۱-۴- تعریف مسئله

عموماً در اکثر فرایندهای تصمیم‌گیری و مطالعه رفتار کاربر از روش‌های کمی استفاده‌شده که نیازمند تعریف مسئله به‌صورت دقیق هستند. دراین‌بین بسیاری از پارامترهای مربوط به تصمیم‌گیری کیفی می‌باشند و یا دارای عدم قطعیت‌اند که معمولا در این محاسبات نادیده گرفته شده و حذف می‌شوند.

مطالعه رفتار کاربر در شبکه‌های اجتماعی از جمله مسائل تصمیم‌گیری است که دارای پارامترهای کیفی بسیار زیادی می‌باشد. به همین دلیل استفاده از روش‌هایی که از داده‌های کیفی و دارای عدم قطعیت استفاده می‌کنند بسیار مناسب است.

تحلیل به روش نقشه‌های مفهومی فازی از آن دسته روش‌هایی است که در محاسبات خود از داده‌های کیفی و دارای عدم قطعیت استفاده می کند. به همین دلیل استفاده از تحلیل نقشه‌های مفهومی فازی روشی مناسب در محاسبه و بررسی رفتار کاربر در شبکه‌های اجتماعی می‌باشد.

۱-۵- چالش‌های پیش رو

اگر چه تلاش‌های زیادی به منظور تحلیل رفتار کاربر صورت گرفته است اما تاکنون این مباحث در مورد شبکه‌های اجتماعی و با بهره گرفتن از نقشه‌های مفهومی فازی پیاده نشده است و چالش‌هایی در این راستا وجود دارد که در ادامه تعدادی از آنها را معرفی می‌نماییم.

۱-۵-۱- پویا بودن سامانه

شبکه‌های اجتماعی جزو سامانه‌های پویایی هستند که به مرور زمان تغییرات زیادی در آنها اتفاق می‌افتد. در تحلیل رفتار کاربر باید تغییر در علایق و رفتار کاربر با گذر زمان را مدنظر قرار داد.

۱-۵-۲- عدم قابلیت تفکیک پارامترهای کیفی

بسیاری از پارامترهای بکار گرفته شده، در معنا بسیار به هم نزدیک بوده و برای تحلیل‌گر ایجاد ابهام می‌کند. عدم قابلیت تفکیک به دلیل عدم قطعیت این پارامترها یکی از مسائلی است که مشکلات زیادی برای تحلیل‌گر ایجاد می‌کند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-۶- روش تحقیق

شکل زیر ساختار کلی روش تحقیق را نشان می‌دهد:

شکل ۱- ۱ ساختار روش تحقیق

۱-۷-ساختار پایان‌نامه

در این پایان‌نامه ۵ فصل وجود دارد که ترتیب آن‌ها بدین شرح است:

فصل اول: کلیات تحقیق

در این فصل هدف و حوزه تحقیق مطرح شده و رهیافت پیشنهادی بصورت کلی نشان داده شده است.

فصل دوم: نقشه‌های مفهومی فازی

در این فصل به معرفی روش تحلیل نقشه‌های مفهومی فازی، انواع و چگونگی استفاده از آن‌ها شرح داده شده است.

فصل سوم: رفتار کاربر

این فصل به اهمیت مطالعه رفتار کاربر و تغییرات آن با ظهور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی پرداخته است.

فصل چهارم: مدل پیشنهادی

در این فصل اقدامات صورت گرفته در جهت پیشبرد این پایان‌نامه توصیف شده است.

فصل پنجم: نتیجه‌گیری

در این فصل نتیجه بدست آمده در ادامه تحلیل‌های عنوان شده در فصل چهارم آورده شده و در نهایت به ارائه پیشنهاداتی در جهت پیشبرد بیشتر و آتی این پایان‌نامه پرداخته است.

فصل دوم

نقشه‌های شناختی فازی

۲-۱- مقدمه

در این فصل ابتدا در مورد مجموعه‌های کلاسیک و فازی و ویژگی‌های آن‌ها توضیح خواهیم داد. سپس تفاوت آن‌ها را موردبررسی قرار داده و نقاط قوت مجموعه‌های فازی را بیان می‌کنیم.

در ادامه به تشریح نقشه‌های مفهومی فازی، ماهیت، روش تشکیل و انواع آن‌ها پرداخته خواهد شد.

۲-۲- تئوری مجموعه‌های کلاسیک

یک مجموعه اجتماعی از اشیا است که باوجود خصوصیات مشترک قابل تمیز دادن از یکدیگر هستند. هر درایه در این مجموعه یک عضو از مجموعه خوانده می‌شود.

اگر یک عنصر (a) عضو مجموعه‌ای (A) باشد، گفته می‌شود که a متعلق به مجموعه A است و آن را به‌صورت نشان می‌دهند. علامت E نشان‌دهنده عضویت تام و نه جزئی است. در مقابل علامت نیز نشان‌دهنده عدم عضویت تام است؛ یعنی ممکن نیست عنصری به‌طور جزئی عضو مجموعه باشد و یا نباشد. (ژانگ و لیو، ۲۰۰۶)

۲-۳- تئوری مجموعه‌های فازی

مرزهای مجموعه‌های کلاسیک می‌بایست به‌طور دقیق مشخص‌شده باشند و درنتیجه عضویت در یک مجموعه با اطمینان مشخص می‌شود. یک عضو مشخصاً عضو یک مجموعه هست یا نیست. هرچند در دنیای واقعی هیچ مجموعه‌ای با این دقت پیاده‌سازی نمی‌شود. برای مثال، مجموعه انسان‌های قدبلند یک مجموعه است که مرزهای آن را به‌طور دقیق نمی‌توان مشخص کرد یا استانداردی در مورد آن وجود ندارد. برای مقابله با این محدودیت در مجموعه‌های کلاسیک، مفهوم مجموعه‌های فازی عنوان شد.

فرض کنید U یک مجموعه مرجع باشد. یک مجموعه فازی در U به‌وسیله تابع عضویت تعریف می‌شود و مقداری بین [۰,۱] می‌گیرد. بدین معنی که یک مجموعه فازی به اعضای خود اجازه می‌دهد برای عضویت خود بجای مقدار ۰ یا ۱ مقداری بین این دو عدد را به خود اختصاص دهند. (ژانگ و لیو، ۲۰۰۶)

اعضای یک مجموعه کلاسیک مقدار عضویت خود را تنها ۰ یا ۱ اختیار می‌کنند. درحالی‌که تابع عضویت در مجموعه فازی یک تابع پیوسته است. یک مجموعه فازی A در U ممکن است به‌وسیله زوج اعداد x و مقدار عضویت x نشان داده شود. (ژانگ و لیو، ۲۰۰۶)

(۲- ۱)

زمانی که U پیوسته باشد (برای مثال)، مجموعه فازی A به‌صورت زیر نشان داده می‌شود (ژانگ و لیو، ۲۰۰۶):

(۲- ۲)

که در آن اعضا و تابع عضویت است. در مقابل زمانی که U گسسته باشد، A به‌صورت زیر نوشته می‌شود (ژانگ و لیو، ۲۰۰۶):

(۲- ۳)

پشتیبان یک مجموعه فازی A در مجموعه مرجع U یک مجموعه کلاسیک است که شامل تمام اعضای U است که در تابع عضویت A مقدار غیر صفر داشته باشند (ژانگ و لیو، ۲۰۰۶):

(۲- ۴)

اگر پشتیبان یک مجموعه فازی خالی باشد، به آن مجموعه فازی خالی گفته می‌شود.

همان‌طور که گفته شد متغیرهای فازی می‌توانند به‌صورت جزئی عضو یک مجموعه فازی باشند. به‌طور مثال در مورد دمای هوا، ممکن است گرم یا خیلی سرد باشد. متغیر دمای هوا با مقدار ۲۵ درجه سانتی‌گراد هم عضو مجموعه هوای گرم و هم عضو مجموعه هوای معتدل است. ولی مقدار عضویت در هرکدام از این مجموعه‌ها متفاوت است.

شکل ۲- ۱ متغیر فازی دما با مقدار ۲۵ درجه سانتی‌گراد در هر سه مجموعه فازی دمای سرد، گرم و معتدل قرار می‌گیرد ولی با درجه عضویت‌های مختلف

۲-۴- نقشه‌های شناختی فازی

FCM^[1] برای اولین بار توسط بارت کاسکو^[۲] در سال ۱۹۸۶ تعریف شد. FCM زمانی که از داده‌های نامطمئن استفاده می‌کنیم نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای محاسبه و تحلیل مؤثر به‌وسیله گراف‌های جهت‌دار و ماتریس‌های اتصال است (کاسکو، ۱۹۸۶).

FCM یک گراف جهت‌دار است که در آن مفاهیمی همچون سیاست‌ها، رخدادها و غیره، گره‌های آن و رابطه علت و معلولی به‌عنوان یال‌های آن در نظر گرفته می‌شود. FCM نشان‌دهنده رابطه علیت بین دو مفهوم است. (کاسکو، ۱۹۸۶)

اگر افزایش (یا کاهش) در یک مفهوم موجب افزایش (یا کاهش) در مفهوم دیگری شود، رابطه بین آن‌ها را با ۱+ نشان می‌دهیم. اگر رابطه‌ای بین آن‌ها نباشد با ۰ و اگر با افزایش (یا کاهش) یک مفهوم، مفهوم دیگری کاهش (یا افزایش) داشته باشد رابطه بین آن‌ها را با ۱- نشان می‌دهیم. (هورگا، ۲۰۰۲)

شکل ۲- ۲ رابطه ۱+ و ۱- بین گره‌ها در FCM (هورگا، ۲۰۰۲)

زمانی که گره‌های یک FCM از مجموعه‌ای فازی باشند به آن‌ها گره‌های فازی گفته می‌شود. این مجموعه‌ها شامل مفاهیمی همچون سیاست‌ها، رخدادها و غیره می‌باشند.

FCM با مجموعه رابطه ، FCM ساده خوانده می‌شود. (بانینی و برمن، ۱۹۹۸)

فرض کنید FCM از گره‌های تشکیل‌شده است. وزن یال از به را نشان می‌دهد. E مجموعه یال‌های FCM است . به ماتریس E ماتریس مجاورت FCM یا ماتریس اتصال FCM گفته می‌شود. تمامی ماتریس‌هایی که به یک FCM مربوط می‌باشند مربعی هستند.

در نقشه‌های مفهومی فازی غیر ساده مقادیر از ۱- به معنای اثر منفی شدید، تا ۱+ به معنای اثر مثبت شدید قرار دارند. برای مثال مانند جدول زیر می‌توان این مقادیر عددی را به مقادیر مفهومی نگاشت کرد. (هورگا، ۲۰۰۲)

جدول ۲- ۱ نگاشت مقدار عددی به مقادیر مفهومی (هورگا، ۲۰۰۲)

مقدار عددی
مقدار مفهومی

۱+

تأثیر بسیار زیاد

۰٫۵+

تأثیر گزار

۰

بدون تأثیر

۰٫۵-

تأثیر منفی

۱-

تأثیر بسیار زیاد منفی

اگر عضو FCM باشند، آنگاه به‌صورتیکه . A بردار حالت آنی خوانده می‌شود و نشان‌دهنده روشن یا خاموش بودن گره در یک‌لحظه است.

اگر گره‌های FCM باشند و یال‌های FCM باشند و ، آنگاه اگر یال‌ها تشکیل یک حلقه جهت‌دار دهند گفته می‌شود که FCM چرخشی است. در غیر این صورت به آن غیر چرخشی گفته می‌شود. FCM چرخشی دارای بازخورد است. به این معنی که در هر چرخه نتیجه تغییر اولیه به همان‌جا خواهد رسید.

زمانی که در یک FCM بازخورد وجود داشته باشد گفته می‌شود که FCM یک سامانه پویا است. سامانه‌های پویا به سامانه‌هایی گفته می‌شود که حالت آن‌ها در طول زمان تغییر می‌یابد. (آگیولار، ۲۰۰۵)

فرض کنید که یک چرخه در FCM باشد. زمانی که روشن می‌شود این جریان علیت در کل حلقه دور می‌زند و اگر منجر به شود، گفته می‌شود که به یک حالت تعادل^[۳] رسیده است. به حالت تعادل سیستم پویا، الگوی مخفی^[۴] گفته می‌شود.

اگر حالت تعادل یک سیستم پویا یک حالت یکتا باشد، به آن نقطه ثابت^[۵] گفته می‌شود.

اگر FCM با یک بردار حالت چرخشی مانند مواجه شود، آنگاه به این حالت، چرخه محدود^[۶] گفته می‌شود.

