سرمایه فرهنگی، ترجیح جنسی، برابری جنسیّتی، تقدیرگرایی در رفتار باروری، نگرش نسبت به اهمیت فرزند در زندگی، اهمیّت مدیریت بدن، خودحفاظتی روانی‌-عاطفی، توانمندی اجتماعی، کم‌فرزندآوری بازاندیشانه.

متغیّر وابسته: باروری و ایده آل‌های باروری زنان ۱۵-۴۹ ساله

۴-۶-۲-۱) تعریف مفهومی و عملیّاتی متغیّر وابسته

تعریف مفهومی: بارورى یکى از فرآیندهاى اساسى جمعیتى است و آن عبارت است از تولد واقعى یا توالد و تناسل یک فرد یا یک گروه اجتماعى بدون در نظر گرفتن توان بارورى فردى زنان. در بارورى عمل واقعى تولّد مورد نظر است (ترابى و تقوی، ۱۳۶۲ و سووی، ۱۳۵۷؛ ۱۴۳).بارورى شاخصى است که در آن توجه مطالعه کننده در امر تولد کودک، روى مادر یعنى شخصى که کودک را به دنیا مى‌آورد متمرکز مى‌شود. در مفهوم اجتماعى یعنى تعداد کودکى که زن در شرایط اجتماعى – اقتصادى و فرهنگى جامعه به دنیا مى‌آورد، (fertility) نامیده مى‌شود. در بررسی حاضر به منظور سنجش مفهوم باروری زنان از این گویه استفاده شده است: ۱) چند فرزند زنده به‌‌‌دنیا آورده‌اید؟ پاسخ به این گویه در سطح سنجش فاصله‌ای اندازه‌گیری شده است.
ایده­آل­ باروری می ­تواند به امیال شخصی و اهداف مربوط به تولید مثلی که از نظر اجتماعی مورد پسنداند اشاره داشته باشد. بنابراین، این مفهوم دارای دو معنای مجزا است که اگر به صورت خاص بیان نشوند ممکن است ابهام ایجاد کنند. در واقع، بسته به عبارت دقیق پرسش­ها در ارتباط با نظرسنجی­ های باروری، پاسخ دهندگان ممکن است پرسش­ها را چنین تفسیر کنند: آیا این پرسش­ها اشاره به ایده­آل­های خود آن­ها دارد یا این­که درک آن­ها از ایده­آل­های جامعه را مورد سؤال قرار می­دهد. بنابراین، ایده​آل​های باروری بیشتر به تعداد ایده­آل فرزندانی که یک فرد نهایتاً می­خواهد در یک نقطه­ی نامشخص از دوران بارداری خود داشته باشد،­ اشاره دارد یا اینکه اشاره به آنهایی دارد که دوره­ فرزندآوری‌شان را به پایان رسانده­اند و اکنون از آنها می​پرسیم تعداد ایده­آل فرزندانی که می­خواستید داشته باشید چقدر بوده است؟ در بررسی حاضر به منظور سنجش مفهوم ایده‌آل­های باروری زنان از این گویه استفاده شد: ۱) شما فکر می‌کنید داشتن چند بچه برای خانواده های امروزی، ایده آل ترین حالت است؟ پاسخ به این گویه در سطح سنجش فاصله­ای اندازه ­گیری شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۴-۶-۳) تعریف مفهومی و عملیّاتی متغیّرهای مستقل

۴-۶-۳-۱) پایگاه اقتصادی اجتماعی

با توجّه به شرایط اقتصادی اجتماعی منطقه، این شاخص ترکیبی از متغیّرهای تحصیلات، وضعیت اشتغال، تحصیلات پدرو مادر و درآمد ماهیانه­ی خانوار می­باشد. نمرات هر یک از این متغیّرها به نمره­ی استاندارد تبدیل شده و از مجموع آن­ها نمره­ی پایگاه اقتصادی اجتماعی فرد محاسبه می­ شود.

۴-۶-۳-۱-۱) وضع سواد و تحصیلات

تحصیلات، یک دوره رسمی آموزشی است که توسّط نهادهادی آموزشی مانند، مدارس و دانشگاه­ها به منظور آموزش و یاد دادن طراحی می­ شود و دارای درجات مختلفی می­باشد (ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان، دانشگاهی). در این بررسی، کسی که از هیچ نوع تحصیلاتی برخوردار نیست و اصلاً قادر به خواندن و نوشتن نیست و یا تنها قادر است بخواند بی­سواد و کسانی که هم می­توانند بخوانند و بنویسند، خواه مدرک رسمی داشته داشته باشند یا خیر، باسواد نامیده می­شوند (مرکز آمار ایران، ۱۳۸۵). برای عملیاتی کردن مفهوم وضع سواد و تحصیلات از یک پرسش، هم برای پاسخگو و هم برای همسر وی استفاده شده است. سطح تحصیلات شما چقدر است؟ پاسخ این پرسش در سطح سنجش ترتیبی و در هفت مقوله­ی بی­سواد، ابتدایی، راهنمایی، دیپلم، فوق دیپلم، کارشناسی، کارشناسی­ارشد و بالاتر اندازه ­گیری شده است. همچنین برای عملیاتی کردن مفهوم وضع سواد و سنجش سطح تحصیلات پدر و مادر پاسخگو از همین پرسش و رویّه استفاده شده است.

۴-۶-۳-۱-۲) وضعیّت اشتغال

جمعیت فعال هر جامعه‌ای به دو دسته افراد شاغل و غیرشاغل تقسیم می‌شوند. شاغل کسی است که کار یا شغلی را داراست و به این کار و شغل خود به عنوان یک تخصّص و حرفه آگاهی دارد (تقوی، ۷۳:۱۳۷۲). بنابراین هر فرد یا دارای وضعیّت شاغل است یا غیر شاغل؛ که هر کدام به‌عنوان یک گروه مجزا مورد بررسی قرار می‌گیرند. در این تحقیق وضعیّت اشتغال پاسخگو به شش قسمت تقسیم‌بندی شده است: شاغل دولتی، شاغل غیردولتی، دانشجو، خانه دار، بیکار و سایر.

۴-۶-۳-۱-۳) درآمد ماهیانه­ی خانوار

درآمد به دستمزدها و حقوقی که از مشاغل مزد­بگیری و حقوق­بگیری به دست می ­آید، به­علاوه­ی پول بی­کارکرد ناشی از سرمایه ­گذاری­ها (بهره یا سود سهام) گفته می‌شود (گیدنز ۱۳۸۶). در این پژوهش، درآمد عبارت است از درآمد خانواده فرد در طول یک ماه که با یک سؤال باز سنجیده شده است. این گویه در سطح سنجش فاصله­ای اندازه‌گیری شده است.

۴-۶-۳-۲) سن ازدواج

منظور سنّی است که فرد برای اوّلین بار ازدواج کرده است. برای عملیاتی کردن این مفهوم از این گویه استفاده شده است. زمانی که ازدواج کردید چند سال داشتید؟ پاسخ به این پرسش در سطح سنجش فاصله­ای اندازه​گیری شده است.

۴-۶-۳-۳) محل تولّد

منظور منطقه­ای است که پاسخگو در آن­جا به دنیا آمده است. برای عملیاتی کردن این مفهوم از یک گویه استفاده شده است. محل تولّد خود و همسرتان را در شهر یا روستا مشخص کنید. پاسخ به این پرسش در سطح سنجش اسمی اندازه​گیری شده است.

۴-۶-۳-۴) تاریخ تولّد

منظور سالروزی است که فرد به دنیا آمده است. برای عملیاتی کردن این مفهوم از یک گویه، هم برای پاسخگو و هم برای همسر وی استفاده شد. متولّد چه سالی هستید؟ پاسخ این پرسش در سطح سنجش فاصله­ای اندازه​گیری شده است.

۴-۶-۳-۵) سرمایه فرهنگی

سرمایه فرهنگی یعنی قدرت شناخت و قابلیّت استفاده از کالاهای فرهنگی در هر فرد و آن در برگیرنده تمایلات پایدار فرد است که در خلال اجتماعی شدن در فرد انباشته می­ شود. برخی سرمایه فرهنگی را حاصل عوامل بیرونی می­دانند و برخی دیگر بر افراد تأکید دارند. این دو رویکرد دارای یک اشتراک کلیدی­اند و آن این است که می­توان میان سرمایه فرهنگی و دارایی­ های اقتصادی (معمولی) تمایز قائل شد؛ سرمایه فرهنگی هم ارزش فرهنگی می­آفریند و هم ارزش اقتصادی، امّا سرمایه معمولی فقط ارزش اقتصادی دارد (تراسبی،۱۳۸۲). سرمایه فرهنگی در این پژوهش در سطح سنجش فاصله­ای اندازه‌گیری شده است.

۴-۶-۳-۶) برابری جنسیّتی

در بیش­تر جوامع انسانی، جنسیّت، که در واقع دربردارنده­ی ویژگی­های فرهنگی- اجتماعی (پدیده زیستی- طبیعی) است، پایه توزیع نابرابر امکانات، موقعیّت­ها، فرصت­ها و پاداش­ها قرار می­گیرد. به طور کلی، نابرابری جنسیّتی، عبارت است از نابرابری زن و مرد در داشتن امکانات موجود (ساروخانی، ۱۳۷۷: ۶۳۷). به بیانی دیگر، ارزیابی صلاحیّت کم­تر در همه فعالیّت­ها بر مبنای جنس و هر گونه رفتار، سیاست، زبان و دیگر کنش­هایی که نشان ­دهنده دیدگاه ثابت، فراگیر و نهادینه شده اعضای جامعه نسبت به زنان به عنوان موجوداتی فرو دست باشد، به معنای نابرابری جنسیّتی تعریف می­ شود. در این پژوهش برابری جنسیّتی در نهاد خانواده بررسی شده است. در نهاد خانواده در زمینه­هایی چون خرید وسایل منزل، خرج کردن پول ، تصمیمات مهم زندگی، آموزش وتحصیلات فرزندان و روش‌‌های مورد استفاده در پیش‌‌گیری از بارداری در سطح سنجش فاصله­ای اندازه ­گیری شده است. مجموع نمرات پاسخگو از شش گویه­ی مذکور نشان‌ دهنده‌ی میزان برابری جنسیّتی در نهاد خانواده می­باشد.

۴-۶-۳-۷) ترجیح جنسی

منظور از ترجیح جنسی، قایل بودن به برتری ذاتی، حقوقی، یا نهادی یک جنس نسبت به جنس دیگر است (منصوریان و خوشنویس ۱۳۸۵). این نگرش، که ریشه در بنیان­ها و ساختارهای اجتماعی فرهنگی جوامع دارد، عموماً در فرهنگ­های سُنّتی به چشم می­خورد. ایستارهای از این دست، به سهولت می ­تواند جنبه­ های مختلف رفتارهای فردی و اجتماعی افراد جامعه و از جمله ایده­آل­ها و رفتار باروری زنان را تحت تأثیر قرار دهد. در این تحقیق گرایش به ترجیح جنسی زنان در قالب سئوالی با این عنوان که اگر خانواده‌ای بخواهند تنها یک فرزند داشته باشند به نظر شما بهتر است آن یک فرزند دختر باشد یا پسر؟ سنجیده شده است.

۴-۶-۳-۸) تقدیرگرایی در رفتار باروری

تقدیرگرایی به عنوان مجموعه باورهایی است که افراد در مورد شانس، بخت و اقبال و عدم دخالت در تعیین سرنوشت دارند. به طوری که اعتقاد به این گونه باورها، آنها را از تلاش برای تغییر اوضاع و شرایط زندگی باز می­دارد (نوروزی و بختیاری، ۱۳۸۸: ۲۵۹). به بیانی دیگر، اعتقاداتی است که فرد آن را از قبل تعیین شده می­داند و تلاش برای تغییر شرایط را بیهوده فرض می­ کند. این متغیّر در سطح سنجش فاصله­ای اندازه ­گیری شده است. این متغیر در سطح سنجش فاصله‌ای و با ۷ سئوال سنجیده شده است.

۴-۶-۳-۹) کم‌فرزندی به مثابه خود حمایتی

آنچه که در کلیت پدیده‌ی کم‌فرزندآوری زنان مشاهده می‌شود مفهومی به نام خود حمایتی است. این مفهوم نظری گویای این امر است که زنان در کم‌فرزندآوری خود بیش از هر چیزی حمایت از خود به عنوان یک زن را مدّ نظر دارند، یعنی در کنش تولید مثل که اصولاً فرایند پیشگیری از بارداری را نیز شامل می‌شود هدف آنها حمایت از شرایط فیزیکی، اجتماعی و روانی و در نهایت توانمندسازی خودشان است (محمودیان و رضائی، ۱۳۹۱). کم‌فرزندآوری در این تحقیق دارای چهار بعد مدیریت بدن، خودحفاظتی روانی-عاطفی، توانمندی اجتماعی و کم‌فرزندآوری باز اندیشانه است. که با ۲۰ گویه (۶گویه: بعد مدیریت بدن، ۵ گویه: خودحفاظتی روانی-عاطفی ، ۴ گویه توانمندی اجتماعی و ۵ گویه: کم‌فرزندآوری بازاندیشانه) سنجیده شده است.

۴-۷) اعتبار و پایایی^[۴۳]

سنجش اعتبار و پایایی از مهم­ترین موضوعات مطرح در هر پیمایش است. مفهوم اعتبار به این سؤال پاسخ می­دهد که ابزار اندازه ­گیری تا چه حد خصیصه­ی مورد نظر را می­سنجد. در این بررسی برای پی­بردن به اعتبار پرسشنامه از اعتبار صوری^[۴۴] استفاده شد. اعتبار صوری را می­توان ناشی از میزان توافق چند متخصّص دانست. در این راستا، پرسشنامه‌ی تدوین شده به اساتید راهنما و مشاور که بر موضوع تحقیق اشراف داشتند ارائه شد تا نظرات خود را در خصوص تأیید یا عدم تأیید آن اعلام نمایند. پس از اصلاحات لازم پرسشنامه به مرحله­ اجرا گذاشته شد.
منظور از پایایی این است که ببینیم آیا ابزار سنجش دارای ویژگی تکرار ­پذیری است؟ یعنی در صورت تکرار عملیّات تحقیق می­توان به نتیجه­ مشابه رسید؟ به بیان دیگر اگر خصیصه­ی مورد نظر را با همان روش تحت شرایط مشابه بیش از یکبار اندازه‌گیری کنیم، نتایج تا چه حد مشابه خواهد بود. برای برآورد پایایی شاخص­ های مختلفی چون؛ برابری جنسیتی در خانواده، تقدیرگرایی در رفتار باروری، مدیریت بدن، خودحفاظتی روانی- عاطفی، توانمندی اجتماعی، کم‌فرزندآوری‌بازاندیشانه و نگرش نسبت به اهمیّت فرزند، از ضریب آلفای کرونباخ^[۴۵] استفاده شد. در اینجا نتایج مرتبط با ارزیابی پایایی هر یک از شاخص­ های مورد نظر با بهره گرفتن از آزمون آلفای کرونباخ به بررسی گذاشته شده است.
جدول ۴- ۳ متغیرهای تحقیق همراه با تعداد گویه‌ها و مقدار آلفا

نام طیف

تعداد گویه

مقدار آلفای کرونباخ

برابری جنسیّتی در نهادخانواده

۶