نتایج حاصل از بررسی نرخ انتشار بهنجارشده رشته­ های مختلف نشان داد که میان نرخ انتشار بهنجارشده پژوهشگران ایرانی در بازه زمانی ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۱ در رده­های موضوعی مختلف اختلاف معناداری وجود دارد و این اختلاف به رده علوم کشاورزی، بیولوژی و بیوشیمی، شیمی و چندرشته­ای با برخی رده­های دیگر بازمی­گردد، به نحوی که نرخ انتشار بهنجارشده در رده علوم کشاورزی نسبت به رده­های مهندسی، علوم مواد و بیولوژی مولکولی و ژنتیک کمتر بوده، اما نسبت به رده­های موضوعی ریاضیات و چندرشته­ای بیشتر است. نرخ انتشار بهنجارشده در رده موضوعی بیولوژی و بیوشیمی نسبت به رده موضوعی مهندسی کمتر بوده، اما نسبت به رده­های موضوعی ریاضیات و چندرشته­ای بیشتر است. همچنین رده شیمی دارای نرخ انتشار بهنجارشده بیشتری نسبت به رده­های موضوعی پزشکی بالینی، بیولوژی و بیوشیمی، علوم کشاورزی، علوم رایانه، مهندسی، محیط زیست/بوم­شناسی، ایمونولوژی، علوم مواد، ریاضیات، میکروبیولوژی، بیولوژی مولکولی و ژنتیک، چندرشته­ای، علوم اعصاب و رفتار، داروشناسی، فیزیک و علوم گیاهان و جانوران است. علاوه بر این، نرخ انتشار بهنجارشده چندرشته­ای از رده­های پزشکی بالینی، علوم رایانه، مهندسی، محیط زیست/بوم­شناسی، علوم مواد، ریاضیات، میکروبیولوژی، بیولوژی مولکولی و ژنتیک، داروشناسی، فیزیک و علوم گیاهان و جانوران کمتر است (جدول ۴-۱۸، ۴-۱۹) .
نتایج حاصل از بررسی نرخ انتشار بهنجارشده گروه ­های آموزشی مختلف نیز نشان داد که میان نرخ انتشار بهنجارشده پژوهشگران ایرانی در گروه ­های آموزشی مختلف اختلاف معناداری وجود دارد و این اختلاف به تفاوت نرخ انتشار بهنجارشده گروه آموزشی شیمی بازمی­گردد به نحوی که نرخ انتشار بهنجارشده گروه آموزشی شیمی به طور معناداری نسبت به گروه آموزشی بیوشیمی، مهندسی برق، مهندسی آب، ریاضیات، جراحی اعصاب، شیمی دارویی و فیزیک بیشتر است (جدول ۴-۲۰، ۴-۲۱) . همان­طور که مشاهده می­ شود در هر دو نوع رده­بندی رشته شیمی مشترک بوده است و باعث اختلاف نرخ انتشار بهنجار شده در رشته­ های مختلف گردیده است. همانطور که پیش­تر ذکر شد، هیچ­گونه پژوهشی پیرامون شاخص طول فعالیت علمی انجام نشده است تا یافته­های حاصل از پژوهش تبیین گردد. از این رو، تکرار این پژوهش در جوامع علمی دیگر، به ویژه کشورهایی که به لحاظ توسعه علمی در سطح ایران قرار دارند، جهت مقایسه ایران با هنجارهای جهانی یا ملی دیگر کشورها و همچنین تعیین جایگاه ایران ضروری است.
مقایسه نتایج حاصل از بررسی سرانه انتشار، نرخ انتشار و نرخ انتشار بهنجارشده نشان داد که در هر سه شاخص، همچنان رشته شیمی با برخی از رشته­ های دیگر متفاوت است. به عبارت دیگر تفاوت رشته شیمی با دیگر رشته­ها نه تنها ناشی از شمار پژوهشگران، بلکه ناشی از طول حیات علمی یا طول فعالیت علمی هم نیست. همان­گونه که پیش­تر ذکر شد، این یافته می ­تواند دلالت بر دو واقعیت داشته باشد: نخست فعال­تر بودن پژوهشگران این حوزه و همچنین برخورداری از پایداری و الگوی باثبات در انتشار و همچنین برخورداری از سرشت پژوهشی متفاوت.
صرف نظر از رشته شیمی، پس از بهنجار کردن سطح تولید علمی بر پایه طول فعالیت علمی، شمار رده­های دارای اختلاف کمتر شد. این مقایسه نشان از آن دارد که الگوهای متفاوت تولید، علاوه بر طول حیات علمی و سرانه انتشار، اختلاف میان رده­های مختلف را ایجاد کرده ­اند. به عبارت دیگر، توجه به طول فعالیت علمی علاوه بر طول حیات علمی و سرانه انتشار، تصویر جامع­تری از تفاوت میان رشته­ها نشان می­دهد.

