اما در شورش ها و اغتشاشات داخلی ، حقوق بین الملل بشردوستانه قابل اجرا نیست . در حقیقت در این قبیل ناآرامی های داخلی که از شدت کمی برخوردارند و به حد یک درگیری مسلحانه داخلی نمی رسند ، مقررات حقوق بشردوستانه قابلیت اجرا ندارند و در عوض مقررات حقوق داخلی کشور مربوطه و برخی مقررات حقوق بشری لازم الاجرا هستند . در چنین موقعیت هایی حقوق بشردوستانه به نیروهای مسلح اعم از منظم و یا غیرمنظم که در مخاصمه (جنگ) شرکت کرده‌اند ، اختصاص می‌یابد و از هر شخص یا گروهی از اشخاص که در مخاصمه شرکت نکرده اند یا مخاصمه را ترک کرده‌اند از قبیل افراد ذیل حمایت می‌کند :

ـ رزمندگان مجروح یا بیمار

ـ اشخاصی که در نتیجه جنگ از آ‌زادی خود محروم شده اند .

ـ جمعیت غیرنظامی

ـ پرسنل پزشکی و مذهبی

فایده این تفکیک در تشخیص نوع مقرراتی است که در هر یک از این درگیری ها لازم الاجرا است . در درگیری های مسلحانه بین‌المللی مقررات چهار کنوانسیون ژنو ۱۹۴۹ به علاوه پروتکل اول الحاقی ۱۹۷۷ به کنوانسیون‌های ژنو قابل اجرا است . اما در درگیری های مسلحانه غیر بین‌المللی ماده ۳ مشترک کنوانسیون‌های ژنو، به علاوه پروتکل دوم الحاقی ۱۹۷۷ به کنوانسیون‌های ژنو لازم الاجرا می شود . ‌به این ترتیب برای تشخیص اینکه کدام مقررات بشردوستانه باید برای حمایت از قربانیان یک درگیری اجرا شوند نخست باید نوع درگیری را تشخیص داد .

بند سوم-تفاوت مخاصمات مسلحانه بین‌المللی و غیر بین‌المللی

با مطالعه گذرا بر تاریخچه مخاصمات،وجود دو نوع از این درگیری‏ها قابل‏ تمایز و تفکیک می‏ باشد.«مخاصمات مسلحانه بین‌المللی»و«مخاصمات مسلحانه‏ غیر بین‌المللی»هردو دارای عنصر درگیری مسلحانه وکاربری زور با هدف سیاسی‏ می‏ باشند.تنها تفاوت شکلی این دو نوع درگیری مسلحانه در ماهیت و شخصیت حقوقی‏ طرف‏های درگیری است.‌به این ترتیب که در اولی،طرف‏های درگیر همان کشورها یا مخاطبین اصلی حقوق بین الملل می‏ باشند که واجد ویژگی‏های سرزمین،حاکمیت و حکومت،جمعیت و تاریخ مشخص بوده و در دومی،طرف‏ها یا یکی از آن ها،گروه یا تشکیلاتی است که فاقد ویژگی‏های یک کشور می‏ باشد.

گفتار دوم- منابع حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه بین‌المللی

بند اول- عرف

با توجه به پیشینه طولانی پدیده جنگ میان قدرت‏ها و کشورها، همان‏گونه که در مقدمه اشاره شد منابع عرفی حقوق مخاصمات یا همان حقوق‏ جنگ به لحاظ وسعت،دامنه و تاریخ،مقدم بر سایر منابع بوده و علاوه بر آن جنبه‏ تکمیلی خود را تا زمان حاضر نیز حفظ نموده است به نحوی که در مواقع سکوت یا ابهام‏ سایر منابع حقوق مخاصمات،قواعد و مقررات عرفی در این خصوص راهگشا خواهد بود. ‌به این ترتیب،عرف دارای جایگاهی اساسی در حقوق مخاصمات می‏ باشد.عهدنامه‏های‏ لاهه صراحتا مقررات مربوط به مخاصمات را به حقوق عرفی جنگ ارجاع می ‏دهند.طبق‏ شرط معروف«مارتنس»برای تکمیل قواعد نوشته شده،قواعد عرفی منبع سرشاری درحقوق جنگ محسوب می ‏شوند و می ‏توانند کمبودهای موجود در حقوق قراردادی را پر نمایند.^[۱۵]

