ـ توانمندیهای عام: شامل امور مالی، بازرگانی، حسابداری، تأمینی، تولیدی و اداری
ـ توانمندیهای فنی: شامل طراحی و ساخت
ـ توانمندیهای خاص: ترکیبی از دو توانمندیهای اخیر در مدیریت شامل برنامه‌ریزی، سازماندهی، هماهنگی، فرماندهی و کنترل است که عناصر مدیریت هم نامیده می‌شوند(سلطانی، ۱۳۷۵، ص ۹).
۱۲ـ برد ـ وار^[۶۰]
این دو نفر طی مطالعاتی که در مورد مهارتهای مدیران انجام داده‌اند نشان می‌دهند که مدیران رده اول تعدادی وظایف معمول، تعدادی وظایف غیرمعمول و تعدادی مسایل برای حل پیش رو دارند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ـ وظایف معمول^[۶۱]: تعداد زیادی از مدیران وظایف مشابهی را انجام می‌دهند. عمده این وظایف، «مدیریت افراد» و «صدور دستور» به واحدهای زیر نظرشان است.
وظایف غیرمعمول^[۶۲]: شامل وظایف خاص مدیران است که بستگی به حیطه فعالیتشان دارد. مدیران تولید، بیشتر به امور سرپرستی می‌پردازند و مدیران تعمیر و نگهداری بیشتر به برنامه‌ریزی و استاندارد کردن مشغولند.
ـ مسائل^[۶۳]: گاهی در سازمان درباره اختیارات مدیران ابهاماتی وجود دارد، این ابهامات موجب تداخل در مسئولیت‌ها شده و مشکلاتی ببار می‌آورد که مدیران عالی باید با تنظیم روش های شرح شغل و وظیفه مشکلات را حل کنند(بیگدلی، ۱۳۸۰، ص ).
با توجه به مدلها و دیدگاههایی که از صاحبنظران مدیریت و سازمان بیان شد، مدل مهارتهای سه‌گانه رابرت کاتز در این تحقیق مدنظر می‌باشد.
موضوع مهارتهای مدیران از بدو تکوین مدیریت مورد توجه صاحبنظران و محققان مدیریت بوده و به انحاء مختلف و در ابعاد گوناگون به آن پرداخته شده است. برخی مطالعات به شیوه سنتی و برخی دیگر به شیوه تجربی صورت پذیرفته‌اند، لیکن نظریه رابرت کاتز درباره مهارتهای مدیران روشی ترکیبی است که از هر دو شیوه مورد اشاره سود برنده و استفاده نموده است (سیدعباس‌زاده، ۱۳۷۴، ص ۳۲) و به همین دلیل مورد استفاده محقق قرار گرفته است.
اجمالی از دیدگاه صاحبنظران در مورد مهارتهای مدیران در جدول ۲-۱ آمده است.

ردیف

صاحبنظران

دیدگاه در مورد مهارتهای مدیران

۱

رابرت کاتز

فنی ـ انسانی ـ ادراکی

۲

دیوید ریپلی

فنی: موضوعات اصلی و تکنولوژی جدید
انسانی: سرپرستی، ارتباطات و مذاکره
ادراکی: مفهومی

۳

پیتر دراکر

فنی ـ انسانی ـ ادراکی ـ طراحی ـ حل مسأله

۴

آدیزس

مهارتهای مدیران در قالب نقش تولید ـ نوآوری ـ اجرایی و ترکیبی

۵

مینتزبرگ

نقش متقابل شخصی ـ اطلاعاتی ـ تصمیم‌گیری

۶

دیوید اوینگ

دانش و فهم مدیران شامل: حل مسأله، تشخیص واقعیات، اطلاعات، اهداف و سیاستها

۷

سلز، هاسکینز، دیلویت

در مرحله دوم مرز فازی به وسیله نتیجه مرحله قبل و معادلات زیر به دست می ­آید.
(43)
: (44)

(45)
(46)
(47) (48)
(49)
(50)
(51)
در بالا نحوه محاسبه سود بازتوزیع شده بین دو آببر (بازیکن) توضیح داده شد. در عمل ما بیش از دو آببر داریم برای تخصیص سود باز توزیع شده بین آنها از روشی که در ادامه آمده آمده است استفاده شده است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

5-6-2- نحوه تبدیل بازی چندجانبه به بازی دو جانبه

چنانچه n بازیکن در بازی چند جانبه داشته باشیم آنگاه n-1 بازی دو جانبه داریم. در واقع یک بازیکن تک در برابر یک ائتلاف قرار می­گیرد. در هر مرحله ابتدا بازیکنی که در صورت آنکه بازیکنان باهم هیچگونه ائتلافی تشکیل ندهند، دارای بیشترین سود است به عنوان بازیکن تک انتخاب و در مقابل سایر بازیکنان که با یکدیگر ائتلاف تشکیل داده­اند قرار گرفته و سود آن به وسیله­ مدل بخش قبل نهایی می­ شود. این روند تا زمانی که دو بازیکن تک در برابر یکدیگر قرار بگیرند و سود آنها نهایی شود ادامه می­یابد.

5-7- جمع‌بندی

در ساختار پیشنهادی در این پایان‌نامه ابتدا مدلی جهت تخصیص همزمان کمی و کیفی براساس سه معیار عدالت، بهره‌وری و پایداری در سیستم رودخانه-مخزن تدوین شده است. عدم‌قطعیت‌های موجود با رویکرد جدیدی از روش بهینه‌سازی سناریوها در مدل لحاظ شده است. در مرحله بعد پس از تشکیل ائتلاف‌های ممکن بین آببران، مدلی بر مبنای تئوری بازی‌ها ارائه شده است که هدف در آن حداکثر ساختن سود حاصل در هر ائتلاف می‌باشد. برای بازتوزیع کردن سود حاصل در هر ائتلاف و لحاظ عدم‌قطعیت در سود حاصل، از بازی همکارانه FVLC استفاده شده است. در فصل بعد نتایج حاصل از به کارگیری مدل پیشنهادی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
فصل ششم

نتایج مدل پیشنهادی

1-1– مقدمه

در این فصل، در بخش اوّل، نتایج به کارگیری مدل پیشنهادی در تخصیص کمی و کیفی منابع آب سطحی در حوضه رودخانه رودبال ارائه شده است. در ادامه، نتایج مربوط به صحت‌سنجی مدل با بهره گرفتن از روش حدی آمده است.

2-1- نتایج مدل تخصیص کمی و کیفی در حالت اولیه و همکارانه

مقدار شاخص SPI منطقه براساس مقدار بارش در منطقه و روشی که در فصل سه به آن اشاره شد، برای سی و پنج سال تعیین گردید (جدول 6-1). شاخص SPI منطقه نشان می­دهد دوره‌های خشکسالی در منطقه کوتاه­مدت است؛ بر این اساس دوره‌های سه ساله برای هر یک از سناریوها انتخاب شد. برمبنای شاخص SPI منطقه، سه تیپ سناریو به شکل زیر درنظرگرفته شده است:
– تیپ خشک: خشکسالی ضعیف، خشکسالی متوسط، خشکسالی شدید
– تیپ نرمال: نرمال، نزدیک به نرمال
– تیپ تر: ترسالی متوسط، ترسالی شدید، ترسالی بسیار شدید
جدول 6-1: شاخص SPI در منطقه

وضيعت خشکسالي

SPI

سال

خشکسالي شديد

31/2-

1

نرمال

38/0-

2

نرمال

39/0

۳ . افزایش سریع قیمت زمین٬ کالا و خدمات را موجب می شود؛

1. 1. . نظم فعالیت های جامعه میزبان را در فصول خاصی به هم می ریزد؛

۵ . محیط و منابع طبیعی را تباه می کند؛

1. 1. . نقدینگی را از توسعه اقتصادی به بخش های دیگر منتقل می سازد. بخش هایی که چندان در اولویت نباشند؛

۷ . گاهی اتلاف منبع در آن به حدی است که منافع اقتصادی نمی تواند آن را جبران کند؛
۸ . نتیجه جهانگردی همواره درمان همه دردها و مشکلات جامعه نیست و حتی توسعه بیش از حد آن ممکن است آلودگی محیط زیست و سایر مشکلات طبیعی و زیر بنایی را در پی داشته باشد.مثل تراکم ماشین و اتوبوس ٬ آلودگی هوا ٬ پارکینگ های نامناسب ٬ گاهی به صنایع دستی محلی جنبه بازاری داده ٬ به ارزش فرهنگی و هنری لطمه وارد می کند.
بنا بر این توسعه جهانگردی باید با یک برنامه ریزی و سیاست دقیق تدوین شود ٬ سیاستی که بر اساس ترازنامه و یا به صورت سود و زیان طراحی نشده ٬ بلکه بر اساس ایده آل ها و اصول رفاه و خوشبختی انسان ها بنا شده باشد. بدیهی است مشکلات اجتماعی بدون وجود یک اقتصاد قوی و سیاست توسعه و برنامه ریزی دقیق و مطمئن می تواند موجب رشد این صنعت و حفظ منابع طبیعی و فرهنگی شده ٬ جهانگردان را به خود جلب کند. (شفیعی ٬ ۱۳۸۸ ٬ ص ۲۲-۱۹ )
فصل سوم:
مواد و روشها
۳- ۱ . موقعیت جغرافیایی استان گیلان:
استان گیلان با مساحتی بالغ بر ۱۴۷۱۱ کیلومتر مربع در شمال ایران و در جنوب دریای خزر واقع شده است. مرز شمالی آن از مرز آبی تشکیل یافته و در امتداد ساحل دریای خزر از آستارا تا چابکسر ادامه می یابد. مرز غربی و جنوبی آن را خط الراس کوه های تالش و البرز غربی محدود می کند. درازای آن از شمال به جنوب شرقی ٬ ۲۳۵ کیلومتر وپهنای آن ٬ از ۲۵ تا ۱۰۵ کیلومتر تغییر می کند.رشته کوه های البرز با ارتفاع متوسط ۳۰۰۰ متر ٬ همانند دیواری در غرب و جنوب گیلان کشیده شده است . این استان ٬ از شمال به دریای خزر و جمهوری آذربایجان ٬ از غرب به استان اردبیل ٬ از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می گردد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری ٬ استان گیلان دارای ۵۰ شهر٬ ۴۳ بخش ٬ ۱۰۹ دهستان ٬ ۲۸۸۸ آبادی و بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ ٬ جمعیت آن ۲۴۰۴۸۶۱ نفر است . شهرستان های استان عبارتند از: آستانه اشرفیه ٬ آستارا ٬ املش ٬ بندر انزلی ٬ تالش ٬ رشت ٬ رودسر ٬ رضوانشهر ٬ رودسر ٬ سیاهکل ٬ شفت ٬ صومعه سرا ٬ فومن٬ لاهیجان ٬ لنگرود و ماسال می باشد.
استان گیلان دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی کم نظیری است ٬ جنگل های انبوه ٬ شالیزارهای وسیع ٬ زیستگاه های پرندگان ٬ آبگیرها ٬ رودها و سواحل چشم نواز دریای خزر٬ پارک ها و انواع گیاهان زیبا و کمیاب ٬ از جاذبه های ارزشمند طبیعی این استان به شمار می آیند . صنایع دستی و هنرهای دستی در گیلان از قدمت و تنوع زیادی برخوردار است که می توان به چادرشب بافی ٬ بامبو بافی ٬ نمدمالی٬ منبت ٬ گره چینی ٬ حصیربافی ٬ رشتی دوزی ٬لباس محلی٬ شال بافی ٬ گلیم بافی ٬چموش دوزی ٬ معرق ٬ صنایع دستی چوبی ٬ مروارید بافی اشاره کرد. کشتی گیله مردی و لافند بافی نیز از بازی های بومی این سرزمین می باشد. (کیوانی ٬ ۱۳۹۰ ٬ص ۵ )
در شکل شماره ۳ – ۱ موقعیت شهرستان لاهیجان در استان گیلان آمده است:
مآخذ: شرکت مهندسین مشاورسبز اندیش پایش(ساپ)آذر ۱۳۸۷
شکل شماره۳-۱: موقعیت شهرستان لاهیجان در استان گیلان
۳-۲ . موقعیت شهرستان لاهیجان :
۳-۲-۱ . موقعیت ریاضی :
به استناد سالنامه آماری استان گیلان در سال ۱۳۸۶ شهرستان لاهیجان در ۳۷ درجه و ۴ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۲۳ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۴۹ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۱۳ دقیقه طول شرقی از نصف انهار مبداء در شرق گیلان واقع شده است.
۳-۲-۲ . موقعیت نسبی:
شهرستان لاهیجان بر سر راه رشت به مازندران واقع شده است و جاده ای که از رشت به طرف شرق گیلان و مازندران عبور می نماید از شمال این شهر عبور می کند. فاصله شهر به خط مستقیم تا دریا حدود ۲۲ کیلومتر است و یکی از نادر شهرهای مهم گیلان در کوهپایه های شمال البرز محسوب می شود که قسمت جنوبی شهر به کوهپایه های البرز تکیه دارد و قسمت شمالی آن در جلگه تقریبا هموار گیلان گسترش یافته است.
شهر لاهیجان دارای دو ناحیه عمده جغرافیایی ٬ جلگه ای و کوهستانی است. در ناحیه جلگه ای ٬ نوار باریک ساحلی و در ناحیه کوهستانی ٬ محدوده های کوهپایه ای ٬ جنگلی و مرتعی در ارتفاعات مختلف به چشم می خورد ٬ که تپه ماهورهای آن را بوته های همیشه سبز چای ٬ در ردیف کاری های منظم هندسی پوشانده است و همراه با معماری زیبا و خانه های ویلایی با سقف های سفالی و رنگ آمیزی سفید ٬ خودنمایی می کند.
۳-۲-۳ . موقعیت سیاسی:
طبق سالنامه آماری استان گیلان در سال ۱۳۸۶ ٬ از نظر تقسیمات کشوری ٬ شهرستان لاهیجان با۴۳۶٫۷ کیلومتر مربع وسعت دارای دو بخش به نام های مرکزی و رودبنه و هفت دهستان شامل رودبنه ٬ شیرجوپشت ٬ آهندان ٬ بازکیاگوراب ٬ لفمجان ٬ لیالستان و لیل می باشد.
لاهیجان منطقه ای است که از شمال به دریای خزر ٬ از شرق به لنگرود ٬ از جنوب به دیلمان ٬ از جنوب غربی به سیاهکل و از غرب به آستانه اشرفیه محدود می شود و از سوی دیگر لاهیجان مرکز حکومت های محلی در شرق گیلان بوده است. در شکل ۳– ۲ نقشه تقسیمات سیاسی شهرستان لاهیجان آمده است:
مآخذ:سالنامه آماری معاونت برنامه ریزی استانداری گیلان٬ ۱۳۸۹
شکل شماره ۳-۲ : نقشه تقسیمات سیاسی شهرستان لاهیجان
۳-۳ . ویژگی های طبیعی شهرستان لاهیجان :
۳-۳-۱ . زمین شناسی :
شهر لاهیجان بر روی زون ساختمانی رسوبی گرگان – رشت واقع شده است. این زون شامل مناطقی است که سواحل جنوبی دریای مازندران در ایران را در بر می گیرد و در شمال گسل شمالی البرز قرار گرفته است.بخش اعظم آن به وسیله رسوبات کواترنر پوشیده شده است.حرکات تریاس میانی در بخش غربی این زون ٬ سبب گرانیت زایی در جنوب شهر لاهیجان شده است. این زون در امتداد گسلی که از گرگان تا لاهیجان ادامه می یابد از دوره نئوژن در حال فرونشینی بوده است. در همین حال البرز برعکس در حال بالا آمدن بوده است . درنتیجه پسروی آب دریای خزر و فعالیت رسوبگذاری رودخانه ها منجر به پیدایش جلگه های سواحل جنوبی دریای خزر و از جمله جلگه گیلان که شهر لاهیجان در آن قرار گرفته است.
بخش اعظم جلگه شرق گیلان از فعالیت رسوبگذاری دلتایی رودخانه سفیدرود ناشی شده است. شهر لاهیجان بر روی رسوبات ساحلی دریایی و نهشته های دریایی کواترنر که نتیجه رسوبگذاری سفیدرود است ٬ بنا شده است. این رسوبات به دلیل جوان بودنشان ( سن این رسوبات پلیستوسن است ) هنوز سخت نشده و فضای خالی آن ٬ محل مناسبی برای ذخیره آب های زیرزمینی محسوب می شود. به ویژه در نزدیکی ارتفاعات که تنوع دانه بندی وجود دارد از نظر نفوذ پذیری و ذخیره آبها اهمیت بیشتری می یابد.با این حال سطح ایستایی آبهای زیر زمینی از دریا به طرف کوهپایه ها از عمق بیشتری برخوردار می گردد. (طرح جامع ٬ ۱۳۸۸ ٬ صص ۲۷-۱۹ )

