۳– اجتماع طولی مباشرین و مسببین در ارتکاب رفتار مجرمانه

در بعضی مواقع، مباشر و مسبب در وقوع جنایتی دخالت می‌نمایند به فرض مثال در اثر تصادف، راننده اتومبیل مصدوم می‌گردد به گونه‌ای که اگر مصدم به بیمارستان اعزام نشود، حسب متعارف با انقضای مدت معینی، مصدوم فوت می‌کند. لیکن مصدوم به بیمارستان اعزام می‌شود و پرستار، سهواً داروی نامناسب به مصدوم تزریق و فوت می‌کند با فوت مصدوم این مسئله مطرح می‌گردد که آیا راننده مقصر به عنوان سبب، مسئوول فوت می‌باشد یا پرستار که به عنوان مباشر، سهواً داروی غیرمجاز به مصدوم تزریق نموده است. (صلحی، ۱۳۸۹، ۱۵۰) این فرض به نظر نگارنده از طرف مقنن در ماده ۵۲۶ ق.م.ا. پیش‌بینی شده است که: «هرگاه دو یا چند عامل [به نحو طولی]، برخی به مباشرت و بعضی به تسبیب در وقوع جنایتی تأثیر داشته باشند، … و … جنایت مستند به تمام عوامل باشد به طور مساوی ضامن می‌باشند مگر تأثیر رفتار مرتکبان متفاوت باشد که در این صورت هر یک به میزان تأثیر رفتارشان مسئوول هستند … .»

گفتار سوم- اجتماع علل طولی و عرضی در ارتکاب رفتار مجرمانه

تشخیص رابطه علیت در شرایطی که فقط یک عامل در وقوع جرم دخالت دارد، آسان است. لیکن احراز رابطه علیت در مواردی که علل و عوامل متعدد در طول و عرض همدیگر، در وقوع جرم تأثیر و دخالت دارند با دشواری و پیچیدگی بیشتری روبرو می‌باشد. به عنوان مثال اگر فرد (پ) توسط آقایان (الف) و (ب) به وسیله سلاح گرم و سرد به نحو موازی دچار صدمه و آسیب شده باشد به نحوی که هر یک از صدمات یا حتی هر دو آن‌ ها صلاحیت ایجاد قتل را داشته باشند و بعد از آن مجنی‌علیه از طرف آقایان (ت) و (ث) که از عوامل بیمارستان می‌باشند به طوری که با تجویز داروی نامناسب از طرف یکی و آلوده کردن دارو به سم از طرف دیگری و تزریق دارو از طرف پرستار ناآگاه، منجر به فوت (پ) می‌گردد و پزشکی قانونی علت مرگ (پ) را تمام عوامل اعلام می‌کند در این مثال رفتار آقایان (الف) و (پ) به صورت اجتماع موازی در وقوع قتل و اقدام آقایان (ت) و (ث) به صورت اجتماع طولی در وقوع جنایت بوده است. لذا این سؤال مطرح می‌باشد که کدام یک از عوامل مسئوول قتل (پ) می‌باشد؟

در پایان این مبحث باید گفت از جمله صورت‌های دخالت مرتکب یا مرتکبین در ارتکاب قتل عمدی اجتماع علل طولی یا عرضی و یا اجتماع آن‌ ها می‌باشد. ‌بنابرین‏ رفتار مجرمانه قتل عمدی ممکن است از طرف عامل واحد یا متعدد ارتکاب یابد.

مبحث چهارم- بررسی رابطه علیت در معنای عام آن، از نظر اقسام، مفهوم، انواع، ویژگی‌ها و مفاهیم مشابه و نظریه های رایج در قلمرو رابطه علیت

اکثر جرایم مهم در حقوق جزا از زمره‌ی جرایم مقید می‌باشند، که در آن‌ ها به وجود آمدن یک نتیجه‌ خاص شرط تحقق جرم است. به علاوه، احراز رابطه علیت بین رفتار مرتکب و نتیجه حاصله شرط تحقق مسئولیت کیفری مرتکب در این جرایم می‌باشد که بدون آن وی از مسئولیت کیفری خواهد گریخت. (میرمحمدصادقی، «دیباچه کتاب رابطه علیت استاد یزدالله طاهری‌نسب»، ۱۳۸۸، ۱۳) ‌بنابرین‏، مسأله علیت از دیر باز از مهم‌ترین ابهامات و دغدغه‌های نوع بشر بوده است. به بیان ساده می‌توان گفت، هرگاه میان دو رویداد رابطه‌ای برقرار باشد که یکی بر دیگری اثر گذارد و موجب تغییر یا خلق موجودی نو گردد، میان آن دو رویداد یا شیء رابطه علیت برقرار است. اطراف این رابطه نیز علّت و معلول گفته می‌شوند. علّت، رویداد مقدم و مؤثر در ایجاد رویداد موخر است. معلول نیز رویداد یا وضعیت حادث و نوظهوری است که پیشتر وجود نداشته و در پی علّت به وجود می‌آید. این برداشت ساده و اولیه از علّت و معلول تقریباً مورد وفاق همه‌ کسانی است، که در باب علّیت اظهار نظر و یا تحقیق می‌کنند. (طاهری‌نسب، ۱۳۸۸، ۱۵) لذا این مبحث از شش گفتار تشکیل، که شامل اقسام، مفهوم، انواع، ویژگی‌ها، مفاهیم مشابه و نظریه های رایج در قلمرو رابطه علیت است که به شرح ذیل مورد اشاره قرار می‌گیرد.