تعدادی محدود از نقشه‌های مفهومی فازی می‌توانند باهم مخلوط شوند و تشکیل یک FCM جامع را بدهند. اگر ماتریس‌های مجاورت نقشه‌های مفهومی فازی مختلف با گره‌های باشد، آنگاه می‌توان نقشه مفهومی فازی کل را به روش زیر محاسبه نمود: (آگیولار، ۲۰۰۵)

(۲- ۵)

فرض کنید یک بردار تغییر حالت است که وارد سیستم پویای E می‌شود. سپس پس از به‌روزرسانی حالت‌ها مقدار را برمی‌گرداند که آن را به شکل زیر نشان می‌دهیم:

(۲- ۶)

درنتیجه علامت نشان‌دهنده این است که بردار به‌دست‌آمده به‌روزرسانی شده است.

FCM نیز مانند سامانه‌های دیگر دارای مزایا و معایبی است. بزرگ‌ترین مزیت FCM سادگی آن است و اینکه بر پایه نظر خبرگان کار می‌کند. زمانی که داده‌ها قطعیت کافی را نداشته باشند FCM کاملاً قابل‌استفاده است. این تنها روش شناخته‌شده فازی است که الگو مخفی موقعیت را به دست می‌آورد. همچنین FCM قابلیت استفاده از نظرات چندین خبره و جمع‌بندی نظرات آن‌ها را به‌طور کامل و دقیق دارد. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

یکی از مهم‌ترین معایب FCM زمانی است که مقدار بین دو گره و به‌صورت همزمان ۱+ و ۱- باشد. در این صورت جمع این دو مقدار صفر شده و این مقدار منطبق با نظر خبرگان نخواهد بود.

از FCM در جایگزینی سامانه‌های خبره در اقتصاد، جامعه‌شناسی و شبیه‌سازی استفاده می‌شود. (هورگا، ۲۰۰۲)

۲-۴-۱- خصوصیات نقشه‌های مفهومی فازی

نقشه‌های مفهومی فازی زمانی که از داده‌های نامطمئن استفاده می‌کنیم بسیار پرکاربرد هستند. این نقشه‌ها بر اساس نظرات خبرگان کار می‌کنند. نقشه‌های شناختی فازی دنیا را به مجموعه‌ای از کلاس‌ها و روابط علّی بین این کلاس‌ها تقسیم می‌کند. (آگیولار، ۲۰۰۵)

نقشه‌های فازی شناختی گراف‌های علامت‌دار جهت‌دار فازی همراه با بازخورد هستند. یال جهت‌دار از گره مفهومی تا مفهوم نشان‌دهنده این است که به چه میزان موجب می‌شود. تابع مفهومی مبتنی بر زمان نشان‌دهنده میزان غیر منفی اتفاق افتادن واقعه فازی است.

از نقشه‌های مفهومی برای مدل کردن مسائل بسیار زیادی بکار برده می‌شود، از رفتار گوارشی-اشتها^[۷] گرفته تا توسعه سیاسی^[۸]. از این نقشه‌های فازی همچنین برای مدل‌سازی مسائل ربوتیک استفاده می‌شود. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

یک یال در یک نقشه مفهومی فازی ممکن است مقداری در بازه به خود اختصاص دهد. نشان‌دهنده این است که هیچ رابطه علی وجود ندارد. نشان‌دهنده این است که افزایش در مقدار باعث افزایش در مقدار می‌شود ( یا کاهش منطبق با کاهش است). نشان‌دهنده این است که افزایش در مقدار فازی باعث کاهش در مقدار می‌شود ( یا کاهش در مقدار باعث افزایش در مقدار می‌شود). یک نقشه مفهومی فازی ساده دارای یال‌هایی است که یکی از مقادیر را به خود اختصاص می‌دهند. پس تغییرات در سطح نقشه مفهومی به‌صورت حداکثری است. این نوع نقشه‌ها برای بیان مفهوم و در اختیار گذاشتن اطلاعات بسیار پرکاربرد هستند.

بازخوردهای موجود در FCM به متخصصان اجازه می‌دهد تا به‌سادگی نقشه‌ی کاملی از مسئله را در نظر داشته باشند. به دلیل وجود بازخورد در FCM نمی‌توان از جستجو در گراف^[۹]، زنجیره سازی به جلو^[۱۰] و زنجیره سازی به عقب^[۱۱] استفاده نمود. در مقابل FCM را می‌توان به‌عنوان یک سیستم پویا در نظر گرفت و رفتار تعادلی آن را به‌عنوان استنتاج روبه‌جلو^[۱۲] در نظر گرفت. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

به‌وسیله نقشه‌های مفهومی فازی می‌توان نتیجه‌گیری کرد. FCM به‌طور مکرر بردار تغییر حالت را در خود تأثیر می‌دهد و سپس نتیجه در هر گام مطابق با آستانه تعیین می‌شود. هر FCM مستقل از اندازه خود پس از گذراندن چندین گام به یک حد آستانه از حافظه و یا حالت تعادل می‌رسد که الگوی مخفی نتیجه شده از تغییر حالت ابتدایی آن سامانه پویا است. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

می‌توان چندین FCM را که از خبرگان مختلف گرفته‌شده باهم مخلوط نمود. برای این کار باید ابتدا پارامترهای آن‌ها را هماهنگ کرد، بدین‌صورت که پارامترهای معرفی‌شده توسط تمامی خبرگان مساوی باشند. اگر خبره‌ای پارامتری را در نظر نگرفته است آن را به ماتریس مجاورت اضافه کرده و کلیه سطرها و ستون‌های مربوط به آن پارامتر صفر قرار داده می‌شود. پس از پارامترها، ماتریس‌های مجاورت به‌دست‌آمده باهم جمع می‌شوند (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳):

(۲- ۷)

پس از انجام این عملیات به‌سادگی می‌توان FCM مربوط به ماتریس مجاورت کلی را رسم نمود. مطمئناً این FCM دیگر ساده نیست؛ زیرا پس از جمع‌کردن درایه‌های ماتریس‌ها، مقدار آن‌ها فراتر از بازه خواهد بود و شرط ساده بودن FCM قرار داشتن مقادیر یال‌ها بین ۱- و ۱+ است.

در بعضی مواقع نظرات تمامی خبرگان هم ارزش نبوده و ارزش هرکدام نسبت به دیگری متفاوت است. برای به دست آوردن FCM مربوط به چند خبره با ارزش‌های متفاوت می‌بایست برای هرکدام از آن‌ها وزنی ارائه گردد. به‌وسیله وزن ارائه‌شده و مقادیر ماتریس مجاورت آن‌ها، FCM کلی با روش زیر محاسبه می‌گردد (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳):

(۲- ۸)

که در آن ، وزن یا ارزش خبره iم است.

به‌طور ساده می‌توان هر حالت را به‌صورت زیر محاسبه نمود:

(۲- ۹)

که در آن حالت سیستم در زمان t و خروجی حالت سیستم پس از گذار زمان t است. در هر مرحله گذار، بردار حالت کنونی در ماتریس مجاورت ضرب می‌شود تا حالت جدید به دست آید. در حالت جدید اعداد مربوط به گره‌ها ممکن است خارج از محدوده یا غیر صحیح باشند. برای نرمال کردن این اعداد از یک تابع ساده استفاده می‌شود. این تابع به‌صورت زیر است (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳):

(۲- ۱۰)

بردار حالت به‌دست‌آمده در هر مرحله گذار، ورودی مرحله بعدی است.

پس می‌توان نتیجه گرفت که:

(۲- ۱۱)

که در آن f تابع نرمال کردن حالت سیستم است. (گورگوپولوس، ۲۰۰۳)

بامطالعه حالات پایانی می‌توان به مدل نهایی FCM دست یافت. FCM زمانی به نقطه تعادل می‌رسد که یک الگو مشابه بارها تکرار شده باشد.

تراکم یک نقشه شناختی D شاخصی از اتصال است که به‌صورت زیر محاسبه می‌گردد (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳):

(۲- ۱۲)

که در آن C نشان‌دهنده تعداد اتصالات موجود بر روی N متغیر است.

ساختار یک FCM موجود را جدای از تعداد متغیرها و اتصالات به‌وسیله مقادیری همچون متغیرهای فرستنده و گیرنده می‌توان تحلیل نمود. این متغیرها به‌وسیله درجه خروجی و ورودی خود مشخص می‌شوند. درجه خروجی جمع سطری یک متغیر در ماتریس مجاورت است که نشان‌دهنده نیروی انباشته اتصالات خروجی آن است. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

(۲- ۱۳)

درجه ورودی جمع ستونی یک متغیر در ماتریس مجاورت است که نشان‌دهنده نیروی انباشته اتصالات ورودی به متغیر می‌باشد. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

(۲- ۱۴)

دامنه یک متغیر جمع درجه خروجی و درجه ورودی آن است که به آن مرکزیت گفته می‌شود. سهم هر متغیر در FCM را بدون توجه به نوع آن می‌توان به‌وسیله مقدار مرکزیت آن سنجید. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

(۲- ۱۵)

متغیرهای فرستنده متغیرهایی هستند که مجموع درجه خروجی آن‌ها مثبت و جمع درجه ورودی‌شان صفر باشد. در مقابل متغیرهای ورودی متغیرهایی هستند که جمع درجه ورودی‌شان مثبت و جمع درجه خروجی آن‌ها صفر باشد. بقیه متغیرها متغیرهای معمولی هستند.

تعداد متغیرهای گیرنده یک نقشه مفهومی فازی، معیاری برای اندازه‌گیری پیچیدگی آن نقشه است.

تعدد بالای متغیرهای فرستنده نشان‌دهنده تفکر از بالا به پایین یا سیستم سلسله مراتبی است. بسیاری از واحدهای فرستنده از زاویه مستقیم به نقشه مفهومی نگاه می‌کنند به‌صورتیکه استدلال‌های علّی به‌خوبی مشخص نیستند. درنتیجه می‌توان پیچیدگی نقشه‌های شناختی را به‌وسیله تعداد گیرنده‌ها بر روی فرستنده‌ها به دست آوریم. مقادیر بالاتر از این مقدار نشان‌دهنده نقشه‌های پیچیده‌تری هستند.

یکی دیگر از متغیرهای قابل‌اندازه‌گیری در FCM، شاخص سلسله مراتبی (h) است :

(۲- ۱۶)

که دران N تعداد کل متغیرهاست. وقتی‌که h برابر با یک باشد، نقشه به‌طور کامل سلسله مراتبی است. در مقابل زمانی که مساوی با صفر شود، سیستم به‌طور کاملاً خودمختار شکل می‌گیرد. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

۲-۴-۲- انواع نقشه‌های مفهومی فازی

نقشه‌های مفهومی فازی به دلیل گستردگی کاربرد و ساده بودن مراحل، بسیار قابل سفارش سازی است. از همین رو انواع مختلفی را شامل می‌شود. در این بخش به توضیح تعدادی از مهم‌ترین شکل‌های نقشه‌های مفهومی فازی پرداخته ‌شده است.

۲-۴-۲-۱- نقشه‌های مفهومی فازی تطبیقی^[۱۳]

ساخت روابط علّی برای پارامترهای فازی کاری بسیار ساده است. اما مسئله زمانی پیش می‌آید که مقادیر در نظر گرفته‌شده نیازمند ارزیابی و بالا بردن دقت باشند. در این‌گونه موارد به‌روزرسانی وزن یال‌ها کاری بس دشوار است. زیرا در هر بازه زمانی علاوه بر حالت سیستم، وزن یال‌ها یا مقادیر روابط علّی نیز تغییر می‌کند.

برای حل این مشکل می‌توان از خصوصیت یادگیری شبکه‌های عصبی استفاده نمود. بدین معنی که اجازه دهیم یال‌های نقشه مفهومی فازی همانند سیناپس‌ها در شبکه عصبی مقدار خود را در هر مرحله گذار تغییر دهند. (کارلسون و فولر، ۱۹۹۶)

نقشه‌های مفهومی فازی تطبیقی مقادیر یال‌های خود را بر اساس داده‌های گذشته و تاریخچه خود تغییر می‌دهند. با این روش دقت محاسبه نقشه مفهومی فازی بالا رفته و پیش‌بینی آینده ساده می‌گردد.