بند دوم- اصول کلی حقوقی

اصول کلی حقوقی در واقع فلسفه ایجادم قررات نوشته‏ و نانوشته حقوق مخاصمات می‏ باشد.شاید این اصول و ارزش‏ها به صورت مستقل قابل‏ استناد نباشند لیکن انعکاس همین اصول و ارزش‏هاست که عرف و قراردادهای حقوق‏ جنگ را دارای حدود و ثغور می‏ نماید.از جمله این اصول،«اصل حسن نیت»که پایه و اساس رابط بین‌المللی را تشکیل داده و زیربنای حقوق جنگ نیز محسوب می‏ شود، می‏ باشد.

بند سوم – قراردادهای بین الملی

قراردادها از جمله منابع عمده مقررات حقوق‏ مخاصمات هستند و بخش اعظم این مقررات به صورت حقوق قراردادی و مدون می‏ باشند. این قراردادها را می‏توان به ترتیب تاریخ انعقاد به شرح زیر برشمرد:

-اعلامیه پاریس مورخ ۱۶ اوت ۱۸۶۴ در زمینه قواعد جنگ دریایی؛

-عهدنامه ژنو مورخ ۲۲ اوت ۱۸۶۴ مربوط به حمایت از مجروحان،بیماران‏ جنگی و کارکنان بهداری؛

-اعلامیه سن پترزبورگ مورخ ۲۹ نوامبر ۱۸۶۸ ‌در مورد ممنوعیت استفاده از گلوله‏های انفجاری کالیبر کوچک؛

-اعلامیه نهایی کنفرانس بروکسل مورخ ۱۸۷۴ درباره مقررات و رسوم جنگ،

-عهدنامه‏های لاهه مورخ ۲۹ ژوئیه ۱۸۹۹ مشتمل بر دو قرارداد و سه اعلامیه‏ در زمینه حقوق جنگ؛

-عهدنامه ۱۹۰۴ لاهه ‌در مورد مصونیت کشتی‏های بیمارستانی؛

-عهدنامه ۶ ژوئیه ۱۹۰۶ ‌در مورد حمایت از بیماران و مجروحان جنگی؛

-عهدنامه‏های لاهه مورخ ۱۸ اکتبر ۱۹۰۷؛

-عهدنامه واشنگتن مورخ ۶ فوریه ۱۹۲۲ در زمینه منع استعمال گازهای‏ خفقان‏آور،سمی یا مشابه آن ها و نیز مواد میکروبی؛

-عهدنامه ژنو مورخ ۲۷ ژوئیه ۱۹۲۹ ‌در مورد رفتار با مجروحان یا بیماران و سرنوشت اسیران جنگی؛

-پروتکل لندن مورخ ۲۲ آوریل ۱۹۳۰ مربوط به قواعد جنگ دریایی؛

-قرارداد مورخ ۱۹۳۵ در زمینه حفاظت از بناهای تاریخی،مراکز علمی و هنری در زمان جنگ؛

-پروتکل لندن مورخ ۶ نوامبر ۱۹۳۶ در زمینه ممنوعیت حمله به کشتی‏های‏ بازرگانی توسط زیردریایی‏ها؛

-کنوانسیون‏های چهارگانه ژنو مورخ ۱۲ اوت ۱۹۴۹

-قرارداد لاهه مورخ ۱۴ می ۱۹۵۴ در زمینه میراث فرهنگی در زمان جنگ؛

-پروتکل اول ژنو مورخ ۱۰ ژوئن ۱۹۷۷؛ش‏ -قرارداد ۱۹۷۷ در زمینه منع استفاده خصمانه از تکنیک‏های تغییر محیط زیست طبیعی؛

-عهدنامه مورخ ۱۰ آوریل ۱۹۸۱ ‌در مورد منع یا محدودیت استفاده از برخی‏ سلاح‏های کلاسیک با تخریب بالا؛

-قراردادهای مربوط به منع یا تحدید سلاح‏های هسته‏ای.^[۱۶]

گفتار سوم -قلمرو حقوق بشردوستانه در مخاصمات مسلحانه