۱ـ سنتی ۲ـ مدرن
۲ـ۲ـ۶ـ۳ـ تعریف روحانی
واژۀ «روحانی» در اسلام به معنای مبلغ علوم دینی به کار می‌رود که برای این منظور در زبان فارسی، از کلمات دیگری چون «آخوند» و «شیخ» نیز استفاده می‌شود، اما امروزه واژۀ «روحانی» کاربرد بیش‌تری دارد. در گذشته، هم‌چنین در زبان فارسی به روحانی مسلمان، «ملّا» نیز گفته می‌شد. واژه ملّا (Mullah)، اکنون در زبان‌های دیگر، از جمله زبان انگلیسی به معنای روحانی به کار می‌رود.^[۲۶۸]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در یک تعریف، «روحانی» را می‌توان «مبلّغ آموزه‌های دینی دانست که وظیفه دارد قواعد عمل دینی و سلوک پسندیدۀ معنوی را به دیگران بیاموزد» (عالم‌زادۀ نوری، ۱۳۸۸: ۱۸). بر این اساس، یک روحانی، هم باید خودش قاعده‌مند عمل کند و دفاع روشنی از شیوه و سیرۀ خود داشته باشد و هم از آن جا که آموزگار رفتار است، باید در بیان قواعد رفتار به دیگران، موفق و کارآزموده باشد.
۳ـ۲ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی «روحانی»
از آن جا که در حال حاضر، در ایران، حوزه‌های علمیه، وظیفۀ آموزش طلاب و روحانیون را بر عهده دارند، لذا با توجه به این که جامعۀ آماری این پژوهش شامل حوزه‌های علمیه شهر قم بوده است، تمام افرادی (مذکر) را که به منظور تحصیل علوم دینی وارد یکی از مدارس علمیه شهر قم (ویژۀ طلاب) ـ که زیر نظر شورای عالی حوزه‌های علمیه مدیریت می‌شوند ـ شده و شروع به تحصیل کرده باشند، به عنوان روحانی در نظر گرفته شده است. این افراد اعم از روحانیون شیعه و سُنّی، ایرانی و غیر ایرانی، ملبّس یا غیر ملبّس به لباس روحانیت می‌باشند.
البته توجه به این نکته لازم است که برخی، میان تعریف «طلبه» و «روحانی»، تمایز قائل می‌شوند و طلبگی را فصل اوّل حیات روحانیت می‌دانند. بنا بر این رویکرد، طلبگی را باید به منزلۀ دورۀ آموزشی و کسب مهارت‌های اوّلیه به منظور انجام وظیفۀ مهم و حساس روحانیت تلقی کرد. اما از آن جا که مفهوم «روحانی»، اعم از دوران طلبگی و بعد از آن می‌شود، در این پژوهش، همواره از واژۀ «روحانی» برای توصیف جامعۀ آماری‌ بهره گرفته می‌شود.
۳ـ۶ـ۳ـ متغیرهای کنترل
۱ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف سن^[۲۶۹]
سن، یکى از ویژگى‌هاى اصلى ساخت و ترکیب جمعیت است و منظور از آن، تعداد سال‌ها و ماه‌ها و روزهایى است که از عمر (روز تولد) یک فرد مى‌گذرد.
۲ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی سن:
در این پژوهش، منظور از سن فرد، تعداد سال‌هایی است که از زمان تولد تا زمان تکمیل پرسشنامه پشت سر گذاشته است که بر اساس مقیاس فاصله‌ای در سه دستۀ زیر طبقه‌بندی شده است:
۱ـ از ۱۶ سال تا ۳۰ سال
۲ـ از ۳۱ سال تا ۴۵ سال
۳ـ از ۴۶ سال تا ۶۰ سال
۳ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف وضعیت تأهل
منظور از وضعیت تأهل، این است که آیا فرد تا کنون ازدواج کرده است یا خیر.
۴ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی وضعیت تأهل:
در این پژوهش، وضعیت تأهل پاسخگویان تا زمان تکمیل پرسشنامه، به صورت زیر منظور شده است:

1. 1. مجرد:افرادی که تا زمان تکمیل پرسشنامه، ازدواج نکرده‌اند

1. 1. متأهل: افرادی که تا زمان تکمیل پرسشنامه، حداقل یک بار ازدواج کرده‌اند.

لازم به ذکر است که بعضی از افراد در پرسشنامه گزینه‌های دیگری مانند «مطلقه» یا «همسر فوت‌شده» را هم ذکر کرده بودند که این گونه موارد هم معادل افراد «متأهل» منظور گردیده است.
۵ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف سطح تحصیلات حوزوی
هر طلبه‏اى با ورود به حوزه علمیه در دوران تحصیل خود، مراحل مشخصى از سطوح علمى را پشت ‏سر مى‏گذارد.
در حال حاضر، تحصیلات حوزوی در چهار سطح (مقطع) تنظیم شده است:
سطح ۱: این سطح داراى ۶ پایه (۱ تا ۶) است و شامل دوره عمومى حوزویان می‌شود که همۀ طلاب این سطح را مى‌گذرانند و دوره هاى تخصصى بعد از این سطح شروع مى شود.
سطح ۲: شامل پایه‌هاى ۷ و ۸ و ۹ مى‌باشد
سطح ۳: شامل پایه ۱۰ مى‌باشد.
سطح ۴: شامل درس خارج فقه و رشته‌هاى تخصصى سطح ۲ و ۳ می‌شود.
۶ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی سطح تحصیلات حوزوی:
در این پژوهش، سطوح تحصیلی حوزویان بر اساس چهار سطح زیر سنجیده شده است:

1. 1. سطح یک

1. 1. سطح دو

1. 1. سطح سه

1. 1. سطح چهار

۷ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف تحصیلات دانشگاهی
منظور از تحصیلات دانشگاهی در نظام آموزشی ایران، تحصیلات بالاتر از مقطع پیش‌دانشگاهی می‌باشد که زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اداره می‌گردد.
۸ـ۳ـ۶ـ۳ـ تعریف عملیاتی تحصیلات دانشگاهی:
در این پژوهش، وجود یا عدم وجود تحصیلات دانشگاهی به دو روش زیر طبقه‌بندی شده است:

1. 1. دارای تحصیلات دانشگاهی: افرادی که دارای یکی از مدارک مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد یا دکتری) هستند.

1. 1. فاقد تحصیلات دانشگاهی: افرادی که هیچ یک از مدارک مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد یا دکتری) دارا نباشند.

۱۲/۱۹

تعارض

CONF1

۶۳/۰

۸۲/۰

۸۷/۲۲

۲۲/۴۰

CONF2

۷۶/۰

۶۷/۴۱

CONF3

۶۲/۰

۷۶/۱۲

انسجام و یکپارچگی

INT1

۶۷/۰

۷۷/۰

۴۰/۲۵

۶۸/۵۳

INT2

۶۷/۰

۷۵/۲۴

INT3

۳۹/۰

۹۲/۹

توجه: CR معادل پایایی ترکیبی، AVE معادل میانگین واریانس استخراجی، و C- Alphaمعادل آلفای کرونباخ است. بار عاملی بیشتر از ۴/۰مطلوب ارزیابی می­ شود(هالند،۱۹۹۴)، همچنین مقدار مطلوب برای AVE بالاتر از ۵/۰(فرونل و لارکر^[۱۵۶]،۱۹۸۱) و در نهایت CR بالاتر از ۷/۰ (ورتز و همکاران^[۱۵۷]، ۱۹۷۴) مطلوب می­باشد. مطابق داده های جدول (۴-۶) تمامی سنجه­ها دارای بار عاملی بیشتر از ۴/۰ می­باشند و تنها دو متغیر مربوط به فرهنگ سازمانی پایین­تر از حد مطلوب است که برای آزمون مدل اصلی حذف خواهند شد. همچنین مشخص است که سایر شاخص ­ها بالاتر از حد مطلوب می­باشند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بار عاملی متغیرهای تحقیق

روایی همگرا

بنا به نظر چین (۱۹۹۸) شاخص میانگین واریانس استخراج شده^[۱۵۸] ، شاخص مناسب برای تعیین روایی همگرای سازه­های تحقیق می­باشد. حداقل قابل قبول برای این ضریب از نظر نویسنده مذکور برابر با ۵/۰ می­باشد(چین^[۱۵۹]،۱۹۹۸). بررسی این شاخص بین سازه­های این تحقیق نشان می­دهد که در تمامی سازه­های تحقیق امتیاز این ضریب بالاتر از حد آستانه مذکور می­باشد، بنابراین سازه­ها از نظر روایی همگرا در حد قابل قبولی می­باشند. جدول(۴-۶) این مفهوم را به خوبی نشان می­دهد.

روایی واگرا

محقق برای اثبات این نکته که سازه­ای به خصوص، دارای واریانس مشترک بالاتری با سنجه­های خود نسبت به سایر سازه­های مدل است، باید روایی همگرا برای سازه­های تحقیق را اثبات کند. به عبارت دیگر چنان که آکین و همکاران^[۱۶۰](۲۰۰۹) بیان می­ کنند، سنجه­های انتخاب شده برای توضیح این متغیر، تنها آن را توضیح دهند. بدین منظور جذر میانگین واریانس­های استخراج شده برای هر سازه با ضرایب همبستگی بین سازه­ها مقایسه می­گردد. این مفهوم در جدول۴-۷ زیر نشان داده شده است.
چنانکه در جدول مشاهده می­گردد، اعداد پررنگ که در روی قطر اصلی جدول قرار داده شده ­اند عبارت از جذر میانگین واریانس استخراج شده می­باشند. بررسی هر یک از این ارزش­ها برای هر سازه در مقایسه با همبستگی بین سازه مذکور با سایر سازه­ها نشان می­دهد که جذر میانگین واریانس استخراج شده برای تمام سازه­ها بالاتر از همبستگی بین سازه مربوطه با سایر سازه­های تحقیق می­باشد.