معمولاً از نقشه‌های مفهومی فازی تطبیقی زمانی استفاده می‌شود که داده‌های اولیه مربوط به خبرگان در دسترس نباشد و یا اینکه داده‌ها ازنظر حجم و نوع به‌گونه‌ای باشند که توانایی محاسبه آن‌ها به‌صورت دستی امکان‌پذیر نباشد. (آگیولار، ۲۰۰۲)

فن‌های مختلفی برای تبدیل یک نقشه مفهومی فازی به نوع تطبیقی وجود دارد. حافظه انجمنی موقت^[۱۴] (اماری، ۱۹۷۲) یکی از ساده‌ترین و پرکاربردترین این فن‌ها است.

درروش یادگیری تفاضلی هبیان^[۱۵] که از حافظه انجمنی موقت استفاده می‌کند، برای جلوگیری از مقادیر ساختگی یال‌ها، تغییرات جریان علیّت بر روی وزن یال‌ها تأثیرگذار هستند. ایده اولیه این روش، به‌روزرسانی وزن‌ها در شبکه علّیت، به شکلی که به‌طور مستقیم مرتبط با تغییرات مقادیر مفاهیم است، می‌باشد. اگر مقدار مفهوم در همان جهت تغییر یافت، الگوریتم مقدار مثبت وزن علّی را افزایش می‌دهد. در غیر این صورت اگر تغییرات در جهت عکس باشد، الگوریتم مقدار منفی را افزایش می‌دهد (کاسکو، ۱۹۸۶). این تغییرات طبق معادله زیر انجام می‌پذیرد:

(۲- ۱۷)

متغیر عاملی برای فراموشی وزن‌های بسیار قدیمی و کم کردن تأثیر آن‌ها در وزن‌های جدید است و به‌صورت زیر محاسبه می‌گردد:

(۲- ۱۸)

تنها ایرادی که می‌توان به روش یادگیری تفاضلی هبیان گرفت این است که در محاسبه قدرت علّی بین دو مفهوم و ، تنها از مقادیر گذشته این دو مفهوم استفاده می‌شود. (هورگا، ۲۰۰۲)

۲-۴-۲-۲- نقشه‌های مفهومی فازی با درجات متعادل^[۱۶]

مفهوم نقشه‌های مفهومی فازی متعادل برای اولین بار توسط سادیراس و مارگاریتیس^[۱۷] (۲۰۰۷) عنوان شد. یک نقشه مفهومی فازی، نامتعادل است اگر بتوان دو مسیر بین دو گره ثابت پیدا کرد که روابط علّی آن‌ها علامت‌های مختلفی داشته باشند. در غیر این صورت FCM متعادل است. در یک FCM نامتعادل نمی‌توان علامت تأثیر کلی یک مفهوم بر دیگری را به دست آورد. با توجه به تعریف ایدن^[۱۸] (۱۹۹۲) که تأثیر کلی می‌بایست هم علامت با کوتاه‌ترین مسیر بین دو گره باشد؛ با افزایش طول یک مسیر، رابطه علّی غیرمستقیم ضعیف می‌شود. در مقابل، سادیراس و مارگاریتیس (۲۰۰۷) علامت تأثیر کلی را منطبق با علامت مهم‌ترین مسیر می‌دانند. مهم‌ترین مسیر در نظر آن‌ها مسیری است که از اکثر گره‌های مهم می‌گذرد.

متعادل و غیرمتعادل بودن درجه‌ی یک گراف FCM به‌وسیله درجه تعادل آن گراف مشخص می‌شود. درجات تعادل مختلفی تاکنون معرفی‌شده‌اند که هرکدام از آن‌ها برای مسئله خاصی کاربرد دارد. سادیراس و مارگاریتیس معادله زیر را برای به دست آوردن درجه تعادل ارائه نموده‌اند:

(۲- ۱۹)

که در آن P تعداد نیم چرخه‌های مثبت گراف و t تعداد کل نیم چرخه‌ها است. نیم چرخه‌ها چرخه‌هایی از گراف هستند که بدون در نظر گرفتن جهت یال‌ها به دست می‌آیند. هر چه مقدار این پارامتر به یک نزدیک‌تر باشد، گراف متعادل‌تر است. می‌توان معادله بالا را به شکل زیر ساده نمود:

(۲- ۲۰)

یا

(۲- ۲۱)

که در آن تعداد نیم چرخه‌های مثبت با طول m، تعداد نیم چرخه‌های منفی با طول n، تعداد کل نیم چرخه‌ها و f(m) تابع افزایش یکنواخت مانند می‌باشد. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

برای محاسبه این درجه ابتدا علامت‌های تمام روابط علّی غیرجهتدار که بین هر جفت مفهوم و وجود دارند به‌دست آورده می‌شوند. فرض کنید تعداد مسیرهای مثبت بین مفهوم تا و تعداد مسیرهای منفی از مفهوم تا باشد. دراین صورت دو امکان وجود دارد:

حالت اول این‌که باشد. در این صورت تعداد کل مسیرهای بین دو مفهوم زوج است. اگر i=j باشد یک حلقه تشکیل می‌شود. زمانی یک FCM کاملاً متعادل داریم که یا یا یا و باشند. در مقابل زمانی کاملاً نامتعادل است که . با توجه به این استدلال‌ها معادله زیر معیار مناسبی برای بیان تعادل می‌باشد:

(۲- ۲۲)

حالت دوم زمانی اتفاق می‌افتد که +۱٫ دراین صورت تعداد کل مسیرها بین دو مفهوم فرد است. زمانی یک FCM کاملاً متعادل داریم که یا یا یا و باشند. در مقابل زمانی کاملاً نامتعادل است که یا یا و . با توجه به این استدلال‌ها معادله زیر معیار مناسبی برای بیان تعادل می‌باشد:

(۲- ۲۳)

که برای به‌دست آوردن یک معادله واحد می‌توان از معادله زیر استفاده کرد:

(۲- ۲۴)

به‌دست آوردن این مقدار تعادل در پیش‌بینی رفتار کلی نقشه مفهومی فازی بسیار کمک کننده است. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

۲-۴-۲-۳- نقشه‌های مفهومی فازی براساس قوانین^[۱۹]

نقشه‌های فازی مفهومی نوعی نقشه علّی است و در بسیاری از کاربردها، یک نقشه مفهومی فازی یک شبکه عصبی ساخته شده به دست انسان به روش سنتی است و جنبه‌های فازی را دنبال نمی‌کند. آن‌ها خصوصیات سیستم‌های فازی دیگر را مورد اشتراک قرار نمی‌دهند و در نهایت پاسخ یک نقشه مفهومی فازی یک ماتریس کمی بدون هیچ دانش کیفی است. برای مقابله با این مسئله کاروالو و توم^[۲۰] (۲۰۰۰) نقشه‌های مفهومی فازی مبتنی بر قوانین را معرفی نمودند. این سامانه می‌تواند پویایی کیفی دنیای واقعی را شبیه‌سازی و مدلسازی کند.

یکی از مسائل مهمی که در بیان سیستم‌های پویای کیفی نادیده گرفته می‌شود زمان است. زمان یکی از ملزومات اصلی سیستم‌های پویا است. وقتی که با زمانبندی کمی سیستم‌های پویا سروکار داریم به دلیل قابلیت بیان واضح زمان در معادلات ریاضی برای توصیف روابط بین مفاهیم، مسائل به سادگی قابل حل می‌باشند. هرچند در سیستم‌های پویای کیفی که زبان طبیعی برای بیان روابط بین مفاهیم کافی است، زمان می‌بایست به صورت التزامی در این روابط بیان شود. در نقشه‌های مفهومی فازی مبتنی بر زمان، زمان می‌بایست در قوانین فازی که روابط را بیان می‌کنند، گنجانده شود. بدون درنظر گرفتن چنین زمانبندی، تضمین قابل قبول بودن شبیه‌سازی ناممکن است.

نقشه‌های مفهومی فازی مبتنی بر زمان، ارائه‌ای از پویایی سیستم‌های کیفی پیچیده دنیای واقعی با بازخورد و شبیه‌سازی سلسله وقایع و تأثیر آن‌ها بر سیستم است. این نقشه‌ها از گراف‌های جهتدار فازی همراه با بازخورد هستند که از گره‌های فازی ( مفاهیم) و پیوندهای فازی ( روابط) تشکیل شده‌اند. نقشه‌های مفهومی فازی مبتنی بر زمان، به دلیل آنکه محدود به ارائه روابط علّی نیستند، نقشه‌های مفهومی واقعی هستند. برخلاف نقشه‌های مفهومی فازی، مفاهیم، متغیرهای فازی هستند که مبتنی بر متغیرهای زبانی فازی تعریف می‌شوند و برای بیان روابط از پایه‌های قوانین فازی استفاده می‌کنند. این نقشه‌ها به دلیل استفاده از قوانین صریح فازی و انعطاف پذیری آن‌ها در بیان روابط، در مدل‌سازی و شبیه‌سازی سیستم‌های پویای پیچیده کیفی بسیار پرکاربرد هستند. (کاروالو و توم، ۲۰۰۰)

نقشه‌های مفهومی فازی مبتنی بر زمان تکراری^[۲۱] هستند: مقدار کنونی هر مفهوم با بهره گرفتن از مقادیر ورودی قبلی آن محاسبه می‌شود. سیر تکاملی سیستم در طول زمان ممکن است به تعادل و همگرایی در یک حالت منفرد یا چرخه‌ای از حالت‌ها با شرایط خاص برسد.

معرفی و یا حذف مفاهیم یا روابط، یا تغییر حالت در یک یا تعداد بیشتری از مفاهیم بر سیستم مدل‌سازی شده تأثیر خواهد گذاشت زیرا معمولاً به دلیل پیچیدگی پیوندهای بازخوردی، پیش‌بینی آن‌ها اغلب سخت و یا غیرممکن می‌باشد. نقشه‌های مفهومی فازی مبتنی بر زمان، ابزاری برای پیش‌بینی تکامل ایجاد شده به وسیله چنین تغییرهایی در طول زمان است. این نقشه‌ها دو نوع مفهوم ( سطوح و انواع)، چندین نوع رابطه (علّی، استنتاجی، اشتراکی، شباهت و دیگر روابط رایج ) و مکانیسم‌های پشتیبان احتمالات مبتنی بر زمان و ثابت را مهیا می‌نمایند. (کانداسامی و اسمارانداچ، ۲۰۰۳)

نقشه‌های مفهومی فازی مبتنی بر زمان، یک زبان برنامه نویسی مخصوص به خود برای تعریف کمیت‌های سیستم‌های پویا در دنیای واقعی دارد. با بهره گرفتن از این زبان می‌توان مفاهیم، روابط، متغیرهای زبانی، توابع عضویت و غیره را تعریف نمود.

۲-۵- نتیجه‌گیری

به‌منظور آشنایی با نقشه‌های مفهومی فازی این فصل به معرفی مجموعه‌های کلاسیک و فازی، بررسی نقشه‌های مفهومی فازی و مشخصات آن‌ها پرداخت و در انتها نیز انواع نقشه‌های مفهومی فازی توضیح و تشریح داده شد. با توجه به مطالب بیان‌شده، می‌توان نتیجه گرفت که مجموعه‌های فازی به دلیل شباهت بیشتر به دنیای واقعی، بر مجموعه‌های کلاسیک برتری داشته و ازاین‌رو تحلیل نقشه‌های مفهومی فازی روشی کارآمد و مؤثر در شبیه‌سازی و مدل‌سازی سامانه‌های پویای دنیای واقعی محسوب می‌شوند.

فصل سوم

رفتار کاربر

۳-۱- مقدمه

در عصر حاضر مطالعه رفتار مصرف‌کننده نقش مهمی در تعیین استراتژی‌های سازمان دارد. زیرا مصرف‌کننده و کاربر مهم‌ترین هدف هر سازمانی است. در این فصل به اهمیت مطالعه رفتار مصرف‌کننده و کاربر در محیط فیزیکی و محیط اینترنت پرداخته خواهد شد و در ادامه این مباحث در شبکه‌های اجتماعی بررسی می‌شود. در پایان نیز به دسته‌بندی عوامل مؤثر در رفتار کاربر پرداخته می‌شود.

۳-۲- رفتار مصرف‌کننده

رفتار مصرف‌کننده یکی از مهم‌ترین مسائلی است که در سال‌های گذشته موردبحث و تحقیق قرارگرفته است. سازمان‌ها همیشه خواهان فهم نحوه تصمیم‌گیری مصرف‌کننده بوده‌اند تا بتوانند در طراحی محصولات و خدمات خود از آن استفاده کنند. به‌طور مثال اطلاع از گرایش رفتار مصرف‌کننده به سمت استفاده از تبلت‌ها می‌تواند به سازمان‌های تولیدکننده وسایل الکترونیکی در تغییر جهت خط تولیدشان کمک کند. مطالعه رفتار مصرف‌کننده از اهمیت ویژه‌ای در نحوه تصمیم‌گیری مدیریتی سازمان‌ها برخوردار است. یافته‌ای تحقیقات مربوط به مصرف‌کننده همچنین قادر است به‌صورت یک عامل مؤثر در بخش‌بندی بازار عمل نماید (سیبرت، ۱۹۹۶). به‌طور مثال استفاده از تبلت‌ها در بین جوانان بسیار بیشتر از افراد دیگر است.