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

قرارگیری منطقه در زون تکتونیکی البرز ٬ حرکت صفحه اقیانوسی دریای خزر به زیر ارتفاعات البرز ٬ وجود گسل لاهیجان و شکستگی های ناشی از فعال بودن این گسل در منطقه و … از جمله عواملی هستند که منطقه را در مقابل زمین لرزه ناپایدار کرده و همواره به عنوان مهمترین تهدید بالقوه منطقه محسوب می شود.همچنین جریان رودخانه های مهم و پر آبی چون سفیدرود ٬ لنگرود ٬ شمرود ٬ دیسوم رود ٬ با دبی لحظه ای بسیار بالا و بستر طغیانی رودخانه های فوق و یا در پای دامنه های پر شیب خطر بروز سیلاب و طغیان رودخانه ها همواره وجود دارد که تخریب روزافزون پوشش گیاهی و منطقه از جمله قطع بی رویه درختان جنگلی به صورت سنتی و یا در قالب طرح های جنگلداری و … از جمله عوامل مهمی هستند که دوره برگشت سیل را کوتاهتر و احتمال وقوع سیل را در منطقه افزایش می دهند.
ضخامت نسبتا زیاد خاک در سطح دامنه ها ناشی از هوازدگی شیمیایی و نفوذناپذیری لایه های شیلی زیرسطحی و در کنار آن بارندگی نسبتا زیاد ٬ پوشش گیاهی مناسب در جهت بالا بردن نفوذپذیری خاک و فعالیت های انسانی ناشی از زیر کشت بردن سطوح شیبدار ٬ حفر دامنه ها و احداث راه ها وخطوط انتقالی برق ٬ تلفن و … باعث بروز حرکات دامنه ای از قبیل لغزش ٬ جریان گلی و … در سطح وسیعی از منطقه شده است و همواره به عنوان یک تهدید در منطقه محسوب می شود. (رجبی ٬ ۱۳۸۹ ٬ ص ۴۹ )
۳-۳-۲ . وضع توپوگرافی و شیب :
تپه شیطان کوه (شیخان کوه)به رغم ایجاد محدودیت فیزیکی برای گسترش شهر ٬ یکنواختی معمول توپوگرافی در شهرهای لاهیجان را بر هم زده و موجب تنوعی زبیا در چشم انداز شده است.به ویژه اینکه این تنوع با پوشش سبز نیز همراه شده است.در جنوب شهر شیب زمین با ملایمت بیشتری همراه است. شمال ٬ شمال شرق و شمال غرب شهر پوشیده از برنج زارها و مزارع مرغوب روستایی است. بنابراین هرگونه گسترش به این سمت ٬ منجر به تخریب زمین های کشاورزی خواهد بود.
شهر لاهیجان از جنوب از ارتفاع حدود ۲۰ متر از سطح دریای آزاد تا ارتفاع حدود ۱۰ متر در شمال گسترش دارد. منحنی میزان ۲۰ متر از جنوب شهر و منحنی میزان ۱۰ متر از شمال شهر لاهیجان عبور می نماید. بدین ترتیب جهت کلی شیب زمین از جنوب به طرف شمال شهر است.
به دلیل ارتفاع گیری زمین به صورت ناگهانی و شیب زیاد زمین و در قسمت جنوب و به ویژه جنوب شرقی شهر لاهیجان ( در این قسمت از شهر تپه ۱۳۵ متری مشرف به شهر که شیطان کوه نامیده می شود واقع شده است که از سطح شهر در مرکز آن حدود ۱۲۵ متر بلندتر است) ٬ امکان ساخت و سازهای شهری وجود ندارد و بنابراین شهر امکان گسترش به طرف این تپه را نیافته است.
بلندترین نقطه ارتفاعی در این تپه در شمال ” امیرکلایه ” و در جنوب ” شیخ خانه ور” در شرق شهر لاهیجان به ۳۵۰ متر می رسد.
به جز نواحی جنوبی ٬ جنوب شرقی و شرق که دارای شیب بالای ۵ درصد است ٬ بقیه نواحی شهر در غرب ٬ شمال غرب و شمال شرق از شیب کمتر از ۵ درصد برخوردار می باشد. منحنی های تراز در مرکز شهر به صورت خطوط تقریبا افقی در می آیند که به موازات هم از غرب به شرق کشیده می شوند. مفهوم چنین گسترشی آن است که شیب زمین در مرکز شهر به صورت تقریبا یکنواخت از جنوب به شمال است. (طرح جامع ٬ ۱۳۸۸ ٬ صص ۲۵-۲۴)
به طور کلی در سطح شهرستان لاهیجان دو واحد توپوگرافیک قابل تشخیص است:
الف) نواحی پست
ب) نواحی مرتفع و کوهستانی
این دو واحد بر اساس ارتفاع و شیب دامنه ای به چند واحد اکولوژیکی تقسیم می شود:

1. 1. نواحی پست:

اراضی شهرستان لاهیجان در بخش های غربی ٬ شمالی ٬ شمال شرق عمدتا کم ارتفاع و کم شیب می باشد.بخش های شمال شرقی از اراضی ساحلی پست تشکیل شده که باریکه ای است متصل به دریای خزر با ارتفاع زیر صفر و شیب بسیار ملایم بین ۱ تا ۵ درصد . این قسمت به خاطر خصوصیات طبیعی معمولا جهت گردشگری مناسب است و پوشش درختی آن که باقیمانده از جنگل های بیشه ای سابق می باشد ٬ در مجاورت نیزارها و چند چاله دارای آب مشاهده می گردد. بزرگترین چاله آبی آن تالاب امیرکلایه می باشد که در شمال شرق شهرستان و در نزدیکی دریا قرار دارد. استخرهای زیادی در این محدوده قرار داشته و مکان مناسبی برای زیست جانداران و به ویژه پرندگان بومی و مهاجر می باشد.
یکی دیگر از نواحی پست شهرستان٬ جلگه های حاصلخیزند که زیر کشت برنج وچای می باشد. این بخش سراسر شمال و غرب و بخش هایی از شهرستان را شامل می شود. ارتفاع جلگه ها از زیر صفر تا حدود ۱۰۰۰ مترمتفاوت و شیب اراضی بین ۵ تا ۱۰ درصد می باشد.
به طور کلی نواحی پست مناطق جمعیتی مهمی چون رودبنه ٬ بارکوسرا ٬ بازکیاگوراب ٬ لیالستان ٬ سوستان ٬ کلشتاجان ٬ بالا محله پاشاکی و … را در بر می گیرد و از اینرو پر تراکم ترین بخش جمعیتی شهرستان محسوب می شود.

نمودار (۴-۱۹) هیستوگرام متغیرتعهد سازمانی ۷۶
نمودار (۴-۲۰) آزمون مدل تحقیق در حالت کلی (در حالت استاندارد) ۷۸
نمودار (۴-۲۱) آزمون مدل تحقیق زنان(در حالت استاندارد) ۷۹
نمودار (۴-۲۲ ) آزمون مدل تحقیق مردان(در حالت استاندارد) ۷۹
نمودار(۴ – ۲۳) آزمون مدل تحقیق در حالت کلی (حالت اعداد معنی داری) ۸۰
نمودار (۴- ۲۴) آزمون مدل تحقیق زنان (حالت اعداد معنی داری) ۸۰
نمودار (۴-۲۵) آزمون مدل تحقیق مردان (حالت اعداد معنی داری) ۸۱
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
شکل (۱-۱) مدل تحقیق ۸
شکل (۲-۱) عوامل ضروری، عوامل همبسته و پیامدهای تعهد سازمان ۲۲
شکل (۲-۲) عوامل سه‌گانه اثرگذار بر تعهد سازمانی ۲۳
شکل (۲-۳) پیش‌شرط‌های تعهد سازمانی ۲۳
شکل (۲-۴) فرایند اجتماعی شدن و تأثیر آن بر تعهد سازمانی ۳۱
تبیین تعهد سازمانی با تاکید بر شبکه سازی در شرکت آب و فاضلاب شهر رشت
سیده سعیده منصوری
چکیده
رضایت شغلی را نگرش کلی فرد نسبت به شغلش تعریف می­ کنند. لذا رضایت شغلی پیش‌شرط تعهد سازمانی است. امروزه در هر کشوری صدها شغل و حرفه وجود دارد و افرادی به آن‌ها اشتغال دارند و از طریق آن‌ها زندگی خود را اداره می‌کنند آن چه همواره موردتوجه روانشناسان و اندیشمندان علوم اجتماعی بوده، رضایت شغلی افراد و آثار این رضایت در روحیه آن‌ها و بازدهی کارشان می‌باشد. این تحقیق که مطابق مدل مکینتاش و کروش (۲۰۱۴) طراحی گردیده­، هدفش کاربردی بوده به طوری که تاکید به استفاده از شبکه‌سازی همکاران، شبکه‌سازی حرفه‌ای و شبکه‌سازی مشتری با تأکید بر نقش تعدیل‌کنندگی جنسیت و به‌کارگیری آن در افزایش رضایت شغلی و تعهد سازمانی دارد. تحقیق حاضر از حیث نحوه گردآوری داده‌ها، تحقیقی توصیفی است. جامعه آماری این تحقیق شرکت آب و فاضلاب شهر رشت می‌باشد که دارای ۳۰۰ پرسنل زن و مرد می باشد. با بهره گرفتن از فرمول کوکران تعداد حجم نمونه ۱۹۴ به دست آمده است. در این تحقیق روش نمونه گیری تصادفی ساده بوده است. ازاین‌رو پرسشنامه‌ای شامل ۲۲ سؤال تهیه و بین کارکنان زن و مرد آب و فاضلاب شهری رشت توزیع گردید. جهت تجزیه‌وتحلیل، از نرم‌افزارهای SPSS و v.pls1.04b1استفاده‌شده است. نتایج تجزیه تحلیل نشان داد که رابطه بین شبکه‌سازی همکاران و رضایت شغلی در بین مردان قوی‌تر از زنان است. رابطه بین شبکه‌سازی حرفه‌ای و شبکه‌سازی مشتری با رضایت شغلی در بین زنان قوی‌تر از مردان است و این که درنهایت رابطه بین رضایت شغلی و تعهد سازمانی نیز در زنان قوی‌تر می‌باشد. در پایان نیز پیشنهادهایی بر اساس نتایج تحقیق و هم­چنین پیشنهاد‌هایی برای تحقیقات آینده ارائه‌شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

