پژوهش های پیشین در مورد بررسی راهکارهای ایجاد طرح‌های ... - منابع مورد نیاز برای پایان نامه : دانلود پژوهش های پیشین |
 |
کتابخانه رابط: کتابخانهای است که وظیفه درخواست و تهیه اصل یا تصویر مدارک را از دیگر کتابخانههای رابط برای کتابخانههای وابسته از سوی دیگر کتابخانههای رابط را عهدهدار است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
کتابخانه وابسته: کتابخانهای است که از طریق کتابخانه رابط خود به درخواستهای متقاضیان خود و درخواستهای رسیده از سایر کتابخانهها پاسخ میدهد.
بهامهر: برگی است بهادار برای پرداخت هزینه خدمات امانت بین کتابخانهها که توسط مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران منتشر میشود. و تنها کتابخانههای رابط عضو طرح میتوانند در چارچوب مقررات طرح از آن خریداری کرده و یا به آن بفروشند(همان، ۳۰).
۲-۱۳٫ امانت بین کتابخانهای در سایر کشورها
۲-۱۳-۱٫ ایالات متحدۀ آمریکا
نظام امانت بین کتابخانهای به شیوه‌ی جدید، با پیشرفت حرفه‌ی کتابداری در آمریکا در اواخر قرن نوزدهم شکل عملی به خود گرفت. در سال ۱۸۷۶، ساموئل گرین در برنامه‌ای به سردبیر مجله‌ی کتابداری، پیشنهادی مبنی بر اتکای کتابخانهها به یکدیگر در برآوردن نیاز مراجعان ارائه داد که بر اساس آن کتاب‌های یک کتابخانه برای مدت کوتاهی می‌تواند به مراجعان کتابخانه‌ی دیگر امانت داده شود. دهه ۱۸۹۰، شاهد آغاز برنامه‌های عمدۀ همکاری بین کتابخانهها در سطح آمریکا بود. در سال ۱۸۹۸ انجمن کتابداری آمریکا شروع به انتشار کارت‌های تحلیلی به عنوان یک برنامۀ مشترک فهرست‌نویسی و نمایه‌سازی نمود. در سال ۱۸۹۹، طرح ایجاد یک کتابخانه‌ی امانت دهنده به سایر کتابخانهها مطرح و کتابخانه‌ی کنگره با یک کتابخانه مستقل برای این منظور پیشنهاد گردید. در سال ۱۹۱۳، انجمن کتابداران آمریکا همایشی در زمینه خدمات امانت بین کتابخانهای برگزار کرد که منجر به تصویب قانون امانت بین کتابخانهای در سال ۱۹۱۶ گردید. در حال حاضر، کتابخانههای ایالات متحده طیفی غنی و متنوع از خدمات و مجموعه‌ها را عرضه می‌کنند. هر چند این کتابخانهها اغلب به لحاظ حوزه‌ی عمل با یکدیگر تفاوت دارند، لیکن همه‌ی آنها از نظر مهم شمردن دسترسی مراجعان خود به منابع مورد نیاز و هزینه‌های مربوط به آن اتفاق نظر دارند. این کتابخانهها دارای سابقه عمیق در اشتراک منابع هستند که اغلب در قالب هم‌سرمایگان کتابخانهای مطرح میشود. در بیشتر موارد، عوامل جغرافیایی در شکل گیری کنسرسیوم یا همان هم‌سرمایگی نقش مهمی دارد. در برخی از کنسرسیوم‌ها، ارائه خدمات امانت به دیگر کتابخانههای عضو کاملاً محدود شده و تنها اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی را در بر می‌گرفت و حتی در پاره‌ای از موارد، امانت گرفتن مواد از این هم محدودتر می‌شد(همان، ۳۳).
