترکها و یا عیوب ریز در دانه های یک راکت موتور میتواند معمولاً به نتایج خطرناک و فاجعه آمیزی منجر گردد.
پیشرانه های مورد استفاده در دستگاه های ژنراتورهای گازی به دو دسته تقسیم میشوند، آنهایی که دارای زمان سوزش کوتاه هستندو آنهایی که دارای زمان سوزش زیاد )طولانی مدت( هستند. زمان های سوزش از کسری از ثانیه تا ۲۰ دقیقه متغیرند. از وسایلی که به شکل کارتریج هستند، میتوان به وسیله هایی که با گاز فشنگ کار میکند و یا تجهیزات فعال شونده با پیشرانه اشاره کرد. انواع دیگری نیز موجود است که در صنعت هواپیمایی و صنعت راکت بکار میروند. از باروت سیاه در زمانی که نیروی محرکه کمی مورد نیاز میباشد، میتوان استفاده کرد و فرمولاسیونهای مربوط به سوخت کامپوزیتی پرکلرات آمونیوم برای کاربردهایی که به نیروی تولیدی بیشتری نیاز است، قابل استفاده اند. چنانچه به زمان سوزش بیشتری نیاز باشد، از نیترات آمونیوم به عنوان اکسیدایزر استفاده میگردد.
در واکنشهای انفجاری سرعت واکنش خیلی سریع است و به دما و فشار واکنش و غلظت مواد واکنش دهنده بستگی دارد.
در حین یک واکنش انفجاری ابتدا انرژی از طریق آغازگر برای بالا رفتن دمای ماده منفجره تامین میشود تا جایی که اشتعال همراه با تشکیل نقاط گرم رخ دهد. اگر انرژی تولید شده توسط نقاط گرم کمتر از انرژی فعالسازی باشد واکنشی رخ نخواهد داد. از سوی دیگر اگر انرژی تولید شده توسط نقاط گرم بیشتر از انرژی فعالسازی باشد واکنش همراه با تشکیل محصولات انفجار پیش میرود و انرژی آزاد میکند. بنابراین انرژی فعالسازی بیانگر مقدار انرژی مورد نیاز است که یک ماده شروع کننده (یعنی یک ماده منفجره در دمای محیط) می گیرد تا به یک حالت برانگیخته با انرژی بالاتر دست یابد. در این حالت برانگیخته یک واکنش به منظور تشکیل محصولات به همراه آزاد شدن مقدار قابل ملاحظه ای انرژی که بیشتر از انرژی فعالسازی است رخ میدهند.
مقادیر انرژی فعالسازی میتواند برای اندازه گیری دمایی که تجزیه ماده منفجره شروع میشود مورد استفاده قرار گیرند. هرچه انرژی فعالسازی زیادتر باشد تجزیه ماده منفجره مشکلتر خواهد بود. ثابت سرعت واکنش را میتوان با بهره گرفتن از رابطه دما – سرعت معادله آرنیوس بیان کرد. با افزایش دما سرعت واکنش بطور نمایی افزایش میابد. با بالا رفتن دما تعداد مولکولهایی که انرژی فعالسازی مورد نیاز را بدست می آورند بطور نمایی زیاد میشود. در رابطه آرنیوس A ضریب فراوانی یا ضریب پیش نمایی است و از تعداد برخوردهای بین مولکولهای در واحد حجم در ثانیه تعیین میشود. عبارت کسری از مولکولهای برخورد کرده است که منجر به واکنش میشود.
بنابراین اگر E=0 (یعنی انرژی فعالسازی صفر) باشد و در نتیجه تمامی برخوردها منجر به واکنش میشود. برعکس اگر (یعنی انرژی فعالسازی بالا) باشداکثریت مولکولهای برخورد کرده واکنش نمیدهند.
