فصل سوم مربوط به ساختار و روش تحقیق است. مباحثی از قبیل روش‌شناسی تحقیق، فرضیه تحقیق و تحلیل داده ها در این فصل بیان می‌رود.

فصل چهارم ‌در مورد تجزیه‌و تحلیل اطلاعات آماری به دست‌آمده است. نتایج مربوط به آزمون فرضیه پژوهش در این فصل ارائه می‌گردد.

فصل پنجم که آخرین فصل این پژوهش است به ارائه خلاصه پژوهش، نتیجه‌گیری و بررسی تطبیقی یافته ها، محدودیت‌های پژوهش و پیشنهادات برای پژوهش‌های آتی اختصاص دارد.

فصل دوم

مروری بر ادبیات و پیشینه پژوهش

۲-۱- مقدمه

هدف این فصل بررسی ادبیات تحقیق و مرور منابع پیشین در جهت بیان نقاط قوت و نقاط ضعف تحقیقات گذشته و شفاف‌سازی خلاء‌های موجود پیرامون موضوع تحقیق است. برای این منظور ابتدا به طور مختصر مبحث سود؛ اهداف گزارشگری آن، کیفیت سود، معیارهای اندازه‌گیری کیفیت سود، شاخص کمی ارزیابی کیفیت سود، عناصر کیفیت سود، قابلیت پیش‌بینی سود و اهداف آن دربندهایی مجزا ارائه شده‌اند سپس به تئوری نمایندگی که زیز بنای این پژوهش است وجوه نقد آزاد و مشکلات نمایندگی ناشی از آن پرداخته ‌شده است. سپس جریان وجوه نقد آزاد را تعریف نموده و در بند بعدی مشکلات نمایندگی جریان وجوه نقد آزاد تشریح شده است.

در بخش دوم از فصل مبحث حاکمیت شرکتی تبیین گردیده است. برای تشریح حاکمیت شرکتی ابتدائاً طیف تعاریف حاکمیت شرکتی بیان‌شده و طبقه‌بندی سیستم‌های آن در دو بخش درون‌سازمانی و برون‌سازمانی به صورت مجزا تشریح گردید. سپس مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی، ویژگی‌های آئین‌نامه حاکمیت شرکتی در ایران، ارکان نظام راهبری شرکتی و مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی مؤثر بر مشکلات ناشی از جریان وجوه نقد آزاد دربندهای بعدی بیان شدند.

در بخش سوم فصل به بیان ارتباط بین «جریان نقدی آزاد و پیش‌بینی سود»، «حاکمیت شرکتی، جریان نقدی آزاد و پیش‌بینی سود»؛ تعداد نفرات در هیئت مدیره در شرکت‌ها، حاکمیت شرکتی، جریان نقدی آزاد و پیش‌بینی سود) جهت تبیین ارتباط بین پارامترهای تحقیق دربندهای مجزایی تشریح شد. در پایان فصل نیز مرور منابع خارجی و داخلی پیرامون موضوع تحقیق تبیین شده است.

۲-۲- مرور ادبیات و سوابق تحقیق

۲-۲-۱- سود

در ابتدای پیدایش انسان منفعت‌گرایی در ذات او بوده است. با پیدایش علم اقتصاد و کنار آن حسابداری مفهوم منفعت‌گرایی جای خود را پیداکرده است. به‌طوری‌که حسابداری دوطرفه با نظریه مالکیت شروع شد ؛ بعدها نظریه تفکیک شخصیت مطرح گردید. در این تئوری، شخصیت واحد تجاری جدای از شخصیت صاحبان آن بوده و هدف مؤسسه‌ ایجاد سود حسابداری برای سهام‌داران و بستانکاران بوده است؛و به دنبال آن تئوری‌های مؤسسه‌، حقوق باقی‌مانده و وجوه مطرح شدند؛ که هرکدام تقسیم جدیدتری از اطلاعات حسابداری به‌ خصوص سود را ارائه می‌دهند. در تئوری وجوه، سود حسابداری معنی و مفهومی ندارد، در تئوری مؤسسه‌ واحد تجاری یک بنگاه اجتماعی به‌حساب می‌آید که برای عموم منافع ایجاد می‌کند و منافع آن سود حسابداری نیست بلکه ارزش‌افزوده است. امروزه اقتصاددان می‌گویند سود تنها انگیزه تأسیس مؤسسات نیست بلکه معتقدند که مؤسسات با اهداف رفاهی، اجتماعی و اقتصادی هم ممکن است ایجاد شود البته در کنار نظریه اقتصاددانان این نظریه وجود دارد که اکثر واحدهای تجاری برای سودآوری تأسیس می‌شوند. (قربانی، ۱۳۸۹، ص ۱۲) شرکت‌ها بایستی در پایان هر دوره فعالیت صورت‌های مالی اساسی تهیه نمایند. یکی از این صورت‌های مالی صورت سود و زیان است که آخرین رقم آن سود تجاری است. در واقع سود ازجمله برترین شاخص‌های اندازه‌گیری فعالیت‌های واحد اقتصادی است. (ثقفی و آقایی،۱۳۷۳، ص ۵). سود معیاری است که از مباشرت مدیریت بر منابع شرکت و کارایی در به انجام رساندن امور شرکت است؛به‌طوری‌که هیئت استانداردهای حسابداری مالی این موضوع را بدین‌صورت ارائه ‌کرده‌است یکی از هدف‌های صورت‌های مالی این است که ‌در مورد قضاوت درباره توانایی مدیریت ازنظر استفاده بهینه یا اثربخشی از منابع شرکت و جهت دادن به عملکرد در راستای دستیابی به هدف اولیه شرکت که باگذشت زمان بالاترین مقدار نقد به مالکان بازگرداند، اطلاعاتی مفید ارائه نماید. گزارشگری سود می‌تواند به عنوان ابزاری باشد تا مدیریت بر اساس آن ‌در مورد آینده برنامه‌ریزی نماید. در پی رسوایی­های مالی اخیر، اطمینان و اعتماد سرمایه ­گذاران به سیستم گزارشگری مالی کم شده و کیفیت سود به‌عنوآن‌یک عامل مهم در تعیین اعتبار و قابلیت اعتماد ارقام گزارش‌شده پدیدار شده است.

