چکیده
طرح پیش رو، امکان سنجی تبدیل میعانات گازی به محصولات با ارزش افزوده بالاتر و سوخت های مصرفی نظیر بنزین می باشد. با توجه به ذخایر عظیم گازی و نفتی در ایران، اما این کشور از وارد کننده های بزرگ بنزین می باشد. از همین رو اجرای طرح های تولید بنزین جهت قطع وابستگی خارجی به بنزین بسیار ضروری می باشد. در این میان، میعانات گازی که همراه با استخراج گاز طبیعی از مخازن گازی استحصال می گردند، از لحاظ ساختار کربنی عمدتا در محدوده هیدروکربن های بنزین بوده و از همین رو قابلیت بالایی برای تبدیل به بنزین را دارا می باشند. در این طرح نمونه ای از میعانات گازی پارس جنوبی جهت آنالیز ترکیبات آن با روش کروماتوگرافی، به آزمایشگاه فرستاده شد. سپس در محیط شبیه سازی میعانات گازی به بنزین و نفت سفید تبدیل گردید. درصد تبدیل به بنزین بیش از ۷۰ درصد می باشد. نتایج محاسبات اقتصادی انجام شده نشان می دهد، هزینه ی تولید بنزین از میعانات گازی کمتر از یک سوم هزینه ی تولید بنزین از نفت خام می باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

کلمات کلیدی: میعانات گازی، بنزین، نفت سفید، شبیه سازی، ریفرمینگ کاتالیزوری.

فصل اول
مقدمه
نفت، گاز و مشتقات آن ها نه تنها در برآوردن نیازهای انسان در زمینه سوخت، انرژی و الیاف نقشی بنیادی دارد، بلکه پیدایش و تکامل صنایع گوناگون مهمی را موجب شده اند که به پاره‌ای از آنها اشاره می‌شود. همزمان با پالایش نفت خام، کاربرد موتورهای درون سوز جنبه عمومی به خود گرفت و میلیون ها ماشین بنزین سوز به بازار عرضه شد.
اتم های کربن و هیدروژن به طور حیرت آوری می‌توانند ضمن ترکیب شدن با یکدیگر، تعداد فوق العاده زیادی از ترکیبات هیدروکربنی زنجیری و حلقوی آروماتیکی را به وجود آورند، به طوری که تا کنون هیدروکربنی که در ساختار مولکولی آن ۶۰ اتم کربن شرکت داشته باشد، ردیابی شده‌است. از طرفی با افزایش تعداد اتم های کربن بر تعداد ایزومرهای هیدروکربنی نیز افزوده می‌شود. به طور مثال هیدروکربنی که ۳۰ اتم کربن داشته باشد، می‌تواند بیش از چهار میلیارد ترکیب هیدروکربنی ایزومر تشکیل دهد. علاوه بر این، با توجه به اینکه در نفت خام، ترکیبات هیدروکربنی سیر شده نیز فراوان اند، تعداد ترکیب های موجود در آن، فوق‌العاده زیاد و گوناگون است. این گوناگونی با شرکت اتم های دیگر مانند گوگرد، نیتروژن و اکسیژن در زنجیر هیدروکربن ها به مراتب بیشتر می‌شود.
میدان های گازی را می توان به میادین نفتی تشبیه نمود که در آن لایه های نفتی که عمدتا متشکل از هیدروکربورهای C5 به بعد می باشد، درمقایسه با مقادیر گاز قابل استحصال، بسیار کم وجود دارد. با این وجود هنگام بهره برداری از میدان های گازی از هریک از واحدهای تولیدی به مقدار قابل ملاحظه ای مایعات نفتی بدست می آید که در میدان های مختلف متفاوت خواهد بود. بنابراین میعانات گازی^[۱] یکی از محصولات جانبی استخراج گاز از چاه های گاز می باشند. میعانات گازی مایع‌های هیدروکربنی جداشده از گاز طبیعی اند که در پی تغییرات فشار و دما در گاز تولیدی از میدان‌های گازی، پس از انتقال به جداکننده‌های سطحی حاصل می‌شوند.[۱]
شکل ۱- ۱مراحل جداسازی میعانات گازی از گاز حاصله از میادین گازی [۲۵]
این میعانات از ارزش بالایی برخوردارند و اغلب به عنوان خوراک پالایشگاه ها برای تولید محصول اصلی بنزین و محصولات جانبی از قبیل نفت سفید و گازوئیل و غیره مورد استفاده قرار می گیرند.
میعانات گازی بر خلاف بوتان و پروپان نیازمند شرایط ویژه برای مایع ماندن نیستند و به شیوه‌های مختلف قادر به تبدیل به نفت سبک، بنزین، سوخت جت و غیره هستند. در قیاس با پالایشگاه نفت خام، در پالایشگاه میعانات گازی، فرایندهای تبدیلی و پالایشی کمتر است بنابراین هزینه سرمایه گذاری آن کمتر از هزینه سرمایه گذاری پالایشگاه نفت خام است.
این محصول به دلیل داشتن ارزش حرارتی بالا از اهمیت قابل توجه ای برای صادرات برخوردار می باشد. به گونه ای که صادرات آن می تواند هزینه سرمایه گذاری اولیه یک پالایشگاه گازی را در ظرف مدت زمان کوتاهی برگرداند به شرط آنکه مشخصه فنی مطلوب را داشته باشد.[۲۶]
کشور ایران با دارا بودن میادین وسیع گازی و با ذخایر قابل برداشت ۱/۳۳ تریلیون مترمکعب گاز دارای ۱۸% از گاز کل جهان و دومین کشور در ذخایر گازی تا سال ۲۰۱۲ میلادی می باشد. با توجه به حجم بالای مقادیر گازی، انتظار در برداشت میزان بالایی از میعانات گازی نیز وجود خواهد داشت.
بیشترین میزان تولید میعانات گازی ایران از میدان گازی پارس جنوبی^[۲] می باشد. این میدان گازی، بزرگ‌ترین منبع گازی است که بر روی خط مرزی مشترک ایران و قطر در خلیج ‌فارس و در فاصله ۱۰۵ کیلومتری ساحل جنوبی ایران قرار دارد. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که بیش از ۱۴ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی و افزون بر ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی را در خود جای داده است.
بر اساس برآورد موسسه تحقیقات انرژی فکتس،‌ مستقر در هانولولوی آمریکا، ظرفیت تولید میعانات گازی ایران از ۹۵ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۰۱، نزدیک به یک میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۳ خواهد رسید. درحال حاضر ۴۰۰ هزار بشکه در روز (۴۷۷۰۰ مترمکعب) میعانات گازی از پارس جنوبی استحصال می گردد که انتظار می رود تا پایان سال ۲۰۱۳ میلادی این عدد به ۰۰۰_/۲۰۰_/۱ بشکه در روز افزایش یابد. این درحالیست که به علت عدم وجود ظرفیت های پالایشگاهی درحدود ۳۱۰۰۰ بشکه در روز از میعانات گازی در حال حاضر به عنوان خوراک پالایشگاه های کشور مصرف می گردد . باتوجه به حجم عظیم میعانات گازی تولیدی در کشور، بررسی کاربردی برای رسیدن به یک مشخصه فنی مطلوب برای این محصول جهت استفاده بهینه بسیار ضروری است.
درحال حاضر میزان تولید بنزین با توجه به روند فزاینده ی تولید خودرو در کشور در مقایسه با میزان مصرف بسیار کمتر می باشد. اعداد در مقایسه میزان ۴۵ میلیون لیتر تولید روزانه بنزین کشور و میزان مصرف روزانه ۶۵ میلیون لیتر، حاکی از کسری ۲۰ میلیون لیتر روزانه آن می باشند. در نمودار زیر روند مصرف بنزین به خوبی نمایش داده شده است :
شکل۱- ۲ میزان مصرف بنزین کشور در طی سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۰ را به میلیون لیتر در روز نشان می دهد
همچنین نمودار زیر میزان واردات بنزین را نشان می دهد:
شکل ۱-۳ میزان واردات بنزین از سال ۱۳۸۳ تا شش ماهه اول ۱۳۸۹ را نشان می دهد
دولت جهت کنترل مصرف بنزین دست به اقداماتی از قبیل سهمیه بندی بنزین اتومبیل ها و یا گران تر نمودن قیمت عرضه آن در سال ۱۳۸۶ نمود. اجرای از این قبیل طرح ها سبب جلوگیری از رشد فزاینده مصرف بنزین در کشور گردید، به طوریکه طبق برآوردها، انتظارات میزان مصرف بنزین در سال ۱۳۹۱ عددی بالغ بر ۱۰۰ میلیون لیتر در روز می بوده که این عدد به ۶۵ میلیون لیتر مصرف کنونی کاهش یافته است.
شکل ۱-۴ مقایسه شاخص قیمت بنزین و مصرف آن در ایران- سال پایه ۱۳۵۵ است
شکل ۱-۵ میزان سرانه اختصاص یافته به خودروها در کشور از سال ۱۳۵۵
از سویی با وجود کمبود تولید بنزین در کشور، روند فزآینده تولید خودرو همچنان ادامه دارد :
شکل ۱- ۶ تعداد ناوگان خودروهای فعال بنزین سوز کشور از سال ۱۳۵۵
همانطور که از نمودارها و اعداد برمی آید، تقاضای مصرف بنزین در کشور بیش از میزان تولید آن می باشد که نیازمند چاره اندیشی و ارائه راهکارهای مناسب جهت رفع وابستگی خارجی به بنزین می باشد. از همین رو جهت بهبود این رویه نیاز به تولید بیشتر بنزین به خوبی احساس می گردد. لذا جهت خروج از بحران توجه به تولید بنزین از میعانات گازی در قیاس با هزینه های بالای تولید بنزین از نفت خام، توجیح و مزایای اقتصادی بیشماری بهمراه خواهد داشت.
۱-۲- پارس جنوبی
میدان گازی پارس جنوبی، بزرگترین میدان گازی جهان است، که در خلیج همیشه فارس و در آب های سرزمین ایران و قطر واقع شده ‌است. این میدان گازی بین ایران و قطر مشترک بوده و در کشور قطر، میدان گازی گنبد شمالی نام دارد. ایران و قطر از ابتدای برداشت از این میدان مشترک همواره در رقابت برای برتری در بهره‌ برداری از منابع هیدروکربنی این میدان بودند.
میدان گازی پارس جنوبی با مساحت ۳۷۰۰ کیلومتر مربع بالغ بر ۱۴ تریلیون متر مکعب گاز به همراه ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی در لایه های مختلف، یکی از بزرگترین منابع گازی مستقل جهان می باشد و بر روی خط مرزی مشترک ایران و قطر و به فاصله ی ۱۰۵ کیلومتری جنوب غربی بندر عسلویه در آبهای خلیج فارس قرار دارد که ادامه ی میدان گازی گنبد شمالی کشور قطر می باشد. میزان ذخیره در بخش مربوط به ایران بالغ بر ۸% کل ذخایر جهان و حدود۵۰% ذخایر گازی کشور می باشد .
شکل ۱- ۷ نمایی کلی از پارس جنوبی