آزمون میانگین

در این آزمون، فرضیه­ مطرح شده در مورد میانگین جامعه در سطح خطای آلفا مورد بررسی قرار می­گیرد. آماره­ی t در این آزمون دارای درجه­ آزادی n-1 بوده و به کمک رابطه زیر محاسبه می­ شود. در این رابطه میانگین نمونه، خطای معیار بوده که به صورت محاسبه می­ شود.
این آزمون برای متغیرهای کمی به کار می­رود و در مواردی برای تشخیص تأثیر یا عدم تأثیر یک متغیر(ها) در وضعیت مورد بررسی استفاده می­ شود. مثلآ جهت بررسی تأثیر یا عدم تأثیر هر یک از ۲۵ متغیر روی پدیده­ای معین، از این آزمون استفاده می­کنیم، به طوری­که اگر میانگین هر متغیر از حد معینی بیشتر بود، آن متغیر در پدیده مورد نظر مؤثر تلقی می­ شود(مؤمنی، قیومی،۱۳۸۹).
بنابر توضیحات بالا، در این قسمت برای بررسی وضعیت بازارگرایی، چابکی استراتژیک و فرهنگ سازمانی از این آزمون استفاده می­ شود.

در این روش، خاک ورزی ثانویه منحصر است به یک یا دو بار عبور با یک وسیله تراکتور سوار همراه با یک کارنده که در پشت وسیله سوار می شود و به طور متوالی کار می کند. وسیله خاک ورزی ممکن است یک کولتیواتور مزرعه، هرس بشقابی، هرس دندانه فنری، کولتیواتور ردیفی یا تیلر دوار نواری باشد. از یک تراکتور قوی برای انجام این عملیات متوالی استفاده میشود(منصوری راد، ۱۳۸۱).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

خاک ورزی – کشت
این روش نیاز به وسیله ای معمولاً پنجه غازی، برای ایجاد شیار در بقایای گیاهی قبلی، خرد کردن یک نوار باریک، کشت بذر و فشردن خاک در خط کشت دارد.ممکن است کود شیمیایی هم در همان موقع در زمین قرار داده شود.
خاک ورزی پوشش دار
این روش بیشتر در کشت دستپاش محصولات، به کار می رود. خاک ورزی پوشش دار با به کار بردن مکرر ادوات خاک ورزی زیر شکن انجام می گیرد. پوششی از بقایای گیاهی و کلوخها در سطح خاک باقی می ماند تا از فرسایش بادی و آبی خاک جلوگیری نموده و موجب افزایش نفوذ باران و برف گردد. بستری کاملاً نرم زیر سطح خاک قرار می گیرد (منصوری راد، ۱۳۸۱)..
دیسک – کشت
در این روش یک دستگاه کارنده روی تیلر بشقابی (گاوآهن بشقابی عمودی) سوار می گردد. بدین ترتیب خاک ورزی و بذر کاری هم زمان انجا می گیرد (منصوری راد، ۱۳۸۱).
کشت بدون خاک ورزی
در این روش بدون اینکه هیچگونه خاک ورزی مقدماتی انجام گرفته باشد، یک ردیفکار عمل کشت را انجام می دهد. کارنده باید به یک پیش بر چین دار مجهز باشد تا ضمن عبور از گیاهان سرپا یا بقایای گیاهی،خاک را قطع کند و شیار باریکی را به جای شیار باز کن کارنده های معمولی باز نماید. بقایای گیاهی،مشکل شناخته شده ای در عملیات زراعی بوده و از بین بردن علفهای هرز به وسیله علف کشهای شیمیایی ضروری می باشد.
خاکورزی نواری
خاک ورزی نواری عبارت از هر نوع سیستم خاک ورزی برای کشت ردیفی محصولاتی است که به وسیله آن فقط بستر بذر با عرض باریک آماده می شود. این روش در صورتی که فاصله بین ردیف ها ۷۶ سانتیمتر یا بیشتر باشد،انرژی لازم برای تهیه بستر بذر را به طور قابل توجهی کاهش می دهد. از آنجایی که روش کشت با فاصله کم رواج بیشتری یافته است، خاک ورزی نواری در کاهش انرژی مورد نیاز تأثیر کمتری دارد (منصوری راد، ۱۳۸۱).
خاکورزی حفاظتی
خاکورزی حفاظتی یک نوع روش خاک ورزی برای کشت محصولات ردیفی است که علاوه بر حفاظت خاک، با تولید محصول نیز در ارتباط است. خاک ورزی حفاظتی بر روی شیب های کم تا حدود ۲ درصد اعمال می شود تا شستشوی لایه ای را کاهش دهد. اصول کلی خاک ورزی حفاظتی که باید رعایت شود عبارت است از :
۱- تا حد ممکن ماشینها را بر روی خطوط تراز به کار برید.
۲- از افزار خاک ورزی اولیه برای ناهموار کردن خاک استفاده نمایید تا موجب کند شدن حرکت باران شده و خاک در جای خود نگهداری شود.
۳- از روش بستر سازی و کشت بدر به طور توأم و با یک بار عبور استفاده نمایید.
۴- باریکه ای از زمین را به عنوان بستر بذر آماده کنید و نواحی ناهموار و پوشیده از بقایای گیاهی را در بین ردیف های کشت به جای گذارید.
۵- برای از بین بردن علف های هرز، از علف کشهای شیمیایی به جای عملیات خاک ورزی استفاده نمایید.
به کار بردن خاک ورزی حفاظتی شامل بسیاری از جنبه های صرفه جویی در وقت و انرژی مربوط به خاک ورزی کم و بسیاری از صرفه جویی های هزینه مربوط به تهیه بستر بذر اقتصادی می باشد. اما از طرف دیگر، نگهداری عمدی بقایای گیاهی در سطح خاک، ممکن است به عملیات بیشتر ماشین ها و به کار بردن بیشتر مواد شیمیایی یا کنترل امراض، جمعیت حشرات و گسترش علفهای هرز نیاز داشته باشد (منصوری راد، ۱۳۸۱).