انرژی فعالسازی به عنوان انرژی اولیه که باید وارد شود تا اجازه رخ دادن مراحل مورد نیاز برای تبدیل مواد اولیه به محصولات را بدهد، تعریف می گردد. به عبارتی هرچه انرژی فعالسازی ترکیبی کمتر باشد آغازش این ماده آسانتر است و در نتیجه سریعتر می تواند موجب بروز واکنش شود.[۱۱]
تعریف واکنش­های حالت جامد
بسیاری از واکنش­ها، اعم از شیمیایی و فیزیکی زمانی رخ می­ دهند که به یک گونه­ جامد گرما داده شود و یا از آن گرما گرفته شود (مثل ذوب و انجماد، تصعید و چگالش، انحلال و تبلور، تبدیلات پلی­مرفیک، تخریب و . . .). به چنین واکنش­هایی، واکنش­های حالت جامد گفته می­ شود.
واکنش­های حالت جامد شکل­های زیادی دارند. ولی آن­هایی که شامل تغییرات در آنتالپی یا وزن هستند بیش از بقیه مطالعه شده ­اند، چرا­ که در این نوع واکنش­ها، می­توان سینتیک را با بهره گرفتن از تکنیک­های تجزیه­ای حرارتی مثل کالریمتری روبشی تفاضلی (^[۱۸]DSC)، آنالیز حرارتی تفاضلی (DTA^[19])، وزن سنجی حرارتی (^[۲۰]TGA)، وزن سنجی حرارتی تفاضلی (DTG^[21]) و … بررسی نمود.
سینتیک حالت جامد تا حدی شبیه به سینتیک فاز همگن (گاز و محلول) است و از اصول ریاضی مشابهی برای این سه فاز استفاده می­ شود. ولی باید توجه داشت که مکانیسم­های حالت جامد تفاوت­های اساسی با مکانیسم­های واکنش­های همگن دارد [۱۲].
در سال­های اخیر تئوری­ها و مدل­های متعددی برای سینتیک حالت جامد پیشنهاد شده و به­کار رفته است. بنابراین یک درک درست از مدل­های موجود و در کنار آن استفاده از نرم افزارهای مناسب، به پیش بینی مدل و سینتیک واکنش و یا حتی به استخراج یک مدل جدید کمک شایانی می­ کند.
سینتیک واکنش­های حالت جامد
به­طورکلی مفاهیم سینتیک شیمیایی براساس مطالعات تجربی انجام شده بر روی واکنش­های همگن فاز گازی به­­وجود آمده­اند. سپس این مفاهیم با انجام تصحیحاتی برای فرایندهای همگن فاز محلول به­کار برده شدند و سرانجام با تغییراتی که بر روی آن­ها انجام شد، برای حالت جامد مورد استفاده قرارگرفتند. بنابراین مفاهیم سینتیک حالت جامد به­ صورت جداگانه و اختصاصی به ­وجود نیامده­اند. ولی به­خاطر برخی شباهت­هایی که با واکنش­های فاز همگن دارند، از تصحیحات انجام شده بر روی مفاهیم سینتیک واکنش­های همگن به­دست آمده­اند. به­عنوان مثال، معادله آرنیوس در ابتدا به­ صورت تجربی به ­وجود آمد و سپس بعد از چند تصحیح نظری بر روی آن، در نظریه ­هایی چون نظریه­ برخورد در گازها و یا نظریه­ حالت گذار به­کار رفت. تصحیحات دیگری هم، معادله­ آرنیوس را برای استفاده در سینتیک حالت جامد به یک معادله­ مناسب و قابل اطمینان تبدیل نمود.[۱۲]
همانطور که شباهت­هایی بین سینتیک حالت جامد با سینتیک فاز همگن وجود دارد، تفاوت­های عمده­ای هم بین آن­ها وجود دارد. مثلاً در سینتیک حالت جامد، پارامترهایی چون اندازه­ ذرات، پیشروی سطح، شکل هندسی و … نقش اساسی دارند و هیچ هم ارزی از این پارامترها در سینتیک فاز همگن وجود ندارد.
قوانین سرعت در سینتیک حالت جامد
واکنش­های حالت جامد متعددی وجود دارد که در این بخش بر روی واکنش­هایی که از شمای کلی زیر پیروی می­ کنند تمرکز می­کنیم: [۱۳]