توسعه ی میدان گازی پارس جنوبی در فاز های مختلف با هدف تامین تقاضای رو به رشد گاز طبیعی مورد نیاز کشور و تزریق آن به میادین نفتی و همچنین صادرات گاز و میعانات گازی در دستور کار شرکت ملی نفت ایران قرار گرفته و بنادر عسلویه و تنبک به ترتیب در ۲۷۰ و ۲۲۰ کیلومتری جنوب شرقی بوشهر نیز برای ایجاد تاسیسات ساحلی و توسعه ی مرحله ی این میدان انتخاب شده اند. به منظور توسعه ی اولین فاز میدان مذکور شرکت مهندسی و توسعه ی نفت در سال ۱۳۷۳ تاسیس شد. پس از تغیرات ساختاری در وزارت نفت، شرکت نفت و گاز پارس به عنوان یکی از شرکت های فرعی شرکت ملی نفت ایران در اواخر سال ۱۳۷۷ تاسیس و از سوی وزیر محترم نفت مسئولیت توسعه ی کلیه فازهای میدان گازی پارس جنوبی و همچنین میدان گازی پارس شمالی به این شرکت واگذار گردید.
شایان ذکر است با پیش بینی های به عمل آمده و در نظر گرفتن قیمت ها صرفا قسمتی از تولیدات فازها برای باز پرداخت منظور شده (تا زمان مستهلک شدن بدهی) و مابقی جز عایدات کشور محسوب می گردد. بدیهی است چشم اندازی که برای حجم تولید و تنوع محصولات به دست آمده از میدان پیش رو داریم نشانه های روشنی از افزایش درآمد از طریق صادرات مشتقات گازی و محصولات پتروشیمی حاصل از آن دارد که بدین ترتیب درآمدهای کشور از طرق مختلف افزایش خواهد یافت.
روند تولید و باز پرداخت انجام شده نوید بخش ثمرات اقتصادی افزون بر پیش بینی های اولیه بوده و به گونه ای که از محل صادرات میعانات گازی تا کنون هزینه های سرمایه گذاری عاید گردیده است.
اصولا در میادین مشترک تسریع در بهره برداری افزایش درامد و تاخیر در آن موجب عدم النفع تولید می گردد. قابل توجه است که قطر بهره برداری را از سال ۱۹۹۲ آغاز کرده است اما کشور عزیزمان ایران به دلایل مختلفی از جمله نداشتن سرمایه ی داخلی و تحریم همه جانبه از بیرون از مرز، در برداشت از این منبع عظیم ۵ سال عقب نگه داشته شد.
در پاییز سال ۱۳۹۱ ایران در حال برداشت روزانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب از ذخایر این میدان بوده، که ۷۰ میلیون مترمکعب کمتر از شریک خود، در این میدان برداشت می‌کند. مساحت این میدان ۹۷۰۰ کیلومتر مربع است که ۳۷۰۰ کیلومتر مربع آن در آبهای سرزمینی ایران و ۶۰۰۰ کیلومتر مربع آن در آبهای سرزمینی قطر قرار دارد.
۱-۳- ترکیبات میعانات گازی
میعانات گازی به جریان هیدروکربنی مایع گفته می شود که در ذخایر گاز طبیعی وجود دارد و به صورت رسوب و ته ‌نشین در گاز استخراجی یافت می شود و عمدتاً از پنتان و هیدروکربن های سنگین تر (+C5) تشکیل شده و دارای گوگرد پایین می باشد و معمولا عاری از انواع فلزات است و تقریبا نیمی از آن را نفتا تشکیل می‌دهد.
ترکیب میعانات گازی از هر میدان گازی به میدان گازی دیگر متفاوت است، اما به صورت کلی ترکیبات آن شامل اجزای زیر خواهد بود. عموما میعانات گازی دارای وزن مخصوص^[۳] ۵/۰ تا ۸/۰ بوده و اغلب دارای ترکیبات ذیل می باشند:

• • مقادیر کمی از ترکیبات گوگردی و مرکاپتان ها

1. 1. سولفید هیدروژن^[۴]

1. 1. تیول ها یا همان مرکاپتان ها^[۵]

• • دی اکسید کربن

• • زنجیره آلکان های خطی شامل ۲ تا ۱۲ کربن^[۶]

1. 1. مقادیر بالایی ( قریب به ۷۰%) از نفتای سبک و سنگین و هیدروکربورهای گروه نفت سفید و گروه گازوئیل

1. مقادیر بسیار کمی از هیدروکربورهای C1 تا C5

β_ α_-α_ و β_ α_-α_ و β_ α_-α_
بنابراین، ضرایب β_ تا β_ اختلاف بین ضریب پایداری اجزای اقلام تعهدی با ضریب پایداری جریان نقدی را نشان می دهند و چنانچه منفی باشند، فرضیات دوم تا چهارم پذیرفته می شوند(بوبکری،۲۰۱۲).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۹) تابع آماره (ملاک آزمون کننده)
پژوهشگر در بخش تابع آماره به بررسی و ارائه معیارهای آمار توصیفی و آمار استنباطی پرداخته است. آمار توصیفی شامل معیارهای پراکندگی و مرکزی است ودربخش آمار استنباطی، آزمون های همبستگی و رگرسیون، مدنظر قرار گرفته است. همچنین، آزمون های موردنظر برای اطمینان از اعتبار مدل های رگرسیونی، در این بخش ارائه شده است. کلیه توابع از طریق نرم افزار آماری Eviews 6 و در سطح اطمینان ۹۵ درصد، برآورد شده اند.
۳-۹-۱) تحلیل توصیفی داده ها
شاخص های مرکزی و پراکندگی برای متغیرهای پژوهش به منظور تحلیل توصیفی متغیرها قبل از آزمون فرضیات تعیین می شوند. میانگین به عنوان مهم ترین شاخص مرکزی به همراه انحراف معیار به عنوان مهم ترین شاخص های پراکندگی محاسبه خواهد شد ، انحراف معیار نیز پراکندگی داده ها را نشان می دهد . این اقدام به منظور ارائه دیدگاهی کلی نسبت به جامعه آماری و شناخت بیشتر آن صورت می گیرد.
۳-۹-۲) مزایای استفاده از داده‌های تابلویی
داده‌های مقطعی صرف، ناهمسانی فردی را لحاظ نمی‌کنند. لذا ممکن است که تخمین‌های تورش‌داری به دست دهند، در حالی که در روش پانل دیتا، می‌توان با لحاظ کردن متغیرهای ویژه فردی این همسانی‌ها را لحاظ نمود ولی داده‌های پانل دارای اطلاعات بیش تر، تغییر پذیری بیش تر، هم‌خطی کم تر، درجه آزادی بالاتروکارآیی بالاتر نسبت به سری زمانی و داده‌های مقطعی می‌باشند.به خصوص این که یکی از روش‌های کاهش هم‌خطی، ترکیب داده‌های مقطعی و زمانی به صورت پانل می‌باشد. در محاسبه داده‌ها منهای تعداد پارامترها تقسیم می‌شود. به طور کلی، چارچوب اولیه الگو داده های تابلویی در معادله زیر ارائه شده است : (گجراتی،۱۳۸۳)