۲-۱۰- سوابق تحقیق

۲-۱۰-۱- تحقیقات انجام شده در زمینه کودهای شیمیایی

منطقیترین روش تأمین عناصر مغذی مورد نیاز گیاهان بر اساس مصرف این عناصر در حدی است که حاصلخیزی خاک قادر به تأمین آن نباشد. به علاوه هر مقداری که از انبار ذخیره این عناصر در خاک از طریق عملیات زراعی برداشته میشود باید توسط کودهای سبز، حیوانی و شیمیایی به خاک باز گردانده شود. مضافاً، چنانچه عوامل محدود کنندهای مانند شوری و غیره مانع بهره وری کامل از پتانسیل خاک میشود، با به کار گیری تمهیداتی خاص خاک اصلاح گردد (بای بوردی وهمکاران، ۱۳۷۸).
به نظر ارنون و استوت عنصری بر گیاه ضروری است که:
– کمبود آن مانع از تکمیل چرخه زندگی گیاه میشود.
– کمبود، اختصاص به همین عنصر داشته و تنها با تأمین آن عنصر براین مشکل فائق آید.
– این عنصر صرف نظر از تأثیر اصلاحی آن بر شرایط نامطلوب شیمیایی یا میکروبی خاک، نقش تغذیه ای داشته باشد (کافی، ۱۳۷۸).
برای دستیابی به حداکثر کارآیی و برآورد نیاز به عناصر نیتروژن و فسفر لازم است وضعیت این عناصر در خاک از نظر عناصر غذایی ارزیابی گردد. مقدار عناصر ضروری برای رشد مطلوب گیاه بستگی به میزان عملکرد و نوع محصول دارد (سرمدنیا، ۱۳۷۶ ).
زارع زاده (۷۵-۱۳۷۴) تحقیقی به منظور تأثیر سطوح کود ازته بر عملکرد محصول و تغییرات مقدار کل آلکالوئیدهای موجود در اندام های مختلف گیاه دارویی عروسک پشت پرده مورد مطالعه قرار داد. این پژوهش که در قالب بلوکهای کامل تصادفی با ۶ تیمار کود ازته و سه تکرار بود نشان داد که تولید برگ، ساقه، ریشه و بیوماس و همچنین اندازه تاج پوشش، ارتفاع ساقه و گسترش ریشه با افزودن کود ازته به خاک افزایش نشان داد و حداکثر میزان عملکرد مربوط به تیمارهای ۱۵۰ کیلوگرم کود ازته در هکتار بود و در مورد میزان و اندازه ارتفاع ساقه، حداکثر میزان آن مربوط به تیمارهای ۱۰۰ کیلو گرم کود ازته در هکتار بود. با توجه به اینکه از نظر مقایسه میانگینها بین تیمارهای ۱۰۰ کیلو گرم در هکتار و ۱۵۰ کیلو گرم در هکتار کود ازته از نظر آماری تفاوت معنیداری در سطح یک درصد وجود نداشت میتوان نتیجه گرفت که بیشترین عملکرد محصول فاکتورهای اندازه گیری شده با مصرف ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار کود ازته حاصل شد.
عاشورآبادی (۱۳۸۵) پژوهشی به منظور بررسی تأثیر روش مصرف کود نیتروژن بر بازده و درصد ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس گیاه دارویی بادرنجبویه در شرایط مزرعهای انجام داد. این آزمایش با کود نیتروژن (اوره) و محلولپاشی بر روی اندام هوایی گیاه در خاک مزرعه و در حضور شاهد که هر یک از تیمارها در طول دوره رشد گیاه در طی سه تقسیط مساوی اعمال شد این تحقیق در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با ۴ تکرار برای هر تیمار اجرا شد. با آغاز گلدهی اقدام به برداشت گیاه گردید و از سرشاخه گلدار گیاه با بهره گرفتن از روش کلونجر اسانسگیری به عمل آمد. طبق نتایج تأثیر مقادیر مختلف کود نیتروژن و روش های مصرف آن بر درصد اسانس و عملکرد اسانس معنیدار بود. همچنین کاربرد مقادیر مختلف کود نیتروژن و روش های مصرف آن بر درصد ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس بادرنجبویه مؤثر بوده است. با مصرف نیتروژن، درصد تعدادی از ترکیبهای موجود در اسانس نسبت به شاهد کاهش یا افزایش داشت.
تحقیقی توسط دادمان (۱۳۸۷) به شکل مزرعهای به منظور مطالعه اثر سطوح مختلف کود نیتروژن (۰، ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰ و ۲۰۰ کیلو گرم در هکتار ) بر مقدار و اجزای تشکیل دهنده گیاه جعفری مکزیکی صورت گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که سطوح مختلف کود نیتروژن تأثیر معنیداری بر کیفیت و کمیت ماده مؤثر گیاه جعفری مکزیکی داشت. حداکثر میزان اسانس در تیمار ۲۰۰ کیلو گرم در هکتار نیتروژن به میزان ۱۶/۱ درصد به دست آمد. بر اساس نتایج به دست آمده، اجزای تشکیل دهنده اسانس و درصد آنها نیز تحت تأثیر مصرف کود نیتروژن قرار گرفت. بنابراین در این تحقیق بهترین تیمار جهت حصول حداکثر عملکرد پیکر رویشی و اسانس، مصرف ۲۰۰ کیلو گرم در هکتار نیتروژن است. ولی با توجه به مسائل زیست محیطی و مدیریت مزرعه و هزینه مصرف کود و اختلاف جزئی در میزان اسانس به دست آمده در تیمار ۱۵۰ کیلو گرم در هکتار با ۲۰۰ کیلو گرم در هکتار، بهتر است با مصرف ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن محصول مناسبتری تولید کرد.
Omer و همکاران (۱۹۹۳) با کاربرد سطوح مختلف نیتروژن (۷۰ و ۱۴۰ کیلوگرم در هکتار) در گیاه ماریتیغال ملاحظه کردند باافزایش نیتروژن، عملکرد دانه افزایش یافت، ولی تأثیر معنیداری روی فلاوونوئیدهای بذر ملاحظه نشد آنها همچنین نتیجه گرفتن تعداد کاپیتول در گیاه، مقدار بذر، درصد روغن بذر نسبت به شاهد افزایش معنیداری داشت.
بریمانی (۱۳۷۶) به منظور بررسی تأثیر کودهای نیتروژندار در مراحل مختلف رشد و نمو و سنجش تغییرات کمی و کیفی اسانس گیاه بادرشبو، روش مناسب اسانسگیری و تغییرات مقدار اسانس طی مراحل مختلف نمو، کشت مزرعهای و گلدانی آن توسط انجام گرفت که این آزمایش با ۴ تیمار مختلف کود اوره شامل تیمارهای ۰، ۲۰، ۴۰ و۶۰ کیلوگرم اوره در هکتار و در چهار تکرار صورت گرفت. نتایج معنیدار تأثیر کود نیتروژن دار در مرحله رشد، افزایش ارتفاع گیاه، طول برگ، سطح برگ، وزن تر، وزن خشک بیوماس کل، طول ریشه، تعداد شاخه های جانبی منتهی به گل آذین بود و نتایج معنی دار تأثیر اوره در مرحله نمو شامل گل دهی زود رس، افزایش طول سرشاخههای گلدار، تعداد گلها، وزن دانه، درصد جوانه زنی بذور درگیاه بادرشبو بود. تحت تأثیر تیمار نیتروژندار اوره مقدار اجزاء ترکیبات تغییر کرد به طوری که در تیمار ۶۰ کیلوگرم اوره در هکتار سه جزء اصلی اسانس افزایش چشمگیری یافته است و سایر ترکیبات نیز به مقدار قابل توجهی در مراحل نمو رسید. اسانسگیری از مراحل آنتوژنی این گیاه تغییراتی را در میزان اسانس در زمان های متفاوت نشان داد. به طوری که از زمان ظهور جوانههای گل تا ظهور دانه های سبز مقدار دانه دارای سیر صعودی بوده و به اوج خود میرسد ولی بعد از آن به سرعت کاهش یافته و در مرحله رسیدگی کامل به کمترین میزان خود بالغ گردید.
تحقیقی توسط رفعتی (۸۴-۱۳۸۳) به منظور بررسی تأثیر کودهای ازته و فسفره بر روی تغییرات کمی و کیفی اسانس موجود در گیاه درمنه شیرین اجرا شد. در این تحقیق اثر کودهای نیتروژن (۴۶% به فرم اوره ) و فسفره (۴۶% به فرم سوپر فسفات تریپل) در ۴ سطح به مقادیر ۰ ، ۴۰ ، ۸۰ ، ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار روی رشد رویشی و تغییرات کمی و کیفی اسانس برگ درمنه شیرین بررسی شد، نتایج حاصل نشان داد که اثر کود نیتروژن روی ارتفاع بوته، وزن تر و وزن خشک در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. اثر متقابل کود نیتروژن و فسفر به غیر از وزن تر برای بقیه صفات معنیدار بود. مقایسه میانگین نشان داد که تیمار کودی ۸۰ کیلوگرم نیتروژن و ۴۰ کیلوگرم فسفر در هکتار به عنوان مناسب ترین ترکیب کودی برای رشد رویشی این گیاه بود. همچنین نتایج نشان داد اثرکود نیتروژن، فسفر و اثر متقابل نیتروژن و فسفر روی ترکیبات گیاه درمنه شیرین در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود و همچنین نتایج نشان داد که با تیمار کودی ۸۰ کیلوگرم نیتروژن وصفر کیلوگرم فسفر در هکتار بهترین نتایج از نظر اسانس حاصل گردید.
شریفی عاشورآبادی (۱۳۸۲) در تحقیقی تأثیر کودهای آلی، شیمیایی و تلفیق آنها بر قابلیت جذب وکارایی نیتروژن در گیاه دارویی رازیانه انجام داد. نتایج نشان داد که تیمار مخلوط ۲۰ تن کود دامی همراه ۸۰ کیلو گرم در هکتار پتاس، ۶۴ کیلوگرم در هکتار فسفر و ۸۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن کود شیمیایی از روش تلفیقی (NPK)، بیشترین مقدار پروتئین را معادل ۶۳/۳ درصد تولید نمود. بیشترین کارایی نیتروژن همراه نیز در تیمار مخلوط ۲۵ تن کود دامی به همراه ۶۰ کیلوگرم پتاس، ۴۸ کیلوگرم فسفر و ۶۰ کیلو گرم نیتروژن در هکتار کود شیمیایی به دست آمد این در حالی است که در روش تغذیه شیمیایی، با افزایش در مصرف کودهای شیمیایی کارایی نیتروژن کاهش یافت. بنابراین نتایج حاصل، استفاده ازروش تغذیه تلفیقی نسبت به روش شیمیایی و ارگانیکی می‌تواند راهی مناسب جهت دستیابی به اهداف کشاورزی پایدار باشد.
باقرزاده(۱۳۷۷) حداکثر اسانس عملکرد و میزان اسانس در گیاه دارویی آویشن را با بهره گرفتن از ۲۰۰ کیلوگرم کود نیتروژن و۱۵۰ کیلوگرم کود فسفر به دست آورد..
Venskutonis و همکاران(۱۹۹۹) اظهار داشتند که کود نیتروژن(خالص) به مقدار ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار تاثیر کمی بر درصد اسانس گیاه زیره دارد.اما عملکرد دانه زیره تحت تاثیر کود نیتروژن،مختلف و بین ۹۸۴-۲۶۷۳ کیلوگرم متفاوت بود.
Schunke (1992) گزارش کرد کاربرد کود نیتروژن سبب افزایش ۳ درصد سیلیمارین در گیاه ماریتیغال میشود.