واژگان کلیدی: شبکه‌سازی همکاران، شبکه‌سازی حرفه‌ای، شبکه‌سازی مشتری، رضایت شغلی، تعهد سازمانی.
فصل اول
کلیـات تحقیق
۱-۱) مقدمه
امروزه در مدیریت منابع انسانی یکی از موضوعات موردتوجه، تأمین نیازهای کارکنان در جهت ایجاد انگیزه برای بالا بردن کیفیت کار آنان و بهره‌گیری هر چه بیش تر از نیروی انسانی در سازمان هست. از دیرباز یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مدیران منابع انسانی درک عوامل انگیزشی کارکنان و به‌تبع آن بهبود عملکرد آنان بوده است. امروزه مدیران در هر سطحی که به اداره امور کارکنان خود می‌پردازند، با همکارانی سروکار دارند که حالت‌ها، سلیقه‌ها و روحیاتشان تأثیری گسترده بر عملکرد عمومی سازمان یا مؤسسه آن‌ها دارد. در میان افرادی که دل به کار نمی‌دهند و شور و اشتیاق و انگیزه‌ای برای انجام وظایف خود ندارند، بیش ترین آسیب را به اهداف و برنامه‌های مدیریت وارد می‌آورند، زیرا انگیزه افراد مستقیماً با تعهدات سازمانی^[۱] آنان ارتباط دارد. تعهد سازمانی یک نگرش مهم شغلی و سازمانی است که در طول سال‌های گذشته موردعلاقه بسیاری از محققان رشته‌های رفتار سازمانی و روانشناسی اجتماعی بوده است. این نگرش در طول سه دهه گذشته دست‌خوش تغییراتی شده است که شاید عمده‌ترین تغییر در قلمرو مربوط به نگرش چندبعدی به این مفهوم تا نگرش یک‌بعدی به آن بوده است. این مفهوم که امروزه جایگاه مهمی را در تحقیقات مذکور از آن خودساخته است، بیش از هر چیز ناشی از اعتقاد شدید فرد به سازمان و پذیرش اهداف آن و تلاش در جهت رسیدن به آن اهداف است. درنتیجه این دو عامل، نوعی وابستگی عاطفی و روانی در فرد شکل می‌گیرد که او را مایل به بقاء در سازمان می‌کند. باوجوداین، بایستی اذعان کرد، آگاهی از همه نگرش‌های کارکنان برای مدیران سازمان اهمیت چندانی نداشته اما بااین‌وجود تعهد سازمانی هرگز اهمیت خود را از دست نداده و هم­چنان می‌تواند موردتحقیق قرار گیرد. ازآن­جاکه طبق تحقیقات صورت گرفته، کارکنان در سازمان می‌تواند متأثر از نگرش‌هایشان باشد. ازاین‌رو، آگاهی از آن‌ها برای مدیران سازمان‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
در این فصل ابتدا به بیان مساله و سپس ضرورت و اهمیت تحقیق، اهداف، سوا لات، مدل، فرضیه و قلمرو تحقیق پرداخته می‌شود.
۱-۲) بیان مساله
یکى از مؤلفه­هاى اثرگذار در سازمان‌ها میزان تعهد سازمانى اعضاى سازمان است. تعهد سازمانی رفتارهای افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، تعهد بیانگر احساس هویت و وابستگی فرد به سازمان است، هیچ سازمانی نمی‌تواند بدون تعهد و تلاش کارکنان موفق گردد، کارکنانی که دارای تعهد و پایبندی هستند نظم بیش تری در کار خوددارند مدت بیش تری در سازمان می‌مانند و کار می‌کنند، مدیران باید تعهد و پایداری خود و کارکنان به سازمان را حفظ کرده و پرورش دهند (صالحی و همکاران، ۱۳۹۲، ص ۱۰۳).
یکی از نگرش­های موردتوجه کارکنان، رضایت شغلی^[۲] است که این به دلیل ارتباطات آن با تعهد سازمانی و گردش مالی هست. در تحقیق­های گسترده­ای تعدادی از دسته­های اصلی پیشایندهای رضایت شغلی شناسایی‌شده‌اند؛ اما در تحقیق مربوط به رضایت شغلی از اثرات اجتماعی در حرفه­ی فروش غفلت شده است. به‌استثنای تحقیق مربوط به اثرات ایزوله سازی محیط کار و نیز روابط دوستی، تحقیقات اندکی درباره اثرات برتعامل­های اجتماعی^[۳] درفروش صورت پذیرفته است. (Macintosh & Krush,2014,p1)
بررسی ابعاد مختلف تعاملات اجتماعی نشان می دهد که، رفتار شبکه‌سازی^[۴] سرمایه­ای را به دست می ­آورد که افراد در توسعه و حفظ روابطشان ایجاد می­ کنند. مردم ازاین‌روابط بهره می­گیرند، زیرا دسترسی آن‌ها به منابع مرتبط با شغل، حرفه و غلبه بر احساساتشان افزایش می­یابد Stewart & etal, 2010,p553)). در هنگام کار، همکاران حمایت اجتماعی را فراهم می­دارند،­که می ­تواند سبب کاهش استرس شغلی^[۵] و ارتقاء امنیت^[۶] و خلق‌وخوی مثبت شود. شبکه‌سازی با همکاران سبب تسهیل اجتماعی سازی فروشنده شده و به‌موجب آن انتظارات و ادراکات شفاف‌تری از نقش ایجاد می­گردد. با فراهم نمودن منابعی هم چون توصیه، دستور و یاری، همکاران می­توانند به کاهش ابهام در نقش و اضافه‌بار کمک نمایند که همه این عوامل اثرات منفی بر رضایت شغلی دارند. شبکه‌سازی فرد در یک سازمان به تقویت اعتبار وی کمک کرده و سبب رسیدن به حس موفقیت شغلی بالایی خواهد شد. رفتارهای شبکه‌سازی خارجی باهدف گیری سایر حرفه­ها نیز می­توانند رضایت شغلی را تقویت بخشند (Chiaburu & Harrison, 2008,p1085).
شبکه‌سازی همکاران نه‌تنها موجب تقویت تعهد سازمانی می­ شود، بلکه با جنسیت نیز تعدیل می­­نماید. تحقیق­ حاکی از آن است که زنان سطوح بالاتری از تعهد سازمانی را از خود نمایان می­سازند. عوامل متعددی در محیط کاری برحسب شناسایی و تعهد به موسسه حائز اهمیت هستند. به‌عنوان‌مثال، ممکن است زنان ارزش بالاتری را در روابط اجتماعی خود با همکارانشان درک نمایند. در مطالعه­ بولز و همکاران^[۷] (۲۰۰۷)، همبستگی بین رضایت از همکاران و تعهد سازمانی برای فروشندگان زن بیش تر از دو برابر بیش تر از فروشندگان مرد بود­.­در این تحقیق مشاهده شد که محیط اجتماعی موسسه بر تصمیم زنان بر ادامه­ کار در موسسه اثر می­گذارند. درواقع ازآن جایی‌که شبکه‌سازی همکار بر ایجاد روابط داخلی متمرکز است، این نوع شبکه‌سازی به‌صورت منحصربه‌فردی مختص زنان است و با تعهد سازمانی مرتبط هست. جنسیت سبب تعدیل رابطه­ بین شبکه‌سازی همکاران و تعهد سازمانی خواهد شد (Macintosh & Krush,2014,p1). ممکن است رفتارهای شبکه­ ای برای موفقیت شغلی مردان وزنان سودمند باشند، منابع مطالعاتی تفاوت­های بالقوه­ای را در نحوه­ شبکه‌سازی زن و مرد و رسیدن به منفعت آن‌ها نشان می­ دهند. نظریه­ نقش اجتماعی چهارچوبی را برای بررسی تفاوت­های بالقوه در رفتار شبکه‌سازی فراهم می­نماید. طبق این نظریه، در ابعاد نمایندگی­- اجتماعی نقش­ها تفاوت­های مهمی بین مردان وزنان وجود دارد. ابعاد کیفی نمایندگی با نقش مردان مطابقت بیش تری دارند، درحالی‌که کیفیت­های اجتماعی با نقش زنان هم‌جهت هستند. بر اساس این چشم‌انداز، مردان به رویکردهای ابزاری تمایل بیش تری دارند، درحالی‌که زنان دارای رویکردهای حسی وبیانی هستند. نقش مردان سبب تقویت استحکام، استقلال و رقابت هست، درحالی‌که نقش زن اجتماعی‌تر است (پرورش، وابستگی و حساس به دیگران). ازاین‌رو، شبکه‌سازی مردان بیش تر به‌صورت ابزاری است (گرایش نسبت به وظیفه، هدف و تجارت)، درحالی‌که زنان بر ایجاد رابطه تأکید بیش تری دارند­ .(IBID,p2)­در مقایسه، نتایج یکی از مطالعات اخیر نشان داد که در حقیقت زنان به صورت‌های خاصی بیش تر از مردان از شبکه‌سازی بهره می­گیرند. چنین تحقیقاتی حاکی از آن بود که ممکن است زنان از شبکه‌سازی خارجی نیز بهره‌مند شوند، چراکه فرصت­هایی را برای برقراری ارتباط با همکاران از یک جنسیت فراهم می­دارد که در یک سازمان در دسترس نیستند. درواقع، شبکه‌سازی حرفه­ای سبب مشارکت زنان و گسترش جامعه­ حرفه­ای آن‌ها خواهد شد. هم چنین شواهدی وجود دارند که نشان می­ دهند زنان به‌صورت متفاوتی به ارزش شبکه‌سازی می­نگرند .(IBID,p3)شواهد گسترده­ی عملی و نظری نشان می­ دهند که رضایت شغلی کارکنان با تعهد سازمانی ارتباط مثبتی دارد. بر اساس ماهیت نمایندگی و رقابتی نقش مردان، انتظار می­رود که رضایت شغلی بر تعهد سازمانی مردان اثر بیش تری داشته باشد، زیرا ممکن است شغل یک فروشنده­ی مرد در مرکزیت دیدگاه نقش اجتماعی وی قرار گیرد. رضایت شغلی را نگرش کلی فرد نسبت به شغلش تعریف می­ کنند. لذا رضایت شغلی پیش‌شرط تعهد سازمانی است. امروزه در هر کشوری صدها شغل و حرفه وجود دارد و افرادی به آن‌ها اشتغال دارند و از طریق آن‌ها زندگی خود را اداره می‌کنند آن چه همواره موردتوجه روانشناسان و اندیشمندان علوم اجتماعی بوده رضایت شغلی افراد و آثار این رضایت در روحیه آن‌ها و بازدهی کارشان هست. در جامعه امروز فشارها و تنش‌های روانی ناشی از محیط کاری و خانوادگی نقش بسیاری در زندگی افراد ایفا می‌کند­ (صالحی و همکاران، ۱۳۹۲، ص ۱۰۳).
لذا این تحقیق به بررسی تبیین تعهد سازمانی با تأکید بر شبکه‌سازی در شرکت آب و فاضلاب شهرستان رشت پرداخته می‌شود.
۱-۳) ضرورت و اهمیت تحقیق
تعهد سازمانی یک نگرش مهم شغلی و سازمانی است که در طول سا­ل­های گذشته موردعلاقه بسیاری از محققان ر­شته­های رفتار سازمانی و روانشناسی خصوصاً روانشناسی اجتماعی بوده است. این نگرش در طول سه دهه گذشته دستخوش تغییراتی شده است که شاید عمده‌ترین تغییر در این قلمرو مربوط به نگرش چندبعدی به این مفهوم تا نگرش یک‌بعدی به آن بوده است. هم چنین با توجه به تحولات اخیر در حیطه کسب‌وکار ازجمله کوچک‌سازی‌ها و ادغام‌های شرکت‌ها در یکدیگر عده‌ای از صاحب‌نظران را بر آن داشته تا اظهار کنند که اثر تعهد سازمانی بر دیگر متغیرهای مهم در حوزه مدیریت ازجمله ترک شغل، غیبت و عملکرد کاهش‌یافته است و به همین جهت بررسی آن بی‌مورد است؛ اما عده‌ای دیگر از محققان این دیدگاه را نپذیرفته و معتقدند که تعهد سازمانی اهمیت خود را از دست نداده و هم چنان می‌تواند موردتحقیق قرار گیرد ازآن­جاکه طبق تحقیقات صورت گرفته رفتار کارکنان در سازمان می‌تواند متأثر از نگرش‌هایشان باشد، ازاین‌رو، آگاهی از آ ن ما برای مدیران سازمان‌ها ضروری به نظر می‌رسد. باوجوداین، بایستی اذعان کرد، آگاهی از همه نگرش­های کارکنان برای مدیران سازمان اهمیت چندانی نداشته و مدیران نیز علاقه‌ای به دانستن همه این نگرش‌ها ندارند. درواقع مدیران بیشتر علاقه‌مند به دانستن آن دسته از نگرش‌هایی هستند که باکار و سازمان مرتبط است. تعهد سازمانی یک مفهوم جدید بوده و به‌طورکلی با وابستگی رضایت شغلی تفاوت دارد. باروچ^[۸] معتقد است اهمیت تعهد سازمانی به‌عنوان یک مفهوم عمده در مدیریت و رفتار سازمانی در حال کاهش است و این روند هم چنان ادامه دارد. اساس بحث باروچ این است که تعهد سازمانی برای کارکنان یک پیش‌شرط مهم است، اما مهم‌ترین نیست. سازمان‌ها با توجه به فعالیت‌های کوچک‌سازی در سال‌های اخیر نسبت به استخدام کارکنان با تعهد یکسان نسبت به سازمان یا ناتوان و یا بی‌میل بوده‌اند. دراکر^[۹] نیز نسبت به شرکت‌هایی که می‌گویند، برای کارکنانشان ارزش قائل‌اند، بدبین است چراکه آن‌ها خلاف آن را ثابت کرده‌اند. می­گوید، همه سازمان‌ها هرروزه اذعان می‌کنند که کارکنان بزرگ‌ترین دارایی آن‌ها هستند، ولی باوجوداین به آن چه می‌گویند کمتر عمل می‌کنند چه رسد به آن که واقعاً معتقد به آن باشند. اکثر سازمان‌ها معتقدند همان‌طور که تعهد سازمان به کارمند، کاهش‌یافته این انتظار وجود دارد که تعهد کارمند هم نسبت به سازمان کاهش‌یافته باشد. به گفته ریچهلد ^[۱۰] شرکت زیراکس در دوران سودآوری، برنامه‌هایی را برای کاهش کارکنانش اعلام کرد به‌طوری‌که تعداد آن‌ها را به را به ۱۰ هزار کارمند در سال ۱۹۹۳ کاهش داد و این کار به افزایش ۷ درصد سهام این شرکت در روز بعد منجر شد. تعجب‌آور خواهد بود اگر تعهد کارکنان به شرکت زیراکس درنتیجه چنین عملی کاهش نیابد­. تعدادی از ادغام شرکت‌ها و به مالکیت درآوردن شرکتی توسط شرکت دیگر نیز توسط باروچ ذکرشده‌اند که هم چنین تعهد سازمانی کارکنان را کاهش داده‌اند. همان‌طور که سازمان‌های بزرگ مالکیت سازمان‌های دیگر را به دست آورده یا دارایی‌های خود را می‌فروشند آن چه به‌طور فزاینده‌ای به شکل غالب ظاهر می‌شود موضوع کانون تعهد است. کاملاً به‌آسانی می‌توان دریافت که برای کارکنان در این شرایط درک این که چه چیزی و کدام سازمانشان است، مشکل است­. درنتیجه ایجاد و شکل‌گیری تعهد در این شرایط برای آن‌ها مشکل خواهد بود. کامل شود. از این رو باتوجه به اهمیت و ضرورت تعهد در سازمان ها، در این تحقیق به بررسی تبیین تعهد سازمانی با تاکید بر شبکه سازی در شرکت آب و فاضلاب شهر رشت می پردازیم.
۱-۴) اهداف تحقیق
با توجه به اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، اهداف تحقیق حاضر به شرح زیر هست:

• اهداف علمی

باتوجه به بیان مساله و اهمیت و ضرورت تحقیق ،اهداف علمی تحقیق به شرح زیر می‌باشد:

1. توصیف متغیرهای موجود در تحقیق شامل رضایت شغلی، تعهد سازمانی و شبکه‌سازی.
2. تعیین ارتباط بین متغیرهای مذکور در مدل علی تحقیق در راستای تبیین تعهد سازمانی با تأکید بر شبکه‌سازی در شرکت.
3. آزمون مدل ارائه‌شده با بهره گرفتن از مدل معادلات ساختاری.
4. آزمون فرضیه های تحقیق.

• اهداف کاربردی:

از نتایج حاصل از تحقیق حاضر سایر شرکت‌های دولتی و خصوصی نیز می‌توانند استفاده کنند.
۱-۵) سوالات تحقیق
با توجه به اهداف تحقیق سوا لات اصلی و فرعی تحقیق عبارت‌اند از:
۱-۵-۱) سؤال اصلی تحقیق
باتوجه به اهداف تحقیق سوال اصلی تحقیق به شرح زیر می باشد:
آیا بین شبکه‌سازی و رضایت شغلی با تعهد سازمانی رابطه مثبت وجود دارد؟
۱-۵-۲) سوالات فرعی تحقیق
سوالات فرعی تحقیق نیز به صورت زیر می باشند:

1. آیا بین شبکه‌سازی همکاران و رضایت شغلی با توجه به جنسیت رابطه وجود دارد.؟
2. آیا بین شبکه‌سازی حرفه­ای و رضایت شغلی با با توجه به جنسیت رابطه وجود دارد.؟
3. آیا بین شبکه‌سازی مشتری و رضایت شغلی با توجه به جنسیت رابطه وجود دارد.؟
4. آیا رضایت شغلی و تعهد سازمانی با توجه به جنسیت رابطه وجود دارد.؟

۱-۶) چهارچوب نظری و مدل تحقیق
مدلی که در این تحقیق جهت بررسی تبیین تعهد سازمانی با تأکید بر شبکه‌سازی در شرکت مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت در نمودار(۱-۱)نشان داده‌شده است.
­این مدل از تحقیق مکینتاش و کروش^[۱۱] (۲۰۱۴)استخراج‌شده است.
شبکه سازی همکاران
شبکه سازی حرفه ای
شبکه سازی مشتری
رضایت شغلی
تعهد سازمانی
شکل(۱-۱) مدل تحقیق Macintosh & Krush , 2014,P2))
۱-۷) فرضیه‌های تحقیق
با توجه به مدل تحقیق، فرضیه‌ها به شرح زیر هست:
فرضیه ۱: بین شبکه‌سازی همکاران و رضایت شغلی با توجه به جنسیت رابطه وجود دارد.
فرضیه ۲: بین شبکه‌سازی حرفه­ای و رضایت شغلی با با توجه به جنسیت رابطه وجود دارد.
فرضیه ۳: بین شبکه‌سازی مشتری و رضایت شغلی با توجه به جنسیت رابطه وجود دارد.
فرضیه ۴: بین رضایت شغلی و تعهد سازمانی با توجه به جنسیت رابطه وجود دارد.
۱-۸) تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق
باتوجه به فرضیه‌های تحقیق تعاریف مفهومی هر یک از متغیرهای تحقیق به‌صورت زیر است:

• تعاریف مفهومی:

1. شبکه‌سازی همکاران: شبکه‌سازی با همکاران سبب تسهیل اجتماعی سازی فروشنده شده و به‌موجب آن انتظارات و ادراکات شفاف‌تری از نقش ایجاد می­گردد .(IBID,p3)
2. شبکه‌سازی حرفه­ای: رفتارهای شبکه­سازی افراد حرفه­ای دسترسی به منابع محدود اطلاعات، مثل بهترین عملکردها و روندهای تجاری را فراهم می­دارد.(IBID,p3)
3. شبکه‌سازی مشتری: مشتریان به‌عنوان منبع مهمی از بازخور عمل می­ کنند. تعامل قوی‌تر با مشتریان نیز سبب فراهم نمودن دسترسی بیش تر به اطلاعات مهم و سایر منابع مرتبط با شغل خواهد شد.(IBID,p3)
4. رضایت شغلی: رضایت نگرش کلی فرد نسبت به شغلش است (صالحی و آماران،۱۳۹۲، ص ۱۰۲).
5. تعهد سازمانی: تعهد سازمانی رفتارهای افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، تعهد بیانگر هویت و وابستگی فرد به سازمان است (همان منبع، ص ۱۰۳).

• تعاریف عملیاتی

در زیر تعاریف عملیاتی هریک از متغیرها و نحوه اندازه گیری آن ها بیان شده است: . (Macintosh & Krush,2014,p8)

1. شبکه‌سازی همکاران: این متغیر با سازه‌های صحبت با کارکنان درباره تشخیص مسائل کاری، صحبت با کارکنان در مورد حل مسائل کاری، مشورت با همکاران در مورد ارائه خدمات بهتر با ابزار پرسشنامه اندازه‌گیری می‌شود.
2. شبکه‌سازی حرفه­ای: این متغیر با سازه­های شرکت در اجلاس برای برقراری روابط حرفه‌ای، شرکت در کارگاه‌های حرفه‌ای، استفاده از مجامع حرفه‌ای برای ارتقای کاری و ترتیب دادن ملاقات ارتباط کاری با ابزار پرسشنامه اندازه‌گیری می­ شود.
3. شبکه‌سازی مشتری: این متغیر با سازه­های ایده یابی از مشتریان، توجه به رضایت مشتریان، ارتباط با ارباب‌رجوع درباره خواسته‌هایشان و تماس با ارباب‌رجوع درباره تشخیص مسائل جاری با ابزار پرسشنامه اندازه‌گیری می‌شود.
4. رضایت شغلی: این متغیر با سازه‌های انگیزه داشتن برای انجام کار، لذت بردن از کارکرده با همکاران، کافی بودن حقوق ماهیانه برای تأمین مخارج معمولی، تأمین مخارج زندگی مرفه و وجود فرصت ترقی و پیشرفت در شغل با ابزار پرسشنامه می‌شود.
5. تعهد سازمانی: این متغیر با سازه‌های شبیه بودن ارزش‌های شما باارزش‌های سازمان، کارکرده بیش‌ازحد انتظار برای موفقیت سازمان، بهترین سازمان ممکن برای کار، افتخار کردن به سازمان، ایجاد مشکل در صورت ترک سازمان با ابزار پرسشنامه می‌شود.

۱-۹) قلمرو تحقیق
قلمرو موضوعی، مکانی و زمانی تحقیق حاضر عبارت‌اند از:
قلمرو موضوعی تحقیق: ازلحاظ موضوعی این تحقیق بر تعهد سازمانی تأکید دارد که در حوزه رفتارساز‌مانی و بازاریابی هست.

• قلمرو زمانی تحقیق: دوره زمانی جمع‌ آوری داده ­های این تحقیق بهار ۱۳۹۳ بوده است.
• قلمرو مکانی تحقیق: قلمرو مکانی این تحقیق شرکت آب و فاضلاب شهر رشت هست.

فصل دوم
ادبیات و سوابق تحقیق
۲-۱) مقدمه
تعهد سازمانی یک نگرش و یک حالت روانی است که نشان دهنده تمایل، نیاز و الزام جهت ادامه فعالیت در یک سازمان است. در این بین تمایل، به معنی علاقه و خواست قلبی فرد برای ادامه خدمت در سازمان است و نیاز به این معنی است که فرد به خاطر سرمایه گذاری هایی که در سازمان انجام داده، ناچار به ادامه خدمت در آن است. هم چنین الزام عبارت از دین، مسئولیت و تکلیفی است که فرد در برابر سازمان دارد و خود را ملزم به ماندن در آن می بیند. از دیدگاهی دیگر، تعهد سازمانی نوعی احساس وابستگی و تعلق خاطر به سازمان است.بنابراین تعهد سازمانی یک نگرش درباره وفاداری کارمندان به سازمان است و یک فرایند مستمری است که از طریق آن اعضای سازمان علاقه خود را به سازمان و موفقیت و کارایی پیوسته آن نشان می دهند. بدیهی است تعهد سازمانی کارکنان زمانی ارزشمند خواهد بود که بر روی عملکرد سازمان تأثیر مثبت داشته و موجب ارتقاء بهره وری سازمان گردد(باقری و تولایی،۱۳۸۹،ص۷۴). از این رو این تحقیق به بررسی تبیین تعهد سازمانی با تاکید بر شبکه سازی در شرکت آب و فاضلاب شهر رشت خواهد پرداخت. در این فصل نیز به طور مفصل تعهد سازمانی و هریک از متغیرهای اثرگذار بر تعهد سازمانی و سوابق تحقیق تشریح می شوند.
۲-۲-۱)تشریح مفهوم تعهد سازمانی
تعهد از واژه‌هایی است که تعاریف زیادی از دیدگاه‌های مختلف برای آن ارائه‌شده است. مفاهیم متعددی مانند وجدان^[۱۲]، اخلاق کاری^[۱۳]، رغبت^[۱۴]­ و مسؤولیت پذیری^[۱۵] باوجود داشتن تفاوت‌های مفهومی، معادل با تعهد مورداستفاده قرار می‌گیرند، به عبارتی مانند خیلی از مفاهیم روان‌شناختی سازمانی، تعهد نیز به شیو­ه مای متفاوتی تعریف و با ابعاد و مقیاس‌های گوناگون اندازه‌گیری شده است (۲۰۱۰,p539 Allen et.al,).
^[۱۶]سالانکیک تعهد را عبارت از پیوند دادن فرد به عوامل و اقدامات فردی وی می‌داند، یعنی تعهد زمانی واقعیت پیدا می‌کند که فرد نسبت به رفتار اقدامات خود احساس مسئولیت و وابستگی نماید (الحسینی،۱۳۸۹، ص ۳۰).
مودی و همکارانش^[۱۷]، تعهد را به عمل فراتر از وظایف مقرره اطلاق می‌نمایند. ابراز عملی تعهد، برای انجام دادن امور ضروری بوده مخصوصاً در مشاغل کلیدی و حساس، از اهمیت و احساس هویت و شناسایی وفاداری خاصی برخوردار است(Mowday & et.al,1982,p34).
لی^[۱۸]­(۲۰۰۱) بیان می‌کند تعهد تمایل به انجام مجموعه فعالیت‌های مستمر به خاطر ذخیره کردن اندوخته‌ها و سرمایه‌هایی است که با ترک آن فعالیت، این اندوخته‌ها از بین می‌روند. طبق این تعریف، تعهد فرد به سازمان به خاطر استفاده از مزایای سازمانی است و فعالیت و تعهد مستمر فرد از طریق فقدان فرصت‌های شغلی دیگر افزایش می‌یابد(شهبازی و همکاران، ۱۳۸۷، ص ۲۶).
می­یر^[۱۹] (۲۰۰۶) تعهد را به‌عنوان مجموع فشارهای هنجار درونی شده برای انجام فعالیت‌ها می‌داند، به طریقی که اهداف و منافع سازمانی حاصل شود Nasiri et.al,2012,p2)).
تعهد در سازمان به انواع مختلف نظیر، تعهد مکتبی، تعهد ملی، تعهد خویشتن مدارا نه، تعهد گروهی و تعهد سازمانی تقسیم می‌شود: (الحسینی،۱۳۸۹، ص­۳۰).