به طوری که n , …. ,2 ,1 = i و T , … , 2 ,1 = t است که n تعداد کشورها ( مشاهدات مقطعی) و T بیانگر تعداد مشاهدات سری های زمانی است . متغیر غیر قابل مشاهده ای است که از آن به عنوان جزء غیر قابل مشاهده و یا ناهمگونی غیر قابل مشاهده یاد می شود و تغییر ناپذیری زمانی دارد و نشانگر تفاوت ها در ویژگی خاص فردی، بنگاه، کشور یا … می باشد بر جزء اخلال دلالت دارد و فرض می شود به طور نرمال با میانگین صفر و واریانس ثابت برای همه مشاهده ها توزیع شده است که با یکدیگر همبستگی ندارند (گجراتی،۱۳۸۳).
روش رگرسیون مبتنی بر داده های تابلویی شامل تخمین های اثرات ثابت^[۸۵] (FE) و تخمین های اثرات تصادفی^[۸۶] (RE) است. در تخمین های (FE)، بعد زمان در نظر گرفته نمی شود و تنها اثرهایی که مختص هر یک از مقطع هاست، به عنوان اثرهای انفرادی منظور می شود. در تخمین های اثرات تصادفی، فرض می شود که عرض از مبدأ ( ) دارای توزیع مشترکی با میانگین و واریانس می باشد؛ به عبارت دیگرفرض می شود که عرض از مبدأ جزء اخلالی شبیه است که با متغیر های توضیحی الگو همبسته اند. در این روش عامل زمان منظورمی شود و اثرهای انفرادی واحدها در طول زمان به طور جداگانه به عنوان متغیرهای توضیحی وارد الگو می شوند(گجراتی،۱۳۸۳).
اختلاف بین مقطع ها ( کشورها، بنگاه ها و خانوارها) در نشان داده می شود که در طول زمان ثابت فرض می شود. به طور کلی، در صورتی که برای تمام کشورها، ثابت در نظر گرفته شود، روش OLS برآوردهای کارا و سازگاری از ارائه خواهد داد. زیرا فقط داده ها روی هم انباشته شده اند و تفاوت میان آن ها نادیده انگاشته شده که اصطلاحاً به آن داده های تلفیقی گویند. داده های تلفیقی درواقع ترکیب کردن مشاهده ها روی داده های مقطعی در طول چندین دوره زمانی است. در این روش تمامی ضرایب ثابت بوده و فرض می شود که جمله اخلال قادر است تفاوت های میان واحدهای مقطعی و زمان را توضیح دهد. دراین حالت الگو به روش حداقل مربعات معمولی (OLS)^[87] قابل برآورد است (بالتاجی، ۲۰۰۵). اما در صورتی که در بین مشاهده ها، ناهمگنی یا تفاوت های فردی وجود داشته باشد، از روش داده های تابلویی استفاده می شود که خود شامل روش اثرات ثابت (FE) و اثرات تصادفی (RE) است .
۳-۹-۳) آزمونF لیمر(آماره فیشر)
در ابتدا باید دید که اصلاً ناهمگنی یا تفاوت های فردی وجود دارد یا خیر. که در صورت اول از روش داده های تابلویی استفاده می نماییم ودر غیر این صورت از روش حداقل مربعات معمولی تخمین مورد نظر را انجام خواهیم داد زیرا فقط داده ها روی هم انباشته شده اند و تفاوت میان آنها نادیده انگاشته شده است.
بدین منظور به آزمون معنی دار بودن اثرات فردی می پردازیم (گجراتی،۱۳۸۳).

که در آن:
RRSS: مجموع مجذورات پسماندهای مفید، K :تعداد متغیر های توضیحی، URSS: مجموع مجذورات پسماند های غیرمفید، N: تعداد مقطع ها
در آزمون F، فرضیهH₀ : یکسان بودن عرض از مبدأ ها (داد های تلفیقی) در مقابل فرضیه مخالف H₁: ناهمسانی عرض از مبدأها (روش داده های تابلویی) قرار می گیرد. لذا می توان نوشت:

H₁: حداقل یکی از عرض از مبدأها با بقیه متفاوت است
اگرF محاسبه شده (F^* ) از F جدول با درجه آزادی های (N-1) و (NT-N-K) بزرگ تر باشد، فرضیه H₀ رد شده واستفاده از روش داده های تابلویی بهتر است. در غیر این صورت از روش داده های تلفیقی استفاده می شود و اگر F محاسبه شده از F مربوطه در جدول کوچک ترباشد آنگاه فرضیه H₀ را نمی توان رد کرد بنابر این می توان نتیجه گرفت که ناهمگنی یا اثرات فردی وجود ندارد و بایستی مدل را از طریق OLS برآورد نمود.
۳-۹-۴) آزمون تعیین اثرات ثابت یا تصادفی(آزمون هاسمن)
برای تخمین الگو به شیوه داده های تابلویی دو روش وجود دارد که عبارتند از روش اثرات ثابت و اثرات تصادفی تعیین این که در مورد یک نمونه از داده ها کدام یک، از این دو روش باید مورد استفاده قرار بگیرد از طریق آزمون های خاصی انجام می گیرد .یکی از رایج ترین این آزمون ها، آزمون هاسمن است که آماره آن (H) دارای توزیع با درجه آزادی K (تعداد متغیرهای توضیحی) است و به صورت زیر تعریف می شود:

به طور ی که معرف تخمین زننده های روش اثرات ثابت و نشان دهنده تخمین زننده های روش اثرات تصادفی است و لذا در آزمون هاسمن، فرضیه های H₀ و H₁ به صورت زیر تعریف می شوند:

(روش اثرات تصادفی)
( روش اثرات ثابت)