۲-۱۳-۱-۱٫ کد امانت برای ایالات متحده، توسط کمیته امانت بین کتابخانهای
انجمن کتابخانههای آمریکا که در سال ۱۹۹۴ خدمات مرجع را تصویب نموده بود، مجدداً در سال ۲۰۰۱ توسط هیئت مدیران مورد تجدید نظر قرار داد. تصویب این کد یکی از اهداف کتابخانههای آمریکا بود که زمینه امانت بین کتابخانهای را بوجود آورد. با این کد می‌خواهد بیان نماید که اشتراک گذاری مواد کتابخانهای، یک عنصر جدایی ناپذیر در ارائه خدمات امانت بین کتابخانهای است. و معتقد است چنین تبادلی به تشویق عمومی منجر میشود. در ارائه خدمات با کیفیت، کتابخانهها وظیفه دارند برای بدست آوردن مواد و نیازهای اطلاعاتی کاربران، پاسخگو باشند. امانت بین کتابخانهای به صورت الکترونیکی برای بدست آوردن مواد از تمام کتابخانهها ضروری است. در این بین، اثر بخشی سامانه امانت بین کتابخانهای ملی بستگی به مشارکت کتابخانهها در انواع مختلف دارد. این کد جهت ایجاد اصولی است که درخواست مواد از کتابخانه را به صورت امانت آسان می کند. در این کد “مواد” شامل کتاب، مواد سمعی و بصری و دیگر اقلام برگشت پذیر و همچنین، کپی از مقالات مجلات می‌باشد. تعریفی که در این اثر از امانت بین کتابخانهای شده است: امانت بین کتابخانهای روند درخواست منابع از دیگر کتابخانه است که برای بدست آوردن مواد از کتابخانهای که امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی موجود نیست، را بتوان فراهم آورد. اصول و راهبردهای این روش، انجام معاملات امانت بین کتابخانهای با کتابخانههای خارج از ایالات متحده است که توسط فدراسیون بین المللی انجمن‌های کتابداری و مؤسسات بین المللی اداره میشود. که این اصول عبارتند از:
– سیاست قرض گرفتن در کتابخانه جهت حفظ و در دسترس قرار دادن منابع برای کاربران است؛
– مسئولیت کتابخانه در اطمینان دادن به کاربر از محرمانه بودن درخواستش است؛
– به طور مستقیم کتابخانهها به عرضه آی. ال. ال برخی از کتابخانهها در اجازه درخواست به کاربران برای شروع درخواست‌ها از کتابخانه توسط آنان آغاز میشود؛
– مواد درخواست شده به طور کامل و با دقت بوسیله کتاب‌شناختی دنبال میشود؛
– درخواست کتابخانهها باید با سیاست‌های بالقوه کتابخانهها تأمین شوند؛
– درخواست امانت بین کتابخانهای به صورت الکترونیکی منتقل میشود؛
– درخواست خدمات کپی، از کتابخانه باید مطابق با قانون حق مؤلف ایالات متحده (با عنوان ۱۷ کد ایالات متحده) و رهنمودهای آن همراه باشد (انجمن کتابداران آمریکا، ۲۰۰۱، ۹)[۳۷].
۲-۱۳-۱-۲٫ پروژۀ امانت بین کتابخانهها و تحویل مدرک در آمریکای شمالی
امانت بین کتابخانهها بوسیله انجمن کتابخانههای تحقیقاتی حمایت می‌شوند، و در جستجوی راه‌هایی برای افزایش کیفیت و سرعت امانت بین کتابخانهها هستند. کتابخانههای تحقیقاتی مسئولیت نگهداری و تأمین مجموعه «هسته» که نیازهای فوری را با تأکید ویژه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی پاسخ می‌دهند را بر عهده دارند و در همین زمان سایر کتابخانهها مسئولیت گسترش مجموعه‌های «پیرامون» در محیط‌های انتخاب شده را عهدهدار می‌باشند. این کتابخانهها باید به نیاز ائتلاف‌ها نیز پاسخ دهند. تعریف این که کدام کتابخانه «هسته» و کدام کتابخانه «پیرامون» است در موقعیت طرح‌های همکاری مهم است. در بازنگری ادبیات مرتبط با فراهم‌آوری مشترک دو مورد قابل توجه به چشم می‌خورد: نخست آنکه، توافقی دررابطه با گستره توافقات و تعداد عواملی که باید این راه را به سمت موفقیت هدایت کنند وجود ندارد. دومین مورد، بی‌میلی بسیاری کتابخانهها در مورد پذیرش یک نظریه واحد به معنای این که« تنها یک مدل موفقیت مورد قبول، وجود دارد» است. توافق بر روی یک مدل واحد در موفقیت اشتراک منابع اهمیت دارد. به‌طور عام برنامه‌های اشتراک منابع و به‌طور خاص فعالیت‌های مجموعه‌سازی مشترک، بدون توجه به اولویت مجموعه‌های محلی به نتیجه نمی‌رسند(برانین،۱۹۹۱، ۱۱۰)[۳۸].