گفتار اول- اقسام رابطه علیت در معنای عام

همچنان که پیشتر بیان شد، شرط تحقق مسئولیت کیفری، وجود، احراز و انتساب رابطه علیت به مرتکب رفتار مجرمانه می‌باشد. این بدان معنا است که رابطه علیت در کنار دیگر شروط مورد نیاز مسئوولیت کیفری قرار می‌گیرد. از این مطلب دو نتیجه گرفته می‌شود: نخست این که عدم رابطه علیت برابر است با عدم مسئولیت کیفری؛ دوم اینکه وجود رابطه علیت برای تحقق مسئوولیت کیفری لازم است اما کافی نیست. (نجیب‌حُسنی، ۱۳۸۶، ۸۳) ‌بنابرین‏، منظور از رابطه علیت به معنای عام، اموری است که نتیجه مترتب بر آن بوده و موجد نتیجه انگاشته می‌شود که شامل «علت به معنای خاص، سبب، شرط و رابطه علیت» می‌باشد. برای روشن شدن مطلب، ضروری است که مباحث مربوط به رابطه علیت و مفاهیم مشابه آن، به طور دقیق و صحیح مورد بررسی قرار گیرد.

۱- علت به معنای خاص

با ملاحظه وقایع زیانبار انسانی و اجتماعی می‌بینیم «هر زیان و یا صدمه و آسیب محصول شرایط متعددی است که اجتماع آن ها، برای پیدایش آن زیان کافی می‌باشد و در این مجموعه، هم شرایط مقدم و هم شرایط مقارن با رفتار انسانی که مؤثر در پیدایش زیان هستند، قرار دارند.» (طاهری‌نسب، ۱۳۸۸، ۱۳۱) ‌بنابرین‏، یکی از اقسام دخالت مرتکب در ارتکاب جرائم مباشرت می‌باشد که به آن علت به معنای خاص نیز گفته می‌شود.

۲- سبب

یکی از انحاء دخالت در وقوع جرم، سبب می‌باشد. چنانچه برخی گفته‌اند: «سبب چیزی است که اگر نمی‌بود تلف حاصل نمی‌شد ولی علت تلف چیزی غیر از سبب است.» (محقق حلی، بی‌تا، جلد ۲۵ و ۴۷۶) ‌بنابرین‏، رفتار مادی قتل عمد نیز می‌تواند به صورت سبب انجام پذیرد. چنانچه قانون‌گذار در ماده ۸۸۰ قانون مدنی ارتکاب قتل عمد را از طریق سبب پذیرفته و آن را تنصیص نموده است. ‌بنابرین‏ بررسی این نحوه از دخالت در وقوع جرم می‌تواند بیانگر این معنا باشد که آیا ترک فعل می‌تواند در غالب «سبب» تحقق یابد یا خیر؟

با توجه به مطالب فوق، می‌توان نتیجه گرفت که استرس تنها تحت تأثیر عوامل زیان‌آور روی ارگانیسم ایجاد نمی‌شود به گونه‌ای که سلیه به هنگام طرح تاریخی این موضوع می‌گوید: « استرس عبارت است از مجموعه واکنش غیراختصاصی که تحت تأثیر محرک‌های گوناگون در ارگانیسم ایجاد می‌شود.» برخلاف تصوراتی که ایجاد شده بود، باید گفت که سلیه نیز ابتدا چنین تصور می‌کرد استرس تنها تحت تأثیر عوامل زیان آور ایجاد نمی‌شود. سلیه می‌گوید: هرچیز خوشایند یا ناخوشایند باعث استرس می‌شود، یک ضربه درداور به همان میزان می‌تواند علت یک استرس گردد که یک بوسه صمیمانه.

عواقب استرس:

طبق نظر هلمز و راهه (۱۹۷۶) مواجه شدن با تعداد زیادی از موقعیت‌های استرس‌زا در یک زمان کوتاه می‌تواند برای بهداشت روانی پیامدهای نامساعد داشته باشد. همه تغییرات زندگی از جمله ازدواج، تغییرات در ساعات کار روزانه و حتی تغییر در ساعات حرکت وسایل نقلیه، استرس‌زا است و اگر میزان استرس از توانایی سازگاری ارگانیسم فراتر رود می‌تواند بهداشت روانی فرد را به خطر اندازد و حتی به بیماری جسمی منجر شود.

اگر تنها استرسهای مفید وجود می‌داشت نتایج خوشحال کننده و سودمندی نیز ‌در برداشت و انرژی لازم برای فعال بودن و زندگی موفق داشتن در همه زمینه‌ها را فراهم می‌کرد متأسفانه عکس قضیه بیشتر اتفاق می‌افتد و اثر آن نیز به مراتب بیشتر در ذهن ما باقی می‌ماند به طور مثال یک واقعه غم‌انگیز لذت اتفاقات خوشایند قبل از آن را از بین می‌برد و با یک حادثه رانندگی هنگام بازگشت هرقدرهم کوچکتر باشد، خوشی تعطیلات را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد ‌بنابرین‏ از آنجا که استرسهای بد با شدت و تأثیرگذاری بیشتری بر انسان وارد می‌شوند نتایج و پیامدهای آن مشهودتر و تأسف‌انگیزتر است. استرس اغلب تلخ و خشن است و پیامدهای آن نیز ناهنجار و دردناک می‌باشد این پیامدها برحسب مدت اثر استرس و استرس انباشته شده و میزان انرژی سازگاری فرد متغیرند

استرس در حد کم بسیار مفید است چون نه تنها باعث بوجودآمدن علاقه و انگیزه در زندگی ما می‌شود، بلکه باعث ایجاد اعتماد به نفس در ما نیز می‌گردد.