تحریم سلطه سیاسی
تحریم های اجتماعی
محدودیت های فرهنگی
عدالت
احسان
کرامت
باور به کرامت انسانی مخاطب
احترام متقابل
تسامح در پذیرش اسلام
داوری براساس شریعت مخاطب
محدودیت های فرهنگی
شیعه
اهل سنت
اهل کتاب
کفار و مشرکین
احترام به مقدسات
احترام به آزادی
حسن معاشرت
نمودار اصول حاکم بر ارتباطات میان فرهنگی
اما مخاطبان طیف وسیعی را شامل می‌شوند و نمی‌توان همه آنها را به یک چشم نگاه کرد. رویکرد بنیادین در روابط درون‌فرهنگی مسلمانان مبتنی بر اصل اخوت می‌باشد. اما «هرگز یک فرد مسلمان، که به خدای یگانه و روز رستاخیز، به حکومت عدل و داد ولزوم پیروی از ملکات فاضله و سجایای انسانی ایمان دارد، با یک فرد ملحد که به خدا و روز بازپسین اعتقاد ندارد و مسائل اخلاقی را بازیچه گرفته و آنها را افسانه می‌پندارد، نمی‌تواند برادر باشد.»^[۱۲۰۳] به‌همین ترتیب، مخاطبانی که به توحید باور دارند و خدا را پرستش می‌کنند با افراد ملحد و مشرکین متفاوت‌اند و همین تفاوت‌ها در سطح تعاملات میان‌فرهنگی تاثیر می‌گذارد. به‌عنوان مثال چنانچه از نظر فقهی حکم به طهارت اهل کتاب داده شود، به‌طور قطع پیامدهایی را برای شیوه تعاملات مومنان با آنها خواهد داشت که از جمله آن‌ها حلیت استفاده از طعاماهل کتاب^[۱۲۰۴] و نیز ازدواج^[۱۲۰۵] با زنان مومن آنهاست.^[۱۲۰۶] علامه طباطبائی در اشاره به فلسفه چنین حکمی، تفاوت اهل کتاب با سایر غیرمسلمانان را دلیل حلیت بیان می‌کنند. «و حرمت ازدواج بین مردان شما و زنان اهل کتاب را برداشتیم، و براى این برداشتیم که آنها قبل از شما صاحب کتاب بودند، و قهرا نسبت به سایر طوایفى که مسلمان نیستند به مسلمانان نزدیک ترند؛ زیرا به توحید و رسالت اعتقاد دارند، بر خلاف مشرکین و بت‌پرستان که منکر نبوتند.»^[۱۲۰۷] از ظاهر این آیه شریفه چنین بر مى‏آید که غرض از این تشریع، امکان بهره‏مندى مسلمانان از غذاهاى اهل کتاب و تسهیل ‏امر بر مسلمانان به‌سبب رفت و آمد و معاشرت با یهودیان و مسیحیان، و نیز ممتاز دانستن پیروان ادیان آسمانى، در مقابل مشرکان و بت‏پرستان است.^[۱۲۰۸]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از همین منظر طبقه‌بندی مخاطبان به‌عنوان اصلی مهم در ارتباطات میان‌فرهنگی جایگاه خود را پیدا می‌کند.
مومن
امر به معروف
امر به معروف
دعوت به مشترکات
دعوت به مشترکات
دعوت به فطرت
مصداق عمل فطری
توحید و آثار آن
مسلم
مومن
اهل کتاب
کافر/مشرک
رویکردهای متخذ متناسب با مخاطب
تعاملات یک شیعه با شیعه دیگر چنانچه در قلمرو ارتباطات میان‌فرهنگی قرار گیرد، همواره بر محور امر به معروف و نهی از منکر شکل می‌گیرد. چنانچه تفاوت نگرش در میان شیعیان و اهل تسنن آنچنان زیاد باشد که تفاهم میان آنان را دشوار سازد، ممکن است تعاملات میان آنان را به ارتباطات میان‌فرهنگی تبدیل کند و در این‌صورت دعوت به مشترکات تقدم رتبی بر امر به معروف و نهی از منکر خواهد بود. اما ارتباط میان‌فرهنگی با اهل کتاب و کفار و مشرکین تفاوت بارزی با دو شکل پیشین دارد. چنانچه مخاطب غیر مسلمان باشد، به‌دلیل وجود برخی مشترکات، ابتدا دعوت به مشترکات صورت می‌گیرد. مهم‌ترین امر مشترک بین مسلمانان و اهل کتاب، باور به توحید است. التزام به توحیدباوری و ریشه مشترک ادیان، به‌طور طبیعی آنان را به سوی پذیرش ادیان دیگر به‌ خصوص دین اسلام سوق خواهد داد. اما تعامل یک مسلمان با مخاطبی که هیچ امر مشترکی، جز انسانیت، در میان نیست، از مسیر توجه به فطرت آغاز می‌گردد. ارجاع به فطرت و الزامات آن مسیر درستی را در اختیار فرد قرار می‌دهد. بدین ترتیب اصل طبقه‌بندی مخاطب به یک اصل جدی در ارتباطات میان‌فرهنگی از نگاه اسلامی تبدیل می‌شود.
نکته حائز اهمیت این است که همه اصول راهبردی از وزن و جایگاه برابر برخوردار نیستند به‌‌عنوان مثال اصل طبقه‌بندی‌های مختلف غیرمسلمانان در مقایسه با اصولی مانند دعوت و حفظ عزت و سیادت اسلامی وزن کمتری دارد امّا چنان نیست که بتوان آن را نادیده گرفت. رابطه و پیوند اصول با یکدیگر، رابطه طولی نیست. هر کدام از اصول راهبردی از جهتی اهمیت پیدا می‌کنند. اگرچه بنظر می‌رسد اصل دعوت حاکم بر سایر اصول باشد ولی نمی‌توان (به‌‌عنوان مثال) اصل حفظ عزت و سیادت اسلامی را به نفع اصل دعوت نقض کرد. همانطور که بدون رعایت اصول انسانی و اخلاقی دعوت میسر نمی‌گردد. اصل همزیستی در قالب احترام متقابل بر مبنای کرامت ذاتی انسان تا جایی رعایت می‌شود که حریم‌ها حفظ شده و مقدسات مورد اهانت قرار نگیرند. در غیر این‌صورت اصل همزیستی به نفع اصل حفظ عزت و سیادت و اصل تبری کنار خواهد رفت. بنابراین، تعارضات بدوی میان برخی اصول و تاکتیک‌ها به نفع اصل مهم‌تر، قابل رفع خواهد بود. از همین روست که در اسلام اصل مهمی تحت عنوان هجرت وجود دارد. یعنی چنانجه همزیستی و سکونت در یک محیط غیر اسلامی پیامدهای منفی برای دینداری یک مسلمان داشته باشد، اهمیت همزیستی به نفع اصل هجرت کنار گذاشته می‌شود. قرآن در بیش از ۱۴ آیه^[۱۲۰۹] به زبان‌های مختلف دستور به هجرت داده است. گاهی با زبان ملامت، می‌گوید «مگر سرزمین خدا گسترده نبود، چرا دست به هجرت نزدید؟»^[۱۲۱۰] گاهی پاداش عظیم آن را گوشزد می کند و می‌فرماید: «الَّذِینَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَهً عِندَ اللّهِ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ»^[۱۲۱۱] آنان که ایمان آوردند و هجرت کردند و با اموال و جانهای خود در راه خدا جهاد کردند درجه بزرگتری نزد خدا دارند و آنها رستگارند». پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «مَنْ فَرَّ بِدینِهِ مِنْ اَرْضٍ اِلیَ اَرْضٍ وَاِنْ کانَ شِبْرا مِنَ الاَرْضِ اِسْتَوْجَبَ الْجَنَّهَ».^[۱۲۱۲] کسی که برای حفظ دین و آئین خود از سرزمینی به سرزمین دیگر هجرت کند، استحقاق بهشت می‌یابد». شهید مطهری فلسفه هجرت را نجات ایمان می‌داند: «هجرت یعنی دوری گزیدن از خانمان، و از زندگی و از همه چیز دست شستن برای نجات ایمان. پس معنایش این است که اگر ما در شرایطی قرار گرفته ایم که ایمانمان در خطر است ایمان جامعه ما در خطر است، اسلام ما در خطر است، امر دائر است که ما از میان شهر و خانه و لانه، و ایمان یکی را انتخاب کنیم».^[۱۲۱۳] هجرت اصحاب کهف نمونه بارز از مهاجرت‌های فرهنگی در تاریخ متدینان است.^[۱۲۱۴] این هم برخاسته از فرهنگ اسلامی است که اولا فرد و عاملیت را در ساختار هضم نمی‌کند بلکه فرد را مسئول و دارای اختیار می‌داند و ثانیا، حیات و تکامل حقیقی انسان را در گرو حیات معنوی او می‌داند؛ از این روی گسترده مهاجرت را به فراتر از زندگی مادی و به آن، صبغه توحیدی داده است. بر همین اساس مهاجرت فرهنگی را که یکی از مفاهیم عمیق اسلامی به شمار می‌رود، بهترین هجرت‌ها می‌داند، که پرتو توحید را در تمام جنبه‌های فردی و اجتماعی انسان می‌تاباند.
نکته مهمتر این است که نظام معنایی فرهنگ اسلامی از طریق همین اصول، که عمدتا ناظر به وجود آرمانی فرهنگ اسلامی است، به تعاملات اجتماعی در همه ساحت‌های ارتباطی انسان سرریز می‌‌شود. به عبارت دیگر، اصول پیش‌گفته نمایانگر چتر معنایی فرهنگ اسلامی دست‌کم در عرصه تعاملات میان‌فرهنگی است. بنابراین در میدان کنش میان‌فرهنگی، کنشگر موظف به رعایت اصولی است که در همه عرصه‌های زندگی انسان لازم است رعایت شوند. به واقع هدف بنیادین و بلندمدت، انتشار دامنه باور و عمل به ارزش‌های الهی است و نه لزوما دست‌یابی به برخی منافع کوتاه یا میان‌مدت.
فصل هشتم: کنش دعوتی، الگوی ارتباط میان‌فرهنگی اسلامی
کنش دعوتی، برآیند اصول حاکم بر ارتباط میان‌فرهنگی
نظام ارزشی و نظام اهداف برخاسته از جهان‌بینی اسلامی عملا اصولی را در اختیار مومنان قرار می‌دهد که از ظرفیت کافی برای شکل‌‌دادن نظام هنجاری و پیرو آن نظام ارتباطی برخوردارند. این اصول علاوه‌بر این‌که فرازمانی و فرامکانی‌اند و در هیچ شرایطی نباید نادیده گرفته شوند، دارای ویژگی راهبردی نیز می‌باشند؛ یعنی افق‌هایی برای پیشرفت تعاملات اخلاقی در جامعه ایمانی فراهم می‌کنند که می‌توان با برنامه‌ریزی‌های مناسب به افق‌های تعریف شده نایل شد. از همین‌رو می‌توان از تعبیر اصول راهبردی نیز استفاده کرد. عملکرد این اصول با هم‌دیگر و روابط درونی آن‌ها منجر به شکل‌گیری یک نظام هنجاری می‌گردد که الگوی عمل در هر موقعیت را ترسیم می کند. کنشی که با الهام از این‌گونه نظام هنجاری رخ می‌دهد، کنش ارتباطی اسلامی یا «کنش دعوتی» نام دارد که ثمره آن در میدان عمل یا «میدان کنش ارتباطی»^[۱۲۱۵] حاصل می‌گردد. کنش دعوتی که البته به‌صورت تیپ آرمانی^[۱۲۱۶] در اینجا مطرح است، محصول و برآیند عملکرد اصول حاکم در ارتباطات میان‌فرهنگی است. در این نگاه هر فردِ مسلمان یک فرهنگ و به‌تعبیر بهتر، یک امت است.^[۱۲۱۷] مخاطب هم بایستی به‌همین شیوه دیده شود. مخاطب هم اگرچه در ظاهر یک فرد، ولی در واقع یک امت تلقی می‌گردد؛ یعنی برآیند تعامل مجموعه عوامل فرهنگی به‌شمار می‌رود. نقش فرهنگ به‌صورت کلی و زبان به‌عنوان تسهیل‌کننده یا مانع ارتباط میان‌فرهنگی در فضای کنش ظاهر می‌‌گردد. از همین‌رو، برخورداری از مهارت‌های لازم ارتباطی و نیز شناخت کافی از مخاطب در موفقیت یا ناکامی ارتباطات میان‌فرهنگی نقش زیادی دارد.