۲-۱۳-۱-۳٫ مکزیک
مکزیک یکی از معدود کشورهای آمریکای لاتین است که دارای سامانه امانت بین کتابخانهای پیشرفته است. بیشتر کاربران این سامانه را بخش آموزش عالی این کشور تشکیل میدهد. طرح امانت بین کتابخانهای آمریکا- مکزیک یکی از موفق‌ترین برنامه‌های آی. ال. ال[۳۹] است که از سال ۱۹۸۹ در بین تعدادی از کتابخانههای مکزیک و آمریکا در حال اجراست (امین پور، ۱۳۸۷، ۳۴).
۲-۱۳-۱-۴٫ انگلستان
در حال حاضر، مرکز تهیه‌ی مدارک کتابخانه‌ی بریتانیا مهمترین سازمانی است که در سراسر جهان در زمینه‌ی امانت بین کتابخانهای فعالیت دارد. این مرکز در ژوئیه‌ی سال ۱۹۷۳ و از ادغام دو کتابخانه‌ی مهم انگلستان یعنی ان. سی. ال[۴۰] و ان. ال. ال[۴۱] به وجود آمد، قادر به تهیه‌ی بیش از ۸۰ درصد عناوین موجود در بانک‌های اطلاعاتی مقالات است. در حال حاضر، کاربران میتوانند با بهره گرفتن از یک شناسه کاربری مخصوص و از طریق صفحات وب این مرکز به متن مجلات، کنفرانس‌ها، گزارش‌ها، پایان نامه‌ها و مواد اطلاعاتی دیگر دسترسی داشته باشند (همان، ۳۶).
در خدمات امانت بین کتابخانهای و تحویل مدرک در انگلستان چهار گرایش در این حوزه وجود دارد: خدمات امانت بین کتابخانهای بین المللی، رشد ابزارهای دسترسی به منابع اطلاعاتی و دسترسی پیوسته به متن کامل مقالات، مسائل مربوط به امانت تک نگاشت‌ها، و حرکت به طرف خدمات تحویل مدرک پیوسته. خدمات تحویل مدرک الکترونیکی سیر رو به رشدی دارد. در صورتی که امانت بین کتابخانهای در زمینه‌هایی با مشکل مواجه شده است (پراوز،۲۰۰۰، ۱۹۱)[۴۲].
۲-۱۳-۱-۵٫ استرالیا
در سالیان اخیر، تغییرات زیادی در کتابخانههای دانشگاهی استرالیا رخ داده که مهمترین آنها فاصله گرفتن از مواد اطلاعاتی چاپی و حرکت به سوی مواد اطلاعاتی الکترونیکی است. در هر حال، علت این امر تنها ظهور پیشرفت‌های چشمگیر در عرصه فناوری اطلاعات نیست، بلکه فشار ناشی از محدودیت‌های مالی برای تهیه همه‌ی منابع اطلاعاتی لازم و تأمین نیازهای اطلاعاتی کاربران کتابخانهها از دیگر دلایل این دگرگونی محسوب میشود. استرالیا، دارای سنت و پیشینه‌ای غنی در زمینه امانت بین کتابخانهای به ویژه در حیطه‌ی کتابخانههای دانشگاهی است. شهرت سیستم آی. ال. ال استرالیا در دنیا بیشتر به دلیل همکاری‌های داوطلبانه‌ی مؤسسات آموزشی این کشور در زمینه‌ی اشتراک منابع است. فعالیت‌های امانت بین کتابخانهای در استرالیا تا اواخر دهه ۱۹۷۰ بیشتر بر امانت اصل مدرک از یک کتابخانه به کتابخانه‌ی دیگر استوار بود. در حال حاضر، طرح‌های زیادی در زمینه امانت بین کتابخانهای با مشارکت کتابخانه ملی استرالیا[۴۳] و با اهداف مشابه در این کشور در حال اجراست که مهمترین آنها عبارتند از:
طرح مدیریت هماهنگ امانت بین کتابخانهای، نرم افزار تحویل مدارک الکترونیکی مشترک و امانت بین کتابخانهای.