رفتار مصرف‌کننده همچنین با بازار بین‌المللی رابطه دارد. مطالعه فرایندهای میان فرهنگی و واکنش‌هایی که در کشورهای مختلف به فعالیت‌های مربوط به بازاریابی نشان داده می‌شود، نقطه عطف این حوزه به‌حساب می‌آیند.

مطالعه رفتار مصرف‌کننده مشخص‌کننده اهمیت مسئولیت‌های اخلاقی و اجتماعی در بازار است (سیبرت، ۱۹۹۶). برای مثال اطلاع از عواقب استفاده بیش‌ازحد کودکان از تبلت‌ها و دستگاه‌های الکترونیکی موجب رشد بهتر جمعیت جوان در یک جامعه می‌شود.

مفهوم بازاریابی دلالت بر این عقیده دارد که صنعت، فرایند رضایت مشتری است؛ نه فرایند تولید کالا. یک صنعت با مصرف‌کننده و نیازهایش شروع می‌شود نه به‌وسیله حق امتیاز، مواد خام و یا مهارت فروش. تنها وقتی یک سازمان می‌تواند به بقای خود ادامه دهد که بتواند نیازها و خواسته‌های مصرف‌کننده را با درکی صحیح و جامع از طرف مقابل برآورده کند که این اهمیت مطالعه رفتار مصرف‌کننده را نشان می‌دهد.

رفتار مصرف‌کننده به‌عنوان مطالعه واحدها و فرایندهای مبادله‌ای که شامل اکتساب، مصرف و کنار گذاری کالا، خدمات، تجارب و ایده‌ها است، تعریف می‌شود. مصرف‌کننده به‌ناچار در یک‌طرف فرایند مبادله قرار می‌گیرد که در آن منابع در بین دو طرف جابجا می‌شود. به‌علاوه منابع دیگری همچون احساسات، اطلاعات و موقعیت‌ها نیز می‌توانند بین طرفین مبادله شوند. فرایند مبادله یک عنصر بنیادی در رفتار مصرف‌کننده است (هوستون، ۱۹۸۶).

داشتن درک صحیح از مصرف‌کنندگان و فرایند مصرف، مزیت‌های متعددی را در بردارد. این مزیت‌ها شامل کمک به مدیران در جهت تصمیم‌گیری، تهیه یک مبنای شناختی از طریق تحلیل مصرف‌کنندگان، کمک به قانون‌گذاران و تنظیم‌کنندگان برای وضع قوانین مربوط به خریدوفروش کالا و خدمات و درنهایت کمک به مصرف‌کنندگان در جهت تصمیم‌گیری بهتر است. اهمیت درک صحیح از مصرف‌کننده در تعریف بازاریابی به‌عنوان یک فعالیت انسانی معطوف به ارضای نیازها و خواسته‌ها از طریق فرایندهای مبادله یافت می‌شود.

شناخت رفتار مصرف‌کننده می‌تواند به ایجاد سیاست‌گذاری عمومی کمک نماید. تا آنجایی که مربوط به اصول رفتار مصرف‌کننده است، سیاست‌گذاری عمومی شامل ایجاد قوانین و مقرراتی است که در بازار بر مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارند. در قلمرو سیاست‌گذاری عمومی مربوط به رفتار مصرف‌کننده، مطالعه بدرفتاری مصرف‌کننده نیز مدنظر قرار دارد (هوستون، ۱۹۸۶).

داشتن آگاهی کلی از رفتار مصرف‌کننده دارای ارزش شخصی نیز می‌باشد. با شناختی که هر فرد از عوامل مؤثر در نحوه مصرف خود دارد می‌تواند به یک مصرف‌کننده بهتر تبدیل شود. به‌علاوه به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا در فرایند خرید قادر باشند به راهبردهایی که شرکت‌ها برای فروش محصولات خود استفاده می‌کنند پی ببرند. برای بسیاری از مردم آگاهی از عوامل مؤثر در مصرف، ارزش درونی دارد.

مطالعه و بررسی رفتار مصرف‌کننده سه دسته از اطلاعات را برای ما فراهم می‌آورد: جهت‌گیری، واقعیات و نظریات. ابتدا مطالعه رفتار مصرف‌کننده به مدیران و سیاست‌گذاران عمومی کمک می‌کند تا تأثیر فعالیت‌هایشان را بر روی مصرف‌کنندگان در نظر بگیرند. همچنین برخی از واقعیات مانند علل انتخاب که مصرف‌کنندگان برای خرید محصول استفاده می‌نمایند و یا ارزش‌هایی که فرهنگ‌های خاص تأکید می‌کنند را فراهم می‌سازد. درنهایت مطالعه رفتار مصرف‌کننده به ما کمک می‌کند تا به ارائه نظریات بپردازیم (هوستون، ۱۹۸۶).

۳-۳- رفتار مصرف‌کننده در اینترنت

اینترنت در عصر حاضر به دلیل سادگی استفاده، گستردگی و سرعت بالا، به مهم‌ترین منبع اطلاعات برای بسیاری از کالاها و خدمات تبدیل‌شده است. خصوصیات منحصربه‌فرد اینترنت و برتری کامل آن نسبت به بازارهای دیگر باعث رو آوردن بسیاری از سازمان‌ها برای گسترش خدمات و کالاهای خود در بازارهای اینترنتی گشته است. ازاین‌رو محیط اینترنت به فضای رقابتی بسیار شدیدی برای سازمان‌ها تبدیل‌شده است. در مقابل همین فضا مزیت‌های بسیار بالایی نیز برای کاربران و خریداران ایجاد کرده است. مزایایی از جمله در دست داشتن اطلاعات کامل محصولات و خدمات، قابلیت مقایسه کالاها و خدمات متفاوت و سادگی تعویض محصول باعث شده کاربران بیشتری هرروزه به استفاده از اینترنت بپردازند (کانان و کوپال، ۲۰۰۱).

محیط اینترنت از هر دو جهت تأمین‌کننده و مصرف‌کننده مزیت بسیار بالایی ایجاد کرده است. ازاین‌رو در هرلحظه فضای رقابتی سازمان‌ها شدیدتر می‌شود. اینترنت با بهره گرفتن از خصوصیات منحصربه‌فرد و پیوند خود با بازارهای دنیای واقعی رقابت در این عرصه‌ها را تنگ‌تر نموده است (چونگ و همکاران، ۲۰۰۵).

رفتار مصرف‌کننده را در محیط واقعی به دلیل امکان برخورد و مشاهده فیزیکی به‌سادگی می‌توان دنبال نمود. اما در دنیای مجازی اینترنت این رفتارها کوتاه‌تر شده و شکل خود را تغییر داده‌اند. به‌طور مثال در دنیای واقعی یک مصرف‌کننده پس از ورود به یک بازار به دلیل تنوع پایین محصولات، قدرت انتخاب بالایی ندارد. به همین دلیل نمی‌تواند محصول یا خدمات خود را به‌سادگی جایگزین نماید یا از محصولات مشابه استفاده کند. اما در بازارهای مجازی کاربر این قدرت را دارد که به‌سادگی از میان تنوع بالای کالاها، موارد موردنظر خود را مقایسه کند، در صورت عدم رضایت کالا یا بازار خود را به‌سادگی تعویض نماید و درنهایت بدون معطلی و با امنیت کامل محصول یا خدمت موردنظر خود را خرید نماید (کانان و کوپال، ۲۰۰۱).. در این فرایند نوع رفتار کاربر بسیار تغییر کرده است. کاربر در این شرایط حق انتخاب بالایی دارد درنتیجه خیلی راحت‌تر محصول خود را تعویض می کند.

۳-۴- رفتار کاربر در شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی آنلاین را می‌توان به‌نوعی به یک وب‌سایت مبادله یا خرید تشبیه کرد. همان‌طور که گفته شد در فرایند خرید و بررسی رفتار کاربر و مصرف‌کننده، کالا یا خدماتی مبادله خواهد شد و این کالا یا خدمات می‌تواند از جنس اطلاعات، عواطف و احساسات باشد (کوفاریس، ۲۰۰۲).

چیزی که در اکثر شبکه‌های اجتماعی مورد مبادله قرار می‌گیرد شاید فیزیکی نباشد ولی به همان اندازه یا حتی بیشتر اهمیت دارد. از مطالعه رفتار کاربر در شبکه اجتماعی می‌توان استنتاج‌های بسیار زیادی داشت. همچنین درک رفتار کاربر می‌تواند به جذب کاربران بیشتر و استفاده از اطلاعات آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی کمک کند. (براون و همکاران، ۲۰۰۷)

درک و تحلیل رفتار کاربر یک فرایند چندمرحله‌ای است که در آن پارامترهای مختلفی دست دارند. این پارامترها را می‌تواند به چند دسته عمده تقسیم نمود:

۳-۴-۱- پارامترهای مربوط به اجتماع

این پارامترها از طرف جامعه بر رفتار کاربر تأثیرگذارند و کاملاً به‌صورت جمعی می‌باشند. بدین معنی که کاربر در تغییر آن‌ها نقش جزئی داشته و تغییر در آن‌ها به‌صورت جهشی نیست. این پارامترها شامل فرهنگ، عامل‌های جمعیت‌شناسی، عامل‌های اقتصادی و غیره می‌باشند.

۳-۴-۲- پارامترهای مربوط به وب‌سایت

پارامترهای مربوط به وب‌سایت شامل پارامترهایی هستند که از طرف وب‌سایت یا شبکه اجتماعی آنلاین بر روی کاربر تأثیرگذارند. این پارامترها بهترین پارامترها در این تحلیل‌ها می‌باشند؛ زیرا توسط صاحبان شبکه‌های اجتماعی قائل تغییرند. پس مدیران سازمان‌ها و وب‌سایت‌ها می‌توانند با تغییر این پارامترها بر روی رفتاری که از کاربر سر می‌زند نقش داشته باشند. این پارامترها گستره‌ای از ظاهر وب‌سایت تا عملکرد و ساختار آن را در برمی‌گیرد.

۳-۴-۳- پارامترهای مربوط به کاربر

این پارامترها به‌صورت مستقیم بر روی رفتار کاربر تأثیرگذارند و حتی ممکن است جزئی از رفتار وی باشند. اغلب اوقات هدف از مطالعه رفتار کاربر دست‌یابی به نحوه تغییرات این پارامترها است. مطالعه و تغییر در این پارامترها بسیار برای تحلیل‌کنندگان رفتار کاربر مهم است. این پارامترها می‌توانند جنسیت، نیاز، اعتماد و غیره باشند.

۳-۵- مدل‌های رفتار خرید

همواره شرکتهای تحقیق کننده در رفتار مشتری، سعی بر آن دارند تا اطلاعاتی در مورد کالای خریداری شده، روش، تعداد، مکان و علت خرید بدست آورند. پی بردن به علتهای رفتار مشتری همیشه به سادگی قابل دستیابی نیست، زیرا اغلب پاسخهای مربوط به این سوالات در ذهن و فکر مصرف کننده وجود دارد.

مدل های متنوعی درباره رفتار خرید وجود دارد که در ادامه برخی از آنها شرح داده می‌شود:

۳-۵-۱- مدل رفتار خرید هاوکینز

هاوکینز و همکارانش عوامل موثر برخرید را به سه دسته ی درونی ، بیرونی و موقعیتی تقسیم کردند. عوامل بیرونی تاثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی مانند تاثیرات خانواده و گروه های مرجع را بر رفتار مشتری شرح می دهد. عوامل درونی شامل ادراکات فردی از قرار گرفتن در معرض اطلاعات، انگیزه ای که در فرد شکل می‌گیرد و همچنین ماهیت یادگیری و به خاطر سپاری این اطلاعات می باشد.

عوامل تاثیرگذار موقعیتی عبارتند از تمامی عوامل خاص مربوط به یک زمان یا مکان که از دانش کلی فرد در مورد ویژگی های فردی و محرک‌ها تبعیت نمی‌کنند (هاوکینز و همکاران، ۱۹۸۳).