• تعهد مکتبی از تعلق به یک جهان‌بینی به وجود می‌آید، میزان ترید فرد به الزامات نگرشی و گرایش مکتبی منجر به تعهد اصول‌گرایانه یا سازش‌کارانه و یا معتدل و معقول می‌شود(همان منبع، ص­۳۰).
• تعهد ملی، همان حس ناشی از وطن‌دوستی است که فرد طی آن مصالح ملی و میهنی خویش را ملاک رفتار خود قرار می‌دهد(همان منبع، ص­۳۰).
• تعهد خویشتن مدارا نه، از علاقه‌مندی بیش‌ازاندازه فرد به منافع خود ناشی می‌شود و معمولاً افرادی که گرفتار کیش شخصیت و خودبرتربینی و یا بی‌توجه به منافع دیگران و سازمان هستند از آن برخوردارند، لذا به‌تناسب محور بودن منافع فردی و ناسازگاری آن با منافع سازمان، ناهنجاری‌های رفتاری بروز پیدا می‌کند(الحسینی،۱۳۸۹، ص­۳۰).
• تعهد گروهی، وابستگی فرد به گروه و ترجیح اهداف گروه، مشخصه اصلی این نوع تعهد است، تعهد گروهی می‌تواند در جهت تقویت فعالیت‌های گروهی و یا پدیده گروه فکری، عمل کند. خاستگاه گروه اندیشی یا تعهد گروهی منفی، نیاز به حرمت داشتن، نیاز به اعتماد، کاهش فشار احساس گناه، نائل شدن به اهداف غیررسمی احساس پیروی از شخصیت مافوق است.آثار زیان‌بار گروه اندیشی می‌تواند شامل مواردی هم چون: توهم آسیب‌ناپذیری، گریز از نقد منطقی، اجتناب از ارزیابی، یک‌سونگری و تعصب گروهی، کلیشه سازی غیرمعقول، اعمال فشار بر اعضاء، اغماض لغزش‌ها، توافق جمعی بی‌منطق، نادیده گرفتن اطلاعات مخالف، مسدود کردن سایر مجاری اطلاعات و تعصب روی کارکرد گذشته و تصمیمات اتخاذشده باشد(الحسینی،۱۳۸۹، ص­۳۰)..

پورتر^[۲۰] تعهد سازمانی را پذیرش ارزش‌های آن و درگیر شدن در سازمان تعریف می‌کند و معیارهای اندازه‌گیری آن را شامل انگیزه، تمایل جهت ادامه کار و پذیرش ارزش‌های سازمان می‌داند. دلایل زیادی وجود دارد که چرا یک سازمان بایستی سطح تعهد سازمانی اعضایش را افزایش دهد. اولاً تعهد سازمانی یک مفهوم جدید بوده و به‌طورکلی با وابستگی و رضایت شغلی تفاوت دارد. برای مثال، پرستاران ممکن است کاری را که انجام می‌دهند دوست داشته باشند، ولی از بیمارستانی که در آن کار می‌کنند، ناراضی باشند که در آن صورت آن‌ها شغل مشابه ای را در محیط‌های مشابه دیگر جستجو خواهند کرد یا بالعکس پیش‌خدمت‌های رستوران‌ها ممکن است، احساس مثبتی از محیط کار خود داشته باشند، اما از انتظار کشیدن در سر میزها یا به‌طورکلی همان شغلشان متنفر باشند. ثانیاً تحقیقات نشان داده است که تعهد سازمانی با پیامدهایی از قبیل رضایت شغلی، حضور، رفتار سازمانی فرا اجتماعی و عملکرد شغلی رابطه مثبت و با تمایل به ترک شغل رابطه منفی دارد (عزیزی،۱۳۹۰، ص ۱۷۸).
واژه تعهد سازمانی معین کننده سه عرصه مهم از احساس یا رفتار مربوط به فردی است که در سازمان مشغول به کار است. این سه عرصه مهم رفتاری عبارت‌اند از اعتقاد به سازمان به پذیرش اهداف و ارزش‌هایشان، تمایل به عضویت در سازمان و تمایل به انجام سعی و تلاش به را ی سازمان ورای آن چه در قراردادش با سازمان درج‌شده است. به دیگر سخن تعهد سازمانی عبارت است از توانایی نسبی همانندسازی شخص با سازمان و درگیر شدن در سازمان. درگیر شدن می‌تواند در تمایل فرد در تقبل وظایفی فراتر از الزامات استاندارد شغلی‌اش یابد (همان منبع، ص­۱۷۸).
در کل تعهد سازمانی یک نگرش و یک حالت روانی است که نشان‌دهنده تمایل، نیاز و الزام جهت ادامه فعالیت در یک سازمان است، دراین‌بین تمایل، به معنی علاقه و خواست قلبی فرد برای ادامه خدمت در سازمان است و نیاز به این معنی است که فرد به خاطر سرمایه‌گذاری‌هایی که در سازمان انجام داده، ناچار به ادامه خدمت در آن است Wasti,2009,p290)). الزام عبارت از دین، مسئولیت و تکلیفی است که فرد در برابر سازمان دارد و خود را ملزم به ماندن در آن می‌بیند از دیدگاهی دیگر، تعهد سازمانی نوعی احساس وابستگی و تعلق‌خاطر به سازمان است. نگرش درباره وفاداری کارمندان به سازمان است، بنابراین تعهد سازمانی یک فرایند مستمری است که از طریق آن اعضای سازمان علاقه خود را به سازمان و موفقیت و کارایی پیوسته آن نشان می‌دهند بدیهی است تعهد سازمانی کارکنان زمانی ارزشمند خواهد بود که بر روی عملکرد سازمان تأثیر مثبت داشته و موجب ارتقاء برو ولی سازمان گردد۲۰۰۸,p226). Cullinan).
تعهد سازمانی به‌عنوان رکن اساسی وفاداری و گذاشتن انرژی فرد در خدمت نظام اجتماعی منجر به کیفیت خدمات و توسعه اقتصاد می‌شود تعهد سازمانی یکی دانستن خود با سازمان، وفاداری نسبت به سازمان و اهداف آن است (فشاریان و همکاران،۱۳۹۳، ص ۲۲۲).
آلن و می یر­^[۲۱] تعهد سازمانی را نگرش یا تمایلی در فرد می‌داند که بر اساس آن فرد برای ادامه کار و خدمت در یک سازمان احساس الزام می‌کند تعهد سازمانی یک تغییر مهم در درک کارکنان هست که با تأثیر بر عملکرد کارکنان باعث افزایش بهره­وری، بهبود ارائه خدمات و افزایش کیفیت آن می‌گردد. محققان تعهد سازمانی را به‌عنوان یک تغییر مهم در فهم رفتار کارکنان می‌دانند، بر این اساس تعهد سازمانی اثرات بالقوه و جدی بر عملکرد سازمان دارد و به همین دلیل نادیده گرفتن آن برای سازمان زیان‌بار است و هزینه زیادی را به دنبال دارد. تعهد سازمانی پیوند افراد با سازمان است که توسط سه عامل اعتقاد قوی و پذیرش اهداف و ارزش‌های سازمان تعهد عاطفی و میل قوی برای باقی ماندن در سازمان تعهد تکلیفی تمایل به تلاش زیاد برای، تعهد مستمر سازمان مشخص می‌شود. (عباس زاده و همکاران، ۱۳۹۲، ص ۳۴).
در بررسی‌های اولیه دیدگاه دوبعدی در تعهد سازمانی مطرح شد که این دو بعد از تعهد سازمانی شامل بعد «رفتاری» و بعد «نگرشی» است. روی^[۲۲] تعهد را دارای ابعاد متفاوتی می‌داند که این دیدگاه، دیدگاه تعهد چندجانبه نامیده می‌شود. این ابعاد عبارت‌اند از: تعهد رفتاری، نگرشی، عاطفی، مستمر.
گرینبرگ^[۲۳] به‌طور ویژه سه نوع (بعد) تعهد سازمانی را مشخص نموده است که عبارتند از:

• تعهد عاطفی،
• تعهد مستمر،
• تعهد هنجاری.