۲-۱۳-۱-۶٫ هندوستان
هند از پیشگامان عرصۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی به شمار می‌رود و دهلی مرکز اصلی منابع اطلاعاتی این کشور است. این منابع اطلاعاتی به طور عمده در آرشیوها، مراکز اسناد و اطلاع‌رسانی و در کتابخانههای مختلف این کشور قرار دارد. با این حال، کتابخانههای هند در عصر انفجار اطلاعات برای دسترسی و بازیابی اطلاعات مورد نیاز کاربران خود به خوبی تجهیز نشده‌اند، زیرا آنها نیز مانند سایر کتابخانههای دنیا با محدودیت‌های مالی و فیزیکی مواجه هستند(امین پور، ۱۳۸۷، ۳۶).
۲-۱۳-۱-۷٫ دانمارک
دانمارک از لحاظ وسعت، حتی در مقایسه با کشورهای اروپائی، کشور بسیار کوچکی است. ولی آنقدر کوچک نیست که هر فردی از اهالی دانمارک بتواند مستقیماً به کتابخانههای سراسر کشور دسترسی داشته باشد. در حال حاضر در حدود چهارصد کتابخانه‌ی تحقیقاتی در دانمارک وجود دارد. تقسیم موضوعات بین کتابخانههای تحقیقاتی بر مبنای توافق قدیمی انجام گرفته است و به منظور ایجاد اتحاد بیشتر بین آنها، اداره‌ای تأسیس شده است. حدود فعالیت این اداره، کتابخانه سلطنتی دانمارک و کتابخانه دانشگاه کپنهاک است. و نیز نظارت بر فعالیت‌های مشترک کتابخانههای تحقیقاتی نظیر انتشار فهرستگان سالانه کلیه‌ی متون و مجموعه‌های خارجی کتابخانههای تحقیقاتی را به عهده دارد و همچنین دفتر مرکزی مبادله انتشارات بین المللی در همین اداره است. این اداره نه تنها در زمینه‌ی امانت بین کتابخانهها بلکه از جهت دیگر، همکاری بسیار نزدیک بین آنها وجود دارد. در سال ۱۹۶۳ وزارت فرهنگ کمیته تخصصی برای تقویت ارتباط بین کتابخانههای عمومی و کتابخانههای تحقیقاتی برگزید. که وظیفه‌اش توسعه و ترویج همکاری بین کتابخانهها در زمینه امانت بود. پیوستن کتابخانهها به صورت یک شبکۀ بزرگ، نتایج نیکویی از لحاظ همکاری، هماهنگی، مدیریت صحیح و خدمات بهتر ببار آورده است. و شیوه‌ی امانت بین کتابخانهها، امانت گیرندگان را در هنگام نیاز به متون و منابع تخصصی، بدون توجه به محل سکونت آنها، به طور یکسان بهره مند ساخته است (مجتبوی، ۱۳۸۵، ۴).
۲-۱۴٫ اشتراک منابع
اشتراک منابع یکی از نخستین زمینه‌های همکاری بین کتابخانه‌هاست. باید به این نکته نیز توجه داشت که اشتراک منابع برای موفقیت خود، مستلزم به کارگیری ابزارها و وسایل کمکی دیگری نیز هست؛ ابزارهایی چون فهرست مشترک، فهرست مجله‌های مشترک و ابزارهایی برای تعیین مکانی که هر یک از منابع در آن جای دارد (بهزادی، ۱۳۹۰، ۵).
