و هنگامى که بندگان من، از تو در باره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم! دعاى دعا کننده را، به هنگامى که مرا مى‏خواند، پاسخ مى‏گویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند (و به مقصد برسند)

۲-۱-۲‌۰ معانی دعا در قرآن

بطور کلی از نظر لغوی و از دید کتاب قاموس قرآن دعا به معنای خواندن، حاجت خواستن، استمداد و طلب کردن است.(قرشی؛ ۱۳۷۱:۲‌/۳۴۴)

۲-۱-۲-۱‌۰ خواندن

﴿هُنَالِکَ دَعَا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قَالَ رَبِّ هَبْ لِی مِن لَّدُنْکَ ذُرِّیَّهً طَیِّبَهً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاء﴾ (آل عمران/ ۳۸)
در آنجا بود که زکریا، (با مشاهده آن همه شایستگى در مریم، ) پروردگار خویش را خواند و عرض کرد: «خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزه‏اى (نیز) به من عطا فرما، که تو دعا را مى‏شنوى»

۲-۱-۲-۰۲ پرسش‌کردن

﴿ قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لّنَا مَا هِیَ قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَهٌ لاَّ فَارِضٌ وَلاَ بِکْرٌ عَوَانٌ بَیْنَ ذَلِکَ فَافْعَلُواْ مَا تُؤْمَرونَ﴾‌ (بقره/۶۸)
«[بنی‌اسرائیل به حضرت موسی علیه‌السلام گفتند:] برای ما از پروردگارت بپرس، این گاو چگونه گاوی باشد، برای ما روشن کند»

۲-۱-۲-۳‌۰ فریادرسی

﴿ قُلْ أَرَأَیْتُکُم إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَهُ أَغَیْرَ اللّهِ تَدْعُونَ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ﴾‌ (انعام/۴۰)
بگو: «به من خبر دهید اگر عذاب پروردگار به سراغ شما آید، یا رستاخیز برپا شود، آیا (براى حل مشکلات خود، ) غیر خدا را مى‏خوانید اگر راست مى‏گویید؟»

۲-۱-۲-۴‌۰ تشویق و‌ترغیب کردن

﴿وَاللّهُ یَدْعُو إِلَى دَارِ السَّلاَمِ وَیَهْدِی مَن یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ﴾ ‌(یونس/۲۵)
و خداوند به سراى صلح و سلامت دعوت مى‏کند و هر کس را بخواهد (و شایسته و لایق ببیند)، به راه راست هدایت مى‏نماید.
﴿ وَیَا قَوْمِ مَا لِی أَدْعُوکُمْ إِلَى النَّجَاهِ وَتَدْعُونَنِی إِلَى النَّارِ﴾‌ (غافر/ ۴۱)
«[مؤمن آل فرعون گفت:]‌ای قوم! چرا من شما را به نجات تشویق‌ می‌کنم و شما مرا به آتش تشویق‌ می‌کنید.

۲-۱-۲-۰۵ کمک خواستن

﴿ وَإِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَهٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءکُم مِّن دُونِ اللّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ﴾ (بقره/۲۳)‏
و اگر در‌باره آنچه بر بنده خود [پیامبر] نازل کرده‏ایم شک و‌تردید دارید، (دست کم) یک سوره همانند آن بیاورید و گواهان خود را- غیر خدا- براى این کار، فرا خوانید اگر راست مى‏گویید!

۲-۱-۲-۰۶ نا‌م گذاری کردن

﴿ لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاء بَعْضِکُم بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَهٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ﴾ (نور/۶۳)‏
صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهى خداوند کسانى از شما را که پشت سر دیگران پنهان مى‏شوند، و یکى پس از دیگرى فرار مى‏کنند مى‏داند! پس آنان که فرمان او را مخالفت مى‏کنند، باید بترسند از اینکه فتنه‏اى دامنشان را بگیرد، یا عذابى دردناک به آنها برسد!