۳-۵-۲- مدل رفتار خرید هاوارد- شیث

در این مدل چگونگی تبدیل داده های

ρ=۰

ρ≠۰

پیرسون

۷

بین رضایت از خدمات بانکداری الکترونیک بانک کشاورزی و وفاداری مشتریان آن رابطه­ای وجود دارد.

رضایت از خدمات بانکداری الکترونیک

فاصله­ای

وفاداری مشتری

فاصله­ای

ρ=۰

ρ≠۰

پیرسون

۳-۹- روش تجزیه و تحلیل داده ­ها
پس از آن که محقق داده ­ها را گردآوری، استخراج و طبقه ­بندی نمود، مرحله جدیدی از فرایند تحقیق به نام تجزیه و تحلیل داده ­ها آغاز می­ شود. این مرحله به­عنوان یکی از مراحل روش علمی عبارتست از: روشی که از طریق آن کل فرایند پژوهش، از انتخاب مساله تا دسترسی به یک نتیجه هدایت می­ شود (دلاور، ۱۳۸۹).
در این تحقیق روش تجزیه و تحلیل داده ­ها استفاده از شیوه ­های کمی می­باشد که در قالب آمار توصیفی و استنباطی انجام گرفته است. آمار توصیفی به آن دسته از روش­های آماری گفته می­ شود که به پژوهشگر در طبقه ­بندی، خلاصه­سازی، توصیف، تفسیر و برقراری ارتباط از طریق اطلاعات جمع­آوری شده کمک می­ کند. در واقع ویژگی­های موضوع مورد مطالعه به زبان آماری تصویر می­گردد. در آمار استنباطی نظر بر این است که نتایج حاصل از مطالعه گروه کوچکی به نام نمونه چگونه به گروه بزرگتری به نام جامعه تعمیم داده می­ شود.
۳-۹-۱- آمار توصیفی
در بخش آمار توصیفی ابتدا جداول توزیع فراوانی، درصد، فراوانی تجمعی، شاخص­ های گرایش به مرکز شامل میانگین، میانه و نما، شاخص­ های پراکنش از مرکز شامل واریانس و انحراف معیار و همچنین ضریب پراکندگی برای توصیف و دسته­بندی داده ­ها استفاده شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به­منظور سنجش وفاداری از رابطه زیر استفاده شد (اللهیاری و همکاران، ۱۳۸۸):
رابطه ۱:
همچنین برای گروه­بندی پاسخ­گویان از رابطه فاصله میانگین از انحراف معیار استفاده شد (اللهیاری و همکاران، ۱۳۸۸):
رابطه ۲:
انحراف معیار میانگین
Aضعیف = : A < Mean – SD
Bمتوسط = : Mean –SD ≤ B ≤ Mean
Cخوب = : Mean < C ≤ Mean + SD
Dعالی = : Mean + SD > D
در این تحقیق در مرحله اول تجزیه و تحلیل داده ­ها با بهره گرفتن از شاخص­ های آمار توصیفی بوده و به بیان خواص نمونه مورد مطالعه پرداخته می­ شود.
۳-۹-۲- آمار استنباطی
گام بعدی جهت تجزیه و تحلیل داده ­ها با بهره گرفتن از تکنیک­های آمار استنباطی می­باشد. در این تحقیق با بهره گرفتن از آزمون ضریب همبستگی پیرسون رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته بررسی می­ شود.
نرم­افزار مورد استفاده در این تحقیق جهت تجزیه و تحلیل داده ­ها SPSS 21 و Excel 2007 می­باشد.
فصل چهارم
یافته­ ها
۴-۱- مقدمه
این فصل به تجزیه و تحلیل داده ­های خام به­دست آمده از عملیات میدانی و تکمیل پرسش­نامه توسط جامعه آماری مورد مطالعه اختصاص دارد و شامل دو بخش است. در بخش اول یافته­های توصیفی حاصل از تحقیق ارائه و مورد بحث قرار می­گیرد. در بخش دوم یافته­های تحقیق در زمینه یافته­های استنباطی تحقیق ارائه و مورد بحث قرار می­گیرد.
۴-۲- یافته­های توصیفی
در این قسمت یافته­های توصیفی جامعه آماری کشاورزان شامل: گروه ­های سنی، جنس، سطح تحصیلات، شغل، سابقه استفاده از خدمات الکترونیک بانکداری، روش استفاده از خدمات بانکداری الکترونیک، خدمات اکترونیکی که بیشتر استفاده می­ شود، دفعات استفاده از خدمات الکترونیک در ماه، دفعات مراجعه به شعبه بانک، و استفاده یا عدم استفاده از تسهیلات بانک کشاورزی مورد بررسی و بحث قرار می­گیرد.
۴-۲-۱- گروه ­های سنی
یافته­های تحقیق نشان می­دهد از ۲۲۴ نمونه مورد مطالعه بر حسب گروه ­های سنی، بیشتر افراد (۴/۳۸ درصد، ۸۶n=) در گروه زیر ۳۰ سال قرار داشتند. کم­سن­ترین فرد جامعه مورد مطالعه ۱۹ سال، و مسن­ترین آن­ها ۵۹ سال داشته است (جدول ۴-۱).
جدول ۴-۱- توزیع فراوانی افراد مورد مطالعه برحسب گروه ­های سنی

سن

فراوانی

درصد

همانطور که در جدول زیر مشاهده می شود، خمیرمایه تحقیق بیشتر متمایل به فضای علمی، آکادمیک و دانشگاهی است که محقق بدون در نظر گرفتن محدودیت های مادی ، زمانی ، مدیریتی ، و با هدف تولید علم ( اعم از کاربردی یا غیر کاربردی) ، در یک فضای انتزاعی و بریدن از جامعه ، در لاک خود مشغول تحقیق و پژوهش است.
در مقابل تحقیق ، مفهوم توسعه و نوآوری مطرح است. در توسعه و نوآوری تولید ثروت حرف اساسی را می زند. استفاده بهینه از دانش و تکنولوژی ، به منظور تولید مواد ، وسایل ، محصولات و خدمات جدید است که منجر به تولید یک فعالیت جدید اقتصادی و یا بهبود و بقای وضعیت فعلی می شود هدف اصلی توسعه و نوآوری است. پس هدف توسعه و نوآوری تولید ثروت است، بنابراین متخصصی که به توسعه و نوآوری می پردازد ، نه تنها از جامعه جدا نیست بلکه در قلب جامعه ، با جامعه و برای جامعه است و حسگرهای او بیش از هر کس دیگر هر حرکت حتی کوچکی را در جامعه ( هم در بعد داخلی و هم بین المللی) تشخیص می دهد و آن را به درستی تحلیل می کند و خود را برای بهره برداری بهینه آماده می سازد. تحقیق ، توسعه و نوآوری با ایجاد فرصت های سرمایه گذاری ، محصولات و خدماتی را ایجاد می کند که قابلیت ارزش افزوده و تولید ثروت را داشته باشد (رادفر و دیگران, ۱۳۸۸).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جدول ۲- ۲ : تفاوت های تحقیق با توسعه و نوآوری

توسعه و نوآوری
تحقیق

ایجاد طراحی محصول و نمونه اولیه محصول

ایجاد موقعیت سرمایه گذاری در آینده نامعلوم

تاکید بر کارایی مبتنی بر هزینه

تاکید بر اکتشافات مفاهیم جدی

ارزیابی با میزان ثروت تولید شده

ارزیابی با میزان علم تولید شده

استفاده از دانش

ایجاد دانش

۲-۸ انتقال دانش بین دانشگاه و صنعت
به طور کلی انتقال دانش از دانشگاه به بخش تجاری نیازمند دخالت فعال مخترعین دانشگاهی است (Goldfarb & Henrekson, 2003). یکی از ابزارهای مهم برای اینکه دانشگاه با صنعت همکاری کند انتقال تکنولوژی و فعالیت های تجاری سازی است (Wang & Lu, 2007).
توسعه فعالیت های انتقال دانش بین دانشگاه و صنعت دربرگیرنده تعدادی روند سازمانی و نهادی و همچنین تلاش دولت در جهت ساخت و ارتقا مزیت رقابتی بنگاه که مبنی بر خلق دانش مفید است ،می باشد. اولا ، اگرچه بنگاه ممکن است تحقیق و توسعه داخلی داشته باشد ، اما این برای توسعه توانایی جذب دانش خارجی به منظور دستیابی به اختراعات جدید علم و تکنولوژی و به اشتراک گذاشتن یافته های پژوهشی به روز برای دانشگاه ها کافی نیست. بنابراین ، استفاده از دانشگاه های خارجی و توسعه ارتباط های متقابل با دانشگاه به منظور جذب و دستیابی به دانش جدید به استراتژی مهم برای بنگاه در اقتصادهای دانش بنیان تبدیل شده است. دوما ، راه ایجاد دانش جدید، تقویت روحیه همکاری بین پژوهشگران در دانشگاه و مدیران صنعتی در نوآوری های حاصل از تحقیق و توسعه است. سوما ، این بحث وجود دارد که محصول جدید دانش بوسیله انگیزه پروفسورهای دانشگاه به منظور پتنت کردن اختراعات شان و همچنین مشارکت در فعالیت های تجاری سازی بدون تغییر رویه در پژوهش هایشان پشتیبانی می شود.
توسعه انتقال موثر دانش بین دانشگاه و صنعت نیازمند یادگیری جمعی مبنی بر تعامل نزدیک بین تولید دانش و کاربرد دانش است (Wang & Lu, 2007).
فرهنگ داخلی و هنجار های مربوط به دانشگاه ها به موجب افزایش تعامل بین دانشگاه و صنعت در سیستم نوآوری ملی تغییر می کند. به طور نسبی، پژوهش های صنعت محور پتانسیل بیشتری برای کاربردهای تجاری دارند تا پژوهش های دانشگاهی که بیشتر هدفشان دستیابی به دانش مرزی است (Yang & Chang, 2009).
نحوه ارتباط بین صنعت و دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی که بخشی از فرایند خلق ارزش یا ارزش افزوده می باشد در شکل ۲-۴ نشان داده شده است (احمدی, ۱۳۸۵).
شکل ۲- ۴ : ارتباط بین صنعت و دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی
۲-۹ تغیر نقش دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی دولتی در اقتصاد دانش محور و حرکت به سوی تجاری سازی تحقیق و توسعه
بروز تحولات در کارکرد دانشگاه طی دو دهه اخیر باعث دگرگونی اساسی در رسالت و نوع رابطه دانشگاه ها با جامعه شده است که پاسخگو بودن دانشگاه یکی از پی آمدهای آن است. صاحبنظرانی همچون لوی^[۲۱](۱۹۹۸) ، اتکوتیز و لیدسورف^[۲۲](۲۰۰۰) و پاورز^[۲۳](۲۰۰۴) از این مفهوم با عنوان ماموریت سوم^[۲۴] یاد می کنند که دربرگیرنده هر نوع تلاش به منظور تجاری سازی نتایج تحقیقات دانشگاهی است.
این دگرگونی در رسالت سبب شد تا دانشگاه در جامعه اهمیت بیشتری یابد و حتی در رشد اقتصادی از سوی صاحبنظران دانشگاهی عامل بالقوه موثرتری تلقی شود. یکی از پیامدهای این تحول می تواند ایجاد فرصت جدید در تنوع بخشی منابع مالی دانشگاه ها باشد. از این نظر ، سیاست گذاران بیش از پیش به تعامل بین دانشگاه ها و صنعت در بسیاری از کشورهای توسعه یافته توجه می کنند و از طریق ایجاد زیر ساخت های لازم به تسهیل تجاری سازی اقدام کرده اند.
محققانی نظیر بلک من و سیگل^[۲۵] (۱۹۹۲) و دورسبای و کمپ^[۲۶] (۲۰۰۲) معتقدند اعمال فشار بر دانشگاه ها به منظور افزایش تامین مالی موجب شد تا آنها فعالیت های تحقیقاتی نوآورانه خود را از طریق تجاری سازی تحقیقات و مشارکت با صنعت به عنوان ابزاری برای تنوع بخشی منابع درآمدی خود بکارگیرند.
در کشور ما نیز اهمیت موضوعات تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی موجب شد تا سیاست گذاران توسعه مقوله تجاری سازی را در تنظیم و تصویب برنامه چهارم مدنظر قراردهند و در برخی از مواد فصل چهارم (توسعه مبتنی بر دانایی) دولت را مکلف کردند تا زمینه های گسترش بازار محصولات دانش بنیان، تجاری سازی ، نوآوری و گسترش نقش بخش خصوصی در این قلمرو را از طریق سازوکارهای لازم فراهم سازد. انتشار آزاد نتایج تحقیقات ، مبادله نیروی انسانی ، ارائه خدمات مشاوره و انعقاد قراردادهای تحقیقاتی مشترک از گذشته به عنوان روش های انتقال دانش و تکنولوژی به میزان محدود بین دو نهاد دانشگاه و صنعت کشور وجود داشته است ، اما ضرورت توجه به رویکرد کارآفرینانه در نظام آموزش عالی ایجاب می کند تا چنین پدیده ای و نقش آن در تنوع بخشی منابع مالی^[۲۷] تحلیل و تبیین شود(صمدی و همکاران, ۱۳۸۸).
از دیرباز ابزار توسعه و گسترش دانش بشر، انجام فعالیتهای تحقیقاتی بوده و سازمانهای تحقیقاتی^[۲۸] به عنوان یکی از متولیان امر پژوهش مرزهای علم و دانش را در تمام زمینه ها از طریق انجام تحقیقات کاربردی، توسعه ای و بنیادی گسترش داده و راه حل های منسجمی را برای چالش هایی که بشر دچار آنها شده است ارائه می نمایند.
دانشگاهها دارای مسئولیت بیشتری در تبدیل دستاوردهای تحقیقاتی خود به عوامل فراهم کننده رشد اقتصادی ،رفاه عمومی و ثروت جامعه می باشند (بندریان, ۱۳۸۸). در واقع ماموریت های اصلی و متداول دانشگاهها هنوز آموزش و پژوهش می باشد و بررسی نقش دانشگاهها در طی سده های گذشته نشان دهنده این است که نقش های آموزشی و پژوهشی بیشتر از سایر نقش ها مورد تاکید و وفاق محققین بوده است؛ هر چند که در خصوص چگونگی ، ترکیب و نوع ایفای این نقش ها دیدگاه های متعددی ارائه شده است. به طور کلی نقش آموزشی و تربیت نیروی انسانی دانشگاه ها در تمامی دیدگاه ها پذیرفته شده و مورد تحلیل قرار گرفته است اما در خصوص کارکرد پژوهشی و تولید دانش دانشگاه و نوع پژوهش های دانشگاهی دیدگاه های متفاوتی ارائه شده است.
همان طور که تحقیقات جدید نشان داده است امروزه دانشگاهها علاوه بر دو نقش فوق، در بسیاری از جوامع توسعه یافته دارای کارکرد کارآفرینی و تجاری سازی یافته های پژوهشی نیز هستند. افزایش نرخ ورودی های جمعیت به آموزش عالی از یک سو و افزایش اهمیت و نقش دانش علمی در نوآوری ها و توسعه کسب و کارهای جدید از سویی دیگر باعث شده است تا دانشگاهها به عنوان یکی از بازیگران عمده و اصلی در نوآوری و توسعه همه جانبه کشورها مطرح گردند.
به طور کلی دانشگاهها به دو طریق زیر منشا اثرات مثبت می شوند:
۱- تعامل با صنایع و شرکتهای موجود.
۲- سایر انواع تجاری سازی از قبیل ایجاد شرکتهای جدید در فرایند توسعه اقتصادی کشورها.