مصوبه سال ۱۹۷۹ «کنفرانس کاخ سفید در زمینه خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی» در مورد ایجاد شبکه‌ها، وضعیت امر اشتراک منابع را به اختصار چنین بیان می‌کند: «در عصر انفجار اطلاعات و با پیشرفت فناوری جدید، بالا رفتن سریع هزینه‌های منابع مورد نیاز و عدم تناسب گسترده بین منابع موجود به علت موقعیت جغرافیایی یا وضعیت اقتصادی- اجتماعی، اشتراک منابع الزامی است». این به اصطلاح انفجار اطلاعات، موجب افزایش بسیار زیاد انواع گوناگون مدارک و اخیراً توسعه سریع خدمات گردیده است که با بهره گرفتن از فناوری جدید، دستیابی مستقیم به اطلاعات را بدون توسل به خدمات سنتی کتابخانهها، امکان‌پذیر می‌سازد. به هر حال، امروزه معلوم شده است که تنها کتاب و رسانه‌های ارتباطی دیگر، بلکه تخصص کارکنان، امکانات فنی و فیزیکی نظام‌ها و شبکه‌ها، که یک مجموعه را تشکیل می‌دهند نیز در زمره منابع کتابخانهای هستند که می‌توان آنها را به اشتراک گذاشت. البته، دلیل عمده اشتراک منابع کتابخانهها، مراکز اسناد و سازمان‌های مشابه، یاری رساندن به این مراکز در تأمین نیاز مراجعان به انواع گوناگون مدارک، کتاب، پیایندها و اطلاعات است. رسانه‌های ارتباطی، مانند بسیاری از چیزهای دیگر در جامعه ما و پیچیدگی آن، تنها زمانی واقعاَ مفید خواهد بود که به وسیله نظام ارتباطی مناسبی به یکدیگر مرتبط باشند.
مواد کتابخانهای، واضح‌ترین شکل منابع قابل اشتراک به شمار می‌آیند. خوشبختانه تقاضا برای اطلاعات و همچنین عرضه آن نشانگر توسعه اقتصادی است، اگرچه معمولاً تقاضا سریع‌تر از عرضه رشد می‌کند. با این حال، اشتراک منابع برای بسیاری از مردم، مؤسسات و کتابداران آنها مفهومی ناآشناست. سال‌های متمادی تصور بر این بوده که تقریباً توانمندی و کارایی کتابخانهها برای رفع نیاز مراجعان، به طور کلی به حجم مجموعه‌های آنها بستگی دارد. این امر بویژه در مورد کتابخانههای بزرگ دانشگاهی که اهداف تحقیقاتی دارند، مصداق داشته است(سیوئل، ۱۳۷۷، ۲۰-۱۹)[۴۴].
با در نظر گرفتن مناسبات مشترک بین رشته‌های گوناگون علمی نیز وجود همبستگی و ارتباط نزدیک بین شاخه‌های موضوعی از ضروریات است و این امر می‌تواند منجر به تشکیل مراکزی متشکل از گروه‌های تخصصی شود. اشتراک منابع و اطلاعات بین مراکز اطلاعاتی و کتابخانههای یک کشور، در مجموع سبب بالا رفتن سطح خدمات اطلاعاتی خواهد شد. هر چند این هدف در سطح ملی با ایجاد شبکه بین مراکز تا حدودی تحقق خواهد یافت ولی پیشرفت آن نیاز به همکاری و هماهنگی بین مراکز تخصصی در سطح منطقه‌ای و بین کشورهای همسایه دارد. شناسایی منابع اطلاعاتی کشورهای همسایه و ایجاد ارتباط متقابل بی شک دربردارنده فوایدی برای همه آنهاست. نمونه‌ای از این کوشش‌های جمعی، انتشار فهرست مشترک پیایندها و نشریات ادواری در کتابخانههای منطقه‌ای است که در جهت اشتراک منابع و شبکه‌ای کردن کتابخانهها و مراکز اطلاعاتی، در جهت نیاز درخواست کنندگان خواهد بود (علومی، ۱۳۸۵، ۱۴۱).
اشتراک منابع یکی از صورت‌های همکاری بین کتابخانهای در زمینه مجموعه است که در نتیجه تجدید ساختار مجموعه‌سازی سنتی و تغییر در فلسفه مالکیت مجموعه ایجاد شده است. اشتراک منابع به فعالیت‌هایی اطلاق میشود که بر اساس یک توافق رسمی یا غیررسمی میان گروهی از کتابخانهها برای اشتراک مجموعه‌ها، اطلاعات، امکانات، نیروی انسانی، و نظایر آن در جهت تأمین منافع کاربران و کاهش هزینه‌های مجموعه‌سازی انجام میشود این توافق ممکن است در زمینه سفارش و خرید منابع اطلاعاتی باشد که در این صورت با عنوان مجموعه‌سازی تعاونی مطرح میشود (چایانی، ۱۳۹۱، ۲).