۵-۸- پرسش فرعی پژوهش: رتبه ­بندی پژوهشگران ایرانی بر اساس نرخ انتشار در بازه زمانی ۱۹۹۱ – ۲۰۱۲ چگونه است؟

نتایج نشان داد که بیشترین میزان نرخ انتشار در نزد پژوهشگران ایرانی مورد بررسی به موسوی­موحدی تعلق دارد. بعد از وی، به ترتیب زرین­دست، فیروزآبادی، ایران­پور، تنگستانی­نژاد، انصافی، شرقی جایگاه­های دوم تا ششم را به خود اختصاص داده­اند. همچنین صفوی، کاوه و ملک­زاده رتبه ­های هفتم تا نهم را کسب کرده ­اند. بررسی برترین پژوهشگران به لحاظ نرخ انتشار نشان داد که همگی آنان در بازه زمانی ۲۱ ساله مورد بررسی فعال بوده ­اند. بدین معنا که در سال ۱۹۹۱ در عرصه فعالیت علمی حضور داشته اند و آخرین سال فعالیت علمی آنان نیز سال ۲۰۱۱ بوده است.
همچنین در بین پژوهشگران مورد بررسی، پورآذرنگ، فخرطباطبایی، آقاگل­زاده، احمدی، حاج­رسولیها، حدادیان، برهانی­داریانی، پورمحمودیان، نقشینه و تبریزچی، به ترتیب رتبه ­های پایین نرخ انتشار را داشته اند (جدول ۴-۲۲) . لازم به ذکر است که بیشینه این پژوهشگران (۶ تن) دارای طول حیات علمی ۲۱ سال بوده ­اند و برخی مانند احمدی، پورآذرنگ، برهانی داریانی و نقشینه دارای طول حیات علمی کمتری بوده ­اند. به عبارت دیگر پژوهشگران با طول حیات علمی ۲۱ ساله که تقریبا کل حیات علمی آن­ها در این سال­ها منعکس گردیده است، هم دارای بیشترین تعداد انتشار علمی (۲۷۰ انتشار علمی) و هم دارای کمترین تعداد انتشار علمی (۲ انتشار) در میان سایر پژوهشگران بوده ­اند. اکثر پژوهشگران با رتبه ­های فروتر نرخ انتشار، پژوهشگرانی بوده ­اند که طول حیات علمی زیاد اما تعداد انتشارات علمی کمی داشته اند.
همان­گونه که از یافته­های پژوهشی در باره تأثیر طول حیات علمی انتظار می­رود، در رتبه ­بندی پژوهشگران مورد بررسی، گاهی پژوهشگری با تعداد بیشتر انتشار علمی، در جایگاه پایین­تری نسبت به پژوهشگری با تعداد انتشار علمی کمتر قرار دارد، زیرا طول حیات علمی پژوهشگر نخست از طول حیات علمی پژوهشگر دوم بیشتر است (جدول ۸ پیوست) .