آنچه در اینجا اهمیت بسیار دارد، استفاده از تجربیات تاریخی معصومین علیهم‌السلام در بافت ارتباطات میان‌فرهنگی است. با توجه به این‌که در موضوعات استراتژیک نمی‌توان از شیوه آزمون و خطا استفاده کرده و تدریجا به یک برنامه مناسب رسید نیاز به یک پشتوانه علمی بدون خطا، کاملا محسوس و روشن است. دین به‌عنوان یک منبع فکری و طراح برنامه زندگی انسان در امور حیاتی و استراتژیک صاحب نظریه و برنامه است و با پشتوانه حیاتی خود ضریب اطمینان لازم را تضمین نموده است.^[۱۲۱۸] برای کشف نگرش‌ها و برنامه‌ها در کنار گزاره‌های عقلی و تجربه بشری به گفتارها و رفتارهای معصومین مراجعه می‌شود. منابع گفتاری در اسلام، آیات قرآنی و متن روایات هستند. تاریخ و سیره پیامبر اسلام و معصومین علیهم‌السلام نیز منابع رفتاری اسلام را تشکیل می‌دهند. مهم‌ترین نکته در دست‌یابی به نگرش‌ها و برنامه‌ها، دست‌یابی به ضریب حساسیت و میزان اهمیت و محدوده تاثیرگذاری است که صاحب نگرش برای موضوع مورد نظر قائل است. توجه به منابع دین با یک دید نظام‌واره و سیستماتیک، قابلیت دست‌یابی به موارد فوق را ایجاد می‌کند.^[۱۲۱۹] دین به‌عنوان منبع اطلاعاتی که گزاره‌های آن برآیند محاسبه‌ی بدون خطای تمام متغیرهای مرتبط با موضوع در شبکه‌ی هستی است، نقشی حیاتی در تصمیم‌سازی دارد. اگر فردی پذیرفته باشد که دین علم خداوند است که در اختیار بشر قرار گرفته است نمی‌تواند از تلاش برای کشف استراتژی مورد نظر دین و اولویت‌دادن به خط‌مشی آن اغماض نماید. بسیاری از گزاره‌های دین، استراتژیک و تصمیم‌ساز هستند و اولویت‌ها، ضریب اهمیت‌ها و نقطه‌ی ثقل‌ها در شبکه موضوعات را مشخص می‌کنند.^[۱۲۲۰] آرمان‌ها را از خدا می‌گیریم و راهبردهای رسیدن به آن را از پیام‌آوران او می‌خواهیم و با تفکر خلاق به‌دنبال تغییر وضعیت موجود و خلق شرایط زمانی و مکانی مطلوب هستیم و خود را در دام هماهنگی با شرایط زمانی و مکانی که دیگران ساخته‌اند نمی‌اندازیم.^[۱۲۲۱]
به‌بیان دیگر، اگرچه اصول برخاسته از منابع چهارگانه اسلامی راه درست(نقشه راه) را برای مومنین نشان می‌دهد لکن مرور تجربیات تاریخی و سیره معصومین علیهم‌السلام الگویی عملی برای ارتباط میان‌فرهنگی در اختیار ما قرار می‌دهد؛ چرا که رسول گرامی اسلام ص اسوه نیکویی برای مسلمانان است. ائمه معصومین نیز بسط همان اسوه در تاریخ ۲۵۰ ساله بوده‌اند. از این‌رو بازخوانی سیره ۲۷۳ ساله تاریخ حضور معصومین علیهم‌السلام، نمونه‌های عینی از شیوه‌های ارتباط میان‌فرهنگی را در اختیار ما قرار می‌دهد. الهام‌گیری از این پشتوانه غنی فرهنگ دینی، تعاملات مسلمانان با دیگران را در قلمرو «کنش دعوتی» قرار می‌دهد. کنش یک مسلمان زمانی از سنخ «کنش دعوتی» خواهد بود که براساس اصول پیش‌گفته صورت گیرد و میدان کنش میان‌فرهنگی جایی است که اثرات همه پشتوانه‌های معرفتی خود را نشان می‌دهد. در حقیقت آنچه قابل مشاهده و بررسی است همان کنشی است که در ارتباط میان‌فرهنگی رخ می‌دهد و به میزانی که از جهان‌بینی و اصول اسلامی متاثر باشد، اثرات مثبتی بر مخاطب خواهد گذاشت و این همان انتظاری است که دین اسلام از پیروان خود دارد.^[۱۲۲۲] و مجموعه آموزه‌های اسلامی درباره ارتباط با غیرمسلمانان ذیل کنش دعوتی جای می‌گیرند.
مقایسه کنش دعوتی و کنش ارتباطی
کنش دعوتی را می‌توان در تناظر با کنش ارتباطی هابرماس مطرح کرد. نه از آن‌جهت که کنش ارتباطی هابرماس ناظر به ارتباطات میان‌فرهنگی است، و نه از آن جهت که هابرماس رویکرد دینی به ارتباط اتخاذ کرده است، بلکه اولاً، کنش ارتباطی هابرماس ناظر به کنش‌های میان‌فردی و چهره به چهره است؛ ثانیاً، هابرماس کنش ارتباطی خود را گفتگو می‌نامد،^[۱۲۲۳] ثالثاً، هابرماس نیز کنش ارتباطی را راهی برای رهایی و نیل به حقیقت می‌داند و از این نظر مورد توجه برخی پژوهشگران ارتباطی قرار گرفته است.^[۱۲۲۴] «به‌نظر می‌رسد برخی نظریه‌های انتقادی مانند نظریه هابرماس با توسل جستن به معیارهای عقلانیت از نوعی مدل‌سازی بهره‌گرفته‌اند که راه را برای اشراب ارزش‌ها در مدل باز می‌کنند.»^[۱۲۲۵] در حقیقت در اینجا سعی می‌شود از ظرفیت «کنش ارتباطی» برای تبیین «کنش دعوتی» استفاده ‌شود؛^[۱۲۲۶] و رابعاً، چنانچه قلمرو بحث «کنش ارتباطی» به مباحث میان‌فرهنگی نیز کشیده شود، با همین ادبیات تحلیل خواهد شد. یعنی نظریه کنش ارتباطی هابرماس محدود به ارتباطات درون‌فرهنگی نیست. پژوهشگران زیادی از ظرفیت کنش ارتباطی هابرماس به‌عنوان چارچوب نظری برای مطالعات میان‌فرهنگی به‌ خصوص مسائل زبان در ارتباط میان‌فرهنگی استفاده کرده‌اند. ^[۱۲۲۷] همچنان‌که کنش عقلانی ماکس وبر به همه انواع ارتباط قابل تعمیم است، کنش ارتباطی نیز از چنین ظرفیتی برخوردار است. رویکرد ارتباطی که در روش‌شناسی بحث آن گذشت،^[۱۲۲۸] این مدعا را تایید می‌کند. رویکرد ارتباطی بر نگاه برساختی استوار گشته است. این رویکرد با رد پارادایم‌های مدرنیستی و پست‌مدرنیستی، رویکرد برساختی را مبنای گفتگوهای میان‌فرهنگی قرار می‌دهد. رویکرد برساختی، نه جمع‌گراست و نه فردگرا. بلکه تلاش می‌کند میان این دو آشتی برقرار کند. ارزش‌‌ها و ترجیجات فردی تا جایی که به دیگران مربوط نمی‌شود، محترم است و افراد در این قلمرو کاملا آزادند اما هنگامی که پیامدهای اجتماعی داشته باشد، ساخت هنجارهای اجتماعی ضرورت پیدا می‌کند. در چنین حالتی، نگاه جمع در مورد یک زندگی خوب مبنا قرار خواهد گرفت. نگاه جمعی هم از طریق گفتگوی درون فرهنگی^[۱۲۲۹] شکل می‌گیرد. مفهوم «جامعه خوب» نشان‌دهنده جایگاهی است که یک جامعه برای رسیدن به آن از طریق تعریف هنجارها و شکل‌دادن کنش‌های افراد تلاش می‌کند. هنجارهای اخلاقی دست افراد قدرتمند را برای کنترل و محدود ساختن افراد ضعیف می‌بندد. این رویکرد شبیه نظریه ساختاربندی گیدنز است.^[۱۲۳۰] در مرحله بعد همین شیوه درباره فرهنگ‌های دیگر در قالب گفتگوی میان‌فرهنگی^[۱۲۳۱] به‌کار گرفته می‌شود. یعنی افراد می‌توانند هنجارهایی را از فرهنگ‌های دیگر اخذ کنند. بدین‌صورت هنجارها و اصول اخلاقی می‌توانند از فرهنگ‌های مختلف نشأت بگیرند و رفتارهای درون فرهنگ‌ها را نیز تنظیم ‌کنند. هنگامی با وضعیت‌های جدید مواجه می‌شویم ممکن است مجبور شویم تا هنجارهای اخلاقی قدیمی را با هنجارهای جدید که برای حل مسأله مناسبند جایگزین کنیم. بدین شکل ارتباط میان‌فرهنگی جای ستیز فرهنگی را می‌گیرد.^[۱۲۳۲]
این نگاه که هنجارهای اخلاقی از طریق فرایند گفتمان اجتماعی شکل می‌گیرند اخلاق گفتگویی هابرماس را تداعی می‌کند. هابرماس ادعا می‌کند که هنجارهای اخلاقی نمی‌توانند به‌طور متافیزیکی شکل بگیرند بلکه تنها می‌توانند از طریق فرایند تعامل گفتگویی مبتنی بر عقلانیت مشروع گردند. در مفهوم وضعیت ایده‌آلِ سخن هابرماس، هنجارهای اجتماعی دارای اعتبار جهانی‌اند مشروط بر این‌که از فرایند گفتگویی که هر دو طرف شانس مساوی برای مشارکت در گفتگو باشند، منتج شده باشند. نتیجه اخلاق گفتگویی این است که هیچ موضع^[۱۲۳۳] و دیدگاهی معاف از انتقاد بازتابنده نیست. همه دیدگاه‌ها باید در معرض مشاجرات عمومی قرار گیرد.
هابرماس کنش‌های اجتماعی زیادی را مورد مطالعه قرار می‌دهد تا بهترین کنش را میان فرد و جهان اجتماعی مشخص نماید. او سخن از سه کنش به‌میان می‌آورد؛ کنش راهبردی، کنش نمایشی و کنش هنجاری. از نظر او هیچکدام از این کنش‌ها، رابطه‌ی کاملی میان فرد، فرهنگ و جهان اجتماعی برقرار نمی‌کند. بنظر او هنگامی می‌توان یک کنش ایده‌ال داشت که سه چیز به‌رسمیت شناخته شود و به همه‌ی آنها ارجاع شود؛ «فرد»، «دیگری» و «امری مشترک میان آن دو».^[۱۲۳۴] هنگامی که یک یا دو عنصر از این سه عنصر مغفول باشد کنش از اعتبار کاملی برخوردار نخواهد بود. کنش راهبردی، دیگری و فرد را مورد توجه قرار نمی‌دهد و تنها در پی تغییر در جهان عینی است، در کنش نمایشی، دیگری مورد توجه نیست بلکه فرد در چارچوب فرهنگ عمل می‌کند و در کنش هنجاری فرد از دایره توجه خارج است و عاملیت مغفول می‌ماند. بر این اساس باید سه جهان در نظر گرفته ‌شود: «من، فرهنگ، دیگری/ جهان ذهنی، جهان عینی، جهان اجتماعی».
هابرماس کنشی که به تمام این سه جهان ارجاع دارد را کنش ارتباطی می‌نامد. بنابر نظریه کنش ارتباطی، یک وضعیت آرمانی برای گفتگو وجود دارد که با ارجاع به جهان‌های سه‌گانه پدید می‌آید:^[۱۲۳۵]