۲-۲-۲- کیفیت سود

کیفیت سود یکی از جنبه‌های مهم سلامت مالی واحدهای تجاری است که موردتوجه سرمایه ­گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده­کنندگان صورت­های مالی قرار ‌می‌گیرد. کیفیت سود مفهومی است که به توانایی سود گزارش‌شده در انعکاس عایدات واقعی، مفید بودن در پیش ­بینی سودهای آتی و همچنین به ثبات، پایداری و عدم نوسان پذیری سود گزارش‌شده اشاره دارد (محمد زاده سالطه و همکاران، ۱۳۹۱). نظریه کیفیت سود برای اولین بار توسط تحلیل­گران مالی و کارگزاران بورس مطرح شد؛ زیرا آن‌ ها احساس می­کردند سود گزارش‌شده قدرت سود شرکت را آن‌چنان نشان نمی­دهد که در ذهن مجسم می­ کند (بولو و طالبی، ۱۳۸۹). ‌در مورد کیفیت سود اجماعی بر روی تعریف آن وجود ندارد. بلکه یک مفهوم نسبی است که به ارتباط آن با دیدگاه‌ها و نگرش­ها بستگی دارد و اگرچه معیار قاطعی برای ارزیابی آن وجود ندارد اما عوامل متعددی وجود دارد که باید در ارزیابی آن موردتوجه قرار گیرد (اسماعیلی، ۱۳۸۶). برخی از تعاریف موجود به شرح زیر است:

الف) کیفیت سود یعنی توانایی سود در نشان دادن عایدات آینده­(پِنمَن و ژانگ، ۲۰۰۲).^[۴]

ب) کیفیت سود عبارت است از درجه ارتباط عایدات گذشته یک شرکت با جریان‌های نقدی آتی آن (میخائیل و همکاران^[۵]، ۲۰۰۳).

ج) کیفیت سود یعنی درجه انطباق آن با سود هیکس^[۶] (اسکیپر و وینسنت، ۲۰۰۳)^[۷] سود ازنظر هیکس بیانگر تغییر در خالص دارایی‌های اقتصادى است (بولو و طالبی، ۱۳۸۹).

هرچند تاکنون برای کیفیت سود تعریف واحدی ارائه نشده، اما در مقالات مختلف در تعیین مفهوم کیفیت سود به دو ویژگی برای تعیین آن اشاره‌شده است: یکی سودمندی تصمیم و دیگری ارتباط بین این مفهوم و بیان صادقانه سود گزارش‌شده. منظور از بیان صادقانه یعنی تطابق بین سود گزارش‌شده و آن چیزی که ادعای آن را دارد (اسماعیلی، ۱۳۸۶).

۲-۲-۲-۱- عناصر کیفیت سود

کیفیت سود داراى مفهومی چندبعدی است که عناصر آن را مى­توان به دو گروه کیفى و کمى تفکیک کرد. گروه کیفى مربوط به آن عناصرى است که در سیستم حسابدارىِ موجود، قابلیت اندازه­گیرى و کمى شدن را ندارد؛ ولى عناصر کمى توان و قابلیت کمى شدن را دارد و مى­توان آن‌ ها را در سیستم حسابدارى ثبت کرد (بولو و طالبی، ۱۳۸۹). برخی از عناصر کیفیت سود را مى­توان به صورت زیر تشریح کرد: