دیابت

بیماری قند یا به عبارت دیگر دیابت بیماری مزمنی است که در نتیجه اختلال در تولید و عملکرد انسولین در بدن به وجود می‌آید. دیابت یا به علت فقدان انسولین یا به علت وجود عواملی که مخالف انسولین عمل می‌کنند، به وجود می‌آید. نتیجه‌ عدم کفایت عمل انسولین افزایش غلظت گلوکز خون است. اختلالات متابولیک دیگر نیز روی می‌دهد، نمونه بارز آن افزایش اجسام کتونی خون در هنگام کمبود شدید انسولین است (وحدانی، ۱۳۷۰).

به طور کلی دیابت به چهار گروه دیابت نوع یک، دیابت نوع دو، دیابت حاملگی و دیابت به علل متفرقه تقسیم می‌شود: دیابت نوع یک که ۱۵-۱۰ درصد کل موارد دیابت را تشکیل می‌دهد، تولید انسولین از پانکراس به علت از بین رفتن سلول‌های سازنده انسولین، متوقف می‌شود. به همین دلیل افراد مبتلا ‌به این نوع دیابت باید از بدو تشخیص، انسولین مورد نیاز بدن را به صورت تزریقات روزانه تامین کنند، ‌به این نوع دیابت، دیابت وابسته به انسولین می‌گویند (ویلدرموت ، ۲۰۰۸). دیابت وابسته به انسولین ناشی از تخریب و نهایتأ از بین رفتن سلول‌های B جزایر لانگرهاس پانکراس است که به فقدان تولید انسولین منجر می‌شود. عاملی که موجب تخریب جزایر می‌شود ناشناخته است، در بعضی موارد ممکن است یک ویروس باشد. دیابت وابسته به انسولین مستقیمأ به ارث نمی‌رسد، اگرچه بعضی از افراد ممکن است استعداد به دیابت را به ارث ببرند که در آن ها افزایش استعداد ابتلا ‌به این نوع دیابت نشان داده شده است (وحدانی، ۱۳۷۰).

دیابت حاملگی به دیابتی می­گویند که برای اولین بار در طول حاملگی تشخیص داده می‌شود. این نوع دیابت معمولا گذراست و بعد از اتمام حاملگی بهبود می‌یابد. خانم‌های مبتلا به دیابت حاملگی بعدها در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند.

دیابت به علل متفرقه می‌تواند بر اثر ارث، سابقه فامیلی قوی، سابقه زایمانی بد و یا نوزادان بسیار بزرگ در بدو تولد، ایجاد شود.

دیابت نوع ۲ بیشتر در بالغین بالای ۳۰ سال و چاق دیده می‌شود که ۹۰-۸۰ درصد کل موارد دیابت را شامل می‌شود و انسولین تولید شده از پانکراس در این افراد به خوبی عمل نمی‌کند. در واقع پانکراس به اندازه کافی انسولین ترشح نمی‌کند و یا انسولین ترشح شده، به علت وجود مقاومت سلول‌ها مخصوصأ در افراد چاق، فاقد کارایی لازم است. ‌به این نوع دیابت (دیابت غیر وابسته به انسولین) یا دیابت بزرگسالی می‌گویند ­(تایلبرگ^[۳۸]، میراندا^[۳۹]، جیمز^[۴۰] و بتل^[۴۱]، ۲۰۰۱). دیابت نوع ۲ شروع خیلی آهسته­ای دارد و شایع‌ترین علامت اولیه­ آن در واقع بی علامتی است. درصد قابل توجهی از مبتلایان به دیابت نوع ۲ از بیماری خود خبر ندارند و تنها با انجام آزمایش قند خون می‌توان بیماری آن ها را تشخیص داد (تایلبرگ و همکاران، ۲۰۰۱).

از علائم دیابت نوع ۲ می‌توان به عفونت‌های مکرر، مخصوصا عفونت دستگاه ادراری و پوست، تاری دید، بهبودی دیررس زخم ها، احساس سوزش و بی حسی در انگشتان پا، پر نوشی و تشنگی، پر ادراری، زود رنجی و تحریک پذیری و خستگی زیاد غیر قابل توجیه اشاره کرد. تمامی افراد بالای ۴۰ سال در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند و باید هر ۳ سال یک بار تحت آزمایش قند خون قرار بگیرند. هم چنین مطالعات نشان داده است که افراد چاق، افراد با کلسترول بالا و فشار خون بالا در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند (هیتمن^[۴۲]، ۱۹۹۹، به نقل از ویلدرموت، ۲۰۰۸).

آزمایش میانگین قند خون^[۴۳] که به صورت درصد بیان می‌شود نشان می‌دهد که در طول ۳-۲ ماه گذشته چند درصد از هموگلوبین خون که یکی از پروتئین‌های موجود در گلبول‌های قرمز است، با قند ترکیب شده است. هرچه این درصد بالاتر باشد بیانگر این است که معدل قند خون بالاتر از حد طبیعی بوده است. این آزمایش وسیله بسیار خوبی برای تصمیم گیری ‌در مورد موفقیت روش درمانی می‌باشد. در واقع وقتی می‌توان درمان یک دیابتی را موفق دانست که درصد هموگلوبین HbA_1C در حدقابل قبولی باشد. این حد قابل قبول زیر ۸ و ترجیحأ زیر ۷ درصد است. نگهداشتن هموگلوبین HbA_1C زیر ۷ درصد از پیدایش عوارض در چشم ها، کلیه ها و اعصاب جلوگیری می‌کند. این آزمایش را باید ترجیحأ هر ۳ ماه یک بار انجام داد (تایلبرگ و همکاران ، ۲۰۰۱).

ریسک به ارث رسیدن دیابت

یک کودک دارای مادر یا پدر دیابتیک وابسته به انسولین دارای افزایش ریسک برای مبتلا شدن به همان نوع دیابت قبل از ۲۰ سالگی است، اما خطر آن هنوز کم و در حدود ۱ درصد است. اگر والدین هر دو مبتلا به دیابت وابسته به انسولین باشند، خطر بیماری افزایش میابد (وحدانی، ۱۳۷۰).

کنترل متابولیک

آنچه که امروزه از آن به عنوان کنترل متابولیک در افراد مبتلا به دیابت نام برده می‌شود، مجموعه ای از آزمایش ها و بررسی‌های مرتبط با دیابت به طور روزانه و ۳-۲ ماه یک بار است که با دستیابی ‌به این مجموعه اعمال، به طور مرتب می‌توان از وضعیت سازگاری جسمی فرد مبتلا به دیابت با بیماری و سیر پیشرفت آن آگاه شد ( دلاوری، مهدوی، نوروزی نژاد و یاراحمدی، ۱۳۸۳).

کنترل روزانه

عبارت از آزمایش هایی است که فرد مبتلا به دیابت به تنهایی قادر به انجام آن در منزل می‌باشد. این آزمایش ها عبارتند از: ۱) کنترل روزانه قند خون، ۲) کنترل روزانه قند ادرار و ۳) کنترل روزانه کتون ادرار.

1. کنترل روزانه قند خون

از آنجا که هدف از درمان دیابت دستیابی به میزان قند خون در حد طبیعی است، این هدف فقط زمانی میسر می‌شود که فرد مبتلا به دیابت بتواند کنترل مداوم قند خون را ۴-۳ بار در روز پیش از وعده های غذایی و قبل از خواب انجام دهد. در این آزمایش از سر انگشتان دست خون گرفته و به کمک نوارهای تست قند خون و با مقایسه تغییر رنگ نوار با جداول و مربع‌های رنگی روی قوطی نوارها، به میزان دقیق تری از قند خون دست یافت.

1. کنترل روزانه قند ادرار

در صورتی که قند خون افراد از میزان آستانه‌ی کلیه آن ها بیشتر شود، قند در ادرار آن ها دفع خواهد شد. نوارهای آزمایش قند ادرار بر این اساس ساخته شده است. در اصل می‌توان هم زمان با بهره گرفتن از نوارهای آزمایش قند خون، جهت دستیابی به میزان دقیق تر قند خون از نوارهای آزمایش قند ادرار استفاده نمود. با بهره گرفتن از نوارهای آزمایش قند ادرار فقط می‌توان از بالا بودن قند خون بیش از حد آستانه‌ی کلیه آگاه شد.

1. کنترل روزانه کتون ادرار

کتون ماده ای است که از تجزیه چربی ها در بدن حاصل می‌شود و هنگام کاهش وزن و یا فعالیت شدید بدنی، یعنی زمانی که چربی زیاد در بدن تجزیه می‌شود، مقدار کمی کتون وارد ادرار می‌شود اما در افراد مبتلا به دیابت، وجود کتون در ادرار نشان دهنده میزان قند خون بالا است که نتیجه‌ کنترل نامطلوب است. در واقع، فرد دچار کاهش یا فقدان انسولین شده است. در نتیجه‌ بالا بودن میزان قند خون، فرد دچار پرنوشی، پرخوری و پرادراری می‌شود و در صورتی که دچار تب یا استفراغ شود، آزمایش ادرار از نظر وجود کتون ضروری است ( دلاوری، مهدوی، نوروزی نژاد و یاراحمدی، ۱۳۸۳).

دیابت نوع ۲ در مراحل اولیه با تغییر شیوه زندگی اعم از تغذیه سالم، فعالیت بدنی و نیز کنترل استرس قابل درمان خواهد بود. در مراحل پیشرفته تر بیماری اغلب با مصرف داروهای خوراکی قابل کنترل است­ (هگلسون ، ۲۰۰۷).