در دیدگاه دوبعدی، تعهد رفتاری و تعهد نگرشی مطرح می‌شود(عزیزی،۱۳۹۰، ص ۱۸۱):
الف) بعد رفتاری تعهد: اولین بعد تعهد که باکار بکر تکمیل شد، از دریچه کاملاً متفاوتی به تعهد سازمانی می‌نگرد و تعهد را بیش تر امری رفتاری در نظر می‌گیرد تا نگرشی. در این بعد بیش تر به علل ترک خدمت و افزایش غیبت پرداخته می‌شود و به‌طورکلی تعریف آن عبارت است از: قصد و نیت کارکنان به ماندن در سازمان.
ب) بعد نگرشی تعهد: دومین بعد تعهد، تعهد نگرشی است که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های پیش‌بینی کننده تعهد رفتاری است. منظور از تعهد نگرشی، متعهد بودن به ارزش‌ها و اهداف سازمانی و نیز سازگاری با آن‌ها است(همان منبع، ص­۱۸۱).
مودی و دیگران، وجه مشخصه تعهد را درونی کردن اهداف و ارزش‌های سازمان توسط فرد می‌دانند. در دیدگاه سه‌بعدی، می یر و آلن، گرینبرگ و باروچ ، از تمایز بین تعهد رفتاری و نگرشی فراتر رفته، چنین استدلال کرده‌اند که تعهد به‌عنوان یک حالت روانی دارای سه بعد است، نوعی تمایل، نیاز و الزام جهت ادامه اشتغال در یک سازمان به شمار می‌رود.در زیر به طور خلاصه تشریح می شوندک(عزیزی،۱۳۹۰، ص ۱۸۱).
الف) تعهد عاطفی: یعنی نیروی خواست و میل خود فرد به ادامه کار برای یک سازمان به دلیل قابل‌پذیرش بودن اهداف و ارزش‌های سازمان . این بعد از تعهد با تعهد نگرشی رابطه بسیار نزدیکی دارد و به‌عنوان وابستگی و تعلق‌خاطر به سازمان از طریق قبول ارزش‌های سازمانی و میل به ماندن تعریف می‌شود.
ب) تعهد مستمر: یعنی نیروی میل فرد به ادامه کار برای یک سازمان به این سبب که به آن احتیاج دارد و یا کار دیگری نمی‌تواند انجام دهد. این بعد از تعهد دربردارنده هزینه‌های منصوره ناشی از ترک سازمان است. تعهد مستمر یکی از شاخص‌های قابل‌توجه تعهد است که تعهد را برحسب سرمایه‌گذاری‌های مزبور توجیه می‌کند. هرچه میزان سرمایه‌گذاری‌ها بیش تر باشد، احتمال ترک خدمت کاهش می‌یابد و فرد نمی‌تواند سازمان را رها کند.
ج) تعهد هنجاری: یعنی احساس الزام کارمند به ادامه کار در یک سازمان به سبب فشاری که از جانب دیگران بر او وارد می‌شود. آن‌ها که دارای درجه بالایی از تعهد هنجاری هستند، اشخاصی هستند که به‌شدت نگران آن هستند اگر کار خود را ترک کنند، دیگران درباره ایشان چه قضاوتی خواهند داشت. این‌گونه اشخاص میل ندارند کارفرمای خود را ناراحت سازند و نگران‌اند که استعفای آن‌ها موجب نگرش نامطلوبی از طرف همکارانشان واقع شود (همان منبع، ص­۱۸۱).
بعضی از نویسندگان جدید معتقدند که تعهد سازمانی موضوع بی‌ربطی است و نیازی به تحقیق و بررسی ندارد. باروچ یکی از این افراد است. به اعتقاد باروچ با توجه به روندهای اخیر در مورد کوچک‌سازی سازمان‌ها مثل فرایند مهندسی مجدد، ماهیت روابط کار در سه دهه اخیر به نحو چشم‌گیری تغییر کرده است به‌طوری‌که تعهد کارمند به سازمان موضوع بی‌ربطی شده است. او می‌گوید که اهمیت تعهد سازمانی به‌عنوان یک مفهوم عمده در مدیریت و رفتار سازمانی در حال کاهش است و این روند هم چنان ادامه دارد (عباس زاده و همکاران، ۱۳۹۲، ص ۳۵) . اساس بحث باروچ این است که تعهد سازمانی برای کارکنان یک پیش‌شرط مهم است، اما مهم‌ترین نیست. سازمان‌ها با توجه به فعالیت‌های کوچک‌سازی در سال‌های اخیر نسبت به استخدام کارکنان با تعهد یکسان نسبت به سازمان یا ناتوان و یا بی‌میل بوده‌اند. حتی دراکر برجسته‌ترین نویسنده مدیریت نیز نسبت به شرکت‌هایی که می‌گویند، برای کارکنانشان ارزش قائل‌اند، بدبین است چراکه آن‌ها خلاف آن را ثابت کرده‌اند دراکر می‌گوید، همه سازمان‌ها هرروزه اذعان می‌کنند که کارکنان بزرگ‌ترین دارایی آن‌ها هستند، ولی باوجوداین به آن چه که می گویند کمتر عمل می کنند چه رسد به آن که واقعاً معتقد به آن باشند. اکثر سازمان ها معتقدند همان‌طور که تعهد سازمان به کارمند، کاهش یافته این انتظار وجود دارد که تعهد کارمند هم نسبت به سازمان کاهش یافته باشد (فخاریان و همکاران،۱۳۹۳، ص ۲۲۳).
به‌طورکلی نمی‌توان به منطق باروچ ایراد گرفت، تحقیقات نشان می‌دهند که حمایت سازمانی از کارمند با تعهد کارمند به سازمان به‌وضوح مرتبط است. هم چنین شواهد زیادی وجود دارد مبنی بر اینکه بسیاری از سازمان‌ها کارکنانشان را بازخرید می‌کنند تا هزینه‌ها را کاهش دهند و از این طریق توانایی رقابت در بازارهای جهانی را به‌طور فزاینده‌ای افزایش دهند. درباره تغییرات در محیط‌های کاری در روزنامه نیویورک‌تایمز ^[۲۴] تخمین زده‌شده است که ۴۳ میلیون شغل در آمریکا بین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۵ از بین رفته است. اکثر شغل‌هایی که در این دوره به وجود آمده‌اند از بین رفته‌اند. این رقم ترک شغل کارکنان را آشکار می‌کند و این بی‌نظمی ممکن است، اثر منفی را بر تعهد سازمانی تشدید کند. هم چنین مشخص‌شده است که شرکت‌ها نه‌تنها در زمان ورشکستگی یا رکود کارکنانشان را بازخرید می‌کنند، بلکه آن‌ها در زمان سودآوری و رونق نیز دست به این عمل می‌زنند. آن‌ها با انجام این کار علامت مثبتی را برای تحلیل‌های مالی ارائه و بنابراین، از این به‌عنوان حربه‌ای برای افزایش سهام‌داری در کوتاه‌مدت استفاده می‌کنند. برای مثال به گفته ریچهیلد ^[۲۵]­شرکت زیراکس در دوران سودآوری، برنامه‌هایی را برای کاهش کارکنانش اعلام کرد به‌طوری‌که تعداد آن‌ها را به ۱۰ هزار کارمند در سال ۱۹۹۳ کاهش داد Nasiri et. al,2012,p2)). تعدادی از ادغام شرکت‌ها و به مالکیت درآوردن شرکتی توسط شرکت دیگر نیز توسط باروچ ذکرشده‌اند که هم چنین تعهد سازمانی کارکنان را کاهش داده‌اند. همان‌طور که سازمان‌های بزرگ مالکیت سازمان‌های دیگر را به دست آورده یا دارایی‌های خود را می‌فروشند آن چه به‌طور فزاینده‌ای به شکل غالب ظاهر می‌شود موضوع کانون تعهد است.­کاملاً به‌آسانی می‌توان دریافت که برای کارکنان در این شرایط درک این که چه چیزی و کدام سازمانشان است، مشکل است. درنتیجه ایجاد و شکل‌گیری تعهد در این شرایط برای آن‌ها مشکل خواهد بود. برای مثال آیا کارمندی که متعهد به شرکت مک دوند داگلاس است می‌تواند به‌آسانی تعهدش را به شرکت بوئینگ^[۲۶]­منتقل کند (شهبازی و همکاران،۱۳۸۷، ص ۲۸).
تعهد سازمانی واقعاً مهم است: چه طور می‌توان بحث باروچ را که معتقد است تعهد سازمانی یک مفهوم مدیریتی بی‌ربطی است را ارزیابی کرد، شواهدی وجود دارد که بسیاری از سازمان‌ها استراتژی‌های کوچک‌سازی و کاهش هزینه‌ها را دنبال می‌کنند. برای این شرکت‌ها ایجاد سطح بالایی از تعهد کارمند ظاهراً به‌عنوان یک استراتژی نه‌چندان مهم برای کسب موفقیت اقتصادی نسبت به شرکت‌هایی که به این استراتژی متوسل می‌شوند درک می‌شود. بنابراین، بر اساس تجربه واقعی مدیریت، ممکن است، صاحب‌نظری استدلال کند که تعهد کارمند چیز بی‌ربطی است، به خاطر این که سازمان‌های کمتری استراتژی‌هایی را برای افزایش تعهد کارکنان ادامه می‌دهند. در این دیدگاه باروچ ممکن است تا حدودی درست بگوید. بااین‌حال، از طرف دیگر شواهدی دال بر این وجود دارد که سازمان‌ها در پی عملکرد بالا و استراتژی‌های منابع انسانی برای افزایش تعهد کارکنانشان هستند که می‌تواند سود اقتصادی بیشتری را برای آن‌ها فراهم کند از این دیدگاه تعهد کارمند نه‌تنها بی‌ربط نیست، بلکه به‌عنوان یک مفهوم مدیریتی به خاطر این که می‌تواند به مزیت رقابتی و موفقیت مالی منجر شود، خیلی مهم است. در حقیقت تعهد از این دیدگاه ممکن است، به‌عنوان کلیدی برای مزیت رقابتی محسوب شود. در این دیدگاه تعهد کارمند به‌عنوان یک استراتژی رقابتی، کاملاً برخلاف آن چه باروچ می‌گوید، چیز بی‌ربطی نیست (مجیدی،۱۳۸۹، ص ۴۳).
۲-۲-۱-۱) ابعاد وجودی تعاریف تعهد سازمانی
در مطالعات رفتار سازمانی، تأکید برنگرش های مربوط به کار است و بیش تر این مطالعات، در ارتباط با سه نگرش تعهد سازمانی و رضایت شغلی وابستگی شغلی است (رابینز،۱۳۹۰، ص ۲۵).­ اخیراً توجه زیاد به مطالعه رفتار سازمانی شده است مانند خ