عوامل مؤثر در تشدید فشار روانی:

اثرات فشار روانی، مانند میزان اضطرابی که برمی‌انگیزد و میزان اخلال آن در توانایی‌های شخص برای کار و کوشش، به چند عامل بستگی دارد که از آن جمله است برخی ویژگی‌های خود فشار روانی مانند موقعیتی که فشار روانی در آن روی می‌دهد، و برآورد و ارزیابی آدمی از موقعیت فشارزا و منابعی‌که وی برای کنارآمدن با آن دردسترس دارد.^[۳۷]

۱-‌ دوام و امکان کنترل طول دوره فشار روانی:

کنترل داشتن بر طول دوره یک رویداد فشارزا نیز از شدت فشار روانی می‌کاهد، در یک پژوهش به آزمودنی‌ها عکس‌های رنگی صحنه‌های فجیع مرگ آدمیان نشان داده می‌شد. افراد گروه آزمایشی می‌توانستند با فشار دادن یک تکمه به نمایش ‌عکس‌ها پایان دهند. آزمودنیهای گروه‌گواه می‌بایستی همان ‌عکس‌ها را برای مدت زمانی که افراد گروه آزمایشی به اختیار خود، تماشا می‌کردند، تماشا کنند، اما خودشان نمی‌توانستند به نمایش ‌عکس‌ها پایان‌دهند. از راه پاسخ گالوانیکی پوست(GSR) معلوم شد که میزان اضطراب گروه آزمایشی بسیار کمتر از اضطراب گروهی بود که هیچ کنترلی بر طول دوره تماشای ‌عکس‌ها نداشت.

۲- قابلیت پیش‌بینی:

گاهی اوقات می‌توانیم وقوع حادثه‌ای را پیش‌بینی کنیم ولی گاهی چنین نیست اگرحوادث قابل پیش‌بینی باشند افراد فشارروانی کمتری را احساس می‌کنند.حتی وقتی آدمی نمی‌تواند کنترلی بر فشار روانی داشته باشد اگر بتواند آن را پیش‌بینی کند از شدت آن کاسته می‌شود. آزمایش‌های آزمایشگاهی نشان می‌دهد که هم آدمیان و هم حیوانها رویدادهای آزارنده پیش‌بینی‌پذیر را به رویدادهای آزارنده پیش‌بینی‌ناپذیر ترجیح می‌دهند.^[۳۸]

۳-‌ ‌ ارزیابی شناختی:

ادراک شخص از یک رویداد فشارزا، در شدت و ضعف استرس تأثیر می‌گذارد. اینکه شخص از یک رویداد فشارزا ، چه ادراکی داشته باشد، به برآورد او از درجه تهدیدآمیز بودن آن رویداد نیز بستگی دارد. موقعیتهایی که شخص آن ها را به صورت تهدیدی برای زنده ماندن خود (اطلاع از ابتلا به سرطان) یا به صورت تهدیدی برای اعتبار و ارزش خود (شکست در شغلی که خودش برگزیده) ادراک کند، بیشترین فشار روانی را ایجاد می‌کند.^[۳۹]

۴-‌ شدت:

فشارهای روانی با شدت ناراحتی که شخص با آن مواجه می‌شود در رابطه است مثلاً تأثیر آسیب‌دیدگی ناشی از یک حاثه رانندگی کمتر از فقدان یک شخص مورد علاقه می‌باشد

۵-‌ میزان اعتمادبه نفس و احساس کارایی:

اطمینان خاطر آدمی به اینکه می‌تواند یک موقعیت فشارزا را به خوبی اداره کند نیز عامل عمده‌ای در تعیین شدت فشار روانی به شمار می‌رود. برای بیشتر مردم سخنرانی در برابر یک جمعیت، رویدادفاجعه‌آمیزی به شمار می‌رود. اما مردمانی که در این کار مهارتی به دست آورده اند به توانایی خود اطمینان دارند، در چنین موقعیتی اضطراب ناچیزی را تحمل می‌کنند. مخصوصاً موقعیتهای اضطراری فشارزا هستند. چون در این مواقع است که شیوه های معمول آدمی برای کنار آمدن با رویدادها کارایی ندارد.(براهنی، نقل از هیلگارد واتکینسون، ۱۳۷۲)

۶- نقش محیط و حمایت‌های اجتماعی:

بسیاری از محققان ( کاسل^[۴۰]۱،‌گانستر^[۴۱]۲ و ویکتور^[۴۲]۳) استدلال کرده‌اند افرادی که عضو شبکه اجتماعی گسترده‌ای هستند، کمتر تحت تأثیر منفی رویدادهای فشارزای زندگی قرار می‌گیرند و احتمالاً کمتر دچار مشکلات سلامتی ناشی از فشار روانی می‌شوند. همچنین کاملاً معلوم شده است که به طور طبیعی وجود سیستم‌های حمایتی نظیر خانواده های گسترده، ‌گروه‌های شغلی، انجمنها، موجب تسهیل مقابله با مشکلات، توانبخشی و بهبودی می‌شوند. چنین فرض شده است که حمایت‌های اجتماعی به عنوان یک سپر^[۴۳]۴ یا حائلی^[۴۴]۵ میان فشارهای زندگی و به خطر افتادن سلامتی عمل می‌کند. (

روش های پیشگیری از ایجاد استرس:

سلیه پدر تحقیقات در زمینه استرس، اهداف، قواعد و معیارهایی را که برای رفتار سالم و پیشگیری از ایجاد استرس لازم است، به شدت تقسیم می‌کند.