شاید بتوان گفت اشتراک منابع در کتابخانهها راهگشای بسیاری از مشکلات کمبود اطلاعات باشد. ممکن است در وهله اول این مهم به نظر نیاید که اصولاَ چه نیازی به اشتراک گذاری منابع است، در حالی که از محیط وب به راحتی می‌توان اطلاعات مورد نظر را بدست آورد. این مسئله تا حدودی درست به نظر می‌رسد، در صورتی که در عمل چنین نیست. زیرا که از محیط وب کمتر از کتابخانه می‌توان به اطلاعات دسترسی داشت. به دلیل اینکه در کتابخانه منابع اطلاعاتی به سهولت در اختیار افراد قرار می‌گیرد. که به شکل کتاب، مجله یا هر منبع اطلاعاتی دیگری که نیاز آنان را برآورده می‌نمایند، یافت میشود. در اینجاست که اهمیت و ضرورت اشتراک منابع را می‌توان درک نمود و به این مهم دست یافت که امروزه با توجه به رشد اطلاعات در محیط مجازی و الکترونیکی باز هم آن طور که باید در بعضی مواقع نمی‌توان به نیاز اطلاعاتی خود رسید. و در اینجا وجود منابع قابل لمس، کتاب‌ها، مجله‌ها و نشریات علمی که به صورت چاپی در اکثر کتابخانهها موجود می‌باشد، احساس میشود. با اشتراک گذاری این منابع می‌توان خلاء‌های ناشی از کمبود اطلاعات را در کتابخانهها جبران نمود. اشتراک منابع یکی از عوامل همکاری و امانت بین کتابخانهای می‌باشد و کتابخانههایی که در این زمینه در یک شبکه مشترک می‌شوند هم از نظر هزینه‌های خرید منابع اطلاعاتی و هم از نظر هم‌پوشانی امکانات و تجهیزات کتابخانهای یکدیگر را یاری می‌رسانند. همان‌طور که گفته شد اگر اشتراک منابع جنبه‌ای از ارائه خدماتی باشد که در آن مشتری کتابخانه، محور است و نه مواد و منابع، لازم می‌آید تا قبل از راه‌اندازی ترتیبات اشتراک منابع، نیازهای مراجعان، خدمات ارائه شده و خدماتی که باید ارائه شود مورد بررسی قرار گیرد.کتابخانههایی که از نقطه نظر همکاری و امانت بین کتابخانهای مورد بررسی قرار میگیرند، راهی به سوی تعاون و همکاری در پیش میگیرند، تا موجبات نظام همکاری بوجود آید.
۲-۱۴-۱٫ نکات اساسی در طرح‌های اشتراک منابع
الف) کتابخانههایی در این طرح انتخاب شوند که دارای بیشترین اشتراک موضوعی باشند؛
ب) کتابخانههایی انتخاب شوند که ترجیحاً در یک منطقۀ جغرافیایی واقع شده باشند؛
ج) کمیتهای متشکل از نمایندگان تمامی کتابخانههای عضو تشکیل گردد؛
د) موضوعات اصلی و فرعی مورد نیاز هر کدام از اعضاء تعیین شود؛
و) در مورد ادواریها، هم‌پوشانی آنها توسط کمیته تعیین گردد؛
ه) منابع اطلاعاتی در هر زمینۀ موضوعی مشخص گردد (در مورد ادواریها)؛
ی) با توجه به اولویتهای موضوعی، هر مرکز عهدهدار تهیۀ منابعی گردد که برای سازمان مادر در اولویت است. یا هسته محسوب میشود؛
ح) آیین نامهای تدوین گردد که در آن وظایف هر کدام از اعضاء به دقت تعریف گردد و این آیین نامه توسط مقامات مسئول هر یک از اعضاء امضا گردد؛
فرم در حال بارگذاری ...
|
[دوشنبه 1401-04-13] [ 07:22:00 ب.ظ ]
|