جهان‌ها

مولفه‌های ساختاری زیست جهان

Re_cr– عدد رینولدز بحرانی
T- دما
T­_s– دمای سطح
T_f– دمای میانگین
T_w– دمای دیواره
u- سرعت
u_m– سرعت میانگین
V- سرعت
سمبل­های یونانی:
a- ضریب پخش
l- ثابت لاپلاس، پویش آزاد ملکولی
m- لزجت دینامیکی
r- چگالی
t_w– تنش دیواره
j-کسر حجمی نانوذرات
اندیس­ها­:
Brownian- براونی
eff- موثر
f- سیال
Gn- گنیلینسکی
nf- نانوسیال
p- ذرات
فصل اول
مقدمه
در چند دهه اخیر به‌منظور صرفه‌جویی در مصرف انرژی و مواد اولیه و با در نظر گرفتن مسائل اقتصادی و زیست‌محیطی تلاش­ های زیادی برای ساخت دستگاه­های تبادل حرارت پربازده صورت پذیرفته است. هدف اصلی کاهش اندازه مبدل حرارتی موردنیاز برای یک بار حرارتی معین و افزایش ظرفیت مبدل­های حرارتی موجود می­باشد. تقاضای جهانی برای دستگاه­های تبادل حرارتی کارآمد، قابل‌اطمینان و اقتصادی مخصوصا در صنایع فرآیندی، تولید الکتریسیته، سیستم­های سرمایش و تهویه مطبوع، مبدل­های حرارتی، وسایل نقلیه و… به سرعت رو به افزایش است. اگر اصول مربوط به روش­های افزایش انتقال حرارت و طراحی دستگاه­های انتقال حرارت با سطح زیاد به‌خوبی شناخته شوند، امکان صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کاهش آلودگی محیط‌زیست میسر خواهد بود. روش­های متعددی برای افزایش انتقال حرارت وجود دارند که به دو دسته کلی تقسیم می­شوند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