‌هدف‌های‌ کوتاه مدت:

‌هدف‌های‌ کوتاه مدت، برای ارضای آنی خواسته‌ها می‌باشد. بسیاری از این اهداف به آسانی قابل وصول هستند و احتیاج به طرح‌ریزیهای پیچیده و یادگیریهای دراز مدت ندارند. مانند لذت بردن از طبیعت، تفریح، گردش، راه رفتن، بازی‌های مختلف سرگرم کننده، فعالیت‌های خلاقه مانند نقاشی و ….. در این نوع فعالیت‌ها کار و پاداش تقریباً در یک زمان انجام می شود..

یکی از هدف‌های کوتاه مدت در پیشگیری و مقابله با فشارهای روانی، ورزش است. تحقیقات نشان می‌دهد که با ورزش کردن موادی آرام‌بخش به نام آندروفین در مغز آزاد می‌شوند و ‌به این دلیل ورزش شیوه بسیار مؤثری برای برطرف کردن تنش‌های جسمانی و روا‌نی است.(علیزاده، ماهنامه موفقیت، ص۷۳)

‌هدف‌های‌ دراز مدت:

احمد

رضا

علی

تجربه

۴

۱۴

۱

علی

۹

۱

۴

رضا

۱

۱۹

۱

احمد

جدول شماره ۳ : مقایسات زوجی سه گزینه مدیریت از منظر تجربه

گام بعدی تعیین اولویت است. برای تعیین اولویت از مفهوم نرمال سازی^[۳۱] که در گام قبلی توضیح داده شد استفاده می شود. پس از نرمال کردن، وزن هر گزینه ‌بر اساس معیار مورد نظر به دست خواهد آمد.

اولویت

احمد

رضا

علی

تجربه

۰٫۲۱۷

۴

۱۴

۱

علی

۰٫۷۱۷

۹

۱

۴

رضا

۰٫۰۶۶

۱

۱۹

۱

احمد

جدول شماره ۴ : مقایسات زوجی سه گزینه مدیریت از منظر تجربه با بردار رتبه بندی

به مقادیر به دست آمده از محسابات که ستون اولویت را تشکیل می‌دهند بردار ویژه (eigenvector) گویند. همین مقایسه های زوجی را برای سایر معیارها انجام می‌دهیم. ‌به این ترتیب اولویت هر فرد را ‌بر اساس هر معیار مانند فوق محاسبه می‌کنیم. مهم همان ستون اولویت‌ها است. در نهایت به ماتریسی مانند زیر خواهیم رسید:

تجربه

سن

علاقه

تحصیلات

علی

۰٫۲۱۷

۰٫۲۶۵

۰٫۷۴۳

۰٫۱۸۸

رضا

۰٫۷۱۷

۰٫۶۷۲

۰٫۱۹۴

۰٫۰۸۱

احمد

۰٫۰۶۶

۰٫۰۶۳

۰٫۰۶۳

۰٫۷۳۱

جدول شماره ۵ : نتایج نهایی مقایسات زوجی سه گزینه مدیریت درهر منظر

محاسبه اولویت‌ها

اکنون به سادگی با بهره گرفتن از میانگین موزون مدیر سازمان را انتخاب می‌کنیم.

امتیاز هر گزینه = مجموع حاصلضرب اولویت آن گزینه ‌بر اساس معیار i ضربدر اولویت آن معیار

مثلاً امتیاز علی به شکل زیر محاسبه می شود.

۰٫۳۵۸ = (۰٫۲۱۷ * ۰٫۵۴۷) + (۰٫۱۸۸ * ۰٫۱۲۷) + (۰٫۷۰۳ * ۰٫۲۷۰) + (۰٫۲۶۵ * ۰٫۰۵۶)

معمولاً از AHP برای انجام تصمیمات گروهی استفاده می‌گردد، در این مواقع هر فرد گروه باید به تنهایی همه این مقایسات را انجام دهد و در آخر تصمیم گیرنده باید این نظرات را با هم ترکیب کند. بهترین راه برای ترکیب نظرات افراد گروه استفاده از میانگین هندسی است. نظرات افراد در هر گزینه با بهره گرفتن از میانگین هندسی با هم ترکیب شده و یک امتیاز به آن گزینه تعلق می‌گیرد.

البته این روش زمانی به کار می رود که نظرات اعضای گروه از درجه اهمیت یکسانی برخوردار باشد، به عبارت دیگر مدیر بین اعضا از جهت صائب بودن نظر آن ها فرقی قایل نیست. اگر نظرات اعضای گروه دارای درجه اهمیت متفاوتی باشد این موضوع در AHP قابل پیاده سازی است و نظرات در اوزان متفاوت می‌توانند ضرب شوند که در اینجا به همین مقدار معرفی AHP اکتفا می‌کنیم.

۲-۱۰ روش تصمیم گیری چند معیاره SMART

روش SMART مخفف Simple Multiple Attribute Rating Technique و به معنی تکنیک رتبه بندی چند معیاره ساده است که یک مدل خطی است. این ‌به این معنی است که ارزش کلی که به یک گزینه داده می شود از مجموع نمره عملکرد (ارزش) دریافتی از هر معیار ضرب در وزن آن معیار محاسبه می شود.

۲-۱۰-۱ مراحل اصلی در تحلیل

1. 1. شناسایی تصمیم گیرندگان اقتباس از اولسون (۱۹۹۶)

1. 1. شناسایی مسئله از مسائل: کاربرد بستگی به زمینه و هدف از تصمیم گیری دارد.

