ـ المحكم و المحيط، نوشته ابو الحسن ، علي بن اسماعيل بن سيده اندلسي (م 458 هجري)
ـ الصحاح ، نوشته ابو نصر، اسماعيل بن حماد جوهري (م 393 هجري)
ـ حواشي بر الصحاح ، نوشته ابن بري (م 582 هجري)
ـ النهاية في قريب الحديث و الاثر، نوشته ابن اثير (م 630 هجري)
از ديدگاه ابن منظور هيچ يك از لغت نويسان پيشين ، دو جنبۀ گرد آوري و سامان دهي را يك جا به كمال نرسانده اند. او تازگي كار خود را در تكيۀ كامل بر كتب لغت مي ديد.

1.7.4.2. مجمع البحرین (طريحي م. 1087ق)

اين كتاب لغت‌نامه‌اي به قلم فخرالدين طريحي است. اين كتاب، از مهم ترین کتاب های طریحی، محسوب مي‌شود و نخستین اثر شیعی است که به توضیح واژگان مشکل قرآن و حدیث ، در کنار هم، پرداخته است. وی این کتاب را پس از تألیف دو کتاب دیگرش، غریب القرآن و غریب الحدیث ، نگاشت. ظاهراً طریحی در تألیف این کتاب، بیشترین تأثیر را از آثاری چون الصحاح جوهری(م ۳۹۳ق)، معجم مقاییس اللغة و مجمل اللغة احمد بن فارس(م ۳۹۵ق)، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری (م ۶30ق)، و القاموس المحیط مجد الدین فیروز آبادی(م ۸۱۷ق ) گرفته است.
وی در بیان معانیِ واژگان مشکل احادیث، بیشتر به روش ابن اثیر متمایل است و واژگان را، همچون کتاب الصحاح جوهری، به روش قَوافی مرتب کرده است. طریحی در مورد معنای هر واژه، ابتدا شواهد قرآنی را ذکر و وجوه معنایی یک کلمه را در کاربردهای مختلف، تبیین کرده است.
در برخی موارد نیز برای توضیح معنای واژگان در آیات ، از احادیث تفسیری بهره گرفته است. وی گاه، به هنگام بررسی معنای واژگان آیات، به مناسبت، برخی قواعد نحوی را نیز بیان نموده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

طریحی علاوه بر منابع لغوی، از منابع حدیثی و رجالی و اخلاقی نیز بهره برده است. مهم ترین منابعی که در متن بدان ها اشاره کرده است عبارت‌اند از:
الکافی ، کتاب من لا یحضره الفقیه ، تهذیب الأحکام ، تفسیر علی بن ابراهیم قمی ، مجمع البیان طبرسی ، الکشّاف زمخشری ،اخلاق ناصری خواجه نصیر الدین طوسی.

1.7.4.5. لغت‌نامۀ دهخدا ( دهخدا م. 1334ش)