۲-۴-۳ باورها
باورها «احساسات ریشه دار و عمیقی است که اعضای جامعه در آن شریکند.» این باورها اعمال و رفتار جامعه را تعیین می کند. هر جامعه‌ای برای زندگی خانوادگی ، حفظ موازین دینی، رعایت حقوق والدین، حفظ ادب و احترام به بزرگترها ارزش بسیاری قائل است و به تبیین هایی گفته می شود که مردم یک جامعه درستی آن را به عنوان یک واقعیت قبول دارند باورهای فرد با گروه بر چگونه نگریستن آنها به مسائل اجتماعی اثر می‌گذارد. (بروس کوئن ۶۱:۱۳۸۰) باورها ممکن است بر، سنتها، اعتقادات، تجربه‌ها، تحقیقات علمی و یا ترکیبی از برخی از این ها استوار باشند. مثلا ایمان به خدای یگانه یکی از باورهای ماست. (همان: ۶۳-۶۲) ارزش‌ها اصول گسترده‌ای هستند که باورها در زمینه ‌آنها قرار می‌گیرند. در واقع ارزش‌ها معیارهای انتزاعی خوبی هستند، در حالیکه باورها مواد خاصی هستند که افراد آنها را درست یا نادرست می دانند. نوعی از باورها که بر پایه تجربی واقعی مردم استوار نباشد خرافات می‌گویند. خرافات مجموعه‌ای از باورها هستند که از دوران ابتدایی زندگی اجتماعی انسان که در بیشتر آنها عوامل فوق طبیعی عامل اصلی رویدادها تلقی شده و بر اساس دانش امروزی قابل قبول نیستند، شکل گرفته است. (ستوده و کمالی، ۹۸:۱۳۸۱)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۴-۴ارزش‌ها
مجموعه آرمانی هستند که درباره آنچه درست یا نادرست، خوب یابد، مطلوب یا نامطلوب در یک فرهنگ خاص است. وضعیت‌های اجتماعی وقتی به عنوان مسائل اجتماعی تلقی می‌شود که با ارزش ‌ها ناسازگار گردند و یا در تعارض شدید با آنها قرار گیرند. برای مثال: ‌فقر و بی‌خانمانی موجب سرپیچی از ارزش‌های انسانی می شوند و جرایم، ارزش‌های شرافتمندی را نقض می‌کنند. در واقع ارزش‌ها ابزاری برای همبستگی اجتماعی‌اند و انتقال آنها موجب پیوستگی فرهنگی می شود و وحدت روانی افراد جامعه را پدید می‌آورد. (گیدنز، ۱۱۸:۱۳۸۹) به بیان دیگر چیزی که برای افراد جامعه محترم، مقدس، خواستنی، مطلوب و… تلقی شود، جز ارزش‌های آن جامعه است. برای مثال ارزش‌های مهم عبارتند از: تقوا، قدرت، ثروت، احترام و محبت و… وهمانطور که مطلوبی‌ها و خوبی ها ارزش هستند، نامطلوبها و بدی‌ها… ضد ارزش هستند یعنی چون دو روئی ، ریاکاری، نان به نرخ روز خوردن و … (همان:۱۱۹) ارزش‌ها عبارتند از نتیجه غائی هدف و مقاصد کنش اجتماعی است. ارزش‌ها چندان مربوط به اصول آرمانی است: یعنی در حقیقت ارزش‌ها، گویای «احکام اخلاقی» است. (بروس کوئن ۱۰۳:۱۳۸۰) در اصطلاح جامعه‌شناسی نیز ارزش‌های اجتماعی عبارت از چیزهایی هستند که موضوع پذیرش همگان است. ارزش‌های اجتماعی واقعیت و اموری را تشکیل می دهند که مطلوبیت دارندو مورد درخواست و آرزوی اکثریت افراد جامعه است. در همین رابطه «اگ برن» و «نیم کف» می نویسند: «ارزش اجتماعی واقعه یا امری است که مورد اعتنای جامعه قرار دارد ارزش اجتماعی، انگیزه گرایش‌های اجتماعی می‌شود و گرایش‌های اجتماعی، تمایلات کمی هستند که در فرد به وجود می‌آیند و ادراکات، عواطف و افعال او را در جهت‌های معینی به جریان می‌اندازد» (همان: ۱۰۵-۱۰۴) ارزش‌های اجتماعی در ارتباط با ویژگی‌های حیات اجتماعی جوامع مختلف نسبی هستند. ارزش‌ها در هر نوع فرهنگی تغییر می کنند و در داخل یک فرهنگ واحد نیز، ارزش هر گروه، قشر و طبقه اجتماعی دیگر فرق می‌نمایند، اخلاق، ذوق و سلیقه و سبک زندگی کارگر، کارمند، تحصیل‌کرده، بی‌سواد، دهقان و سرمایه‌دار و از هم دیگر متفاوت است. (قرائی، ۱۳۸۶:۲۰۱)
۷- ارزش‌های اجتماعی در ارزیابی، درجه‌بندی و رتبه بندی نقش‌های اجتماعی محول و محقق مؤثرند و باعث می‌گردند تا اشخاص نقش‌ها و الگوهای رفتاری به صورت پیوسته‌ای از مهمترین تا بی‌اهمیت‌ترین ارزیابی و رتبه‌بندی کنند (همان، ۲۰۷)
۲-۴-۵ شخصیت
در جامعه‌شناسی، شخصیت به معنی عادات و رفتارهای کسب شده در زندگی اجتماعی است. اساس زیست شناسی شخصیت. فردیت است که همچون عاملی تعیین کننده در جریان اکتساب عقاید و منش‌ها دخالت نمی کند. در شخصیت عناصر زیست‌شناختی و عناصر اجتماعی به گونه‌ای با هم ترکیب می‌شوند که تفکیک و تمایز علمی آنها از یکدیگر یا بزرگترین دشواری‌ها رو به رواست. شخصیت شکلی از انطباق غرایز، امیال و طرح‌های فردی را با یک دستگاه فرهنگی مشخص نشان می‌دهد. شخصیت هر فرد از دو بخش اجتماعی و انفرادی متشکل است. بخش اجتماعی وجوه تشابه و بخش انفرادی وجود تمایز شخصیتی افراد را پدید می‌آورد و در اثر همین بخش انفرادی است که یک خانواده، یک گروه، یا یک جامعه و افرادی که در محیط اجتماعی- فرهنگی مشترکی قرار دارند شخصیت‌های متفاوت از خودشان می‌دهند (وحیدا، ۸۲:۱۳۸۸)
هربرت بلومر شخصیت را بدین گونه تعریف کرده است: «شخصیت مظهر سازمان یابی تمایلات جهت انجام عمل است. این تمایلات در جریان کنش متقابل فرد با دیگران رشد می یابد.»
شخصیت هم بیانگر اصول و قواعد مربوط به کنش یک فرد و هم نشانگر اصول و قواعدی است که در کنش همه افراد مشترک است. اگر چه هر یک از ما ازجهاتی بی‌مانند و منحصر به فردیم، در سایر جهات، شبیه به بعضی و یا شبیه همگان هستیم، شخصیت مفهومی است که اصول و قواعد مربوط به یک فرد و شباهت‌هایی موجود بین افراد را بیان می‌کند. شخصیت هم بیانگر آن دسته خصوصیات فرد است که وی را از سایرین متمایز و منحصر به فرد می کند و هم. بیانگر آن دسته از خصوصیات است که در همه انسان‌ها مشترک است (پروین،۷:۱۳۷۳) شخصیت شامل شناخت، فرایندهای تفکر، عواطف، هیجانات و رفتارهای مشهود است. شخصیت بیشتر به روابط پیچیده میان فرایندهای شناختی، عواطف و رفتارهای فرد اهمیت می دهد و سرانجام می‌توان گفت که این فرایند با توجه به محرک‌ها و موقعیت‌ها به وجود می‌آید که بعضی از آنها را محیط و بعضی را خود شخص موجب شده است. باید دانست که انسان‌ها در خلاء عمل نمی کنند. بلکه با توجه به موقعیت‌ها و شرایط پاسخ می‌دهند. (همان:۷)
کارل یونگ در تعریف شخصیت: می‌گوید، «شخصیت مظهر هیئتی کم و بیش به هم پیوسته از عادات، طرز تلقی‌ها، خصوصیات و همچنین افکار یک فرد است که در خارج به صورت نقش‌ها و منزلت‌های خاص و عام سازمان می‌یابند و در داخل در حول و حوش خودآگاهی، مفهوم خود و همچنین افکار، ارزش ها و اهداف با انگیزه‌ها، نقش‌ها و منزلتها مربوط‌اند، قوام می‌پذیرند. (وحیدا، ۸۸:۱۳۸۸) رفتار انسان پیچیده است، درک شخصیت انسان ایجاب می‌کند که به پیچیدگی‌های رفتاری او نیز توجه شود. رفتار انسان، اغلب، علل گوناگونی دارد و می‌تواند از فردی به فردی تغییر کند، حتی اگر رفتار مورد مشاهده یکی باشد، افراد مختلف می توانند از رفتاری یکسان، درک متفاوتی داشته باشد و همان رفتار می‌تواند به دلایل مختلفی از افراد سر بزند. این پیچیدگی همچنین به دلیل این است که رفتارها نیز تنها از شخصیت افراد، بلکه از موقعیت‌ها و شرایط نیز ناشی می‌شوند. (بروس کوئن،۱۱۳:۱۳۸۰‌) شخصیت هم شامل جنبه‌های پایدار تر و تغییر ناپذیرتر کنش انسان است که گاهی ساختار نامیده می‌شود و هم شامل جنبه‌های ناپایدارتر و تغییر ناپذیرتر که گاهی فرایند خوانده می شود. همان طور که بدن انسان از اجزایی تشکیل می‌شود و فرایندهای این اجزا را به هم پیوند می دهد. در بعد روانشناختی نیز، ‌ارگانیسم شامل بخش‌های پایدارتر و فرآیندهای ناپایداری است که ارتباط این بخش‌ها را با یکدیگر تأمین می کند. (همان: ۱۱۳) مفاهیم ساختاری به جنبه های پایدارتر و مقاوم‌تر شخصیت اطلاق می شود. و یا مفاهیم ساختاری از قبیل پاسخ، عادت، صفات و تیپ، مفاهیم رایجی هستند که در توصیف افراد مورد استفاده قرار می‌گیرند. مفاهیم فرایندی به جنبه‌های تدریجی رفتار انسان دلالت دارند. اگر بدن انسان را در نظر بگیریم هم می توان بدن را به صورت سازمانی از اجزا به حساب آورد و هم به صورت فرایندهایی که این اجزاء را به هم مربوط می‌کند، بعضی از نظریه‌ها، فرایندهایی از میان عوامل محیطی تعیین کننده شخصیت تجارب فرد به عنوان عضو یک فرهنگ، حائز اهمیت بسیار است. هر فرهنگ الگوهای رفتار، شعائر و اعتقادات نهادی شده و قانونی خود را دار است نهادی شدن الگوهای رفتاری به این معنی است که اکثر اعضاء یک فرهنگ، خصوصیات شخصیتی مشترکی را دارا هستند، حتی در یک جامعه پیچیده که انعطاف ناپذیری الگوهای رفتار، نهادی شده و تعداد آنها نیز بسیار ناچیز است، اهمیت نیروهای فرهنگی در شکل دادن کنش‌های شخصیتی قابل ملاحظه است. عوامل فرهنگی، در برداشت ما از غم و شادی، چگونگی کنار آمدن با مرگ و زندگی و دید ما نسبت به سلامت و بیماری اثر می‌گذارند به گفته یک مردم شناس برجسته «زندگی ما را در هر لحظه، فرهنگ تعیین می کند. از لحظه ای که متولد می‌شویم تا زمانی که می‌میریم فرهنگ وجود دارد و صد نظر از این که از آن مطلع باشیم یا نباشیم، دائم بر ما فشار وارد می‌آورد تا از رفتارهای خاصی که سایر انسان‌ها برای ما به وجود می‌آورند. پیروی کنیم (همان:۱۱۴) در زندگی انسان هیچگاه نمی توان فرهنگ و شخصیت و فرد را جدا از یکدیگر در نظر گرفت. رفتار و وضع نفسانی اشخاص آئینه‌ای فرهنگ نماست، و فرهنگ جدا از افرادی که آن را دارا هستند و جود ندارد از سویی دیگر می‌توان گفت که شخصیت بر اثر جریان فرهنگی شدن به وجود می آید. و مفهوم شخصیت لااقل تا موردی نماینده جذب عناصر و مواد موجود در محیط است. (بروس کوئن،۱۱۵:۱۳۸۰‌) اگرچه بعضی از الگوهای رفتاری نتیجه عضویت فرد در یک فرهنگ است. عضویت در قشرها و طبقات اجتماعی مختلف نیز رشد بعضی از الگوها را موجب می شود. بدون توجه به گروه اجتماعی خرد جنبه‌های کلی از شخصیت قابل درک است عوامل تشکیل دهنده طبقه اجتماعی، در تعیین پایگاه اجتماعی فرد، نقشی که ایفا می کند، وظایفی که بر عهده دارد و امتیازاتی که از آن برخوردار است، موثر است. عوامل طبقه اجتماعی، همچون عوامل فرهنگی بر تلقی فرد از موقعیت‌ها و نحوه پاسخ وی به آنها اثر می گذارد. (بروس کوئن،۱۰۴:۱۳۸۰‌) از میان این عوامل، تاثیر خانواده بر شخصیت از اهمیت خاصی برخوردار است. الگوهای رفتاری والدین بر رشد شخصیت کودک اثر می‌گذارد. عوامل ارثی، همراه با عوامل محیطی، نقش عمده‌ای در تعیین شخصیت فرد، به خصوص در تعیین آنچه که در وی منحصر به فرد است، بازی می‌کند عوامل ارثی معمولا در خصوصیاتی مانند هوش و خلق و خو بیشتر است تا در شکل‌گیری ارزش‌ها و آرمان ‌ها و باورها « گاتزمن »معتقد است اگرچه وراثت امکان بروز رفتارهای خاص را مشخص می‌کند. در نهایت این محیط است که بر رفتارها عینیت می‌بخشد. به عبارت دیگر، وراثت حدودی را تعیین می‌کند که در درون آن، رشد بیشتر ویژگی‌های شخصیت در محیط امکان‌پذیر می شود. (همان:۱۶) به طور خلاطه شخصیت را عوامل متعددی شامل وراثت، فرهنگ، طبقه اجتماعی و تاثیرات خانوادگی تعیین می‌کند که با یکدیگر در تعامل اند. (همان: ۱۶)
۲-۵ ادبیات
ادبیات جمع ادبیه است و امروزه در معنی جمع ادب به کار می‌رود و به علوم ادبی و یا آثار ادبی یک جامعه اطلاق می شود. در فرهنگ‌ها، ادب به معنی دانش، معرفت، روش پسندیده، خوی خوش، آزرم و در ترکیب اصطلاحی چون علم ادب به معنی علومی که انسان با داشتن قواعد آنها می تواند درست شعر بگویید و خوب چیز بنویسید، آمده است. نظر گاه دانش «زیباشناسی» تعریف ادبیات: هنر بیان نیات به وسیله کلمات است و این معنی تقریباً معادل مفهومی است که از واژه‌ها (litierature) در زبان فرانسه است. استنباط می شود. (ستوده، ۳۶:۱۳۸۱) دکتر اسلامی ندوشن در مقاله «ادبیات ایران و اخلاق می‌نویسد» ادب در آغاز (به معنای رسم و آیین خوب زندگی کردن است، خود را با ادب فنی (یعنی ایجاد آثار ادبی) گسترش داد. در واقع ادب نفس با ادب درس پیوند گرفت و ادبیات وسیله‌ای شناخته شد برای بهتر و زیباتر زندگی کردن. نویسنده در مقاله دیگر «ادبیات در عصر فضا» می گوید که «ادب چه فرهنگ اسلامی»، چه در ایران به معنای مجموع روش‌های خوب زندگی بوده است و دانش‌هایی جز فنون ادبی به شمار می‌آمده‌اند که انسان را برای بهتر و زیباتر زندگی کردن آماده کنند نظیر همین مفهوم را فرهنگ مغرب زمین نیز از ادبیات گرفته است. آنچه که در عرف مغرب زمین «معارف انسانی‌» «علوم انسانی» نامیده‌اند، همان سلسله معارفی است که مانند ادب ایرانی بشر را به سوی زندگی بهتر و انسانی‌تر رهنمون می‌شود. و چون بعد از رنسانس در نظر اروپائیان، آثار فکری یونیان قدیم مهمترین سرچشمه این فیض دانسته شد معارف باستانی با علوم انسانی مرادف گردید. (گریس، ۱۰:۱۳۶۳‌) در مقاله «ادبیات در عصر فضا» می خوانیم که تولد ادبیات با ظهور انسان ابتدایی همزمان است و همزادش مذهب است. آن زمان که انسان ابتدایی تنها و بی‌پناه و گرانبار از تخیل و توهم چشم به مظاهر طبیعت، به آسمان و ستارگان و دشت و کوه نظر می‌دوخته و همه چیز در نظرش مرموز و دست نیافتنی و بی انتها می‌نمود، مذهب و ادبیات در وجود این موجود نظاره‌گر زاییده می شود.