1. 1. شناسایی گزینه ها (انتخاب ها)

1. 1. شناسایی معیارها: این مرحله برای محدود کردن ابعاد مسئله مهم است. این امر می‌تواند توسط تجدید نظر در معیارها ویا حذف معیارهای کم اهمیت تر تحقق یابد. استدلال شده که یک لیست کامل از معیارها نیاز نیست. مثلاً پانزده معیار بیش از حد زیاد است و هشت معیار به اندازه کافی بزرگ در نظر گرفته می شود. اگر وزن یک معیار خاص کم است بهتر است که اصلا در لیست گنجانده نشود. البته هیچ محدوده استاندارد و تعریف شده ای از معیار ها وجود ندارد.

1. 1. ارزش گذاری هر معیار: اگر تصمصم گیری فردی باشد این مرحله بسیار راحت و سرراست است. انجام این کار معمولاً در گروه سخت تر است. با این حال، در گروه، نظرات متنوع می‌تواند در تجزیه و تحلیل دقیق تر از اهمیت نسبی مسئله و ایجاد یک دید جامع کمک کند.

1. 1. تعیین وزن هر یک از معیارها.

1. 1. محاسبه میانگین وزنی ارزش اختصاص یافته به هر گزینه.

1. اتخاذ تصمیم با توجه امتیازی که هر گزینه دریافت ‌کرده‌است.

SMART یکی از روش هایی است که به علت سادگی برای مقایسه گزینه های تصمیم بسیار استفاده می شود (Kahraman et al., 2008).

مزیت این روش گزینه های تصمیم مستقل از هم ارزیابی می‌شوند و احساسات و ترجیحات تصمیم گیرندگان ‌در مورد یک گزینه، قضاوت آن ها ‌در مورد گزینه ای دیگر را تحت تاثیر قرار نخواهد داد، ویا کمترین تاثیر را دارد (Fishburn, 1976). این خصیصه به ویژه زمانی مهم است که انتخابها و گزینه های جدیدی به مجموعه گزینه های فعلی اضافه شود. در واقع برای هر نوع ارزیابی در آینده دیگر نیازی به شروع فرایند ارزیابی از ابتدا نیست بلکه ارزیابی می‌تواند از مقادیر امتیازهای کسب شده قبلی ادامه یابد [۶۴].

SMART همچنین می‌تواند بدون محدودیت برای هر تعداد از گزینه های انتخاب و معیار های تصمیم استفاده شود .

نحوه امتیاز دهی در SMART

ارزش گذاری و امتیاز دهی در SMART ‌به این صورت است که برای گزینه هایی که می خواهند مورد ارزیابی قرارگیرند، یک کف و سقف ارزش تعیین می‌گردد که معمولاً از صفر تا صد برای بیان ارزش کف و سقف استفاده می‌گردد. در هنگام امتیاز دهی به هر گزینه، ارزشی که این گزینه در معیار انتخابی دارد، عددی بین ۰ تا ۱۰۰ است و تصمیم گیرنده باید یک عددی در این بازه برای گزینه مورد نظر انتخاب کند. پس از امتیاز دهی به گزینه ها در همه معیارها، نمره ای که یک گزینه در هر معیار کسب کرده در وزن آن معیار ضرب می‌گردد و مجموع این حاصل ضرب ها عدد امتیاز نهایی گزینه می‌گردد که عددی بین ۰ تا ۱۰۰ است.

که در آن w_j وزن معیار j ام و a_ij امتیاز هر گزینه توسط تصمیم گیرنده i ام در معیار j ام است.

۲-۱۱ پیشینه تحقیق در ایران

هدف این پزوهش ارائه مدلی برای استخراج شاخص‌های اساسی (کلیدی) عملکرد و در نهایت طراحی یک مدل مفهومی از داشبورد مدیریتی برای نمایش شاخص‌ها و ارزیابی عملکرد بر اساس شاخص‌های استخراج شده است.

گفتار ششم: اصل الزام به پرداخت غرامت توسط آلوده کننده

به اعتقاد بسیاری اصل مذکور بیش از آنکه یک اصل حقوقی و زیست محیطی باشد، یک اصل اقتصادی است که در راستای تضمین امنیت پرداخت هزینه های مربوط به خسارات زیست محیطی ایجاد شده است . (Birnie,1992,109) با این وجود نگاهی اجمالی به منابع

حقوق بین الملل محیط زیست، بیانگر این است که این اصل به عنوان یکی از اصول کلی حقوقی مورد توجه جامعه بین‌المللی قرار گرفته است. بر اساس اصل مذکور آلوده کننده مسئول جبران خسارات ناشی از فعالیت خود می‌باشد.

این اصل به نحوی برجسته در اصل ۱۶ اعلامیه ریو در سال ۱۹۹۲ متبلور گردید. بر اساس اصل ۱۶، مقامات ملی باید با پذیرش این اصل که مسببین آلودگی باید هزینه های ناشی از آلوده سازی را بپردازند و با توجه به منافع عموم مردم و بدون ایجاد هر گونه اختلال در تجارت و سرمایه گذاری بین‌المللی، بکوشند کاربرد هزینه ها و ابزار های اقتصادی را در رابطه با مسائل زیست محیطی رایج کنند.

در اینجا این نکته قابل ذکر است که به نظر می‌رسد مبنای پرداخت هزینه های آلودگی از سوی آلوده کننده را نتوان قواعد مربوط به مسئولیت دانست. زیرا برای پرداخت هزینه های مربوطه هرگز نیاز به اثبات وقوع عمل تخطی آمیز نمی باشد. در واقع صرف انتفاع و بهره بردن از یک جریان اقتصادی و توسعه کافی است تا شخص مسئول پرداخت هزینه ها از جمله هزینه های زیست محیطی گردد.