۵-۹- پرسش فرعی پژوهش: رتبه ­بندی پژوهشگران ایرانی بر اساس نرخ انتشار بهنجارشده در بازه زمانی ۱۹۹۱ – ۲۰۱۲ چگونه است؟

نتایج نشان داد که بیشترین میزان نرخ انتشار بهنجارشده در میان پژوهشگران ایرانی مورد بررسی به زرین­دست اختصاص دارد. بعد از وی، به ترتیب موسوی­موحدی، فیروزآبادی، ایران­پور، انصافی، تنگستانی­نژاد، شرقی در جایگاه­های دوم تا هفتم قرار دارند. صفوی، کاوه و افخمی رتبه ­های هشتم تا دهم را به لحاظ نرخ انتشار بهنجارشده به خود اختصاص داده­اند.
یافته­ ها نشان دادند در بین پژوهشگران ایرانی، فخرطباطبایی، کیایی، فرهودی، آقاگل­زاده، حاج­رسولیها، حدادیان، برهانی­داریانی، پورمحمودیان، نقشینه و تبریزچی به ترتیب رتبه ­های پایین نرخ انتشار بهنجارشده را داشته اند (جدول ۴-۲۳) .
مقایسه برترین و فروترین پژوهشگران به لحاظ نرخ انتشار و نرخ انتشار بهنجارشده نشان داد که پژوهشگران برتر در نرخ انتشار بهنجارشده، تقریباً همان پژوهشگران برتر در نرخ انتشار هستند. البته به لحاظ رتبه ­بندی آنان، تفاوت­هایی وجود دارد. همچنین، تصویری که پژوهشگران ایرانی با کمترین نرخ انتشار بهنجارشده نشان می­ دهند با تصویری که پژوهشگران ایرانی با کمترین نرخ انتشار نشان می­ دهند، متفاوت است. زیرا در این رتبه ­بندی علاوه بر طول حیات علمی پژوهشگر، طول فعالیت علمی و یا به عبارتی سال­های رکود وی نیز لحاظ می­گردد.

۵-۱۰- نتیجه ­گیری

سیاستگذاران علم، به منظور تصمیم ­گیری برای چگونگی توزیع امتیازها و پاداش­ها از جمله اعتبارات پژوهشی، ارتقای رتبه، استخدام و … به ارزیابی پژوهشگران دست می­زنند. هر شاخص ارزیابی با توجه به نقاط قوت و ضعف خاص خود، می ­تواند بخشی از واقعیت را منعکس سازد. از این رو، سیاستگذاران به دنبال شاخص یا مجموعه ­ای از شاخص ­ها هستند که بتوانند تصویری دقیق­تر و واقع­بینانه­تر از واقعیت پژوهشی را منعکس سازد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان داد که توجه به مؤلفه شمار انتشارات علمی، تصویری جامع از واقعیت پژوهشی را منعکس نساخته و توجه به شاخص­ های دیگری همچون نرخ انتشار و نرخ انتشار بهنجارشده که علاوه بر شمار انتشارات به شاخص طول حیات علمی و طول فعالیت علمی پژوهشگران نیز توجه نموده است، می ­تواند تصویری دقیق­تر و جامع­تر از بهره­وری علمی پژوهشگران نشان دهد. عدم توجه به این شاخص ­ها، نه تنها مقایسه پژوهشگران در میان رشته­ های مختلف که حتی در درون یک رشته را نیز دچار خطا می­ کند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در مقایسه نتایج حاصل از بررسی سرانه انتشار، نرخ انتشار و نرخ انتشار بهنجارشده در رشته­ های مختلف نشان داده شد که با بهنجارسازی شمار انتشارات پژوهشگران با شاخص طول حیات علمی و طول فعالیت علمی، تفاوت میان رشته­ های بسیار کمتری به چشم می­خورد. اما تفاوت میان رشته­ های بیشتری در شاخص نرخ انتشار بهنجارشده نسبت به شاخص نرخ انتشار نشان داده می­ شود که ناشی از لحاظ کردن طول فعالیت علمی – یا به عبارت دیگر، سال­های بدون رکود پژوهشگران – علاوه بر طول حیات علمی آنان است که می ­تواند تصویری دقیق­تر و جامع­تر از تفاوت میان پژوهشگران در رشته­ های مختلف نشان دهد.
با این حال، پژوهشگران رشته شیمی حتی با بهنجارسازی تولیدات علمی آنان با طول حیات علمی در گام اول و با طول فعالیت علمی در گام دوم، باز هم با بسیاری از رشته­ها تفاوت نشان می­ دهند. بنابراین تفاوت رشته شیمی با بسیاری دیگر از رشته­ها ناشی از طول حیات علمی و طول فعالیت علمی نیست. این یافته را می­توان به فعال­تر بودن پژوهشگران رشته شیمی و یا ماهیت متفاوت این رشته نسبت داد. بنابراین لازم است ارزیابی پژوهشگران متناسب با ماهیت رشته و ظرفیت­های پژوهشی که در اختیار آنان قرار می­گیرد، باشد.