۱۵۸۲۳۰

۲۸۱۰۶۸

رفسنجان قبل از اسلام: اگر چه برخی مورخین و نویسندگان در قرن‌های اخیر، از بحث درخصوص تاریخ و قدمت رفسنجان صرفنظر کرده و به دلیل عدم اطلاعات موثق و مستند از زحمت خود کاسته و عمر این دیار را به قدمت «بهرام آباد» پیوند زده‌اند، «جغرافی نویسان قدیم اسمی از رفسنجان نبرده‌اند، زیرا این شهر قدمت چندانی ندارد. در گذشته از سه روستا به نام بهرام‌آباد، علی‌آباد و قطب‌آباد تشکیل شده بود. این سه روستا بعدها توسعه و گسترش یافتند و به هم متصل گشتند و شهر فعلی رفسنجان را تشکیل داده‌اند».
با این همه در لابلای برخی اسناد و مدارک به واقعیت‌هایی برمی‌خوریم که جز این را نشان می‌دهد و گویای کهنسالی این دیار است، تا آن جا که براساس نام‌های شهرهای گمشده رفسنجان، کم و بیش می‌توان از وجود این سرزمین در اعصار و قرون قبل از اسلام آگاه شد.
آن چه حدس و گمان‌ها را بیشتر کرده و به عنوان سند معتبری برای قدمت و کهنسالی رفسنجان مطرح می‌شود، قدمت بی‌چون و چرای خنامان یا خنیمان است ک در جای خود به آن پرداخته خواهد شد. اجمالاً وجود ده‌ها شیی مفرغی، سفالین و… سکه‌های متعدد که سابقه برخی از آنها به عهده سلوکیان می‌رسد و یا حداقل با اطمینان می‌توان گفت متعلق به قبل از اسلام است همه و همه مبنای این احتجاج می‌باشند. با این همه به بیان تاریخ قبل از اسلام رفسنجان، در همین حد بسنده کرده و به سراغ تاریخ این دیار پس از اسلام که شفافیت بیشتری دارد می‌رویم.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

رفسنجان پس از اسلام: نخستین اوراق تاریخ پس از اسلام، در زمان عبدالله بن عامر نماینده خلیفه «عثمان» که با او قرابت نیز داشت، رقم خورد، مردی که رفتار خشن و بی‌رحمانه‌اش در کرمان، موجب نارضایتی عمومی گردید و مصایب ناشی از حضور او همراه با قحطی شدید، جان مردم را به لب رساند. آن‌طور که عده‌ای از ثروتمندان کرمان و سنجان (رفسنجان) شهر و دیار را رها کرده و راهی هندوستان شدند. بقیه نیز کم و بیش به مقاومت‌های خود ادامه دادند و بارها و بارها به وسیله عبداله بن عامر سرکوب شدند.
این وضعیت در قرون اول اسلامی با تمامی فراز و فرودهایش ادامه داشته و در برخی از موارد نام «رودان» در متون تاریخی کرمان و گاه در تاریخ فارس مشاهده می‌شود، زیرا این منطقه، در مقاطعی از تاریخ ضمیمه قلمرو حکومت فارس بود و از عهد سلجوقیان دوباره به کرمان ملحق شد.
از قرن پنجم به بعد، تردیدها و سکوت‌های گه گاه تاریخ در مورد رفسنجان به پایان رسیده و نام این سرزمین با شفافیت خاصی ذکر می‌شود، هر چند که این بیان‌ها اکثراً غم‌آلود و دردناک است، زیرا به خصوص حضور نامبارک ترکان غز، کرمان را آن چنان اسیر رنج و گرفتاری ساخت که هیچ شهر و روستایی، از آتش فتنه‌ آنان در امان نماند، در این مورد افضل کرمانی و ناصرالدین منشی، تعابیری دارند که عمق فاجعه را نشان می‌دهد. از قاووت غزی گرفته (خاکستر داغی که به گلوی بی‌گناهان می‌ریختند و آنان را با این شیوه به قتل می‌رساندند) تا اصطلاح دزد غز که هنوز هم در کرمان مصطلح است و در تمامی ویرانه‌هایی که بر جای ماند، می‌توان گوشه‌ای از این فجایع را دریافت.
در عصر قراختاییان، به خصوص «ترکان خاتون» حال و هوای بهتری پدید آمد و آفتاب علم و دانش و فرهنگ بر سر این دیار تابید، زیرا او نه فقط در کرمان به احداث مدرسه ترکان خاتون پرداخت و علما را اعزاز و تکریم نمود، بلکه در شهرهای مختلف از جمله رفسنجان آبادی‌هایی بنا کرد که ترکان آباد (در نزدیکی الله آباد و حومه شمال غربی شهر) یکی از آن هاست.
نام رفسنجان در عهد آل مظفر و با قتل کودک بی‌گناه «علی سهل» در این شهر بیشتر بر سر زبان‌ها افتاد. علی سهل، پس از فرار پدر، در خانه سید تاج‌الدین واعظ پنهان ماند. مفسدان محل او را به امیر مبارزالدین اعلام کردند. طفل را نزد امیر بردند، گفت: شنیده‌ام خط خوب می‌نویسی، یک سطر بنویس ببینم، طفل این دو بیت را نوشت:
سعادت به بخشایش داور است
نه در چنگ و بازوی زور‌آور است
چو دولت نبخشد سپهر بلند
نیاید به مردانگی در کمند
امیر مبارزالدین گفت: مار بچه است، او را مقید کرده، همراه شاه شجاع روانه کرمان کردند، در رودان رفسنجان، آن طفل را شهید کردند».^[۳] در مجموع می‌توان گفت رفسنجان از حکومت آل مظفر، خیری که ندید هیچ، در اواخر این عصر و با حمله شاه منصور به یزد و شکستی که نصیب او شد، تاوانش را مردم کرمان و رفسنجان پرداختند، آن‌طور که از رهگذر این حوادث، جز غارت و ویرانی باقی نماند.
از قتل‌های دیگری که نام رودان را بر زبان‌ها انداخت، قتل شمس‌الدین صاین قاضی، ممدوح، شاعر بزرگ دیارمان، خواجوی کرمانی در زمان محمد مظفر میبدی است، هر چند که وزیری در تاریخ کرمان به مکان قتل اشاره‌ای نمی‌کند «… پس از مبارزات، سپاه مبارزی غالب آمده، صائن قاضی فرار کرد. بعضی از شجاعان لشکر امیر او را تکامیشی کرده و سر او را که از غرور پر بود، از بدن دور و به خدمت امیر آوردند.»
لکن از شعر خواجو چنین برمی‌آید که آخر اقامتگاه او «رودان» بوده، آن جا که می‌گوید:
زد علم بر وادی رودان و تیغ کین کشید
بسته همچون کوه بر قصد شه کرمان کمر
راند رخش بادپای از مرکز خاکی برون
و آمدش دیر حیات از گردش گیتی به سر
رفسنجان در عصر صفویه نفسی تازه کرده و جور گذشتگان، به مهر این سلسله تبدیل شده و تا اندازه‌ای رونق گرفت و اقتصاد آن نیز با رواج پرورش کرم ابریشم تحول پیدا کرد. هر چند که این شادی و شکوفایی اقتصادی، عمر چندانی نداشت و با هجوم افغان‌ها، در غبار مصیبت تازه‌ای فرو رفت «محمود افغان در حمله خود به ایران از رفسنجان نیز گذر کرده است و باعث خرابی‌ها و خسارات زیادی در این منطقه شده است».^[۴]
در عصر نادری، باز هم با داعیه محمدعلی رفسنجانی به عنوان شاهزاده صفوی، نام رفسنجان ورد زبان‌ها شد، هر چند که وی نتوانست از آن ادعا قبایی برای خود بدوزد. در زمان زندیه، رفسنجان نیز سرنوشت محتوم را پذیرفته بود که با آتش فتنه خان قجر روبه‌رو شد. در سال ۱۱۶۶ شمسی آقامحمدخان قاجار به رفسنجان لشکرکشی نمود و «قلعه‌آقا» را که در آن زمان نزدیک به ۷۰۰ خانوار در آن ساکن بودند، محاصره نموده، پس از چند روز مردم شهر تعهد کردند که پس از این که غائله کرمان ختم شد، تسلیم شوند.^[۵] کما این که در نهایت، این‌چنین شد و مردم در مقابل خون ریز معروف تاریخ، سر تسلیم فرود آوردند.
حمل و نقل و راه‌های ارتباطی شهرستان
فرودگاه رفسنجان: عملیات اجرایی آن از سال ۱۳۶۹ با برآورد هزینه ۴۵۰ میلیون تومان آغاز شد. ۴۰ درصد سهام متعلق به مجتمع سرچشمه و ۶۰ درصد بقیه، خودیاری مردم است. طول باند ۳۲۰۰ متر و عرض آن ۴۵ متر، دارای ترمینال‌های متعدد، و امکانات ناوبری لازم است.
راه‌آهن: راه آهن تهران ـ بندرعباس در محل احمدآباد رفسنجان دارای ایستگاه بوده و هم‌اکنون امکانات ریلی برای مردم این شهرستان فراهم است.
راه‌های ارتباطی: وجود رفسنجان، بر سر راه‌های مختلف ارتباطی یزد، شهر بابک، سیرجان، زرند، بندرعباس و کرمان، این شهرستان را از موقعیتی مناسب برخوردار ساخته است. در گذشته نیز چنین بوده، آن طور که استاد باستانی پاریزی می‌گوید: «کالاهایی که از هند یا بنادر جنوب یا حتی سیستان به کرمان می‌رسید، از طریق راور و زرند و بعدها رفسنجان به یزد می‌رفت و از آن جا به نایین یا سمرقند و دامغان و سمنان یا ری می‌رفت و به رشته اصلی راه ابریشم متصل می‌گشت.
۴-۱-۲- موقعیت جغرافیایی
شهرستان رفسنجان با مساحتی معادل ۱۲۰۰۰ کیلومتر مربع در جنوب شرقی ایران با ارتفاع ۱۴۶۹ متر از سطح دریا در فاصله ۱۰۰ کیلومتری غرب کرمان بین شهرستان‌های یزد، سیرجان، بردسیر، شهر بابک، زرند و کرمان واقع شده و بر اساس اعلام اداره هواشناسی، ارتفاع آن از سطح دریا ۱۶۰۵ متر است. (در برخی آمار این رقم ۱۴۶۰ متر ذکر گردیده). این شهرستان از شمال به شهر بافق در استان یزد، از جنوب به سیرجان و بردسیر، از مغرب به شهربابک و از مشرق به شهر کرمان و زرند محدود شده است و در مرتفع‌ترین نقاط این شهرستان راویز با ۲۳۳۵ متر و بی‌بی حیات با ۲۰۷۰ متر ارتفاع اعلام شده است.
این شهرستان در کنار محور ارتباطی که پایتخت ایران (تهران) را به شهرهای جنوب شرقی کشور و نهایتاً به پاکستان و شرق آسیا متصل می کند، واقع شده است. فاصله­ی آن تا تهران ۹۵۴ کیلومتر است و از طریق جاده آسفالته به کرمان، یزد، سرچشمه شهربابک و سیرجان مرتبط است.
شهرستان رفسنجان شامل بخش‌های مرکزی، نوق، کشکوئیه و انار و شهرهای رفسنجان، سرچشمه، بهرمان، کشکوئیه، انار و حسین‌آباد است (واحد تقسیمات کشوری استانداری کرمان). این شهرستان در تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ به صورت یکی از بخش‌های شهرستان کرمان و در سال ۱۳۲۴ شمسی به صورت شهرستان درآمد و در سال ۱۳۲۹ شمسی بخش شهر بابک نیز جزو این شهرستان شد. شهر بابک نیز در تقسیمات کشوری سال ۱۳۵۴ از رفسنجان جدا و به صورت شهرستان مستقلی درآمد. عبور راه آهن بافق – بندرعباس از نزدیکی این شهر و راه اندازی فرودگاه رفسنجان موقعیت ارتباطی ویژه ای به این شهر بخشیده است. همچنین موقعیت جغرافیایی مناسب این شهرستان تمامی شرایط لازم برای کاشت و برداشت پسته را فراهم آورده است و این نکته از ویژگی های مهم این شهرستان محسوب می شود. اهمیت این محصول تا جایی پیش رفته است که رفسنجان را شهر طلای سبز لقب داده اند.^[۶]
اقلیم
رفسنجان به دلیل مجاورت با کویر، از جمله مناطق نیمه خشک و کم ‌باران به شمار می‌رود. تابستان‌های آن گرم و زمستان‌هایش سرد و خشک است. میزان تبخیر در منطقه به علت بالا بودن درجه حرارت در تابستان و وزش بادهای تقریبا دایمی، بسیار زیاد است. درجه حرارت نیز از حداکثر ۴۳ و حداقل ۱۸ـ درجه سانتی‌گراد متغیر است. میزان رطوبت نسبی جو ۷/۳۳ درصد و میزان متوسط بارندگی قریب ۱۰۰ میلی‌‌متر است، هر چند که این رقم در ارتفاعات سرچشمه به بیش از ۲۵۰ میلی‌متر می‌رسد. بیشترین ماه‌های بارندگی به ترتیب اسفند، بهمن و دی ماه و ماه بی‌باران سال، مرداد است. (آمار ۱۳۷۰ ـ ۸۱ سالنامه آماری). جهت وزش باد معمولاً غربی و طولانی بودن مدت آن در سال موجب تخریب سطح زمین و تشکیل تپه‌های ماسه‌ای گردیده است. از گونه‌های مهم جنگلی و مرتفع این شهرستان می‌توان از بادام کوهی، درمنه، گون، اسکنبیل، شور و گوجار نام برد.
دشت رفسنجان
اراضی دشت رفسنجان، از شیب ملایمی برخوردار است به طوری که حداکثر شیب در این منطقه بیش از دو درصد نیست. جهت شیب، جنوب شرقی ـ شمال غربی است. استقرار روستاها و آبادی ها نیز در منطقه، تابع شرایط طبیعی بوده و روستاها عملاً تا انتهای اراضی قابل کشاورزی و تا آن جا که عوامل آب و هوایی و جغرافیایی اجازه می‌دهد، گسترش پیدا کرده‌اند.
رودخانه های مهم این شهرستان عبارتند از:
رودخانه لاله زار
رودخانه کبوترخان
رودخانه شور رفسنجان
شاهزاده عباس
چاری
منابع آب های زیرزمینی
تقریباً تمامی آب مورد نیاز برای کشاورزی در این منطقه از طریق سفره ­های آب زیرزمینی تأمین می­گردد و آب­های سطحی در آبیاری مزارع و باغات نقش بسیار ناچیزی دارند. آبیاری درختان پسته در این منطقه با روش سنتی و به صورت غرقابی می­باشد که این شیوه­ آبیاری موجب اتلاف شدید و بیش از اندازه­ آب می­ شود و همچنین باعث پایین رفتن سطح آب­های زیرزمینی می­گردد. سفره­ی آب زیرزمینی دشت رفسنجان به وسیله­ آب­های روان و زیرزمینی دشت­های باغین و بردسیر تغذیه می­گردد. سالانه حدود ۱۲ میلیون متر مکعب آب از طریق زهکشی دشت بردسیر و حدود ۶ میلیون متر مکعب از طریق جریان­های سطحی به دشت رفسنجان وارد می­ شود.
در اولین آمار برداری از منابع آبی دشت رفسنجان که در سال ۱۳۴۹ انجام گرفته است تعداد کل چاه های منطقه ۶۱۳ حلقه با تخلیه سالانه ۲۱۲ میلیون متر مکعب ذکر شده است. از این تعداد ۲۳۱ حلقه چاه عمیق و ۳۸۲ حلقه چاه نیمه عمیق بوده است. همچنین تعداد قنات­های دشت رفسنجان ۲۱۲ رشته قنات با تخلیه سالانه ۹۵ میلیون متر مکعب ثبت شده است.
تعداد چاه­های موجود در منطقه به تفکیک عمیق و نیمه عمیق و رشته قنات­ها