مبحث دوم: مفاهیم حقوق بین الملل محیط زیست مرتبط با توسعه پایدار

گفتار اول: مفهوم میراث مشترک بشریت

تحولات بین‌المللی و بویژه نظم نوین اقتصادی بین‌المللی، منجر به ایجاد نظام حقوقی “میراث مشترک بشریت” که در بردارنده پنج عنصر عدم تخصیص، کاربرد مسالمت آمیز، نفع بشریت، تقسیم منافع اداره بین‌المللی است. این مفهوم که توسط کشورهای درحال توسعه طرح شد و با موضع و برداشتی متفاوت مورد استقبال کشورهای توسعه یافته قرار گرفت، در دهه های اخیر توجه ویژه ای را به خود معطوف نموده و مذاکرات پر مناقشه ای را در مجامع بین‌المللی باعث شده است.

اصول حق میراث مشترک بشریت در روابط بین الملل معاصر نقش فزاینده ای را ایفا ‌کرده‌است و روند رو به رشد و توسعه ای خاص در زمینه محیط زیست بین‌المللی و موضوعات خاص آن از جمله اتمسفر، آب و هوا، تنوع زیستی و گیاه، جنگلها و گونه های جانوری داشته و جزئی از دستور کار زیست محیطی می‌باشد.

حتی آسیب های خاص زیست محیطی ممکن است باعث شود صلح و امنیت بین‌المللی را به خطر افتد و در نتیجه دخالت و اقدام سازمان ملل متحد و شورای امنیت را در پی داشته باشد.

تلاش های زیادی صورت گرفته که منابع گوناگونی را متعلق به بشریت و از موارد نگرانی های بشریت به شمار آورده شود، که از جمله آن ها منابع زیست متنوع همچون جنگل های بارانی گرمسیری، اتمسفر می‌باشد.

سه نوع مشترکات جهانی وجود دارد. اولین نوع آن ها شامل منابعی نظیرجنگل های بارانی حاره ای در برزیل و گله های فیل در آفریقا و وحوش در تانزانیا هستند، که در محدوده قلمرو مرزی یک کشور یا گروهی از کشورها قرار دارند، اما اثراتی بر محیط زیست جهانی دارند. نوع دوم از مشترکات جهانی، مشترکات غیر اختصاصی نظیر منطقه قطب جنوب و یا اعماق دریاست. اما سومین نوع از مشترکات جهانی مشترکات واقعی هستند. یعنی منابعی نظیر جو، آب و هوای جهانی که مرز ندارند و در هیچ یک از کشورها قرار ندارند و امکان تخصیص آن ها برای هیچ کشوری وجود ندارد. (جمالی,۱۰۱,۱۳۸۹)

اعمال و کاربرد مفهوم میراث مشترک بشریت در زمینه محیط زیست بین‌المللی و موضوعات خاص آن از جمله اتمسفر، آب و هوا، تنوع زیستی و گیاه، جنگل ها و گونه های جانوری مستلزم آن است که اصول کلاسیک حاکم بر کاربرد این مفهوم، که عبارتند از؛ اصل عدم تملک، اصل رعایت منافع نسل های حاضر و آینده بشری، اصل مدیریت بین‌المللی، اصل تقسیم منافع حاصله از اکتشاف و استخراج منابع و اصل کاربرد مسالمت آمیز، در این منابع مشترک میراث بشری موجود باشد.

‌در مورد حفاظت از محیط زیست، طی مذاکرات ‌در مورد پیشنهاداتی که «تغییر شرایط آب و هوایی یک میراث مشترک بشریت است» معلوم شد که روح میراث مشترک بشریت مورد پذیرش گسترده جامعه بین‌المللی است. اما اینکه چرا اعلامیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۱۹۸۸

(UN Doc. A/43/241(1988))، نگرانی مشترک را بر میراث مشترک بشریت ترجیح داد، مخالفت با ماهیت میراث مشترک بشریت نبودد ، بلکه جلوگیری از مشاجره سیاسی پیش آمده ‌در مورد اجرای کامل میراث مشترک بشریت بود که در زمینه بستر دریا و فضای ماورای جو به وجود آمد. (جمالی,۸۹,۱۳۸۹)

بر اساس مفهوم مذکور دولت ها موظف هستند، تا از محیط زیست مناطق تحت عنوان میراث مشترک بشریت محافظت نموده و از تخریب یا آلوده سازی آن خودداری کنند تا همگان از منافع آن بهره مند شوند.

گفتار دوم: مفهوم عدالت بین نسلی یا حقوق نسل های آینده

یکی از عناصر تنیده شده در اصل توسعه پایدار مفهوم عدالت بین نسلی یا حقوق نسل های آینده است. توسعه پایدار، همان گونه که در گزارش «آینده مشترک ما» تعریف شده است ، با آرمان عدالت بین نسلی یا انصاف موجود بین نسل ها ارتباط نزدیکی دارد . توسعه پایدار ، مسئولیت هر نسل در خصوص منصف بودن نسبت به نسل آینده از طریق به جا گذاشتن میراثی از ثروت برای نسل آتی که کمتر از آنچه خود از نسل قبل به ارث نبرده باشند را به رسمیت می شناسد. ^۱

در ارائه تعریفی قابل قبول برای این حقوق می توان گفت حقی است که به موجب آن منافع یک نسل از لحاظ پیشرفت طبیعی میراث فرهنگی که از نسل قبلی به ارث رسیده است، به نسل آینده انتقال می‌یابد و این حداقل تعریف قابل قبول حساب می‌آید که بر اساس این حق، حفاظت