۵-۱۱- پیشنهادهای کاربردی

با توجه به نتایج به دست آمده از پژوهش و در راستای ارتقای روش‌های ارزیابی پژوهشگران پیشنهادهای زیر ارائه می­ شود.
از آنجایی که مؤلفه شمار انتشارات به تنهایی نمی­تواند تصویری دقیق از چگونگی تولید علم پژوهشگران را به نمایش بگذارد، در ارزیابی­های علم­سنجی بایستی به عامل زمان (طول حیات علمی و طول فعالیت علمی) توجه گردد.
در ارزیابی و مقایسه پژوهشگران، تفاوت میان رشته­ها و حوزه ­های تخصصی آنان مد نظر قرار گیرد.
از آنجا که حتی با لحاظ شاخص­ های مطلق طول حیات علمی و طول فعالیت علمی در ارزیابی پژوهشگران، رشته شیمی همچنان با بسیاری دیگر از رشته­ها تفاوت نشان می­دهد، لازم است در مقایسه­ میان پژوهشگران ­رشته­­های مختلف به تفاوت در ماهیت رشته شیمی با بسیاری دیگر از رشته­ها و یا فعال­تر بودن پژوهشگران این رشته نسبت به دیگر رشته­ها توجه گردد.
در ارزیابی­ها و مقایسه­های جمعی برای مثال بین دانشگاه­ها، تیم­های پژوهشی و رشته­ های مختلف به شمار پژوهشگران و به عبارتی شاخص سرانه انتشار توجه گردد.

۵-۱۲- پیشنهادهایی برای پژوهش­های آینده

در راستای تکمیل پژوهش حاضر به نظر می­رسد که انجام پژوهش­های زیر بتواند مفید باشد.
مقایسه بهره­وری علمی پژوهشگران ایرانی در دانشگاه­ های مختلف بر اساس شاخص­ های سرانه انتشار و نرخ انتشار انجام گیرد.
از آنجا که به منظور مقایسه میانگین طول حیات علمی گروه ­های آموزشی مختلف ۲۳ گروه آموزشی به دلیل دارا بودن تنها یک پژوهشگر حذف شدند، پیشنهاد می­ شود پژوهشی ویژه به هدف بررسی طول حیات علمی این گروه ­های آموزشی صورت گیرد.
به منظور آگاهی از نقش و میزان تاثیر الگوی منظم و یکنواخت تولید علم در برخی از رشته­ها نیاز به پژوهش­های دامنه­دار بیشتری درباره ویژگی­های اعضای هیات علمی و رفتارهای پژوهشی آنان وجود دارد.
به منظور آگاهی از نقش و میزان تاثیر مدت زمان لازم برای به ثمر نشستن پژوهش در هر حوزه موضوعی، نیاز به پژوهش­های بیشتری درباره سرشت هر رشته و ویژگی­های پژوهشی آن­ها وجود دارد.
با توجه به آن که نتایج حاصل مختص به جامعه پژوهشگران ایرانی بوده است، لازم است پژوهش­هایی تطبیقی جهت تعیین هنجارهای جوامع علمی و همچنین مقایسه جایگاه پژوهشگران ایرانی با آن­ها صورت گیرد.
با توجه به تفاوت ماهیت رشته شیمی با برخی دیگر از رشته‌ها، و یا فعال‌تر بودن پژوهشگران این رشته نسبت به برخی دیگر از رشته‌ها لازم است سهم هر یک از این دو عامل در تولیدات علمی رشته شیمی مشخص گردد.

