۱۹۴– سر کردن راه: یافتن راه، روان شدن در راه.
پر کردن چاه از اشک: کنایه ای اغراق آمیز از گریستن بسیار است.
قاصد با نامه محبوب روان شد و آرزوی تو ای کبوتر که پیام آوری از جانب معشوق بوده نصیب دیگری شد، حسرت خوردن و بسیار گریستن بی فایده است. معمول است که کبوتران در چاه مأوا می گیرند.
۱۹۹– معنی بیت: در راه وفا اگر بی وفایی کنی هیچ عذری پذیرفته نیست پس با امید پذیرفته شدن عذرت در این راه قدم نگذار بلکه به اخلاقیّات پایبند باش و وفاداری پیشه کن.
۲۰۰– معنی بیت: دل من مانند صورت زیبارویان باصفا و زیباست و این گونه به نظر می رسد که وجود مرا از آب و آینه که صفابخش است سرشته اند، بدین سبب دارای زیبایی روح و دل گشته ام.
۲۰۱– معنی بیت: چنان اسیر فکر و خیال و آرزوی گیسوی یار شده ام که گویی جز زنجیر گیسوی او منزل و مأوایی ندارم.
۲۰۲– معنی بیت: از بس که در فکر و خیال چهره زیبای او فرو رفتم [در این خیال عمرم به سر آمد.] و مدفون خاک شدم، سزاست اگر گل خورشید از خاکم بروید.
۲۰۳– در آفتاب افکندن: قرار دادن چیزی در مقابل آفتاب تا در معرض نور قرار گیرد.
اشاره دارد به این باور دینی که آفتاب تطهیردهنده اشیاء نجس است.
۲۰۴– معمول است که هر کس رو به آفتاب برود چشمش دچار خیرگی می شود و دیگر به راحتی قادر به دیدن نخواهد بود.
۲۰۵– موهوم: توهّم شده . خیال شده . تصوّرشده . گمان شده . || هرچیزی که وجود خارجی نداشته باشد. (ناظم الاطباء(
سراب: زمین صاف و هموار که در اثر گرمای زیاد، از فاصله دور به نظر آب می نماید. (فرهنگ فارسی معین)
معنی بیت: همانطور که عکس آیینه در سراب که عبارت از وجود آیینه است غرق می شود و آن در واقع آب نیست بلکه ظاهراً آب است؛ هستی موهوم تو نیز این چنین است که حقیقی نیست و تو آن را به غلط هستی پنداشته ای.
۲۰۶– معنی بیت: از شدّت گرمای آفتاب محشر دامن تر و آلوده من که نشان گناهکاری است همچون ابر رحمت در حقّ گناهکاران شد.
مفهوم بیت: بیانگر شدّت گناه کاری است.
۲۰۷– تشبیه سایه به فرش از جهت گسترده شدن آن روی زمین پذیرفتنی است و چون وجود سایه به واسطه آفتاب آشکار می شود به همین علّت به آفتاب فرّاش سایه گفته است.
دو پارادوکس زیبا در بیت مشهود است.
۲۰۹– الفاظ و کتاب و خامه با هم تناسب دارند.
۲۱۰– سیاه کاسه: کنایه از خسیس ، بخیل.
۲۱۱– خامی : بی تجربگی، پخته و خام تضاد دارند.
۲۱۲– مفهوم کلی بیت: تاکید بر بی تعلّقی و تجرید.
۲۱۳– گل: در اینجا به معنی داغ بسیار ، خال ها و لکّه های رنگی در یک زمینه مشخّص.
گل چشم: سفیدی کوچک که بر سیاهی پیدا آید. (غیاث ). داغی که در سیاهی چشم گل کند. (آنندراج.(آنچه به صورت آبله از چشم بیرون می آید و منجر به نابینایی می شود .
معنی بیت: دختر رز از نگاه گرم آفتاب محجوب و مستور می شود کاش قطعه ابری پیدا شود تا گل چشم آفتاب شود و سبب کوری و نتابیدنش شود. بدین ترتیب با پنهان شدن آفتاب در برابر ابر باده نوشی میسر می شود.
