اسمیت (۱۹۹۲­،۲۱) گردشگران را بر روی یک طیف قرار می­دهد که در یک سر آن گردشگران و در طرف دیگر زائران قرار دارند و بین این دو ترکیبات مذهبی ـ غیرمذهبی نامحدودی قرار گرفته است. فلایشر(۲۰۰۰­،۲۳) گردشگران مذهبی را در وسط این طیف قرار می دهد. به عقیده اد (۱۹۹۲­،۶۳) اگرچه گردشگران ممکن است با زائران متفاوت باشند اما آنها نیز ممکن است تحت تاثیر احساسات مذهبی واقع شوند. دوسوزا (۱۹۹۳) معتقد است که افراد ممکن است بدون اینکه متوجه شوند از زائر به گردشگر تبدیل شوند. در آمارهای رسمی بسیاری از کشورها به جهت دشواری متمایز ساختن گردشگران و زائران از یکدیگرارقام موجود زائران و گردشگران مذهبی را با گردشگران فرهنگی در یک گروه قرار داده­اند (راسل^[۵۱]،۱۸،۱۹۹۹). اسمیت گردشگر و زائر را براساس حضور افراد در مکان های زیارتی بر روی یک طیف قرار می­دهد.
جدول۲-۲: طیف زائر و گردشگر ماخذ:ضرغام، ۱۳۸۹، اقتباس از اسمیت،۱۹۹۲
در این طیف، ترکیبات مختلف ارتباط بین انگیزه­ های مذهبی و غیرمذهبی، و میزان تاثیرگذاری هرکدام در تصمیم به سفر مشخص شده است که تفاوت و ارتباط بین گردشگر و زائر را بر اساس یک مدل مفهومی نشان می­دهد.
۵-۲- اثرات گردشگری
پدیده نوین گردشگری که بر خاسته از افزایش اوقات فراغت است”­به تدریج در تمامی جوامع جهان رسوخ کرده و از جنبه های گوناگون­” آ­ثار بسیار مثبت یا منفی به­بار آ­ورده است. امروزه بهترین بخش از اوقات فراغت افراد در جامعه­های گوناگون به گردشگری اختصاص یافته است. از این­رو در جنبه­ های گوناگون زندگی بشریت معاصر تاثیر فراوان می­ گذارد. گردشگری اقتصاد جهانی را کاملا تحت تاثیر قرار داده است و منبعی مهم برای شکو­فایی اقتصاد کشورهای در حال توسعه و بر­قرار کننده توازن مالی در اقتصاد بین­الملل کشورهای فقیر و غنی است و زندگی اجتماعی را با ایجاد مشا­غل گوناگون و ارتقای سطح در­آ­مد طبقات وسیعی از مردم را تغییر می­دهد. تاثیر گردشگری بر سیاست، فرهنگ، آداب و رسوم و خلاصه همه جنبه­ها و مظاهر فرهنگی و معنوی گردشگران و مردم مناطق مورد بازدید بسیار قابل توجه است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۵-۲- اثرات فرهنگی- اجتماعی گردشگری
مقصود از اثرات اجتماعی گردشگری، تغییراتی است که در زندگی مردم جامعه میزبان گردشگر رخ می‌دهد و این تغییرات بیشتر به سبب تماس مستقیم اهالی و ساکنان آن دیار و گردشگران صورت می‌گیرد و مقصود از اثرات فرهنگی تغییراتی است که در هنر، عادات، رسوم و معماری مردم ساکن جامعه‌ی میزبان رخ می‌دهد. این تغییرات بلندمدت‌تر است و در نتیجه رشد و توسعه‌ی صنعت گردشگری رخ خواهد داد. از آنجا که نتیجه یا ره‌آورد صنعت گردشگری موجب تغییراتی در زندگی روزانه و فرهنگ جامعه میزبان می‌شود، اصطلاح «اثرات اجتماعی- فرهنگی» را به معنای تغییراتی بکار می‌برند که در تجربه‌های روزانه ارزشها، شیوه‌ی زندگی و محصولات هنری و فکری جامعه‌ی میزبان رخ می‌دهد. به هر حال توسعه و گسترش گردشگری در یک منطقه و یا یک ناحیه، موجب تغییرات اجتماعی و فرهنگی آن منطقه گردیده و می‌بایست جهت جلوگیری از آثار منفی و نیز تقویت آثار مثبت آن در جامعه میزبان مورد بررسی و ملاحظه قرار گیرند (مهدوی،۷۰:۱۳۸۳).