۲-۱۰-۲- تحقیقات انجام شده در زمینه کود حیوانی

Mosaddeghi و همکاران (۲۰۰۰) اعلام کردند که مصرف ۵ تا ۱۰ تن کود دامی در هکتار میتواند اثرات منفی ناشی از رفت و آمد ماشین آلات بر روی خاک را خنثی کند. همچنین خاکهایی که کود حیوانی دریافت کردهاند میکروارگانیسمهای خاکزی، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و نیترات بیشتری نسبت به خاکهایی که با کودهای غیرآلی تغذیه شدهاند دارند. البته کاربرد بیش از اندازه این کودها می تواند منجر به تجمع املاح اضافی در خاک شود.
گرامی و سپاهی (۱۳۵۹) بیان کردند که استفاده از انواع کودهای دامی به طور مؤثری به اصلاح اراضی کشاورزی کمک میکند. اقبال و پاور (۱۹۹۹ ) گزارش کردند که کاربرد کود دامی، میزان فسفر در خاک مزرعه را افزایش داد. از سوی دیگر، گزارشاتی وجود دارد مبنی بر اینکه مواد آلی و ترکیبات حاصل از تجزیه آنها موجب کاهش تثبیت فسفر خاک در مقایسه با فسفات معدنی میگردند (Kwabiah و همکاران، ۲۰۰۳).
اکیری نیا و همکاران (۱۳۸۱) در بررسی عملکرد و ماده مؤثره زنیان در سیستمهای کشاورزی متداول، ارگانیک و تلفیقی گزارش کردند با افزایش مصرف کود دامی عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک افزایش مییابد.
تهامی زرندی و همکاران (۱۳۸۸) آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با شش تیمار کودی و سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد بر روی گیاه دارویی ریحان انجام دادند. تیمارها شامل تیمار شاهد (عدم کود دهی)، کود گاوی، کود گوسفندی، کود مرغی، ورمی کمپوست و کود شیمیایی بود. نتایج نشان دهنده برتری معنیدار کود آلی نسبت به شاهد و شیمیایی در بسیاری از صفات اندازه گیری شده بود. گیاهان تحت تیمار ورمی کمپوست ارتفاع بوته، عملکرد برگ، عملکرد تر و خشک اندامهای هوایی بیشتری در مقایسه با سایر تیمارها برخوردار بودند. از لحاظ درصد اسانس برگ تفاوت معنی داری بین تیمارها ملاحظه نشد. تیمار کود گاوی از لحاظ عملکرد اسانس برگ دارای بیشترین مقدار بود. در بین چینها، بیشترین عملکرد برگ و عملکرد تر و خشک اندامهای هوایی در چین سوم مشاهده شد. بیشترین مقدار درصد اسانس برگ در چین اول و بیشترین عملکرد اسانس برگ در چین سوم که دارای بیشترین عملکرد برگ، بدست آمد. نتایج نشان داد که کود شیمیایی از نظر تأثیر بر تمام صفات اندازه گیری شده، به جز شاخص سطح سبز و وزن تر و خشک برگ در بوته، تفاوت معنیداری با شاهد نداشت.
Kaur و همکاران (۲۰۰۸) در آزمایشی روی کدو تنبل نشان دادند کاربرد کودهای حاصل از گاو، بز و مرغ باعث افزابش زیست توده محصول نسبت به تیمارهای شاهد و کاربرد سطح کم کود شیمیایی شد، ضمن اینکه، با افزایش سطوح کودهای دامی، عملکرد ماده خشک نیز به صورت خطی افزایش پیدا کرد. همچنین کاربرد کودهای مذکور در نوعی تاجریزی که یک نوع سبزی مهم در آفریقای جنوبی محسوب میشود، باعث افزایش زیست توده محصول نسبت با کاربرد کودهای شیمیایی شد.
اکبری‌نیا و همکاران(۱۳۸۳) به منظور بررسی تاثیر سیستمهای مختلف تغذیه بر خواص خاک،‌جذب و غلظت عناصر توسط گیاه دارویی زنیان تحقیقی انجام دادند. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر مقادیر مختلف کودهای شیمیایی نیتروژن و فسفر در ۴ سطح، کود دامی در ۳ سطح،‌تلفیقی از کودهای شیمیایی و دامی در ۴ سطح در مقایسه با شاهد (بدون کود) بر خواص فیزیکی، شیمیایی، جذب عناصر غذایی توسط گیاه دارویی زنیان وعملکرد آن می‌باشد. نتایج نشان داد که با افزایش کود دامی و حذف عناصر کودهای شیمیایی،وضعیت خاک نیز بهبود یافت. جذب عناصر غذایی نیتروژن و فسفر و کلسیم و منیزیم اندام‌های هوایی گیاه، در تیمارهای مختلف کود دارای تفاوت معنی‌داری بود. از نظر عملکرد دانه به کارگیری مقادیر زیادی کود شیمیایی (۱۲۰ کیلوگرم نیتروژن(خالص) و ۸۰ کیلوگرم فسفر(خالص) در هکتار ) مزیت چندانی بر کاربرد ۳ تن کود دامی در هکتار نداشت.
یزدانی بیوکی و همکاران (۱۳۸۹) در بررسی تأثیر کودهای دامی و شیمیایی بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه دارویی ماریتیغال آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و چهار تیمار اجرا کردند. تیمارهای آزمایش شامل شاهد (بدون استفاده از کود )، مخلوط کود NPK به ترتیب به میزان ۵۰، ۵۰ و ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار، کود گاوی و گوسفندی به ترتیب به میزان ۳۰ و ۱۵ تن در هکتار بودند. در این تحقیق صفاتی از جمله تعداد شاخه های فرعی در بوته، ارتفاع بوته، تعداد گل آذین در هر بوته، قطر گل آذین، تعداد دانه در هر کاپیتول، وزن هزاردانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت دانه، درصد روغن، درصد سیلیمارین (ماده موثره)، درصد سیلیبین، عملکرد روغن و عملکرد سیلیمارین اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که مصرف انواع مختلف کودهای دامی و شیمیایی در خاک، بر اجزای عملکرد این گیاه بیتأثیر بود ولی بر درصد روغن، سیلیمارین و سیلیبین بذر تأثیر معنیداری داشت. تیمار کود گاوی نسبت به سایر تیمارها از بیشترین میزان روغن ( ۲۱ درصد ) و سیلیبین (۷/۲۱ درصد) برخوردار بود. بین تیمارهای شاهد و کود شیمیایی از لحاظ درصد روغن و درصد سیلیمارین هیچگونه اختلاف معنیداری وجود نداشت. همچنین دو تیمار کود شیمیایی و کود گوسفندی به ترتیب کمترین درصد سیلیبین (۴/۱۶) و درصد سیلیمارین (۱/۳) را نسبت به سایر تیمارها داشتند. از بین اجزای عملکرد بیشترین همبستگی مثبت بین ارتفاع بوته با عملکرد دانه (r=0/86**) و پس از آن با قطر گل آذین (r=0/6*) وجود داشت که
نشانگر اهمیت این صفات در تعیین عملکرد نهایی است، اما بین عملکرد دانه با سایر اجزای عملکرد همبستگی وجود نداشت.
نصر اصفهانی و احمدی (۱۳۸۳) به منظور بررسی اثر کودهای آلی و شیمیایی روی نماتد ریشه گرهی خیار (Meloidogyne javanica) آزمایشی را انجام دادند. کودهای آلی شامل کودهای نپوسیده دامی، مرغی، کود سبز، کمپوست و کودهای شیمیایی بطور جداگانه و در تلفیق با یکدیگر در کنترل نماتد ریشه گرهی خیار مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج نشان داد کود مرغی وشیمیایی NPK از موثرترین تیمارها در کاهش تعداد تخم و نوزاد نماتد در خاک و ریشه بود. و بیشترین میزان رشد و نمو گیاه نیز در این تیمار بود و تیمار تلفیق کود حیوانی و سبز با کودهای شیمیایی در رده های بعدی بودند.

۲-۱۰-۳- تحقیقات انجام شده در زمینه ورمی کمپوست

لین^[97] و همکاران در سال 2009 نانو ذرات اکسید روی را در سه شکل(P-N-W)به پلیمر پلی پروپیلن(PP)اضافه کردند. که نتایج نشان داد ساختار شش ضلعی یا چند وجهیrod اجازه می دهد، استرس به طور موثرتری نسبت به دیگر نانو ذرات ZnO به ماتریکس پلیمری منتقل شود که سبب افزایش قدرت و سفتی کامپوزیت می­ شود. پر کننده ZnO _ N کمترین میزان کشیدگی(E%)را دارد که بدین علت است که بطور متوسط سایز کریستال کوچکتر است و تمایل دارد به آگلومیریزه شدن (بهم پیوستن) در هنگام مخلوط شدن با پلی پروپیلن دارد، در نتیجه ماتریکس حاصل خواص کششی پایین تری دارد.
لی^[98] و همکارانش (2009) اثرات نانو ذرات ZnO بر خواص مکانیکی پوشش های پلی اورتان را بررسی کرده اند. پوشش های پلی اورتان غنی شده با نانو ذرات ZnOتا 2 درصد وزنی بهبود قابل توجهی در Young’s moduls و استحکام کششی (TS) نشان داده اند. پلی اورتان به دلیل خواص فیزیکی خوب مانند انعطاف پذیری در دمای پایین، استحکام کششی، قابلیت کنترل سختی و شفافیت به طور گسترده ای استفاده می شود اما از معایب آن مقاومت دمایی پایین و دوام مکانیکی پایین آن می باشد. اندازه نانومتر و بویژه سطح تماس زیاد نانو فیلرها واکنش سطح داخلی فیلر و پلیمر را افزایش داده و در نتیجه موجب بهبود خواص پلیمر می شود. آزمایش های متناوب نشان می دهد که نانوفیلر ذرات ZnO استحکام را افزایش می دهد اما تأثیری بر انعطاف پذیری فیلم های کامپوزیتی ندارد. بالا رفتنYoung’s moduls و استحکام کششی ممکن است به دلیل محدودیت نسبی حرکت اجزاء ساختاری زنجیرهPU با افزودن ZnO باشد. صاف کردن نیز می تواند سبب تراکم نانو ذرات ZnO در فیلم خشک شده و منجر به تنزل خاصیت مکانیکی فیلم شود.