روش­های غیرفعال^[۱] که نیازی به اعمال نیروی خارجی ندارند.
روش­های فعال^[۲] که نیازمند نیرو با توان خارجی می­باشند.
روش­های غیرفعال شامل استفاده از سطوح گسترده، مبدل­های حرارتی فشرده، مجاری با مقطع غیر مدور، افزایش انتقال حرارت گردابه­ای^[۳]، تغییر خاصیت رئولوژیکی سیال، میکروکانال­ها، پوشش دهی و پرداخت سطح، استفاده از وسایل جابه‌جاشونده داخل مجرای سیال، استفاده از وسایل چرخاننده جریان، ایجاد انقطاع و شکستگی در جریان، لوله­های مارپیچی، مواد افزودنی به مایعات و گازها هستند. روش­های فعال شامل هم زدن مکانیکی، تراشیدن سطح، سطوح چرخنده، نوسان سطح، نوسان سیال، استفاده از میدان الکتریکی، تزریق و مکش می­باشند. در این مطالعه از روش­های غیرفعال شامل میکروکانال­ها، تغییر خاصیت رئولوژیکی سیال و مواد افزودنی به مایعات برای افزایش انتقال حرارت استفاده خواهد شد.
۱-۱ میکروکانال­ها^[۴]
میکروکانال­ها در صنایع و دستگاه­های متفاوتی نظیر سرمایش قطعات الکترونی، مبدل­های حرارتی میکروکانال، سرمایش و روانکاری سیستم­های روباتیک، سیستم­های میکروالکترومکانیکی و میکروراکتورها کاربرد دارند. با کوچک شدن اندازه مجرا، فرض پیوستگی جریان دقت خود را از دست می­دهد ولی برای مقدار معینی از اندازه مجرا این امکان وجود دارد که با اصلاح شرایط مرزی، معادلات ناویر استوکس را به کاربرد [۱].
۱-۲ تغییر خاصیت رئولوژیکی سیال
یکی از روش­های بسیار مؤثر در افزایش انتقال حرارت تغییر دادن خاصیت رئولوژیکی سیال است. با افزودن موادی خاص به سیالات مختلف می­توان خاصیت رئولوژیکی آن‌ها را از حالت نیوتنی به حالت شبه الاستیک یا ویسکوالاستیک تغییر داد. تغییر خاصیت رئولوژیکی سیال یکی از مهم‌ترین روش­های افزایش انتقال حرارت می­باشد چراکه همزمان با افزایش انتقال حرارت ضریب اصطکاک و درنتیجه افت فشار کاهش می­یابد.
۱-۳ مواد افزودنی به مایعات
افزودن ذرات جامد به‌صورت معلق در سیال پایه یکی از روش­های انتقال حرارت می­باشد. افزایش ضریب هدایت حرارت ایده اصلی در بهبود مشخصه­های انتقال حرارت سیالات است. ازآنجاکه ضریب هدایت حرارتی ذرات جامد معمولا خیلی بالاتر از سیالات می­باشد، انتظار می­رود افزودن این ذرات جامد موجب افزایش ضریب هدایت حرارت سیال پایه شود.
افزایش ضریب هدایتی حرارتی مایعات درنتیجه افزودن ذرات با اندازه میلی‌متر و میکرومتر بیش از ۱۰۰ سال است که شناخته‌شده می­باشد [۲]. اما استفاده از این ذرات به دلیل مشکلات عملی نظیر ته‌نشین شدن سریع ذرات، ایجاد سایش شدید، افزایش افت فشار و عدم امکان استفاده از آن‌ها در مجاری بسیار ریز، میسر نیست. پیشرفت­های اخیر در فناوری مواد تولید ذرات با اندازه نانومتر (نانومواد) را که ­توان فائق آمدن بر این مشکلات را دارند فراهم آورده است. با پخش کردن این نانومواد در سیال نوع جدیدی از سیال به وجود می ­آید که نانوسیال^[۵] نامیده می­شوند.
فصل دوم
میکروکانال­ها
۲-۱ چکیده
تقاضای رو به رشد برای کوچک‌سازی محصولات در تمام بخش‌های صنعتی، با رقابت جهانی برای اطمینان بیشتر، سرعت بیشتر و محصولات مقرون‌به‌صرفه همراه شده است و منجر به چالش‌های جدیدی برای طراحی و بهره ­برداری سیستم‌های مدیریت حرارتی شده است. افزایش سریع در تعداد ترانزیستورها بر روی تراشه، با افزایش قابلیت یا قدرت و درنتیجه شار حرارتی بالاتر، یکی از این چالش بزرگ در صنعت الکترونیک است. تکنولوژی­های مبدل حرارت و مبدل جرم میکروکانال در حال پیدا کردن کاربردهای جدید در صنایع گوناگون به‌عنوان یک راه­حل امیدوار­کننده برای تغییر تکنولوژی­ها است. در این راه ما نسل بعدی سیستم‌های مدیریت حرارتی با کارایی بالا را طراحی و راه‌اندازی می­کنیم. در این فصل با اصول میکروکانال­ها برخورد خواهیم کرد. با معرفی تاریخچه، زمینه‌های فنی، طبقه‌بندی، مزایا و معایب میکروکانال­ها شروع می­کنیم. روش ساخت (تکنولوژی متداول و تکنولوژی مدرن) برای میکروکانال­ها در کنار هم در نظر گرفته می­ شود. در نهایت، ارتباط افت فشار و ضریب انتقال حرارت برای جریان تک فاز برای انواع شرایط جریان داخلی ارائه خواهد شد.
۲-۲ تاریخچه میکروکانال­­ها
کارهای زیادی برای انتقال حرارت تک فاز در میکروکانال‌ها توسط تاکرمن^[۶] و پیز^[۷] [۳] برای خنک‌سازی مدارات یکپارچه در مقیاس بسیار بزرگ (VLSI)^[8] انجام شد. در سال­های اول تاکرمن و پیز [۳] اولین توضیح را برای بیان مفهوم چاه حرارتی میکروکانال دادند و پیش‌بینی کردند که خنک­کاری جابه‌جایی اجباری تک فاز در میکروکانال‌ها می‌تواند ۱۰۰۰ وات بر مترمربع حرارت را حذف کند. جابه‌جایی اجباری در کانال و تزریق مایع برای خنک کاری سریع‌تر و در مقیاس بزرگ‌تر در صنعت برای چند دهه استفاده شد. انتقال حرارت میکروکانال، در مقایسه با هوای معمولی و مایع سیستم­های سرد دارای ضریب انتقال حرارت بالا، همراه با پتانسیل بالا برای ضریب انتقال حرارت و افت فشار متوسط می­باشد. انتقال حرارت میکروکانال، به پدیده‌ای محبوب و جالب برای پژوهشگران تبدیل شده است. به‌عنوان مثال، برای خنک کاری چاه حرارتی میکروکانال باقدرت بالا با آرایش دیود لیزری حذف شار حرارت ۵۰۰ وات بر مترمربع اثبات شده است. در چند دهه گذشته، مطالعات انجام‌شده روی جریان دو فازی و ویژگی‌های انتقال حرارت در جریان میکروکانال، به توسعه سریع میکرو­دستگاه‌های مورد استفاده برای کاربردهای مهندسی مختلف مانند دستگاه‌های پزشکی، مبدل‌های حرارتی فشرده با شار حرارت بالا، خنک کاری میکروالکترونیک با چگالی قدرت، ابررایانه‌ها، پلاسما و لیزرهای قوی و … منجر شده است.
۲-۳ معرفی میکروکانال­ها
در اغلب موارد خنک­کاری موردنیاز بیش از ۱۰۰ وات بر مترمربع است که به‌راحتی نمی‌توان با سیستم­های ساده خنک­کاری هوا و یا خنک­کاری آب، خنک کاری را انجام داد. در بسیاری از کاربردها، به دلیل دفع شار حرارت بالا از اجزا، چاه حرارتی موردنیاز باید بزرگ‌تر از اجزای خود باشد. بااین‌وجود، نقاط داغ معمولا ظاهر می‌شود و سطوح غیریکنواخت شار حرارت در سطح چاه حرارتی مشاهده می­ شود. محققان چاه حرارتی جدیدی را توسعه دادند که می‌تواند به‌طور مستقیم در پشت منبع حرارت برای حذف شار گرمایی یکنواخت جاسازی شود. از قانون سرمایش نیوتن می‌دانیم که برای یک اختلاف دما ثابت، شار گرما به حاصل hA بستگی دارد که در آن h ضریب انتقال حرارت است و A مساحت سطح انتقال حرارت است. بنابراین، در راستای تحقق نیاز به دفع شار حرارت بالا، حاصل hA افزایش می­یابد و ازآنجاکه ضریب انتقال حرارت h به قطر هیدرولیک مرتبط است، افزایش سطح نیز یک گزینه است. سطح انتقال حرارت را می‌توان با بهره گرفتن از میکروکانال‌ها در بدنه (سطح تراشه)، محصول افزایش داد. رفتار جریان آب در داخل کانال توسط قطر هیدرولیکی کانال و سطح مقطع کانال تعیین می­­شود. برای دست‌یابی به انتقال حرارت بالا، قطر هیدرولیکی کوچک‌تر و سطح انتقال حرارت بزرگ‌تر کانال ترجیح داده می‌شود، بنابراین کانال‌های متعدد تنگ با عمق بالا مناسب می‌باشد. قطر هیدرولیکی کوچک و سطح مقطع گسترده‌تر باعث افزایش افت فشار و درنتیجه نیاز قدرت پمپاژ بیشتر است. از سوی دیگر، افزایش سطح مقطع سطح گرم، نرخ انتقال حرارت را افزایش می­دهد. این شرایط را می‌توان با نسل آینده میکروکانال‌ها که دارای قطر هیدرولیکی بزرگ‌تر، سطح مقطع بزرگ‌تر و همچنین ضریب انتقال حرارت بالاتر است، تنظیم کرد.
۲-۴ طبقه‌بندی میکروکانال­ها و مینی­کانال­ها
میکروکانال‌ها را به روش‌های مختلف می‌توان طبقه‌بندی کرد. برخی از محققین معیارهای مختلف برای مینی­کانال­ها در مقابل میکروکانال‌ها پیشنهاد کرده‌اند. ساو^[۹] و گریف^[۱۰] [۴] یک معیار برای طبقه‌بندی میکروکانال‌ها پیشنهاد کردند به شرح زیر است:

مشتریان y1 1 2 3 4 4 5 6
فروش y2 5 7 4 3 6 5 2
PPS‏ناحیه محدود به محورها و مرز کاراست. فروشگاه های A ، C، و D ناکارا هستند و کارایی آن ها بر اساس مرز کارا قابل ارزیابی است. برای مثال در شکل۳-۵ ارزیابی کارایی D به صووت زیر انجام می شود:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(۳ – ۵ ) =۰/۷۵
که در (D،O) d و P)،O) d به ترتیب فاصله نقاط D و P از مبدأ می باشند .
نسبت فوق که نسبت در فاصله است “اندازه شعاعی” نامیده می شود. روش اندازه گیری فاصله منحصر به فرد نیست و برای سادگی نرم اقلیدسی در نظر گرفته شده است.