به هر حال تجربیات گوناگون نشان داده که گردشگری فرهنگ و جامعه میزبان گردشگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گردشگری از میراث فرهنگی منطقه‌ حفاظت می‌کند و همچنین زمینه‌ی حفظ و ارتقای الگوهای فرهنگی در زمینه‌های موسیقی، رقص، تئاتر، لباس، هنر و صنایع دستی، آداب و رسوم، سبک زندگی و سبک معماری که از جمله جاذبه‌های مهم گردشگری است که به وسیله‌ی گسترش گردشگری زمینه‌ی حفظ و ارتقای آنها را فراهم می‌سازد (رنجبریان، زاهدی،۷۹:۱۳۷۹).
امروز در بسیاری از کشورهای آسیایی، آفریقایی، آمریکای لاتین یا خاورمیانه، صنعت تور گردشگری به فنون و تولید اقلام بسیار زیادی از کالاها و صنایع دستی رونقی دوباره بخشیده است (محلاتی،۶۱:۱۳۸۰).
برای توسعه گردشگری به مسأله فرهنگ توجه خاصی مبذول می‌شود. آثار باستانی و کهن هر کشوری معرف فرهنگ خاص همان کشور و دارای ارزشهای درخور توجه همان سرزمین و ویژگیهای مردم همان مرز و بوم است. این آثار دارای ارزشهای معنوی بسیار زیاد برای آن قوم به طور اعم می‌باشد که در نتیجه باعث جلب و جذب دیگران جهت بازدید و شناخت آنها شده و در پیشرفت اقوام و اجتماعات مختلف اثر بسزایی داشته و در عین حال وسیله‌ای است بسیار موثر برای جلب توجه گردشگرانی که علاقه­منداند این آثار و فرهنگ قومی را از نزدیک مشاهده نمایند. تنها از راه آشنا کردن فرهنگها با یکدیگر است که دشمنیها به دوستی تبدیل می‌شود، این هنر بزرگ از گردشگری یعنی مسافرت به دست می‌آید. انسانها نمایندگان فرهنگهای گوناگون‌اند و تماس و رو در رویی این نمایندگان، تماس رودر­روی فرهنگهاست و از این تماس و رو­در­رویی است که غنای فرهنگی و به دنبال آن برکت پدید می‌آید. تماسهای رو­در­رو باید همه گروه ها را در بر­گیرد. از دانشمندان بزرگ، دانشجویان و تا کارگران بی­مهارت، و از آنجاست که گردشگری همگانی به صورت یک دستاورد و یک ضرورت جلوه می‌کند (­رضوانی، ۱۳۸۵: ۵۰).
۲-۵-۲- اثرات سیاسی توسعه گردشگری
توسعه گردشگری به تقویت شناخت و روابط بین ­المللی و توسعه مهارت­ های برنامه­ ریزان در جوامع میزبان منجر می­ شود. گردشگری در عین حال می ­تواند منجر به تحریف ماهیت صحیح وقایع به منظور منعکس کردن ارزش های نظام سیاسی، ناتوانی در کسب اهداف، استشهار اقتصادی مردم محلی به منظور راضی نگه­داشتن رجال سیاسی شود (کاظمی، ۱۳۸۵: ۹۷). آثار سیاسی توسعه گردشگری در جدول (۲-۳) زیر آورده شده است.
جدول ۲-۳: اثرات سیاسی مثبت و منفی توسعه گردشگری منبع: زاهدی، ۱۳۸۵: ۴

کارکردهای مثبت

پیامدهای منفی

– تلاش برای ایجاد ثبات سیاسی در کشور
– اعتلای سطح امنیت در جامعه
– کاهش کشمکش­های سیاسی به علت کاهش نرخ بیکاری در کشور
– تلاش برای تقلیل آشوب­ها و تشنجات سیاسی در کشور
– برقراری تماس بین قومیت­ها و ملیت­های گوناگون و ارتقای درک متقابل بین آنها
– افزایش احترام متقابل بین جوامع مختلف

– سوء استفاده از حربه گردشگری برای رسیدن به هدف های سیاسی
– امکان بروز ناامنی برای توریست­ها مانند گروگان گیری و باج­خواهی و تروریسم
– تهدید امنیت جانی توریست­ها
– امکان بروز جدال­ها­ی سیاسی بین گروه ­های معارض با حکومت

۳-۵-۲- اثرات زیست­محیطی
از یک طرف محیط زیست فیزیکی (طبیعی و دست‌ساز انسانی) بسیاری از جاذبه‌ها و منابع طبیعی توریستی را فراهم می‌سازد و از طرف دیگر توسعه‌ی گردشگری می‌تواند آثار مثبت و منفی بر محیط­زیست داشته باشد به منظور کاهش آثار منفی و افزایش آثار مثبت فعالیت­های گردشگری، راهبردهایی در برنامه­ ریزی و مدیریت این صنعت اجرا می­ شود (کاظمی، ۱۳۸۵: ۱۳۲).