2-17-3- خواص ضد میکروبی

بسته بندی­های فعال ضد میکروبی ساخته شده از نانو کامپوزیت های فلزی نسل جدیدی از بسته بندی با ساختار نانو هستند که از ترکیب مستقیم نانو ذرات فلزی با پلیمر پایه تولید می­شوند. در بسته بندی­های فعال، انتشار مواد ضد میکروبی از ماتریکس پلیمری به سطح ماده غذایی به صورت آهسته و در زمان طولانی انجام می­ شود و در نتیجه برای مدت طولانی غلظت بالایی از ماده ضد میکروبی در سطح فرآورده وجود خواهد داشت. مواد ضد میکروبی از طریق کاهش سرعت رشد و طولانی کردن فاز تأخیری میکروارگانیسم ها و یا غیر فعال کردن و نابودی میکروب ها باعث افزایش ماندگاری فرآورده های غذایی می­شوند. در مورد فیلم ها و پوشش های خوراکی انتخاب نوع ماده ضد میکروبی تنها به ترکیبات خوراکی محدود می­ شود. زیرا از آن جا که این مواد همراه ماده بسته بندی و ماده غذایی مصرف می­شوند، خوراکی بودن و ایمنی آن­ها امری ضروری است. ویژگی هایی که یک ترکیب ضد میکروبی مورد استفاده در بسته بندی های فعال باید داشته باشد عبارتند از:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

– مورد تأیید سازمان های نظارت کننده بوده و برای تماس با ماده غذای مجاز باشد.
– قیمت پایینی داشته باشد تا مقرون به صرفه باشد.
– بر طیف وسیعی از میکروارگانیسم ها مؤثر باشد.
– در غلظت های کم بر میکروارگانیسم ها مؤثر باشد.
– بر خواص حسی مواد غذایی تأثیر منفی نداشته باشد.
استفاده از فیلم ها و پوشش ­های خوراکی ضد میکروبی و فیلم های سنتزی حاوی ترکیبات ضد میکروبی به زمان های خیلی دور بر می گردد. زمانیکه از مواد حاوی نگهدارنده های شیمیایی و اسیدهای آلی به عنوان پوشش سوسیس استفاده می شد این لفاف های طبیعی عمدتاً لوله هایی از جنس پروتئین خوراکی بودند که خمیر سوسیس در داخل آن­ها پر می شد. علاوه بر پوشش دادن سوسیس ها، قطعات و لاشه های گوشت نیز با ژل های حامل ترکیبات ضد میکروبی پوشش داده می شدند تا از رشد باکتریهای فسادزا و پاتوژن در آن­ها جلوگیری شود.
خاصیت ضد میکروبی ترکیبات اکسید روی از گذشته بسیار دور شناخته شده و کاربردهای فراوانی در ضدعفونی کردن وسایل پزشکی، تصفیه آب ، لوسیون ها و پمادهای ضد میکروبی دارد. نانو ذرات اکسید فلزی، بر اساس نسبت سطح به حجم، خاصیت ضد باکتریایی متفاوتی از خود نشان می دهند. باکتری های گرم مثبت در مقایسه با باکتری های گرم منفی در مقابل نانو ذرات فلزی، مقاومت بیشتری از خود نشان می دهند که می ­تواند به ساختار دیواره سلولی ارتباط داشته باشد. مکانیسم ضد میکروبی نانوذرات فلزی حاصل از این فلز هنوز دقیقاً مشخص نیست. بر اساس مطالعات محققان این مکانیسم ممکن است به صورت القای تنش اکسیداتیو به غشای سلول میکروب به دلیل آزاد سازی گونه­ های اکسیژن فعال (ROS) یا آزادسازی یون از سطح ذره و اتصال به غشای سلول و انهدام آن باشد.احتمال داده می­ شود. یون های آزادشده از نانو مواد با گروه های تیول (-SH) پروتئین های سطحی سلول های باکتریایی واکنش دهند. تعدادی از این پروتئین های غشای سلول های باکتریایی عمل انتقال مواد معدنی از سطح دیواره را به عهده دارند، که نانو مواد با اثر بر روی این پروتئین ها باعث نفوذپذیری غشاء می­شوند (لین^[99] و همکاران، 2005). غیر فعال شدن تراوایی غشا در نهایت باعث مرگ سلول می شود. همچنین نانو مواد چسبیدن سلول باکتری و تشکیل بیوفیل را به تأخیر می­ اندازد که این عمل باعث می شود گروهی از باکتری ها نتوانند تثبیت شوند و تکثیر یابند ( مارتل^[100] و همکاران، 2005).
لی^[101] و همکارانش (2009) گزارش کرده ­اند که فیلم پلی اورتان غنی شده با نانو ذرات ZnO فعالیت ضد باکتریایی خیلی خوبی خصوصاً در برابر E.coliنشان دادند.
لی^[102] و همکارانش در سال 2010، خواص ضد باکتریایی و عبوردهی بخار آب فیلم پلی وینیل کلرایدPVC پوشیده با نانوذرات ZnO را بررسی کردند و دریافتند فعالیت ضد باکتریایی فیلم پوشیده با ZnO برای غیرفعالسازی اشرشیاکلی و استافیلوکوکوس اورئوس به وسیله اشعه UV بهبود یافته است و این محققین نیز اعلام کردند که فعایت ضد ­میکروبی مشخصه­ای از نانو ­ذرات اکسید ­روی است. همچنین محققان فوق بیان داشتند که در مقایسه با بی ثباتی مواد ضد باکتریایی آلی، عوامل ضدباکتریایی معدنی پایداری و ثبات بهتری را در شرایط سخت فرایند مانند فشار یا دمای بالا دارند. بنابراین عوامل ضد باکتریایی معدنی مانند اکسید روی توجه زیادی را در دهه گذشته به خود جلب کرده است. فعالیت آنتی باکتریال نانو ذرات ZnO بیشتر از میکرو ذرات ZnO می­باشد و همچنین به غلظت آن نیز بستگی دارد.
صوبرامانی^[103] و همکارانش (2007)، رفتار عملکردی نانو کامپوزیتپلی پروپیلن/ ZnO و نشاسته محلول را مطالعه کردند. نشاسته محلول به عنوان یک تثبیت کننده ZnO در پلی پروپیلن به کار رفته است. ZnO سفیدی فیلم را افزایش داده و همچنین اشعهUV را جذب می­ کنند. نانو ZnO در فیلم پلی پروپیلن بطور قابل توجهی فعالیت ضد باکتریایی بر علیه دو باکتری پاتوژن انسانی استافیلوکوکوس اورئوس و کلبسیلا پنومونیا نشان داد.
جین^[104] ­و­ همکارانش­ ­در سال ­2009، ­اظهار نمودند ­که ­نانو اکسید ­روی ­اثرات ضد میکروبی را علیهL.monocytogenes و S.enteritidis در سفیده تخم مرغ نشان می­دهد.
ساوی ^[105]و همکارانش در سال 2003، بر روی پودر­های شامل اکسید روی و اکسید کلسیم و اکسید منیزم اثرات رضایت بخشی را در طیف گسترده­ای از میکروارگانیسم­ها دارد و اما اکسید روی اثرات آنتی میکروبیال ضعیفی رویSaccharomyces cerevisiae و­ دیگر­ مخمر­ها ­و­ کپک­ها درمقایسه ­با­ باکتری­ ها ­دارد.
محققان دانشگاه لیدز انگلیس در حال توسعه مواد بسته بندی هستند که با بهره گرفتن از نانو ذرات روی و دی اکسید تیتانیوم و کلسیم و اکسید منیزیم ساخته شده اند. این مواد در مقایسه با نقره ارزان تر بوده و پیش بینی می شود در آینده نزدیک بتوان از آن به شکل گسترده در بسته بندی های آنتی باکتریال مواد غذایی استفاده کرد به نظر می­رسد که تحقیق امکان پذیری تولید فیلم ضد میکروبی بوسیله پوشش دهی با نانوذرات ZnO خصوصاً جهت بسته بندی مواد غذایی یا دارویی حساس و با ارزش خیلی مهم باشد.
راجبدرا^[106] و همکارانش(2010)، استفاده از نانو ذرات اکسید روی برای تولید پارچه­های ضد میکروبی را بررسی کردند ­و اظهار نمودند که پارچه­های کتان پوشیده با نانوذرات ZnO اثر ضد باکتریایی بیشتری نسبت به پارچه های پوشیده با ZnO توده­ای دارند و همچنین فعالیت ضد باکتریی در برابر S.aureus نسبت به E .coliدر هر آزمون­های کیفی و کمی بیشتر بوده است.

2-18- نمودارهای جذب تعادلی

فعالیت­های آبی و ویژگی های جذب مواد غذایی به عنوان ویژکی های فیزیکی مهم در فرآیندها و فرمولاسیون مواد غذایی مورد توجه قرار می­گیرند. اکثر واکنش های بیوشیمیایی و میکروبی توسط فعالیعت آبی کنترل می شوند و از اینرو پارامتر مهمی در پیشگویی زمان ماندگاری مواد غذایی است. با بهره گرفتن از فعالیعت آبی و خصوصیات جذب مواد غذایی شدت انتقال رطوبت در فرایند خشک کردن و از میان فیلم­های بسته بندی یا پوشش ­های خوراکی مواد غذایی در مرحله انبارداری قابل تخمین است که در اثر آن شرایط بهینه خشک کردن و نوع ماده بسته بندی انتخاب می­ شود. فعالیعت آبی مواد غذایی با بهره گرفتن از روش های استوار بر خصوصیات جذبی، انتقال هم فشار و خاصیت هیگروسکوپی نمک ها و با بهره گرفتن از هیگرومترها تعیین می شود. همدمای جذب رطوبت ارتباط بین فعالیعت آبی و مقدار رطوبت تعادلی ماده غذایی را در یک دمای ثابت بیان می کند. ساده ترین روش برای بدست آوردن همدماهای جذب مواد غذایی، قرار دادن نمونه ها با وزن مشخص در یک ظرف در بسته در یک رطوبت نسبی مشخص و دمای ثابت می­باشد و بعد از به تعادل رسیدن مجددا توزین می شود. رطوبت نسبی مورد نظر با بهره گرفتن از محلول اشباع نمک های مختلف، اسید سولفوریک و گلیسرول ایجاد می­ شود ( بلاهووک^[107]، 2004).
بلاهووک در سال 2004، بررسی کرد منحنی ایزوترم جذب را از نقطه نظر ریاضی و فیزیک ایزوترم های موجود را به دو گروه جدا از هم تئوری و تجربی تقسیم کرد، ایزوترم های تجربی از طریق آزمایشات سخت و زمان بری به دست می آیند و ممکن است به دلیل نرسیدن به تعادل واقعی و تغییر خواص محصول طی مدت طولانی آزمایش نتایج دقیقی به ما ندهند اما ایزوترم های تئوری نتایج یکدستی به ما می دهند. در مواردی که براساس جذب یکدست آب است معادله BET نقش مهمی را دارد ولی فقط برای 4/0 aw ≤ ولی معادله GAB برای aw ≤ 9/0 کاربرد دارد.
معادله GAB به این صورت است:
که در آن Wm,C,Kپامترهای مدل اند. که C,K از طریق فرمول زیر بدست می آیند.
K= k.exp ((H₁-Hn))/RTC= c. exp ((Hm-Hn))/RT
که در آن­ها H₁ آنتالپی آب آزاد ، Hn آنتالپی آب چند لایه ، Hm آنتاپی آب تک لایه است.T درجه حرارت مطلق و R هم ثابت عمومی گازها.k,c هم فاکتورهای آنتروپی هستند.
طی بازنویسی معادله GAB و تغییراتی که اعمال شد (Wr = W/Wm و X=Kaw) معادله به شکل زیر در آمد:
Wr= 1/(1-X) – 1/(1-(1-C)
که این معادله از نقطه نظر ریاضی خیلی مهم است و با قرار دادن مقادیر مختلف مانند (X=0و X=Kو Wr =1 و نقطه عطف منحنی) حدود پارامتر معادله را بدست می آوریم.
حال با قرار دادن X=0 در معادله و انجام محاسبات لازم به نتیجه KC≥0 میرسیم که نشان دهنده هم رفتار بودن دو پارامتر مذکور می باشد.
و در حالت دیگر با درج Wr=1 در معدله به یک معادله درجه 2 میرسیم که با حل آن به نتیجه C≥0 رسیدیم
که این دو حالت نشان دهنده این است که C,K هر دو مثبت اند.
با درج X=K به دو نتیجه مهم زیر می رسیم:
و سپس با گرفتن مشتق دوم و مساوی صفر قرار دادن نقطه عطف بدست می آید که با حل آن به C≥2 می رسیم و نتیجه اینکه معادله GAB فقط در حالتی که 0<K<1و C≥2است در طبقه بندیBrunauer از نوع 2است (اکثر مواد غذایی در این گروه قرار دارند) و در حالت0<K<1و 0≤C≤2نوع 3 است ( بلاهووک^[108]، 2004).