۲-۱-۰۳ موضوعات دعاهای قرآنی (واثقی؛ ۱۳۸۸: ۱۳۵‌-۱۱۹)

آسان شدن کارهای سخت
﴿ قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی *وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی *وَاحْلُلْ عُقْدَهً مِّن لِّسَانِی * یَفْقَهُوا قَوْلِی﴾ (طه/۲۵-۲۸)
گفت: پروردگارا! سینه‌ام را وسعت بخش * و کارم را برای من آسان ساز *و گره از زبانم بگشای * تا سخنم را دریابند*
آرزوی بهتر از آنچه از دست رفته
﴿ عَسَى رَبُّنَا أَن یُبْدِلَنَا خَیْراً مِّنْهَا إِنَّا إِلَى رَبِّنَا رَاغِبُونَ﴾ (‌‌قلم/۳۲)
امید است که پروردگارمان بهتر از آن را به ما عوض دهد، ما به پروردگارمان روی آورده‌ایم.
امنیت مکه
﴿ وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَـذَا الْبَلَدَ آمِناً وَاجْنُبْنِی وَبَنِیَّ أَن نَّعْبُدَ الأَصْنَامَ﴾ (‌‌ابراهیم/۳۵)
و آنگاه که ابراهیم گفت: پروردگارا! این شهر را ایمن گردان و من و فرزندانم را از پرستش بتان دور بدار.
استعاذه
﴿ وَقُل رَّبِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ هَمَزَاتِ الشَّیَاطِینِ *وَأَعُوذُ بِکَ رَبِّ أَن یَحْضُرُونِ﴾ (مومنون/۹۷-۹۸)
و بگو: پروردگارا‌! از وسوسه‌های شیاطین به تو پناه‌ می‌برم * و‌ای پروردگار من‌! از حضور آنها نزد من، به تو پناه‌ می‌آورم.
﴿ قُلْ أَعُوذُ بِرَبّ‏ِ الْفَلَقِ﴾ ‌(‌فلق/۱)
بگو به پروردگار سپیده‌دم پناه‌ می‌برم.
﴿ قُلْ أَعُوذُ بِرَبّ‏ِ النَّاسِ﴾‌ ‌(‌ناس/۱)
بگو پناه‌ می‌برم به پروردگار مردم.
﴿ قَالَ رَبِّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسْأَلَکَ مَا لَیْسَ لِی بِهِ عِلْمٌ وَإِلاَّ تَغْفِرْ لِی وَتَرْحَمْنِی أَکُن مِّنَ الْخَاسِرِینَ﴾ ‌(هود/۴۷)
گفت: پروردگارا! من به تو پناه‌ می‌برم که از تو چیزی بخواهم که بدان علم ندارم، و اگر مرا نیامرزی و بر من‌ترحم نکنی از زیان کاران‌ می‌شوم.
با نیکوکاران باشیم و باعاقبت خوش بمیریم
﴿ رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ وَعَلَّمْتَنِی مِن تَأْوِیلِ الأَحَادِیثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنتَ وَلِیِّی فِی الدُّنُیَا وَالآخِرَهِ تَوَفَّنِی مُسْلِماً وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ﴾ ‌(یوسف/۱۰۱)
پروردگارا! تو به من بهره‌ای از فرمانروایی دادی و راز تعبیر خواب‌ها به من آموختی. ‌ای پدید آورنده‌ی آسمان‌ها و زمین‌! تو در دنیا و آخرت مولای منی، مرا مسلمان بمیران و قرین شایستگان ساز.
﴿ وَمَا تَنقِمُ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِآیَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْراً وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِینَ‌﴾‌ (‌اعراف/۱۲۶)
و تو از ما انتقام نمی‌گیری مگر برای اینکه ما به آیات پروردگارمان – وقتی برای ما آمد‌– ایمان آوردیم. بار الها! بر ما صبوری ببار و ما را مسلمان بمیران.
برای آغاز کارها
﴿ وَقَالَ ارْکَبُواْ فِیهَا بِسْمِ اللّهِ مَجْرَاهَا وَمُرْسَاهَا إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ﴾ ‌(هود/۴۱)
و نوح گفت: در آن سوار شوید. که روانه شدن و لنگر‌انداختنش به نام خدا است. پروردگار من آمرزنده‌ی مهربان است.
﴿ وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْراً وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ ﴾ (بقره/۲۵۰)
و چون با جالوت و سپاه او رویاروی شدند گفتند: پروردگارا‌! بر ما شکیبایی ببار، و قدم‌هایمان را استوار ساز، و بر قوم کافر پیروزمان گردان.