با توجه به لزوم رسیدگی به معیارهای سلامتی محیط­زیست در برنامه­ ها و سیاست­های توسعه گردشگری، این پرسش مطرح می­ شود که چگونه می­توان آثار بالقوه گردشگری بر محیط­زیست را ارزیابی کرد و نیز برای جلوگیری از تخریب فراوان این محیط و در واقع، بالا رفتن منافع گردشگری و بهره­مندی حداکثر از آن، این ارزیابی را در طرح­های کلّی توسعه متعادل گنجانید؟ به نظر می­رسد که پیش از هر چیز باید گفت که برخی از شیوه ­های ارزیابی آثار زیست­محیطی را باید قبل از شروع اجرای هر برنامه توسعه گردشگری انجام داد.
ارزیابی آثار زیست­محیطی در واقع کاربرد پیشگیرانه یا محتاطانه مدیریت زیست­محیطی و یکی از جلوه­های دیدگاهی است که پیشگیری را بهتر از درمان می­داند. به تازگی، ارزیابی آثار زیست­محیطی را چنین تعریف کرده اند: «اقدام برای شناخت آثاری که هر فعالیت انسانی بر جنبه­ های زندگی، زمین شناختی و طبیعی محیط­زیست بر جای می­ گذارد و پی­بردن به نتایج این آثار روی سلامت انسان و رفاه او» اطلاعات به دست آمده از این ارزیابی در اختیار برنامه­ ریزان و مجریان قرار می­گیرد تا آنان با توجه به این آثار و نتایج به تدوین برنامه­ای برای توسعه اقدام کنند. ارزیابی آثار زیست­محیطی برای نخستین­بار در سال۱۹۶۰ در ایالات متحده آمریکا برای تحلیل ارزش- منافع ابداع گردید. در آن زمان این کار برای نشان دادن ارزیابی آثاری انجام گرفت که اهمیتشان با معیارها و ضوابط مادی و پولی امکان­ پذیر نبود. معمولاً هنگامی که پاره­ای اطلاعات و داده ­های اقتصادی- اجتماعی در ارزیابی آثار زیست­محیطی گنجانیده می­ شود، چون توسعه­دهندگان اغلب هوشیارانه عمل می­ کنند و جنبه­هایی مانند ایجاد کار و امکان رشد و گسترش زیرساخت­ها را برای پیشرفت و رفاه انسان لازم می­شمرند از این رو آنها به تحلیل نهایی سودها و منافع توجه می­ کنند و اطلاعات ناظر بر آثار این فعالیت های محیط­زیست طبیعی مورد عنایت آنان نیست.