سال

۹- تزلزل عقد در شرط فاسخ تا پایان مدت تعیین شده می باشد، و ممکن است تا پایان قرارداد هم به صورت مستمر ادامه داشته باشد؛ تا تعهدات قراردادی به صورت کامل اجرا شود. ولی تزلزل عقد در خیار شرط برای مدت کوتاه و تعیین شده می باشد که مشروط له حق دارد بدون هیچ دلیلی عقد را برهم بزند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱۰- در شرط فاسخ، وقوع رویدادی که موجب انفساخ شده است، ممکن است بر خلاف میل و اراده و تصمیم دو طرف عقد باشد. همان گونه که ممکن است متأثر از ارادۀ یک طرف یا هر دو طرف باشد. ولی در خیار شرط، میل و اراده مشروط له مؤثر در وقوع فسخ است.
۱۱- خیار شرط، یک حق است که به ورثه منتقل می گردد. ولی شرط فاسخ یک حق نیست بلکه یک ابزار و ضمانت اجرا برای انجام تعهدات و وقوع یک رویداد خاص می باشد.
بنابراین، شرط فاسخ را نباید با خیار شرط اشتباه کرد. چرا که خیار شرط در زمرۀ ایقاعات است و دارای ساختار و مبانی متفاوتی از شرط فاسخ است. هر چند ماهیت شرط فاسخ متفاوت از خیار شرط می باشد، اما با توجه به سکوت قانون گذار در رابطه با شرط فاسخ، برخی از احکام و آثار آن با بهره گرفتن از تفسیر و وحدت ملاک احکام و آثار خیار شرط استنباط می گردد.
اگر طرفین در قرارداد بنویسند اسقاط کافه خیارات به عمل آمد و شرطی درج نمایند که مفهوم و ماهیت آن تعلیق انحلال قهری قرارداد باشد، به استناد جمله «اسقاط کافه خیارات»، شرط تعلیق انحلال قرارداد یا همان شرط فاسخ، ساقط نمی شود. چرا که «شرط فاسخ»، خیار نیست که با استناد به جمله مذکور ساقط شود.^[۱۷۲]
در احکام صادر شده از سوی دادگاه های بدوی، تجدید نظر و دیوان عالی کشور، بعضاً مشاهده می‌شود که شرط مندرج در قرارداد، به خیار شرط تفسیر شده است؛ در حالی که ماهیتاً شرط فاسخ می باشد. در برخی از دادنامه ها هم شرط مندرج در قرارداد، به درستی به شرط فاسخ تفسیر شده است؛ و حتی بعضی از اشتراکات و تفاوت های این دو شرط هم بیان شده است.^[۱۷۳]
۵- شر ط فاسخ و اقاله
با توجه به وجود برخی از اشتراکات (در احکام، آثار و قلمرو) بین اقاله وشرط فاسخ در ذیل به صورت خلاصه اقاله را تعریف و شرایط آن را بیان می نماییم و سپس اشتراکات و تفاوت های شرط فاسخ و اقاله را ذکر می نماییم.
اقاله در لغت، به معنی بازکردن و آزاد کردن، و در اصطلاح اقاله را این گونه تعریف کرده اند: «در اقاله، همان دو اراده که پیمانی را استوار کرده و سبب ایجاد عقد را فراهم آورده اند، دربارۀ انحلال آن نیز توافق می کنند.»^[۱۷۴]
«اقاله فقط سبب سقوط تعهد و انحلال عقد نیست، بلکه ممکن است وسیله قطع آثار تعهد و قراردادی که ایفا و اجرا گردیده نیز باشد. در این حالت اقاله لطمه ای به هستی حقوقی تعهد و قرارداد وارد نمی سازد و آن را ساقط نمی کند؛ زیرا، عقد و تعهد با اجرا و ایفا، از پیش ساقط می‌گردد و دیگر وجودی برای آنها در عالم حقوق نمی توان تصور کرد تا بار دیگر به وسیله اقاله ساقط شود. بنابراین، اقاله در این مورد فقط آثار ناشی از انجام تعهد را قطع می کند و ادامه آن را متوقف می سازد.»^[۱۷۵]
با توجه به تعاریف انجام شده، پس از اینکه عقد و قرارداد صحیح واقع شد. طرفین عقد، طبق اصل حاکمیت اراده که مبنای اقاله هم هست، می توانند همان گونه که قرارداد را ایجاد کرده اند در رابطه با سقوط تعهدات و قطع آثار ناشی از آن و همچنین انحلال آن تراضی نمایند که در حقوق ما به این تراضی اقاله و در فقه به آن تفاسخ می گویند. در صورت وقوع اقاله، عوضین به مالک سابق اعاده می‌گردند و مالکیت پس از عقد زایل می گردد. پس اقاله انحلال ارادی است که با تراضی طرفین صورت می گیرد و با انشای جداگانه پس از عقد در رابطه با انحلال آن توافق می نمایند.
الف) برخی از اشتراکات اقاله و شرط فاسخ عبارتند از:
۱- مبنای اصلی اقاله و شرط فاسخ، در حقوق اصل حاکمیت اراده است.
۲- اقاله و شرط فاسخ، از اسباب انحلال عقد و سقوط تعهدات هستند. به عبارت دیگر اثر هر دو انحلال و قطع آثار عقد می باشد.^[۱۷۶]
۳- تراضی و توافق یکی از ارکان و عناصر اساسی در شرط فاسخ و اقاله می باشد.
۴- آثار و نتایج اقاله و شرط فاسخ، تقریباً یکسان است. مثلاً اقاله و شرط فاسخ اثر قهقرایی ندارند؛ یعنی از زمان اقاله یا انفساخ، عقد منحل و بی اثر می گردد و آثارش ناظر به آینده است.
۵- قلمرو اقاله و شرط فاسخ یکی می باشد. مثلاً در هر دو در عقد نکاح و عقد وقف راه ندارند.
ب) بعضی تفاوت های شرط فاسخ و اقاله عبارتند از:
۱- در شرط فاسخ تراضی جهت انحلال احتمالی عقد در همان ابتدای تشکیل عقد صورت می گیرد و نیازی به انشای جداگانه جهت انحلال آن نیست. ولی در اقاله، طرفین عقد پس از انعقاد عقد ممکن است در رابطه با انحلال عقد با یکدیکر تراضی نمایند که می بایست، طرفین دارای شرایط اساسی صحت معامله باشند تا بتوانند اقاله را انشاء نمایند.
۲- در شرط فاسخ، انحلال قرارداد، معلّق می شود؛ در حالی که در اقاله، تعلیق وجود ندارد و به صورت منجّز واقع می شود.
۳- در صورت تحقق معلّق علیه در شرط فاسخ قرارداد قهراً و بدون دخالت طرفین منحل می گردد و نیازی به انشای مجدد به نحوی که در اقاله مطرح است نمی باشد. در حالی که اقاله انحلال ارادی است که با تراضی طرفین صورت می گیرد و باید ارادۀ آنها انشاء شود.
۴- اقاله را نمی توان به تراضی از بین برد. اما قهری بودن شرط فاسخ منافاتی با امکان پیش گیری از آن به وسیله تراضی ندارد. به عبارت دیگر اقاله را نمی شود اقاله کرد اما شرط فاسخ را می توان با اقاله از بین برد. یعنی در شرط فاسخ تا قبل از حصول معلّق علیه قابلیت بازگشت به وضعیت قبل وجود دارد و می توان با تراضی، به وسیله اقاله شرط فاسخ را از بین برد.
۵- اقاله بعد از به وجود آمدن عقد، انشاء می شود (ماده ۲۸۳ق.م.)، در حالی که شرط فاسخ به صورت شرط ضمن عقد، هنگام انشای عقد، انشاء می شود. به عبارت دیگر اول باید عقدی ایجاد شود تا با اقاله منحل شود اما در شرط فاسخ، همزمان با انشای عقد انحلال آن نیز به صورت معلّق در ضمن عقد شرط می شود.
بنابراین، هر چند اقاله و شرط فاسخ دارای اشتراکات فراوان می باشند اما با توجه به تفاوت های ذکر شده، شرط فاسخ از حیث نحوه توافق و انحلال و همچنین به لحاظ ساختاری متفاوت از اقاله می‌باشد. بسیاری از احکام و شرایط اقاله در شرط فاسخ نیز جاری است؛ پس با توجه به اینکه قانون در رابطه با شرط فاسخ ساکت است، برخی از احکام و آثار شرط فاسخ را می توان با بهره گرفتن از تفسیر و وحدت ملاک احکام و آثار مربوط به اقاله استنباط کرد.^[۱۷۷]
۶- شرط فاسخ و شرط تعلیقی
شرط را به اعتبار اثری که در عقد می گذارد به تعلیقی و فاسخ تقسیم می کنند. تمیز بین شرط تعلیقی با معلّق بودن انحلال عقد به جهت وجود شرط فاسخ، از اهمیت خاصی برخوردار است.