از منابع طبیعی تجدیدپذیر و همچنین حمایت از اکوسیستم و جریان های تقویت کننده حیات و علاوه بر آن حمایت از دانش بشر و فرهنگ و هنر به عنوان یک ضرورت تلقی می شود و مستلزم اجتناب ازفعالیت های زیان آور و آثار غیر قابل جبران آن بر طبیعت و میراث فرهنگی است. (جمالی,۸۹,۱۳۸۹)

باید اذعان داشت که انصاف را می توان از یک سو مبنایی برای حصول توسعه پایدار و از سوی دیگر پیامد آن دانست. بر اساس این اصل، استفاده و بهره برداری از منابع زیستی برای نسل حاضر در عین حال که یک حق است این تعهد را نیز به همراه دارد که نسل حاضر در اجرای چنین حقی باید اثرات بلند مدت فعالیت هایش و همچنین پایداری منابع طبیعی و محیط زیست جهانی را در رابطه با منافع نسل آینده در نظر بگیرد.

______________________________

^۱ گروه صلح کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی یونسکو دانشگاه شهید بهشتی، حقوق زیست محیطی بشر، تهران: نشر داد گستر، ۱۳۸۹، ص ۱۶۵٫

در اصطلاح دینی به معنای قوانین و نوامیس تغییرناپذیر ‌و مطلق الهی است که ازلی و ابدی بوده وبه اعتبار وجودی یا تشریعی ویا حکمی، د رتمامی وجود ساری وجاری است.( همان ، ۱۶)

سنت به معنی توجه به حقایق دارای خاستگاه قدسی و منشا وحیانی است که از خداوند سرچشمه گرفته است و ‌به این معنی سنت رو ‌در روی تجددگرایی یا مدرنیته قرار می‌گیرد که با روح سکولار درصدد است زندگی انسان ها را بریده از دستورات الهی مدیریت کند و جایی و نقشی برای حقایق ثابت عالم قائل نیست.(طاهرزاده،۱۵۹)

سنت ذوبطون است: در بطن اول سنت یک حقیقت ثابت وسرمدی یا یک عطیه ازلی است. ‌در مرتبه بعد این حقیقت در یک صورت تاریخی ،فیاض ،متحول ‌و متعالی تنزل پیدا می‌کند. سنت است که قابلیت پذیرش دین را فراهم می آورد(آوینی، ۶۶) غرب از تأسيس سنتی جدید بر مبنای مدرنیته عاجز مانده است.(آوینی، ۶۸)

۲-۱-۲مدرنیته شاید هیچ مفهومی به اندازه مفهوم مدرنیته چندپهلو ومبهم نبوده است که گاه به عنوان یک ساختار اجتماعی –فرهنگی و در نتیجه واقعیتی تاریخی مطرح شده وگاهی به مثابه حالت، رویکرد فلسفی یا جهان بینی تازه ای مطرح می شود.( داریاپور ، ۲۱)

گیدنز برای مدرنیته قائل به چهار بعد نهادین است: سرمایه داری، صنعت گرایی، قدرت اجرایی هماهنگ، قدرت نظامی در تعریف مدرنیته به عنوان ساختار اجتماعی -فرهنگی، مدرنیته شکلی از زندگی اجتماعی است که باید بتوان وجه تمایزش را از دیگر شکلهای زندگی اجتماعی باز شناخت. ویژگی این نوع تعاریف در تاکیدی است که بر جنبه ی تاریخی گذاشته می شود ومدرنیته ساختاری تاریخی و وابسته به تکامل زمان معرفی می شود که چون روزی ایجاد شده ، می‌تواند روزی هم از بین برود. در این دیدگاه به بررسی چگونگی ، چرایی ، شیوه پیدایش و تکوین جامعه مدرن ونقش ایدئولوژی ، علوم تجربی ،علوم اجتماعی وصنعتی شدن در پیدایش آن می پردازند. افرادی مانند مارکس، اشپنگلر، آرنولد توین بی، هانا آرنت، ریموند ویلیامز و آنتونی گیدنز این گونه می اندیشند.( همان ، ۳۵)

ویژگی های مدرنیته به مثابه یک رویکرد وحالت فرهنگی را بدین قرار می توان برشمرد:

عقلانیت گرایی، در نظر گرفتن انسان به عنوان ذهن شناسنده (سوژه)، دریافت ذهنی نو از هستی، زبان وتاریخ، فرد گرایی ، تمایز وتعدد فرهنگی، کشش وتوجه نسبت به آینده، توجه به پیشرفت ، بلند پروازی، لذت گرایی،فایده گرایی وتوجه به مفیدیت امور، توجه ‌و رویکرد نسبت به امور ‌و پدیده های نو.( داریاپور، ۴۴)

‌بنابرین‏ همان گونه که تا حدی به آن اشاره شد، ما با دو زندگی و با دو نوع عالم روبه رو هستیم؛ عالم مدرن و عالم دینی ( که عموماً از آن به سنتی نیز تعبیر می شود که ما از آوردن این تعبیر به دلایل اشاره شده در صفحات قبل خودداری می نماییم). هر یک از عوالم دارای سبک های زندگی مخصوص به خود می‌باشند؛ چرا که عناصر محوری تشکیل دهنده هر عالم به نوعی از هم متفاوت هستند. اما اینگونه نیست که این دو نوع عالم با یکدیگر ارتباط نداشته باشند، بلکه باید گفت به میزان قوت هر یک از این دو در ارائه مطلوب های خویش به دیگری ، ما شاهد جلوه الگوی سبک زندگی طرف غالب در زندگی طرف مغلوب خواهیم بود. خرید کردن به عنوان مقوله ای که امروزه اهمیت دوچندان و یا صدچندان یافته است، در واقع بروز تعلق ما به یکی از دو عالم و در واقع نشانگر تعلق ما به سبک زندگی خاصی می‌باشد.