گذشته از منافع غیرمستقیمی که از آگاه کردن مردم درباره رفتار دوستانه با محیط­زیست به دست می ­آید، منافع مستقیم چندی نیز از گنجاندن ارزیابی آثار زیست­محیطی در تدوین طرح­ها حاصل می­گردد. توجه به این ارزیابی در نزدیکترین مراحل تدوین برنامه­ ها منافع بالقوه زیادی مانند پیروی بیشتر در طراحی و درختکاری، صرفه­جویی در سرمایه و پیشرفت قابل قبول در توسعه و دوری از گرانتر شدن هزینه­ها را دربردارد. به همین جهت است که در سال­های گذشته در برنامه ­های توسعه سازمان­ملل­متحد بر ارزیابی آثار زیست­محیطی در اجرای برنامه­ ها پافشاری شده است. وانگهی این اندیشه رو­به­ رشد است که میان حفظ محیط­زیست و توسعه هیچ گونه تضاد ذاتی وجود ندارد و از این­رو می­توان در راه پیشرفت هر دو کوشید. در واقع ارزیابی زیست محیطی نه تنها راهی برای شناخت آثار بالقوه فعالیت­های انسانی بر محیط­زیست است، بلکه موجب اصلاح و ارتقا هر دو نیز می­ شود. محیط­زیست طبیعی با کیفیت بالا، منبع کلیدی گردشگری است. طرح­های گردشگری اغلب روابط تنگاتنگ و وابستگی زیادی با کیفیت محیطزیست دارد. ارزیابی زیست­محیطی اگر به گونه شایسته ای صورت پذیرد، موجب اصلاح طرح­ها و پیشگیری از بروز ناکامی در توسعه گردشگری می­ شود و از تخریب پیش ­بینی نشده محیط­زیست جلوگیری می­ کند. (محلاتی،­۱۳۸۱: ۲۰۷)
۴-۵-۲-آثار اقتصادی گردشگری در شهر
مهم­ترین دلیل توسعه گردشگری در اغلب کشورها استفاده از منافع اقتصادی و اجتماعی گردشگری و تاثیرات آن در جامعه میزبان و یا در کل یک منطقه روشن و مشهود است با این حال اثرات سازنده اقتصادی گردشگری عبارتند از:
منافع حاصل از اشتغال­زایی، درآمدزایی گردشگری، منافع حاصل از مالیات­های اخذ شده از فعالیت­های گردشگری و ایجاد امکانات برای جامعه، حفظ آثار باستانی، ابنیه تاریخی، جاذبه­های طبیعی به عنوان منابع درآمدزایی اقتصادی و حفظ میراث فرهنگی و توسعه صنایع دستی و فعال شدن صنایع قدیمی و فراموش شده است (الوانی و دهدشتی،۱۸۷:۱۳۷۳).
گردشگری شهری به عنوان یک منبع پایدار اقتصادی با گردش مالی بالا در شهر­های دارای توانایی و قابلیت جذب گردشگری، سال­های بسیاری است که در کشورهای توسعه یافته به عنوان یک منبع اقتصادی مطمئن و در کشورهای در حال توسعه به عنوان یکی از محورهای ویژه، جهت نیل به توسعه اقتصادی، مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته است (شیخ کاظم،۲۶۳: ۱۳۸۶).
گردشگری به عنوان یک عامل اقتصادی عمده و بسیار موثر مورد توجه بوده است و امکانات لازم جهت رشد و توسعه باید مهیا شود. از جمله مزایای گردشگری از نقطه­نظر اقتصادی، گستردگی زمینه اشتغال و درآمدزایی آن است. به گونه ­ای که هم گارگران ساده بدون مهارت و هم صاحبان مهارت­ های گوناگون را به سرعت می ­تواند جذب و مشغول به کار­کند (دیبایی، ۴۳:۱۳۷۱).
بسیاری از تحلیل­های اقتصادی مدعی­اند که سرمایه ­گذاری در گردشگری از یک ضریب فزاینده پیروی می کند بدین­ترتیب یک گردشگر از یک فروشگاه، محلی کارهای هنری می­خرد و بخشی از عادیات فروش برای صاحب فروشگاه به درآمد تبدیل می­ شود. مالک فروشگاه نیز از یک مغازه دیگر مواد غذایی می­خرد که اگر کالا وارداتی باشد بخشی از آن امکان دارد به خارج از کشور منتقل شود اما باقیمانده آن به عنوان درآمد مغازه خواروبار فروشی خواهد بود. این درآمد نیز به نوبه خود دوباره هزینه می­ شود و الی آخر. بنابراین گفته می­ شود که گردش و مراحل ضریب اقتصادی کل تولید ناخالص ملی را افزایش می­دهد که بر اساس یک مبنای منطقه ای از کشوری به کشور دیگر متفاوت است (لی،۵۵:۱۳۷۸).
توسعه گردشگری دارای تاثیرات مثبت و منفی متعددی است از دیدگاه اقتصادی اصلی­ترین کارکرد گردشگری کسب درآمدهای ارزی، توزیع مجدد درآمدها، ایجاد زمینه ­های اشتغال جدید، فروش خدمات و کالاهای مورد نیاز گردشگران به ویژه محصولات صنایع دستی و سنتی، توسعه حمل­و­نقل و رونق اقتصادی است (دیبایی،­۴۴:۱۳۷۱).