۲۱۴– پان: اسم هندی تنبول است . تامبول . تامول . تنبول . تنبُل . شاه صینی . (دمشقی). و آن برگی باشد از قسمی فلفل که آنرا در هندوستان با آهک و فوفل خایند تا لب ها را سرخ گرداند. (برهان ). مخلوطی از تانبول و فلفل و توتون که هندوان در دهان گیرند و آب آن بیرون کنند. معجونی از برگ تانبول و آهک و فوفل که هندوان همیشه در دهان دارند و آب آن بیرون کنند : در این حکم چنان مستقیم شد که خوطان را قدرت خوردن پان نبود تا به سوار شدن چه رسد. (تاریخ فیروزشاهی ).» ( دهخدا، ۱۳۸۵: ۵۵۰) «برگی باشد که آن را در هندوستان با آهک و فوفل خورند تا لب­ها را سرخ گرداند. » (برهان قاطع، ۱۳۶۲: ۳۶۰)
آب دادن: کنایه از پروردن.
معنی بیت: محبوبان زیباروی هند آن چنان با رغبت تمام پان می خورند،گویی پانی که می خورند از خون عشّاق پرورش یافته است .
مفهوم بیت: تمایل معشوق به هلاک شدن عاشق.
۲۱۵– فانوس حباب به سبب تر دامنی از نور شمع هیچ بهره ای نمی برد.
۲۱۶– به خواب دیدن چیزی : کنایه مبالغه آمیز است از نایاب بودن آن چیز.
سواد( سیاهی) و بیاض( سفیدی) تضاد دارند.
۲۱۷– معنی بیت: در فصل بهار کسی که ساغرش خالی از شراب است مانند نرگس سرش را از خجالت بالا نمی آورد .
زیبایی گل نرگس در این است که سر افکنده باشد.
۲۱۸– موج حصیر: کنایه از سطح ناصاف حصیر بافته شده که دارای پیچ و شکن و چین خوردگی است.
معنی بیت: زاهد به درجه ای از بی آبرویی رسیده است که از شومی قدمش موج آب دریا به موج حصیر تبدیل می شود؛ یعنی، بر خلاف عادت و انتظار ، دریا به خشک می شود .
مفهوم بیت: مبالغه در خشکی زهد زاهد.
۲۱۹– رباب : نام سازی است تاردار که نام دیگرش طنبور (تنبور) است . (فرهنگ نظام ) از آلات موسیقی زهی ، مانند طنبور که با دست یا آرشه نواخته می شود.( فرهنگ فارسی معین ( دهخدا، ۱۳۷۳: ۱۰۴۵۵)
رشته گلدسته عیش شدن: واسطه عیش گشتن.
۲۲۰– سرد مهری: بی الفتی و نامهربانی.
۲۲۱– نشئه: سرخوشی ، حالت خوشی و کیفی که بر اثر استعمال مواد مخدر یا مشروبات الکلی به وجود می آید. ( دهخدا، ۱۳۷۳: ۱۹۸۸۳)
ای غنی، همین که بیخودی و بیهوشی از شراب خواران دفع شد ، عقل ما هم مثل نشئه در شراب محو و پنهان شد .
مفهوم بیت: شراب نوشی واسطه هوشیاری است.
۲۲۳– به زمین نرسیدن پا : کنایه از داشتن شوق بسیار و کمال خوشی.
۲۲۴– آتش به زیر پا بودن: کنایه از بسیار مضطرب و بیقرار بودن.
۲۲۵– به رنگ: ادات تشبیه به معنای به مانند.
جای گرم شدن بلبل در آشیان: کنایه از آشیان نشینی یا تخم گذاشتن بلبل است .
معنی بیت: وقتی گل، بلبل را آشیانه نشین یافت برای محفوظ داشتن خود را ازچمن بیرون رفت ؛ اشاره دارد به ایام خزان و عدم توجه گل به خاطر بی پروایی و بی توجهی بلبل به آن .
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲۲۶– دمیدن: کنایه از ظاهر شدن.
۲۲۷– خنده گل: استعاره مکنیه (تشخیص) از شکفتن گل.