فصل سوم: مواد و روش ها

3-1- مواد

دانه قدومه شیرازی از بازار گیاه پزشکی مشهد خریداری شد. گلیسرول و سوربیتول مایع و نیترات منیزیم برای کنترل رطوبت نسبی از آلدریچ سیگما^[109] خریداری شد. نانو میله­های اکسید روی از دانشکده فیزیک دانشگاه علوم مالزی تهیه گردید. محیط کشت مولر هینتون آگار^[110] و محیط کشت نوترینت براث^[111] (مرک آلمان)، هود میکروبی (Beasat)، انکوباتور شرکت پارس طب نوین، سویه­ استاندارد میکروبی (13330 PTCC / ATCC 8739 ) اشرشیا کولی^[112] ، از آزمایشگاه مرکزی سازمان پژوهش­های علمی و صنعتی، سایر مواد مورد استفاده برای کشت میکروبی از نوع آزمایشگاهی بوده است.
نانو میله­های اکسید روی (ZnO-N) از روش شناخته شده (CFCOM) سنتز شد فرآیندی است که به طور کامل در پژوهش­های قبلی شرح داده شده است ( شهروم^[113] و همکاران، 2007). ساختار نانو میله­های اکسید روی که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت در شکل زیر نشان داده شده است.

شکل 3- 1: تصویر ESEM نانو میله­های اکسید روی

3-2- صمغ گیری

برای استخراج صمغ دانه قدومه شیرازی از روش Cui و همکاران در 1994 استفاده شد. ابتدا دانه ها به صورت دستی تمیز و قسمت های خارجی از قبیل گرد و غبار، خاک، سنگ، کاه، دانه های نارس و شکسته از آن جدا شد. فرایند در محدودۀ دمایی 85-25 درجه سانتی گراد، pH 10-4 و نسبت آب به دانه 1:40 صورت گرفت.pH به طور پیوسته توسط محلول 1/0 مول بر لیتر HCl تنظیم شد؛ به گونه ای که به 20 گرم از بذر قدومه، 800 سی سی آب مقطر با دمای 36 درجه سانتی گراد اضافه شد و به مدت 1 ساعت بر روی هات پلیت همزده شد. در زمان انجام فرایند pH توسط محلول HCl به 3/4 رسید. جداسازی دانه از مایع با بهره گرفتن از الک 1 میلی متر انجام شد. سپس صمغ به دست آمده در داخل آون با دمای 40 درجه سانتی گراد به مدت 48 ساعت قرار داده شده تا خشک شود.
شکل 3- 2: آماده سازی بذر قدومه شیرازی برای فرایند صمغ گیری

3-3- روش تهیه فیلم­های نانوبایوکامپوزیتی

محلول ذرات نانو میله­های اکسید روی با غلظت 1، 3،و 5% (وزنی/وزنی) پراکنده شدند و در 60 درجه سانتیگراد با تکان دادن مداوم برای 1 ساعت گرما داده شد و سپس برای 24 ساعت بدون حرارت بر روی شیکر قرارداده شد تا محلول هموژن تولید شود. جهت اطمینان از همگن شدن محلول­های نانو به مدت یک ساعت محلول­ها در حمام اولتراسونیک یکنواخت شدند. قدومه شیرازی، طبق روش کاستینگ و با اضافه ­کردن نسبت 1به3 از سوربیتول-گلیسرول40% (w/w ازنشاسته)، به عنوان پلاستی­سایزر با هم ترکیب شدند. انتخاب این نرم کننده­ها بر اساس پایداری بالاترین حرارت که در آزمایش پیشین از آن گرفته شد مبتنی بود ( الماسی^[114] و همکاران، 2009). این دیسپرسیون تا ℃50 حرارت داده­ شد و سپس برای کامل کردن ژلاتیناسیون به مدت یک ساعت در این دما نگهداری شد. سپس محلول تا دمای 30 درجه سانتی ­گراد سرد شد. مقدار 90 گرم از دیسپرسیون در پلیت­ها ریخته شدند. بطوری که نواحی تشکیل دهندگی فیلم 16 x 16 cm² تولید خواهد شد. این فیلم­ها در دمای محیط خشک شدند. فیلم­های خشک شده از سطح پلیت­ها جدا شدند و در 2 23 درجه سانتی ­گراد و با رطوبت نسبی (RH) 5 50 درصد داخل دسیکاتور نگه داری شدند تا اینکه آزمایش شوند. تمام فیلم­ها (شامل کنترل) در سه مرتبه آماده شدند. فیلم­های شاهد، بدون افزودن نانو ذرات آماده خواهند شد.

3-4- ضخامت فیلم

ضخامت­فیلم با ریز­سنج مدل insize با قدرت تفکیک 01/0 میلی­متر به طور تصادفی در 5 موقعیت تعیین و میانگین آن­ها برای محاسبات استفاده شد.

3-5- آنالیز فیلم

اما مواردی وجود دارد که عین مال تلف نشده ، ولی رد عین مستلزم تلف شدن و از دست دادن ارزش آن مال می‌شود که در حکم تلف آن می‌باشد و حسب مورد می‌بایست مثل یا قیمت داده شود^[۷۹]. بعنوان مثال اگر کسی با مصالح متعلقه به دیگری بنایی بسازد ، مالک مصالح می‌تواند از مالک بنا بخواهد که آنها را از بنای خود جدا کرده و به او رد نماید. در اینصورت هزینه جدا سازی نیز برعهده غاصب است. اما اگر مصالح غصب شده نظیر اجر و سیمان باشد که در بنا بکار رفته ، در اینصورت هرگاه بخواهند آنها را جدا نمایند هیچگونه قیمتی بعدا نخواهد داشت که در حکم تلف می‌باشد و حسب مورد باید مثل یا قیمت داده شود.
گفتار چهارم : عدم وجود عین و تلف آن
هرگاه عین مال بواسطه تلف آن از بین رفته باشد به جهت جبران خسارت وارده به مالک باید با توجه به ماهیت آن مال، مثل یا قیمت آن را پرداخت نمود. (مثل مال در صورت مثلی بودن و قیمت آن در صورت قیمی بودن ) .
بند اول : دادن مثل
گفته شد که بهترین راه جبران خسارت ، اعاده وضعیت اقتصادی مالک به حالت قبل از تلف عین است. بنابراین در صورتی که مال تلف شده مثلی باشد ( خواه مسئولیت تلف آن به دلیل اتلاف یا تسبیب باشد ، مسئول تلف باید مثل آن را به مالک بدهد . در ماده ۳۱۱ قانون مدنی در مورد الزام غاصب آمده است: « … اگر عین تلف شده باشد ، باید مثل یا قیمت آن را بدهد … » و از ظاهر عبارت چنین بر می آید که غاصب در انتخاب مثل یا قیمت آزاد است . با وجود این از مفاد مواد ۳۱۲ و ۳۲۹ قانون مدنی بخوبی برمی‌آید که ، اگر مال تلف شده مثلی باشد ، مسئول تلف عهده دار تهیه مثل است و مالک نیز نمی‌تواند قیمت آن را مطالبه کند و نویسندگان قانون مدنی و اکثریت قاطع فقهای امامیه در این باب اتفاق نظر دارند .