رجوع ‌به این مفاهیم از آن رو بود که مبحث سبک زندگی به دلیل مطرح شدن در جامعه مدرن از اهمیت دو چندانی نسبت به قبل برخوردار گشته است و گرنه تا قبل از شکل گیری جامعه مدرن ، به عنوان دانشی مستقل به طور خاص و جداگانه به آن پرداخته نشده است.

۲-۲ نگرش

مفهوم دیگری که قبل از پرداختن به چیستی سبک زندگی باید طرح شود، مفهوم نگرش می‌باشد.نگرش طبق تعریف عبارت است از:« شیوه ای که مصرف کنندگان نسبت به جنبه خاصی از محیطشان، فکر ، احساس وعمل می‌کنند»( هاوکینز، بست و کانی، ۲۰۰۱). برای سنجش دیدگاه خریداران پوشاک در رابطه با شاخص­ های سبک زندگی به سنجش نگرش آن ها از طریق مدل ABC روی آورده­ایم. در این مدل که دارای سه جنبه شناختی ، احساسی و رفتاری است؛ نگرش افراد، به عنوان امری که تا حدی زیادی به موضع گیری آن ها نسبت به مسائل گوناگون دلالت می­ کند، سنجیده می­ شود و به نوعی میزان مطابقت یا عدم مطابقت این سه مقوله با هم در خصوص یک شاخص ، علت­ پدید آمدن الگوهای خرید متفاوت را تا حد زیادی نمایانگر می­سازد.

۲-۲-۱ مدل ABC

نگرش ها دارای سه جز هستند: شناخت، اثر و رفتار. در مدل ABC ، شناخت به باورهایی که یک مصرف کننده درباره یک شی دارد اشاره دارد. اثر به راهی که مصرف کننده درباره یک شی احساس می‌کند اشاره دارد. رفتار شامل تمایلات مشخصی به انجام چیزی با توجه به شی می‌باشد. خرید واقعی به اجزا نگرش ختم می شود زیرا رفتار چیزی کاملا متمایز از نگرش می‌باشد. نگرش ها ، اندیشه ای برا ی تحت تاثیر قرار دادن رفتار هستند. اهمیت نسبی سه جز نگرش برای مصرف کنندگان بستگی به سطح انگیزش آن ها، به شی محرک نظیر محصول، خدمت یا تجربه وفرهنگ آن ها دارد. سوالی که مطرح است اینکه چه رابطه ای بین شناخت ، اثر و رفتار وجود دارد؟ سلسله مراتب اثرات^[۷]، روشی برای تشریح اثر نسبی این سه عنصر فراهم می‌کند که خود شامل سه مدل است ۱٫ سلسله مراتب استاندارد اثرات که بر فرایند حل مسئله تأکید دارد ۲٫ سلسله مراتب مشارکت پایین که مبتنی بر تجارب خوب یا بد مصرف کنندگان است۳٫سلسله مراتب تجربه ای اثرات که بر واکنش‌های احساسی تأکید دارد.( صمدی:۳۸ و۳۹)

۲-۳ مدل‌های تصمیم گیری

مدل‌های تصمیم گیری ، شیوه های قابل درک تصمیم گیری و رفتار مصرف کنندگان را نشان می‌دهند. مدل های جامع رفتار مصرف کنندگان شامل مدل نیکوزیا، مدل هوارد-شث، مدل انگل-کولات-بلک ول، مدل تصمیم گیر خانوادگی شث، مدل پردازش اطلاعات بتمن می‌باشند. سه مدل اول بر تصمیم گیری مصرف کننده به ویژه چگونگی انتخاب مارک توسط مصرف کنندگان فردی تمرکز دارند. در مدل چهارم تصمیم گیری خانواده مورد نظر است. مدل بتمن بر چارچوب پردازش اطلاعات مصرف کننده وجنبه های شناختی جستجو و پردازش اطلاعات متمرکز است و براین امر دلالت می‌کند که چگونه مصرف کنندگان از اطلاعات ، برای رسیدن به تصمیمات مختلف خرید استفاده می‌کنند.( صمدی:۴۳)

دو عامل ممکن است بین قصد خرید و تصمیم خرید حائل شود. اولین عامل نگرش دیگران است. همچنین قصد خرید توسط عوامل موقعیتی پیش‌بینی شده تحت تاثیر قرار می‌گیرد. مثل درآمد خانواده، قیمت مورد انتظار و مزایای مورد انتظار کالا.( صمدی:۶۸ و۶۹). مصرف کننده در عملی کردن قصد خرید، به پنج تصمیم درباره مارک، فروشنده ، کمیت وتعداد، زمان و شیوه پرداخت می پردازد(صمدی:۶۹)

جدول ۲-۱، نگرش مصرف کننده نسبت به محصول، تبلیغات آن و فرایند خرید را نشان می­دهد.

البته در این تحقیق از مدل اثربخشی تبلیغات که در جدول زیر آمده است، استفاده نشده است. به جای آن از دسته بندی تبلیغات بر اساس اهداف سه­گانه ( آگاهی دهندگی، یادآوری کنندگی و ترغیب کنندگی) استفاده شده است.