لغت‌نامۀ بزرگ دهخدا که در ۱۶ جلد به چاپ رسیده است، شامل شرح و معنی واژگان آثار ادبی و تاریخی زبان فارسی است. این لغت‌نامه، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اثر دهخدا است، که بیش از ۴۰ سال از عمر او، صرف آن شد. لغت‌نامه دهخدا، معانی، تفاسیر، و شروح تاریخی چندی از واژه‌های عربی را نیز داراست.
لغت‌نامه بزرگ دهخدا شامل بخش بزرگی از واژگان ادبی زبان فارسی، با معنای دقیق، و اشعار و اطلاعاتی دربارۀ آنهاست. با این وجود، این لغت‌نامه فاقد بخش اعظم واژگان علمی و صنعتی فارسی است که بیشتر در دهه‌ های پس از تألیف این لغت‌نامه به حوزه زبان فارسی وارد شدند.
حدود نیمی از کتاب را لغات با معنی و شاهد و نیم دیگر آن اعلام تاریخی و جغرافیایی است. این اثر حاوی کلیه لغات فرهنگ‌های خطی و چاپی فارسی است و در نقل آنها بسیاری از غلط‌های گذشتگان تصحیح شده‌است و بسیاری از لغات ترکی، مغولی، هندی، عربی، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی، روسی و دیگر زبان‌های متداول در زبان فارسی نیز در این فرهنگ آمده‌است. برای صحیح خوانده‌شدن لغات در جلوی هر کلمه حروف حرکت‌دار به کار رفته‌است. علاوه بر این مزایا، یک دوره مفصل دستور زبان فارسی نیز در لغت‌نامه آمده‌است.
1.7.4.6. فرهنگ فارسی عمید (عميد م. 1358ش)
حسن عمید (م 1358) فرهنگ‌نویس، نویسنده و روزنامه‌نگار نامدار ایرانی ، نویسندۀ فرهنگ عمید است که واژه‌نامه‌ای دوجلدی است، شامل واژه‌های فارسی و لغات عربی و اروپایی و ترکی به کار رفته در زبان فارسی و اصطلاحات ادبی و علمی.
از ویژگی‌های این واژه‌نامه می‌توان موردهای زیر را نام برد:
ـ آمدن نشانه‌های آوایی واژگان (برای تلفظ درست واژگان) در میان کمانک برابر هر واژه؛
ـ زبانی که واژگان از آن آمده‌است و واژۀ اروپایی وارد شده به زبان نیزبه همان زبان آورده شده؛
ـ گونۀ واژگان براساس دستور زبان اول فرهنگ بیان شده است؛
ـ آوا نگاری واژگان عربی بر اساس تلفظ اصلی واژه آورده شده و معنی واژگان به صورت روشن و به زبان ساده نگاشته شده.
1.7.4.3. قاموس قرآن (سيد علي اكبر قرشي)
کتاب «قاموس قرآن» نوشته سیدعلي‌اکبر قرشي، جزو تألیفاتي بوده که درصدد بیان مفردات قرآن است.
مفردات قرآن، علمي است که دربارۀ تک‌واژه‌هاي قرآني از نظر ریشه و اشتقاق لغوي، دلالت بر معناي مطلوب، شیوۀ نگارش، نحوۀ تلفظ و نوع کاربرد آن در قرآن، بحث مي‌کند و یکي از مهم‌ترین شاخه‌هاي آن غریب قرآن است.
قاموس به طور عام به معناشناسي قرآن مي‌پردازد و این‌گونه معناشناسي در علم تفسیر حائز اهمیت است. به تعبیر دیگر فرهنگ‌نامۀ لغات قرآن به شمار می‌رود.
قاموس، راهنماي كلمات قرآني است كه بر اساس حروف الفبایي تنظیم شده، در آن رجوع به اصل و ریشه لغوي كلمات قرآني، لازم است، در این معجم علاوه بر شمارۀ سوره و آیه، حروف مكمّل هر كلمه و دفعات تكرار آن نیز ذكر شده است.
مؤلف در مقدمۀ مختصر خود بر كتاب مي‏نویسد:” این كتاب تنها درباره لغات قرآن نیست بلكه گذشته از آن در نوبت خود یك كتاب تفسیر و اگر اغراق نباشد یك دایرة المعارف قرآن است.”

1.7.5. برخي از كتب روايي

دربخش‌هايي از تحقيق، جهت دستيابي به روايات معصومين(عليهم‌السلام)، علاوه بر عبارات نهج‌البلاغه، به كتب روايي ديگري نيز مراجعه شده است كه برخي ازآن‌ها به شرح زير مورد بررسي قرار گرفته‌اند.