شکل ‏۳‑۵ : بهبود
عبارت داخل رادیکال به ترتیب مختصات D و P می باشند که برای D از جدول ۳-۴ و برای P از محل تقاطع خطوط و _۲=۲۰-۳y₁به دست می آید .
با جایگذاری در (۱-۵)، داریم:
این تفسیر، به عنوان نسبت فاصله ها، با نتایج مباحث قبلی در خصوص چنین نسبت هایی هماهنگی دارد. چون این نسبت بر اساس فاصله اقلیدسی از مبدأ روی PPS‏محاسبه می گردد لذا همواره عددی بین صفر و یک خواهد بود .
همچنین این نتایج را به راحتی می توانیم برای مدیران تفسیر کنیم. مقدار این نسبت در رابطه (۳-۵) همواره بین صفر تا یک خواهد بود. از اینکه معمولا وضعیت خروجی بیشتر مورد توجه است تفسییر معکوس رابطه(۳-۵) راحت تر می باشد، یعنی :
یعنی برای اینکهD کارا باشد باید هر دو خروجی را به برابر افزایش دهیم. برای بررسی درستی این موضوع به سادگی این نسبت را در مختصات Dضرب می کنیم، داریم:
که بر مختصات P ‏منطبق است. نقطه ای که روی مرز کارا قرار دارد و ارزیابی D بر اساس آن انجام شده است.
با مراجعه به (۳-۵) می بینیم که ۷۵ ‏%‏نسبتی از خروجی ها را نشان می دهد که بر اساس ۹ دست یافتنی است. قابل توجه است که این به ناکارایی موجود در هر دو خروجی D اشاره دارد. بنابراین کمبود خروجی های D می تواند با افزایش هردوی آن ها، بدون اینکه نسبت آن ها تغییر کند، جبران شود تا به P‏برسد.
همان گونه که انتظار می رفت این تنها نوعی از ناکارایی است که در این پایان نامه بررسی می شود. این نوع از ناکارایی که می تواند بدون تغییر در نسبت جبران شود را “ناکارایی تکنیکی “‏می نامیم.
نوع دیگری از ناکارایی به حالتی برمی گردد که در آن تعدادی (نه همه) خروجی ها (یا ورودی ها) رفتاری ناکارا دارند. این نوع از ناکارایی را “ناکارایی ترکیبی” می نامیم. زیرا حذف آن به تغییر نسبتی که خروجی ها تولید شده اند (یا ورودی ما بکار گرفته شده اند) برمی گردد.
ناکارایی تکنیکی را با بهره گرفتن از D و F در شکل ۳-۵ توضیح می دهیم. همچنین می توانیم با بهره گرفتن از Qو Bناکارایی ترکیبی را تشریح و یا با بهره گرفتن از A، Q، B ناکارایی ترکیبی و ناکارایی تکنیکی را توضیح دهیم. بنابراین با بهره گرفتن از آخرین مثال مؤلفات کارایی تکنیکی عملکرد A‏را به کمک اندازه شعاعی زیر تعیین می کنیم:
( ۳-۶ )
با بهره گرفتن از معکوس این اندازه و بکارگیری آن در Q داریم:
اکنون می بینیم که نسبت خروجی های اصلاح شده معادل است که همان نسبت نظیر A در جدول ۳-۴ می باشد، یعنی ، این هر دوی خروجی های آن را تغییر دهد. این بهبود در کارایی تکنیکی همه ناکارایی ها را از بین نمی برد. مقایسه Q با B کمبودی در خروجی ۱ (تعداد مشتریانی که خدمات دریافت کرده اند‏) را نشان می دهد. بنابراین افزایش در این خروجی با حرکت افقی از Q به B به دست خواهد آمد. لذا این بهبود بدون بدتر شدن دیگر خروجی و یا مقدار ورودی، دست یافتنی است. اصلاح مقدار خروجی،Y1، بدون تغییر Y2 نسبت آن ها را تغییر می دهد. بنابراین می توانیم دو منبع ناکارایی در عملکرد A‏را مشخص کنیم. ابتدا ناکارایی تکنیکی که از طریق اندازه شعاعی در رابطه (۳-۶) داده شده است و سپس ناکارایی ترکیبی که به صورت کمبود در خروجیY1 از حذف همه ناکارایی های تکنیکی نشان داده می شود.
اکنون مفهوم “ناکارایی تکنیکی محض” را معرفی می کنیم. بنابراین برای سادگی از عبارت “ناکارایی تکنیکی” برای همه انواع اتلافهای – ترکیبی و تکنیکی محض-که می توانند بدون بدترکردن دیگر خروجی ها یا ورودی ها از بین برنده استفاده می کنیم. به علاوه این، با آنچه که در مقالات تثبیت شده و موجود است نیز مطابقت دارد. همچنین این روش موضوع را برای مباحث مرتبط با قیمت، هزینه و دیگر مقادیر یا وزن های نسبت داده شده به منابع مختلف ناکارایی ساده می کند.
تذکر: اصطلاح “کارایی تکنیکی” از مقالات اقتصادی که سعی در تمایز بین جنبه فنی تولید و سایر جنبه ها دارند، گرفته شده است و معمولاً به عنوان کارایی اقتصادی، که مورد توجه اقتصادانان است، شناخته می شود. این به اطلاعاتی در خصوص قیمت، هزینه و دیگر مقادیر برمی گردد که در ادامه این پایان نامه بررسی خواهد شد. حالتی که به خوبی قابل از بین بردن است، بدون اینکه نیاز به داده های بیشتری همچون قیمت ها و هزینه ها باشد. تنها لازم است اطمینان حاصل کنیم که بهبودهای ایجاد شده ارزشمند هستند، حتی اگر نتوانیم به طور کمی آن ها را مشخص کنیم.
همانگونه که در اینجا استفاده شد، اصطلاح “ناکارایی ترکیبی” از مقالات حسابداری برداشته شده است. همچنین با نام های دیگری همچون “واریانس فیزیکی” و “واریانس کارایی” نیز شناخته می شود. این حالت به جنبه های فیزیکی محصول که از یک استاندارد داده شده تجاوز کرده است و بنابراین بیش از حد از نیروی انسانی و مواد خام استفاده شده است می پردازد.

تابع تولید

تکنیک تحلیل پوششی داده ها که برای محاسبه کارایی نسبی مجموعه ای از واحد های تصمیم گیرنده
به کار می رود ،دارای مفاهیم و اصولی اولیه می باشد که در اینجا به آنها اشاره می کنیم.
تابع تولید : تابع تولید تابعی است که بیشترین خروجی را از ترکیب ورودی ها فراهم می کند.
اگر مقدار خروجی ها را با Q و ورودی ها را با X₁,X₂, …,X_m نشان دهیم تابع تولید را می توان به صورت Q=F(X₁,…,X_m) نمایش داد.
در تابع تولید فرض بر این است که از ورودی ها به طور کامل استفاده می شود.به عبارت دیگر Q حداکثر خروجی است که می توان با بهره گرفتن از ترکیب عوامل X₁,X₂, …,X_m تولید نمود.

شکل ‏۳‑۶ : تابع تولید
تابع تولید با تعریف بالا مشکلاتی دارد از جمله اینکه فقط برای سیستمهای با یک خروجی کاربرد دارد و نیز مشکل در تشخیص ضابطه تعریف F است.

مجموعه امکان تولید

مجموعه فعالیت های شدنی را مجموعه امکان تولید نامیده و با T نمایش می دهند.
چارنز و همکاران (۱۹۸۷)و بنکر و همکاران مجموعه امکان تولید را به این صورت معرفی می کنند :
فرض کنید X بردار ورودی برای یک واحد تصمیم گیرنده و Y بردار خروجی آن باشد.
در این صورت مجموعه امکان تولید به صورت زیر معرفی می گردد :
{ X نامنفی بتواند Y نامنفی را تولید کند : (X,Y) } = T
که X بردار ورودی برای یک واحد تصمیم گیرنده و Y بردار خروجی آن می باشد.
خواص مجموعه امکان تولید
برای تشکیل مجموعه امکان تولید باید پنج اصل را بپذیریم که آنها را اصول موضوعه مجموعه امکان تولید می نامیم.این اصول به شرح ذیل می باشند:
اصل ۱٫ناتهی بودن T . (اصل شمول مشاهدات)
(x_i , y_j) T ;
اصل ۲٫ بی کرانی شعبه .(این خاصیت را فرض بازده به مقیاس ثابت می نامیم.)
اصل ۳ . امکان پذیری
این اصل بدین صورت بیان می شود که اگر (X,Y) باشد یعنی ورودی X بتواند خروجی Y را تولید کند، آنگاه با هر ورودی بیشتر از X نیز می توان Y را تولید کرد.همچنین با X می توان هر خروجی کمتر از Y را نیز تولید کرد که به صورت نمادی به شکل زیر می باشد :
اصل ۴٫ تحدب و بسته بودن.