۱-۴-۵-۲- گردشگری و درآمد
سود اقتصادی و درآمد حاصله از صنعت گردشگری به صورت مستقیم و غیر­مستقیم قابل بررسی است. همچنان که جان مینارد­کینز اقتصادان مشهور یادآور شده است رشد اقتصادی، که خود ناشی از سرمایه ­گذاری است در آینده می ­تواند ایجاد اشتغال و درآمد نماید افزایش صادرات موجب وارد شدن پول به داخل کشور می­ شود و به لحاظ اقتصادی درآمد حاصل از گردشگری خارجی برای هر کشور در حکم صادرات است (لاندبرگ،۲۵۱:۱۳۸۳).
ایجاد اشتغال، کسب درآمد ارزی برای کشور میزبان و بهبود تراز پرداخت­ها، افزایش درآمد­های مالیاتی از محل فعالیت­های اقتصادی مرتبط با گردشگری، ایجاد تعادل منطقه­ای، تعدیل ثروت، دگرگون ساختن فعالیت­های اقتصادی و سوق دادن درآمد از مناطق شهری به روستاها و بالاخره جلوگیری از برون کوچی روستاییان از اثرات اقتصادی گردشگری محسوب می­ شود (همان). از طرفی در تنوّع و غنا بخشیدن به اقتصاد محلی حائز اهمیت بسیار است، برای تولیدات محلی اعم از صنایع دستی و یا محصولات کشاورزی جهت ارتزاق گردشگران بازارهای جدیدی ایجاد می­ کند، علاوه برآن، در بهبود کیفیت فرآوردهای کشاورزی و صنایع دستی نیز مؤثر می باشد (پدریان،۱۳۷۴: ۷۲).
گردشگری منبعی قابل اتکاء در بسیاری از کشورهای توسعه ‌یافته و در حال­توسعه است که می‌تواند تأثیر فزاینده‌ای بر روی افزایش درآمد چه در سطح ملی و نیز افزایش فرصت‌های شغلی، افزایش دستمزدها و تحوّل و گسترش تولیدات و … داشته باشد.
۲-۴-۵-۲-گردشگری و اشتغال­زایی
گردشگری در ایجاد فرصت­های شغلی و کاهش معضل بیکاری با تصحیح الگو و ایجاد ظرفیت­های شغلی پایدار و مستمر نقش بسزایی دارد. پانزده درصد از مشاغل در سطح جهانی به بخش گردشگری اختصاص دارد. اگر چه بخش گردشگری پتانسیل بسیار بالایی از ارتباط با اشتغال دارد لکن قدرت اشتغال­زایی آن بستگی به عواملی نظیر تعداد گردشگران، تعداد شب اقامت آنها و میزان پر بودن اتاق­ها دارد طبق مطالعات انجام شده در ایران با پر بودن ۷۹ % اتاق­ها واقامت ۵/۴ شب به ازای هر دو اتاق یک فرصت شغلی ایجاد شده است. واقعیت آن است که علاوه بر ایجاد فرصت­های شغلی مستقیم به دو نوع فرصت شغلی یکی غیر­مستقیم و دیگر القایی نیز باید توجه کرد. مراد از فرصت شغلی القایی اشتغالی است از نتیجه هزینه کردن و خرج کردن درآمد افرادی که به طور غیر مستقیم در این صنعت شاغلند ایجاد می شود (تولایی ،۱۳۸۶ :۶۹).
سازمان جهانی گردشگری در این رابطه چنین بیان می­ کند:
الف- اشتغال مستقیم، اشخاصی که درمؤسسات مرتبط با گردشگری کار می­ کنند از قبیل هتل­ها، رستوران­ها، فروشگاه­های گردشگری و آژانس­های مسافرتی
ب- اشتغال غیر مستقیم، مشاغل ایجاد شده در بخش­های عرضه از قبیل کشاورزی، شیلات و صنایع
ج- اشتغال القایی، اشخاصی که از طریق خرج کردن درآمدی که شاغلان مستقیم و غیر مستقیم کسب کرده ­اند حمایت می­شوند
د-اشتغال ساختمانی، شغل­هایی که دربخش احداث زیر­بناهای گردشگری تولید می­شوند. این اشتغال معمولاً موقتی است ولی ممکن است در جاهایی که توسعه مداوم گردشگری وجود دارد بسیار طولانی باشد. (سازمان جهانی گردشگری،۱۳۷۹ :۴۸ )