فهرست منابع

منابع فارسی

اعظمی، محمد (۱۳۸۹). “بررسی میزان و عوامل موثر بر تولید علم در میان اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان طی سال­های ۲۰۰۷-۲۰۰۰”. فصلنامه کتابداری و اطلاع­رسانی، ۱۳(۳): ۲۲۵-۲۴۲٫
بینش، مژگان و مقصودی، رویا (۱۳۸۷). “بررسی وضعیت انتشارت علمی دانشگاه­ های ایران طی سال­های ۲۰۰۲- ۲۰۰۶ ( بر اساس پایگاه Web of Science)”. کتابداری، ۴۲ (۴۷): ۱۳۹- ۱۵۴٫
حجازی، یوسف؛ بهروان، ژاله (۱۳۸۸). “بررسی رابطه بین عوامل فردی و سازمانی با بهره­وری پژوهشی اعضای هیات علمی کشاورزی: مورد مطالعه دانشکده­ های کشاورزی استان تهران”. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، ۵ (۱): ۴۷-۶۰٫
حیدری، غلام­رضا (۱۳۸۹). معرفت­شناسی علم­سنجی. شیراز: نوید شیراز: ۳۰٫
دیانی، محمدحسین (۱۳۷۶). مجموعه­سازی و فراهم­آوری در کتابخانه ­ها. اهواز: دانشگاه شهید چمران : ۱۶۷-۱۶۹٫
دیدگاه، فرشته (۱۳۸۸). “مطالعه الگوهای مشارکت علمی پژوهشگران بین ­المللی نمایه استنادی علوم طی سال­های ۱۹۹۸- ۲۰۰۷”. پایان نامه کارشناسی­ارشد کتابداری و اطلاع­رسانی، دانشکده علوم تربیتی و روان­شناسی، دانشگاه شیراز.
دیوداتو، ویرجیل پاسکوئاله (۱۳۹۱). دانشنامه علم­سنجی. ترجمه غلامرضا حیدری، روح­اله خادمی. تهران: کتابدار.
رحمانی، مژده (۱۳۸۵). ” ارزیابی عملکرد موسسات پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری در سال ۱۳۸۳”. رهیافت، ۳۸: ۵۱- ۵۷٫
ستوده، هاجر (۱۳۸۶). تأثیر دسترسی آزاد به تولیدات علمی کشورهای جهان بر عملکرد استنادی آنها در سال های ۲۰۰۱- ۲۰۰۳٫ پایان نامه دکتری، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه تهران.
ستوده، هاجر (۱۳۸۹). ” گذاری بر ضریب تاثیر مجلات و دلایل ناکارآمدی آن بر ارزیابی پژوهش در رشته­ های مختلف”. رهیافت، ۱۴۷: ۳۳-۴۴٫
سهیلی، فرامرز؛ دانش، فرشید؛ مصری­نژاد، فائزه، و همکاران (۱۳۹۰). “قانون باروری پدیدآور در مورد تولیدات علمی محققان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بر اساس پایگاه”web of science. مدیریت اطلاعات سلامت، ۸(۶): ۷۶۶-۷۷۳٫
صبوری، علی­اکبر (۱۳۸۱). “بررسی کارنامه پژوهشی ایران در سال ۲۰۰۲ میلادی”. رهیافت، (۲۸): ۸۷٫
صبوری، علی­اکبر (۱۳۸۲). “مروری بر تولید علم در سال ۲۰۰۳”. رهیافت، ۳۱: ۲۱- ۲۳٫