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فلسفه تقدم مثل بر قیمت این است که تسلیم مثل مال تلف شده بهتر می‌تواند وضع مالک را به صورت نخست درآورد و زحمت یافتن و خریدن مال تلف شده نیز به او تحمیل نمی‌شود^[۸۰].
الف: محل مطالبه مثل
ممکن است مال مثلی از محلی غصب شود و غاصب آن را به مکان دیگر منتقل نماید و محل تلف و محل غصب متفاوت باشد.سوالی که در این زمینه به ذهن می‌رسد این است که که در کدام محل باید مثل را مطالبه نمود ، محل غصب یا تلف ؟
برای مطالبه مثل که به طور معمول مال منقول است ، دادگاه محل اقامت خوانده صلاحیت دارد.^[۸۱] ولی مالک می تواند تحویل مال را در محل غصب بخواهد تا غاصب هزینه حمل را تا آن محل به عهده گیرد. احتمال داده شده است که مالک می تواند در محل تلف نیز ، که ذمه غاصب به دادن مثل تحقق یافته است، تحویل آن را مطالبه کند. همچنین گفته شده است که مالک می تواند در تمام محل‌هایی که غاصب مال را برده است مثل را بخواهد و حتی بعضی گفته‌اند در هر محل که مالک بخواهد مطالبه مثل ممکن است، ولی این گفته‌ها در حقوق کنونی مستندی ندارد.
در فرض نادری هم که مال غیر منقول تلف شده ، مثلی است ، دادگاه محل وقوع ملک صلاحیت دارد و مثل هم در همان محل داده می‌شود.
ب : تعذر رد مثل
همانطور که تا کنون ذکر شد در صورتی که مال تلف شده مثلی باشد باید مثل آن پرداخته شود زیرا مثل اقرب الی التالف است و بهتر می‌تواند زیان وارده به مالک را جبران نماید. اما همیشه شرایط به صورت عادی نمی‌باشد و ممکن است شرایطی پیش آید که رد مثل متعذر گردد. که به این موارد اشاره می‌نماییم.
۱: مثل مال در بازار یافت نمی‌شود
در بعضی موارد دادن مثل مال تلف شده با مشکلاتی مواجه می‌شود نظیر اینکه هنگام اجرای حکم مثل آن مال در بازار یافت نمی‌شود. در این صورت مطابق ماده ۳۱۲ قانون مدنی که بیان می دارد : « هرگاه مال مغصوب مثلی بوده و مثل آن پیدا نشود ، غاصب باید قیمت حین الاداء را بدهد … » باید قیمت آن مال را پرداخت نمود. بعبارتی در چنین مواقعی، مال مثلی تلف شده در زمره اموال قیمی در می آید ^[۸۲]. در این صورت ، جبران زیان جز با پرداختن قیمت امکان ندارد و طبق ماده ۳۱۲ قیمت مناط اعتبار ، قیمت حین‌الاداء می باشد . در توجیه این راه حل می توان گفت ، چون در زمان اجرای حکم غاصب باید مثل را ، به هر قیمت که باشد تهیه و به مالک تسلیم کند ، پس قیمت همین زمان باید معادل مثل قرار گیرد . به بیان دیگر ، تعذر رد مثل باعث تبدیل تعهد آن به قیمت نمی شود زیرا مثل همچنان تا زمان رد قیمت بر عهده متلف باقی می ماند و باید قیمت آن را در زمان اداء بدهد . چنان که در مورد قرض نیز چنین است^[۸۳] .
در خصوص تعذر رد مثل به دلیل نایاب شدن در بازار باید میان دو حالت تفکیک قائل شد :
۱- در صورت تعذر مثل ، مالک حاضر به صبر کردن باشد تا زمانی که مثل مال یافت شود. که در این صورت نمی‌توان او را وادار به پذیرفتن قیمت نمود. با توجه به قوانین مدنی که ضامن را مکلف به پرداختن مثل در مثلی و قیمت در قیمی می نماید ، در این حالت دادگاه ضامن را نمی تواند به دادن قیمت وادار نماید .
۱-در صورت تعذر مثل ، مالک حاضر نیست که صبر کند تا مثل پیدا شود. در این صورت است که به دلیل تعذر ، قیمت را باید پرداخت کرد . چنانکه ماده ۳۱۲ قانون مدنی در این خصوص می گوید که در صورت تعذر ضامن باید قیمت حین الاداء را بدهد^[۸۴] .
۲ : مال مثلی بعد از تلف از مالیت بیافتد
گاه می‌شود مالی در زمان تلف دارای ارزش بوده است ، رفته رفته از قیمت می افتد و دیگر ارزشی ندارد . پس آیا عادلانه است که مسئول به دادن مثل آن ملزم شود و در واقع از جبران خسارت معاف بماند؟ ماده ۳۱۲ قانون مدنی به این پرسش پاسخ داده است و مقرر می‌دارد : « … و اگر مثل موجود بوده و از مالیت افتاده باشد باید آخرین قیمت آن را بدهد . » که در این موارد مطابق آن عمل خواهد شد و منظور از آخرین قیمت ، قیمتی است که بعد از آن قیمت دیگر آن مال مورد معاوضه قرار نگرفته است^[۸۵] .
۳ : مال تلف شده مثلی است و پس از تلف بوسیله قانون جدیدی خرید و فروش آن ممنوع گردد.
در چنین موردی باید بین دو حالت قائل به تفکیک بود. با ذکر این نکته که در این فروض ، تعذر قانونی است نه مادی و از حیث حکم تفاوتی بین آن‌ها نیست .
۳-۱: در انحصار دولت باشد
هرگاه مال مزبور در انحصار دولت در آمده باشد ، تلف کننده باید قیمت انحصاری را در حین الاداء بپردازد.
۳-۲:کلاً ممنوع شده باشد
هرگاه خرید و فروش مال تلف شده به موجب قانون ممنوع شود مثل تریاک و مسکرات ، مانند مالی خواهد بود که از مالیت افتاده است و غاصب باید آخرین قیمت قبل از ممنوعیت آن را بپردازد^[۸۶] .
بند دوم : دادن قیمت
همان طور که پیشتر ذکر شد، بهترین روش برای جبران خسارت در صورت تلف مال ، دادن معادل مالی است که تلف شده است. بنابراین در صورتی که مال مثلی باشد ، مثل آن داده می‌شود و در صورتی که مالی قیمی باشد ، قیمت آن پرداخت می‌گردد. در خصوص دادن مثل مال پیشتر توضیح داده شد. اما در صورتی که مال تلف شده قیمی باشد یعنی اشباه و نظایر آن در بازار زیاد و شایع باشد و همچنین در مواردی که مال مثلی است اما به دلایلی که بیان شد دادن مثل متعذر باشد ، در چنین مواردی قیمت آن مال پرداخت خواهد شد^[۸۷] . اما قیمت چه زمانی مناط اعتبار خواهد بود؟
در مواردی که مالی غصب می‌شود و پس از مدتی از بین می رود ، چون ضمان غاصب از تاریخ استیلای بر آن مال آغاز می‌شود و مراحلی را می پیماید تا به تلف برسد ، این سوال مطرح است که آیا قیمت روز غصب مناط اعتبار است یا بهای روز تلف یا روز ادا قیمت و یا بالاترین آن‌ها ؟ هر یک از این احتمال‌ها طرفدارانی دارد عده‌ای معتقدند که از زمان غصب ذمه غاصب به پرداخت قیمت مال مشغول می‌گردد . اما با توجه به ماده ۳۱۱ قانون مدنی تا زمانی که تلف صورت نگرفته ذمه غاصب به رد عین مشغول است . به همین جهت بعضی از حقوق دانان معتقد هستند که چون از زمان تلف، ذمه غاصب به پرداخت مثل یا قیمت مشغول می‌گردد. بنابراین قیمت زمان تلف مناط اعتبار است اما این استدلال با اشکالاتی مواجه است . زیرا ممکن است بهای مال تالف از زمان تلف تا زمان تادیه افزایش یابد . پس اگر هدف این است که ضرر مالک جبران شود ، باید پذیرفت که محدود ساختن میزان آن به بهای زمان تلف باعث می‌شود تا بخش مهمی از ضررا و جبران نشده باقی بماند^[۸۸].
عده دیگری از حقوقدانان نیز معتقد به بالاترین قیمت از زمان غصب تا زمان تادیه قیمت می باشند . آن‌ها معتقدند که ضمان غاصب گسترده تر از این مسائل است که محدود به یک زمان خاص باشد و در صورت نوسانات قیمت از زمان غصب تا زمان تادیه بالاترین قیمت بر عهده غاصب می‌باشد^[۸۹] .
با توجه به مطالب ذکر شده باید گفت که با توجه به ظاهر ماده ۳۱۱ قانون مدنی و مفاد قاعده (علی الید)^[۹۰] چنین بر می‌آید که موضوع اصلی ضمان غاصب رد عین به مالک است و الزام به دادن مثل یا قیمت به عنوان بدل تکلیف اصلی در مقام وفای به عهد مقرر شده است و ضمان مستقلی به شمار نمی‌آید . بنابراین ، در صورت تلف عین ، ضمان غاصب تبدیل به مسئولیت جدیدی (دادن قیمت ) نمی‌شود تا بتوان ادعا کرد که از آن هنگام تنها بهای مال بر عهده اوست . بنابراین ، اگر قیمت از دادگاه خواسته شود ، بهتر این است که بهای آخرین قیمت حکم داده شود و خواسته نهایی نیز همان باشد ، تلف کننده موظف به جبران خسارت است و حکم دادگاه هزینه اجرای این تکلیف است^[۹۱] .
بند سوم : زمان توصیف مال مثلی و قیمی
بحث مربوط به زمان توصیف مال تلف شده ممکن است در دو مورد مطرح شود :