1.7.5.2. الکافی (ثقة‌الإسلام كليني م. 329ق)

اصول کافی یکی از مهم‌ترین و معتبرترین کتب حدیثی شیعه اثر ثقةالاسلام کلینی (م ۳۲۹) است. وی در مدت ۲۰ سال این کتاب را گردآوری کرده‌است. موضوع این کتاب حدیث است که در سه بخش می‌باشد:
ـ اصول، شامل روایات اعتقادی
ـ فروع، حاوی روایات فقهی
ـ روضه، شامل احادیث متفرقه
1.7.5.1. من لا یحضره الفقیه (شيخ صدوق م. 381 ق)
کتاب مَن لایَحضُرُه الفَقیه تألیف ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی ملقّب به شیخ صدوق کتابی است به عربی شامل ۵۹۶۳ حدیث. این کتاب یکی از کتب اربعه و از معتبرترین کتب شیعه بوده و در شش جلد تألیف شده‌است. این اثر از زمان نگارش مورد توجه و استقبال علمای شیعه قرار گرفته‌است و پیوسته در مجموعه‌های روایی به آن استناد نموده و از آن روایت نقل کرده‌اند.
به بيان مؤلّف ، این کتاب کتابی است که در فقه و حلال و حرام و قوانین و مقررات شرع نوشته شده، به قسمی که همۀ آنچه را که در موضوعات مختلف فقه (از طهارت تا دیات) نوشته‌است در برداشته باشد و آن را کتاب من لایحضره الفقیه نام نهاد، تا به وقت نیاز به‌آن مراجعه کرده و مورد اعتماد و اطمینان باشد. و این کتاب را با حذف اسانید تألیف کرد که مبادا به سبب نقل آن حجم کتاب زیاد شود. در این کتاب منظور این بوده که آن دسته از روایاتی را که به‌آن فتوا می‌دهد و به صحت و صدورش از معصومین وثوق دارد و به آن حکم می‌کند بیاورد.

1.7.5.3. بحار الانوار (علّامه مجلسي م. 1110 ق)

محمدباقر مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی فقیه شیعه و ملاباشی ایران در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفویه بود. معروفترین اثر او بحارالانوار است که مجموعۀ بزرگی از احادیث را گردآورده‌است.
بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار یا به‌اختصار بِحارُالأنوار از بزرگترین منابع حدیث در تشیع به زبان عربی به تألیف علامه مجلسی است. این کتاب به موضوعات غیرفقهی بیش از موضوعات فقهی پرداخته‌است.
اما آنچه‌ مجلسي‌ به‌ عنوان‌ انگیزۀ شخصي‌ بیان‌ مي‌كند، حفظ آثار گذشتگان‌ و جلوگیری‌ از نابودی‌ آنهاست‌، متوني‌ كه‌ به‌ واسطه‌ی غرض‌ ورزی‌ فاسدان‌، بي‌توجهي‌ جاهلان‌، استیلای‌ سلاطین‌ گمراه‌ و مخالف‌ با اهل‌ بیت‌ (عليهم‌السلام ‌)، رواج‌ علوم‌ باطل‌ و نیز كم‌اعتنایي‌ به‌ احادیث‌، در حال‌ از بین‌ رفتن‌ بوده‌، و جامعه‌ی آن‌ روز برای‌ هدایت‌ و استفاده‌ به‌ آنها نیازی‌ مبرم‌ داشته‌ است‌.

1.7.5.4. الغدیر (علّامه اميني م. 1390ق)

عبدالحسین امینی نجفی مشهور به علامه امینی ،در ۱۳۲۰ هجری قمری در تبریز واقع در آذربایجان،ديده به‌جهان گشود ودر ۲۸ ربیع الثانی ۱۳۹۰ هجری قمری در تهران ازدنيا رفت که در نجف اشرف مدفون شد. ايشان از مراجع شیعه و نویسندۀ کتاب دایره‌المعارفی الغدیر است.
الغدیر نام کتابی‌است به قلم علامه امینی در ۱۱ جلد به زبان عربی نوشته شده که در ۲۲ جلد به زبان فارسی ترجمه شده‌است. موضوع عمدۀ کتاب، واقعه غدیر خم به روایت اهل تسنن است.
نویسنده، در این کتاب به ۱۱۰ تن از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین پیامبر(ص) که حدیث غدیر را روایت کرده‌اند اشاره می‌کند. آنگاه ۳۶۰ تن از راویان حدیث غدیر از قرن دوم تا چهاردهم را بر می‌شمارد. در پایان هم اشعار شاعران مختلف را درباره این موضوع ذکر می‌کند.