شرط تعلیقی، شرطی است که ایجاد عقد (با تعلیق در مُنشأ) و آثار آن را وابسته و معلّق بر یک امر محتمل الوقوع می نماید؛ که اگر آن امر (معلّق علیه) واقع نشود، تعهدها به وجود نمی آید. پس، صحت عقد منوط به وجود یا تحقق آن شرط می باشد. پس از ابراز قصد انشاء، نتیجۀ ناشی از عقد کلاً یا بعضاً، بلافاصله پدید نمی آید؛ بلکه پیدایش آن متوقف بر امری در آینده می باشد، خواه آن امر، حتمی الوقوع باشد خواه در آینده محتمل الوقوع باشد. در حالی که شرط فاسخ یک توافق فرعی است که در ضمن عقد اصلی، انحلال عقد را منوط به عدم انجام تعهدات یا رویدادی خاص در آینده می نماید، تا در صورت وقوع معلّق علیه عقد خود بخود منفسخ گردد. شرط در عقد معلّق موجب تعلیق خود عقد است اما شرط فاسخ موجب تعلیق در انحلال عقد است.
مثلاً، «اگر خریدار بگوید این اسب را خریدم، مشروط به اینکه در مسابقه برنده شود، شرط تعلیقی است. ولی، هر گاه اسب را بخرد و در آن شرط کند که، اگر در مسابقه برنده نشود بیع منفسخ شود، شرط فاسخ است. فرض نخست، اسب پس از برنده شدن انتقال می یابد و در فرض دوم، از زمان انعقاد بیع».^[۱۷۸]
الف) تشابهات شرط فاسخ و شرط تعلیقی:
هم شرط فاسخ و هم شرط تعلیقی، هر دو معلّق هستند. اثر شرط فاسخ همانند شرط تعلیقی خود بخود حاصل می شود؛ بدون اینکه نیازی به اعمال ارادۀ طرفین یا یکی از آنها باشد.
ب) تفاوت های شرط فاسخ با شرط تعلیقی:
عمده تفاوت شرط فاسخ و شرط تعلیقی در آثارشان است.
شرط تعلیقی، شرطی است که عقد یا اثر آن را معلّق می نماید و صحت آن را منوط به وجود یا تحقق آن شرط می کند. در شرط تعلیقی اگر انشای عقد معلّق بر امری گردد عقد باطل است و اگر تعلیق در منشأ عقد باشد، صحیح است. اما در شرط فاسخ، عقد از زمان انشاء به وجود می آید و به واسطه شرط فاسخ، انحلال عقد معلّق می شود. عقدی که شرط فاسخ در ضمن آن درج شده است، صحیحاً ایجاد و آثارش جاری می شود، اما برای مدت معین متزلزل است و اگر معلّق علیه آن واقع نشود عقد از حالت تزلزل خارج می گردد.
در شرط تعلیقی، چنانچه تعلیق در منشاء بوده و عقد صحیحاً تشکیل شده باشد مالکیت از زمان تحقق شرط ایجاد می گردد. در مثال مذکور، انتقال مالکیت پس از برنده شدن اسب در مسابقه می‌باشد؛ در حالی که در شرط فاسخ پس از اینکه عقد صحیحاً واقع شد مالکیت از همان لحظه تشکیل عقد ایجاد می گردد، اما انحلال آن معلّق به وقوع رویدادی در آینده می شود.
در شرط تعلیقی، اگر معلّق علیه واقع نشود، محال گردد، نامشروع باشد یا باطل باشد گویی از ابتدا به وجود نیامده است و همۀ تعهدهای احتمالی را از زمان تراضی از بین می برد و سبب بطلان عقد می شود. به عبارت دیگر بطلان شرط به عقد هم سرایت می کند و باعث بطلان عقد نیز می شود؛ در حالی که اگر شرط فاسخ باطل و نامشروع باشد خللی به اصل عقد وارد نمی کند و گویی از ابتدا آورده نشده است، مگر اینکه مجهول یا مخالف مقتضای ذات عقد باشد (ماده۲۳۳ ق.م.). مثلاً، ماده ۱۰۸۱ ق.م. مقرر می دارد: «اگر در عقد نکاح شرط شود که در صورت عدم تأدیه مهردر مدت معیّن نکاح باطل خواهد بود نکاح و مهر صحیح ولی شرط ‌باطل است‌.» پس، شرط عدم پرداخت نفقه یا مهر تا مدت معین جهت انفساخ نکاح، طبق ماده مذکور شرط باطل است، اما خللی به عقد وارد نمی‌سازد.
اثر شرط تعلیقی، در صورت وقوع معلّق علیه یا محال شدن آن، قهقرایی و از ابتدای تراضی می باشد. در صورتی که شرط فاسخ اثرش نسبت به آینده است و اثر قهقرایی ندارد.
بنابراین، در حقوق ایران شرط تعلیقی به تعلیق در ایجاد و اثر عقد تفسیر شده است نه به تعلیق در انحلال عقد؛ و تعلیق در انحلال عقد یا شرط فاسخ پیش بینی نشده است. پس، هر چند شرط فاسخ متفاوت از شرط تعلیقی می باشد، اما با بهره گرفتن از شرط تعلیقی می توان صحت شرط فاسخ را استنباط کرد.
۷- شرط فاسخ و شرط ضمن بیع شرط
ماده ۴۵۸ مقرر می دارد: «در عقد بیع‌، متعاملین می‌توانند شرط نمایند که هرگاه بایع ‌در مدت معینی تمام مثل ثمن را به مشتری رد کند خیار فسخ معامله ‌را نسبت به تمام مبیع داشته باشد و همچنین می‌توانند شرط کنند که ‌هرگاه بعض مثل ثمن را رد کرد خیار فسخ معامله را نسبت به تمام یا بعض مبیع داشته باشد. در هر حال حق خیار، تابع قرارداد متعاملین‌خواهد بود و هرگاه نسبت به ثمن‌، قید تمام یا بعض نشده باشد خیار، ثابت نخواهد بود مگر با رد تمام ثمن‌«.
وقتی چنین شرطی در ضمن عقد بیع شده باشد آن را «بیع شرط» می نامند. با توجه به بیان ماده ۴۵۸ ق.م. در بیع شرط، مالکیت مبیع به خریدار منتقل می شود ولی این انتقال متزلزل است و بایع می‌تواند در مدت معینی اختیار فسخ معامله را نسبت به تمام یا بعض مبیع داشته باشد. آنچه بیع شرط را از سایر اقسام بیع ممتاز می کند، وجود شرطِ ضمن آن است که امکان سوء استفاده از این تأسیس حقوقی جهت استقراض و گرفتن ربح، وجود دارد.
بیع شرط، به تنهایی قابل مقایسه با شرط فاسخ نمی باشد؛ بلکه شرط ضمن آن را می توان با شرط فاسخ مقایسه کرد. در ذیل اشتراکات و تفاوت های این دو شرط را بیان می نماییم؛
الف) تشابهات شرط فاسخ و شرط ضمن بیع شرط:
شرط فاسخ و شرط ضمن بیع شرط، یک ضمانت اجرا هستند که نقش وثیقه را بازی می کنند و عقد را در مدت معین متزلزل می نمایند.
ب) تفاوت های شرط فاسخ و شرط ضمن بیع شرط:
در شرط ضمن بیع شرط، با رد ثمن به مشتری فقط خیار فسخ برای بایع ثابت می شود و می تواند با اعمال آن معامله را فسخ نماید؛ اما در صورتی که معامله را فسخ نکند، معامله همچنان صحیح و نافذ است. در حالی که در شرط فاسخ با حصول معلّق علیه معامله خود بخود و قهراً منحل می گردد؛ بدون اینکه نیازی به اعمال اراده و انشای جداگانه باشد.
شرط ضمن بیع شرط، در حقیقت شرط خیار (خیار شرط) است که تفاوت های آن با شرط فاسخ بیان شد.
۸- شرط فاسخ و اثر تلف مبیع قبل از قبض
ماده ۳۸۷ ق.م. در عقد بیع مقرر می دارد: «اگر مبیع قبل از تسلیم‌، بدون تقصیر و اهمال از طرف بایع ‌تلف شود بیع‌، منفسخ و ثمن باید به مشتری مسترد گردد مگر اینکه‌ بایع برای تسلیم به حاکم یا قائم مقام او رجوع نموده باشد که در این‌صورت‌، تلف از مال مشتری خواهد بود.»
این ماده بر گرفته از قاعده فقهی «تلف مبیع قبل از قبض» می باشد. بر اساس این قاعده، هر مبیعی که قبل از قبض تلف شود از مال بایع آن می باشد.^[۱۷۹] قاعده تلف مبیع قبل از قبض، به عنوان یکی از موارد انفساخ قهری قرارداد در حقوق ایران بیان شده است و از لحظه تلف بدون اینکه نیاز به اعمال فسخ باشد قرارداد خود بخود و به حکم قانون منفسخ می گردد.
تلف مبیع قبل از قبض، فی نفسه قابل مقایسه با شرط فاسخ نیست؛ بلکه اثر و نتیجه آن قابل مقایسه با شرط فاسخ می باشد.
اثر و نتیجه تلف مبیع قبل از قبض و شرط فاسخ، انحلال و انفساخ قهری عقد می باشد؛ اما منشأ اثر و نتیجه و همچنین نحوه اثر آنها متفاوت از یکدیگر می باشد. منشأ اثر و نتیجه «تلف مبیع قبل از قبض»، قانون است؛ که ناشی از تأثیر یک عامل خارجی بر موضوع قرارداد می باشد. اما اثر و نتیجه «شرط فاسخ»، ناشی از تراضی طرفین در ضمن عقد می باشد.