الف : فرضی که مال مغصوب به هنگام غصب یا تلف مثلی باشد و پس از آن قیمی شود ( یعنی مثل آن در بازار نباشد ) ، در این فرض ، باید مال مغصوب مثلی محسوب شود. منتها ، چون مثل نایاب است ، ناچار باید قیمت آن در زمان اداء پرداخته شود. ماده ۳۱۲ ق.م. در این‌باره اعلام می کند : « هرگاه مال معضوب مثلی بوده و مثل آن پیدا نشود ، غاصب باید قیمت حین الاداء را بدهد … » برای توجیه این حکم نباید توهم شود که در تاریخ نایاب شدن مثل ذمه غاصب به دادن بهای آن تبدیل می‌شود ، زیرا اگر چنین بود ، بهای همان زمان بر عهده او ثابت می‌ماند. همان طور که قبلاً ذکر شد الزام اصلی غاصب به رد عین است ، جز اینکه هنگام وفای به عهد ، اگر عین موجود نباشد باید بدل آن یعنی مثل یا قیمت پرداخته شود. پس زمان توصیف هنگام پرداخت است نه زمان غصب یا تلف و این امر آنچه را درباره اثر تلف گفتیم تأیید می کند. با وجود این ، در حالتی که مثل موجود و از قیمت افتاده است ، قانون حکم می کند که غاصب « … باید آخرین قیمت را بدهد » ، شاید بدین دلیل که آخرین قیمت در حکم زمان تلف است و رد عینی که از قیمت افتاده بر ذمه باقی نمی‌ماند.
ب : فرضی که مال .مغصوب در زمان غصب یا تلف قیمی است و پس از آن مثل مال فراوان می‌شود ، در این فرض نیز ، چون دادن مثل وضع مالک را به صورت پیش از غصب در می‌آورد ، تأدیه مثل بر قیمت مقدم است ، مگر اینکه دو طرف به تراضی قیمت را ترجیح دهند ، مانند اینکه مالک از دادگاه قیمت را بخواهد و غاصب نیز در این زمینه دفاع نکند^[۹۲].
بند چهارم : محل توصیف مال مثلی و قیمی
محل توصیف نیز در دو فرض مطرح می شود :
الف : اگر مال مثلی غصب شود و غاصب آن را به محلی ببرد که همانند آن پیدا نمی شود و در همان حال تلف کند، در این صورت به اعتبار محل غصب باید مثل را بدهند یا به اعتبار محل تلف قیمت آن را ؟
بعضی از استادان حقوق در این خصوص بیان داشته : « در صورتی که مال در محلی غصب شود و به محل دیگری منتقل و در آن تلف گردد ، قیمت محل تلف پرداخته می‌شود تبدیل ضمان از رد عین به دادن قیمت در آن محل شده است ^[۹۳]. این گفته در صورتی توجیه می‌شود که تلف مال مغصوب باعث تبدیل تعهد غاصب از رد عین به دادن قیمت شود ، در حالی که همان طور که در مباحث قبلی ذکر شد، تبدیل تعهد نه ضرورت است و نه مستند به دلیل قانع کننده وانگهی ، مبنای انتخاب مثل با قیمت این است که از چه راه بهتر می‌توان از مالک رفع ضرر کرد و در فرض ما دادن مثل با این مبنا سازگارتر است و اقدام نامشروع غاصب در جا به جایی مال مغصوب تاثیری در حق مالک ندارد .
ب : هرگاه مال در محل غصب قیمی و در محل تلف مثلی باشد ، دادن قیمت بی‌گمان غاصب را بریء می‌کند. ولی اگر او بخواهد با دادن مثل جبران خسارت کند ، مالک باید آن را بپذیرد و حق ندارد الزام او را به دادن قیمت بخواهد ، زیرا هدف از الزام غاصب، جبران خسارت مالک است که با دادن مثل بهتر تامین می‌شود^[۹۴].
مبحث دوم : بررسی منشا لزوم پرداخت مثل در مثلی و قیمت در قیمی
همان‌طور که قبلاً بیان شد ، در صورت تلف مال باید اقرب الی التالف در نظر گرفته شود ، بدین معنا که باید جایگزینی برای مالی که تلف شده است به جهت جبران زیان مالک در نظر گرفت و این جایگزین باید از لحاظ خصوصیات و ویژگی ها ، همانند مال تلف شده باشد .( مثل در صورت مثلی بودن ) و در صورتی که نظایر و همانند مال تلف شده در بازار پیدا نشود ، باید قیمت آن مال پرداخت شود. بنابراین می‌توان ، منشا لزوم پرداخت مثل در مثلی و قیمت در قیمی را ، بهترین راه برای اعاده وضع زیان دیده به حالت قبل دانست . ولی سوالی که پیش می‌آید این است که آیا قاعده پرداخت مثل در مثلی و قیمت در قیمی امری مطلق است ؟
گفتار اول : دلایل موافقان مطلق بودن دادن مثل در اموال مثلی و قیمت دراموال قیمی
فقهای امامیه در این خصوص به لزوم دادن مثل در مثلی و قیمت در قیمی اشاره داشته اند ، از جمله شیخ طوسی در مبسوط آورده : آیه شریفه « فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم …»^[۹۵]دلیل لزوم دادن مثل در مثلی و قیمت در قیمی دانسته است چنان که در این آیه بیان می‌کند « هر کس به شما تجاوز کرد پس بر او به مانند آنچه بر شما تجاوز کرده است تجاوز کنید » و تردیدی نیست که اتلاف مال دیگر بدون اذن صاحب آن از مصادیق تجاوز به حساب می‌آید . از آیه شریفه فوق می توان این مطلب را استنباط کرد که این آیه با عبارت « مثل بگیرد » کنایه از این است که مقابله به ، مثل می‌باشد . بعبارتی دیگر اگر مثلی باشد مثل مال و اگر قیمی باشد قیمت گرفته شود. نکته دیگر با توجه به آیه فوق اشاره به ضمان تلف نیز دارد ^[۹۶]. و در جایی دیگر آمده است که چنانچه رد عین مال مغصوب به سبب تلف و مانند آن ممکن نباشد ، در صورتی که مثلی باشد ، غاصب ضامن مثل آن است^[۹۷] .
همچنین در قانون مدنی نیز با توجه به مواد مختلفی از جمله ماده ۳۱۱ در خصوص غصب و همچنین مواد ۳۲۸ و ۳۳۰ و ۶۵۰ و ۶۴۸ که مربوط به مباحث اتلاف ، تسبیب و قرض می‌باشد ، لزوم دادن مثل در اموال مثلی و قیمت در اموال قیمی استنباط می‌گردد . بنابراین در صورت وجود مثل در اموال مثلی الزام به پرداخت مثل مقدم می‌باشد و در این صورت نه مالک حق تقاضای قیمت را از غاصب دارد و نه غاصب حق دارد قیمت مال را بپردازد^[۹۸] .
گفتار دوم : دلایل مخالفان مطلق بودن دادن مثل در اموال مثلی و قیمت دراموال قیمی
بعضی از فقها شدیداً با این نظر مخالفت نمودند و بیان داشته‌اند که مسائل مثلی و قیمی که فقها مطرح کرده‌اند ، اساس درستی ندارد و اینکه فقها می‌گویند اگر مال مثلی باشد و تلف شود ، تلف کننده باید مثل آن را به صاحبش برگرداند و قیمی باشد ، قیمت آن و استدلالتشان این است که همیشه باید « اقرب الی التالف » در نظر گرفته شود و اقرب الی التالف ، در مثلی و در قیمی ، قیمت است . این‌ها در فقه شیعه اساس و پایه‌ای ندارد و در آثاری که از اهل بیت ( صلوات الله اجمعین ) به ما رسیده چنین خبری مطرح نمی‌باشد و در این گونه مسائل باید به عرف مراجعه کنیم که اگر مالی تلف شد ، عرف در مقابل آن مال ، چه چیزی را لازم می‌بیند که پرداخت شود. به عنوان مثال کارخانه ای که در آن اشیاء متعدد بوده ، هم اموال قیمی و هم مثلی وجود دارد آتش می‌گیرد . وقتی که برای آن خسارت تعیین می‌کنند ، همه را با پول تعیین می‌کنند ، بعضی هم در مقابل مثلی ها و هم در مقابل قیمی ها ، پول می‌گیرند . بنابراین چون کلمه مثلی و قیمی در روایات وارد نشده و موضوع حکم شرعی نیست ما نمی‌توانیم آن ها را در فقه ملاک عمل و احکام بدانیم^[۹۹].
نتیجه این بحث این است که با توجه به مواد قانون مدنی می‌توان گفت که نه لزوم دادن مثل مطلق و همیشگی است و نه عدم لزوم آن‌ها ، اما این نکته را باید متذکر شد که دادن مثل مال تلف شده به مالک ، بهترین طریق ترمیم نقصی است که به مالک از نظر مالی وارد شده است و بدین وسیله می توان ، کاملا وضع اقتصادی مالک را به حالت قبل از تلف عودت داد ^[۱۰۰]. بنابراین تا زمانی که مثل مال وجود دارد ، علاوه بر مستندات قانونی ، منطقی و عاقلانه‌ترین روش این است که مثل مال داده شود تا وضعیت اقتصادی مالک به حالت سابق خود برگردد . با همین استدلال می توان بیان کرد که در اموال قیمی که در زمان ادا یا محل ادا ضمان ، مثل مال پیدا شود غاصب می‌تواند مثل مال را بدهد و مالک نمی تواند از قبول آن خودداری کند. زیرا خسارت وارده ناشی از تلف مال ، با دادن جایگزین جبران شده است .
گفتار سوم : بررسی نقش ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی در تعدیل قاعده تقدم مثل بر قیمت
به موجب ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی : « دادگاه میزان زیان و طریقه و کیفیت آن را ، با توجه به اوضاع و احوال قضیه تعیین خواهد کرد … » . پس در صورتی که بر طبق این اوضاع و احوال عادلانه‌تر این باشد که حکم به قیمت داده شود ، دادگاه می‌تواند ، به جای الزام به تعمیر مال ناقص یا تهیه مثل آن ، حکم به جبران خسارت از راه پرداخت قیمت کند . چنان که در تصادم‌های رانندگی ، اگر صاحب ماشین زیان دیده بخواهد تعمیر آن را موکول به صدور حکم قطعی بر الزام مقصر کند ، ضرری که از این تاخیر به او می‌رسد در بسیاری از موارد بیش از زیان ناشی از تصادم است ، پس ساده تر و عادلانه‌تر این است که به او اجازه داده شود که خود به تعمیر ماشین اقدام کند و برای گرفتن هزینه آن به انتظار پایان دادرسی بماند^[۱۰۱].