مذهب برای آن که انسان در تنهایی و بی‌پناهی در مأمن لطیف خدا پناه بجوید و ادبیات برای آن که قوه تخیل او در هر شی، دنیایی مرموز می‌بینند که می خواهد آن را به تسخیر خود در بیاورد. چشم نظاره کننده پای بر زمین دارد ولی روح او بردامن افق و در آسمانها به پرواز در می‌آید، او پیش از آن که موجود متفکری باشد. موجود متخیل بوده است. موجود متغیل بوده است. بدینسان، ادبیات و دین هر دو از یک منشاء مشترکی یعنی «درون انسان» سرچشمه می‌گیرد و معنای کم و بیش مشترک را تعقیب کرده‌اند که از جمله وصول به عالم برتر است و بهترین تجلیگاه پیوند این دو عرفان است (گریس، ۱۳:۱۳۶۳) ادبیات معرفتی است که از منظر رفیع همه هستی را نظاره می کند. و رسالت حقیقی آن روشنگری اذهان و تلطیف احساسات بشری و بارور ساختن امیال پاک مهرورزی و همدردی میان همه انسانها و به کلامی ارج نهادن به آرمان‌های والای انسانیت است.ادبیات مفهومی است که هر صاحب نظری آن را به گونه‌ای هماهنگ با جهان‌بینی اجتماعی، علمی و مذهبی خویش تعبیر و تفسیر نموده و چه بسا که چهره‌ای از این پدیده را برگزید و آن را به جای کل انگاشته است (همان:۱۲) به نظر استاد زرین‌کوب ادبیات عبارت است از تمام ذخایر و و مواریث ذوقی و فکری اقوام و امم عالم که مردم در ضبط و نقل و نشر آن اهتمام کرده‌اند این میراث ذوقی و فکری که از رفتگان بازمانده است و آیندگان نیز همواره بر آن چیز خواهند افزود. همواره موجب استفاده و تمتع و التذاذ اقوام و افراد جهان خواهد بود. (ستوده، ۳۷:۱۳۸۱)
تولستوی، هنر جمله ادبیات را یکی از عالی‌ترین تجلیات تصور خدا، زیبایی و عالترین لذت روحی و معنوی تعریف می کند و نویسندگانی را خوب می داند که به این مقصود کمک کرده‌اند مانند دیکنز، هوگو، داستایوسکی و … ادبیات نیز همچون پدیده‌های دیگر اجتماعی کارکردهای متفاوت دارد که دوام و بقای آن را تضمین می کند پدیده‌های غیر کارا دیر یا زود جای خود را به دیگر پدیده‌های با کار کرد می‌دهند. اگر ادبیات جوامع مختلف عمری به درازی آن جوامع دارند و در طول عمر خود از نظر سبک و محتوا تغییر می‌کنند بدان سبب است که پیوسته کارکردهایی را برعهده دارند که متناسب با تحول جوامع و تغییر شرایط و نیازها تغییر می‌یابند. (وحیدا، ۲۴:۱۳۸۸).
۲-۵-۱ زبان و ادبیات
۲-۵ -۱-۱ زبان
انسان موجودی است ناطق و اجتماعی. این دو صفت را پیوسته برای انسان بر می‌شمارند و از این طریق انسان را بر دیگر موجودات زنده برتر می‌داند. انسان موجودی است اجتماعی چون به زندگی با هم نوعان خود تمایل دارد و از جدا ماندن از آنان رنج می‌برد. به همین دلیل افراد انسانی هیچ‌گاه در تنهایی نزیسته‌اند و‌آثار و علاماتی که از قدیمی ترین آنان به دست می آید نشان دهنده آن است که همه وقت و همه جا به صورت گروهی می‌زیسته‌اند (وحیدا، ۱۳:۱۳۸۸) زندگی گروهی یعنی زندگی با دیگران، زندگی در ارتباط با دیگران و برای برقرار شدن این ارتباط به ابزاری نیاز است. انسان برای ارتباط با همنوعان خود و برای زندگی جمعی زبان را آفرید که احتمال در آغاز زبان حرکتی (Languej estuelle) بوده و سپس به صورت گفتاری درآمده است. درباره زمان و مکان پدید آیی مجال گفتگو نیست اما آنچه روشن است این است که گروه های انسانی در اینجا و آنجا زبان‌های خاص خود را آفریدند و تنوع زبانی که تا امروز ادامه دارد نتیجه و دنباله کوششهای نخستین آن گروه‌هاست. شمار زبان‌هایی را که ساکنان امروزی کره زمین به آنها تکلم می کنند میان ۴ تا ۷ هزار برآورده کرده‌اند. (همان: ۱۳) می توان گفت که زبان ابزار زندگی اجتماعی و نیز دست آورد تدریجی این زندگی است. کارکرد زبان، کمک در برقراری روابط اجتماعی و به دیگر سخن، ابزاری در انتقال مفاهیم و پیامهاست. جامعه همانند موجودی زنده پیوسته در حال تغییر و بتطور است و این نه تنها در ساخت و شکل و ابعاد بلکه در همه اجزای محتوی آن نیز صورت می‌گیرد. نیازها و خواسته‌های اعضا تغییر می‌کند و همراه با آن در زبان نیز دگرگونی‌های لازم صورت می‌گیرد تا بتواند از عمده انتقال مفاهیم و پیامهای جدید برآید. به همین دلیل، زبان را یکی از نمادهای اجتماعی به شمار می‌آورند که مانند دیگر نمادها در پاسخ به نیازها یا نیازهایی به وجود می آید، حرکتهای جامعه را همراهی می کند، رشد می‌یابد متحول می شود و گاهی نیز رو به خاموشی می‌گذارد (وحیدا، ۱۴:۱۳۸۸) زبان نهادی است اجتماعی که برای برقراری ارتباط میان افراد یک جامعه به کار می‌رود. این ابزار اجتماعی در جوامع بشری، ثابت نیست و همیشه به یک شکل باقی نمی ماند زیرا به دلیل ماهیت و وابستگی به اجتماعی به تبع و هماهنگ با دگرگونی‌های جامعه تغییر و تحول می یابد. (باقری، ۶۷:۱۳۸۲) بدان معنی که افراد یک اجتماع به منظور آگاهی از مقاصد و نیات یکدیگر و برای برقراری ارتباط با همدیگر عناصر آن را برقرار کرده‌اند. زبان نه تنها مهمترین وسیله ارتباطی بشر بلکه پایه اغلب نهادهای دیگر اجتماعی نیز می باشد و به دلیل سرشت اجتماعی خود هماهنگ با اختلاف اجتماعات مختلف است. به سخن دیگر، با اینکه این «نهاد» در همه‌ی اجتماعات بشری وجود دارد و وظیفه و نقش آن در همه جا یکسان است. شکل آن الزاما در همه جوامع یکسان نیست و نحوه عمل آن در هر اجتماع با دیگر آشکارا تفاوت دارد. به طوری که هر شکلی از زبان فقط در میان افراد جماعتی معین می‌تواند وظیفه برقراری ارتباط و تفاهم را به جای آورد. (باقری،۱۱:۱۳۸۲) زبان دارای دو نمود، یکی گفتاری و دیگری نوشتاری است. (همان:۶۸) تاریخ از هنگامی به مثابه یک علم پدید آمد که آدمی نوشتن را آموخت و نوشتار و کتاب جزئی تفکیک ناشدنی از زیست بشری درآمد. و انسان مرحله نوینی از زندگی خویش را آغاز کرد (ستوده، ۳۶:۱۳۸۱) که در هر دو مورد نمود در نقش‌های چندی از جمله: نقش ارتباطی، بیان فکر، بیان فی‌ضمیر و نقش‌آفرینی و نقش زیبا آفرینی به کار می‌رود.(باقری، ۶۸:۱۳۸۲) کارکرد های جامعه شناسی زبان مورد توجه شمار بسیاری از نظریه‌پردازان جامعه‌شناس قرار گرفته‌ است و این امری طبیعی است چون نقش زبان را در برقراری روابط اجتماعی لحظه‌ای نمی‌توان از نظر دور داشت. جامعه‌شناسانی که کنش و واکنش متقابل اجتماعی را در کانون توجهات خود قرار داده‌اند، بر اهمیت کارکرد جامعه شناختی زبان تاکید بیشتری ورزیده‌اند. امروزه یکی از نظریه‌های جامعه‌شناسبی با عنوان نظریه «کنش متقابل نهادهای» مطرح می شود. و آنچه در این نظریه مورد توجه است بررسی چگونگی کنش متقابلی است که در جریان زندگی اجتماعی میان کنش‌گران اجتماعی جریان می‌‌یابد در برقراری این کنش‌ها مجموعه‌ای از نهادها که همان کلمات و در واقع زبان است وظیفه اصلی را به عهده دارند . و در هدایت کنش‌گران و شکل دادن به کنش‌ آنان نقش اول را بازی می‌کنند، نظریه‌پردازان کنش متقابل نمادی برای زبان، علاوه بر کارکرد اصلی آن در برقراری روابط اجتماعی، کار کردهای دیگری را نیز بر می‌شمارند که به اختصار عبارتند از:
۱- نمادها انسانها را قادر می سازند تا از طریق نام گذاری، طبقه‌بندی و یادآوری چیزهایی که درجهان با آن رو به رو می شوند با جهان اجتماعی و مادی برخورد کنند، زبان به انسان توانایی می دهد تا به گونه ای بسیار کارآمدتر و موثرتر از برخورد با نقش‌های مصور بتواند پدیده‌های گوناگون را نام گذاری، طبقه بندی و یادآوری کند.
۲- نمادها، به ویژه زبان، توانایی انسان را برای اندیشیدن افزایش می دهند.
۳- نمادها توانایی انسان را برای درک محیط بهبود ما بخشند.
۴- نمادها توانایی انسان را در حل مسائل گوناگون افزایش می دهند.
۵- نمادها، به ویژه زبان به کنش گران توانایی را می‌دهد که از زمان و مکان فرا گذرند و درباره چگونگی زندگی در گذشته و یا در آینده تخیل کنند.
۶-نمادها این توانایی را به انسان می دهند که درباره امور مابعدالطبیعی تخیل کنند و از اسارت محیط خود بیرون آیند(وحیدا، ۱۵:۱۳۸۸) خلاصه آن که زبان شامل کلیه اصوات گفتاری، اشارات و حرکاتی است. که عاملان کنش متقابل به منظور برقراری ارتباط با خود و دیگران از آن بهره می‌گیرند (همان:۱۵)
۲-۵-۱-۲ رسالت ادبیات
ادبیات منعکس کننده شکل ویژه زندگانی و فرهنگ هر جامعه است. این هنر نوعی کار فرهنگی و اجتماعی است که آن در سیر کمال یابنده ادراکات فرد و تحول اجتماع منعکس می‌شود.‌(گریس،۱۵:۱۳۸۸) پی شبهه محیط ادبی نمی تواند از تاثیر محیط اجتماعی برکنار بماند. افکار و عقاید و ذوقها و اندیشه‌ها تابع احوال اجتماعی می‌باشد. متقابلاً ادبیات روی اوضاع و احوال اجتماعی اثر می‌گذارد. (همان:۱۵) رابطه شاعر و نویسنده با محیط و جامعه او مشخص کننده نقشی است. که ادبیات در جامعه ایفا می کند. ادبیات عامل و محرک اجتماعی نیز هست در این موارد است که شاعر و نویسنده از اوضاع ناپسند مادی و اجتماعی خویش انتقاد می کند و برخلاف و ذوق و پسند جامعه سخن می‌گوید، با محیط خود مبارزه می کند. و می کوشد که آن را تغییر بدهد. (همان: ۲۶) آی، ای ریچاردز می‌کوشد که تا نشان دهد که وظیفه ادبیات عبارت است از اینکه خواننده تعادل روانی و یا در واقع حالات متعادل روانی به وجود آورد. بدین معنی که معتقد است یک اثر هنری واکنش خاص و موزونی در بیننده یا خواننده ایجاد می‌کند.
زیرا زیبایی خود چیزی است که موجب تعادل ترکیبی می‌شود. به هر حال او می‌کوشد که شناخت ارزش ادب آثار را بر مبنای روانشناسی استوار سازد . (ستوده ۳۸:۱۳۸۱) ژرژ سیمپرن یکی از نویسندگان فرانسوی می‌گوید: «توانایی ادبیات بی اندازه است، او چندین جنبه متفاوت دارد می‌تواند چشم‌ها را ببندد و هم بگشاید، جهان را هم آشکار سازد و هم در مفاهیم قالبی بپوشاند. از سویی دیگر توانایی ادبیات امری آنی نیست زیرا درگیری مستقیم با حوادث ندارد. و همیشه در پشت سر یا در پیشاپیش مسائل سیاسی است. ‌(همان: ۱۹) یکی از مقاصد ادبیات خود شناختن است، انسان می‌خواهد خود را بشناسد وجود خویش را توجیه کند. انسان اندیشمند در این تاملات می باید که سرنوشت جسمانی از لحاظ نیاز به خواب و خور و … شبیه حیوان است. و جنگ، خونریزی، دزدی، حرص، و … از همین عنصر خاکی او ناشی می شود. او در جستجوی «انسانیت» به عنصر معنوی اندیشه که منشاء و آگاهی و تمیز است- می رسد و نیروی اندیشه را در دو مسیر به کار می گیرد. یکی، برای رفع نیازهای مادی و دیگری برای تعالی و حیثیت بخشیدن به روحش و به همین منظور دست نیاز به سوی ادبیات دراز می‌کند و از آن مدد می‌طلبد. دکتر ندوشن می گوید: «ادبیات بیان کمبودهای زندگی است. بشر دامن ادبیات را به افق خاکی خویش وصله کرده است تا احساس تنگی نفس نکند. بشر موجودی است که پای بند زندگی و جسم خاکی خویش است. لیکن روح او میل به پرواز به بیکران‌ها دارد. و می‌خواهد بر همه کائنات محیط شود. در این کشمکش جانفرسای بیشتر به قوه تخیل‌اش دنیای مورد تمنایش را بسازد و لاجرم، ادبیات که مولود این نیاز روحی است هم از دنیای آرمانی سخن می گوید و هم از زشتیها و واقعیت‌های تلخ و شیرین دنیای ملموس وجود و همان اطرافش (گریس ۱۶:۱۳۶۳- ۱۵)
ادبیات در انجام رسالت ناقدانه خود از مسائل زندگی، ارزش، افکار کلی و فرضیه‌هایی که در عصار مختلف بر زندگی اجتماعی اثر می گذارد در قالب عبارات ملموس بیان می دارد. و برای پی بردن به ارزش‌های فراگیر در جامعه بشری در ادوار مختلف لازم نیست. به دیدگاه آن جامعه در مورد طبیعت آدمی آگاهی حاصل کند. ادبیات ما را به ارزشیابی این گونه انگارهای اساسی جامعه یاری می دهد و بر روی صفحه آیینه‌سان ادبیات است که مفاهیم مورد بحث و دانش‌های چون فلسفه، تاریخ و علوم را همچون تجارب عینی مشاهده می کنیم. (همان: ۴۹) ادبیات کارکرد بیان و حفظ آن بخش از اوضاع و احوال اجتماعی را بر عهده دارد که تاریخ نگاران نمی خواهند یا نمی‌توانند به ثبت و ضبط آن بپردازند. به همین دلیل است که ادبیات هر جامعه‌ای می‌تواند همچون بستری مناسب برای مطالعات جامعه شناسی به کار آید و اطلاعاتی ارزنده را در باره اوضاع و شرایط اجتماعی دوره های مختلف حیات آن جامعه در اختیار بگذارد. مطالعه و بررسی در این بستر و جستجوی بازتاب‌های زندگی اجتماعی مردم در آن، همان چیزی است که جامعه شناسی ادبیات خوانده می شود. (وحیدا۴:۱۳۸۸) اینک با توجه به اینکه جامعه شناسی ادبیات پیوندی است استوار میان جامعه شناسی از سویی و ادبیات از سوی دیگر. نظری به جامعه‌شناسی ادبیات می‌افکنیم.
۲-۵-۱-۳ جامعه‌شناسی ادبیات:
جامعه‌شناسی ادبیات شاخه ای از جامعه‌شناسی است که ساخت و کارکرد اجتماعی ادبیات و رابطه میان جامعه و ادبیات و قوانین حاکم بر آن را بررسی می کند. (ستوده، ۵۵:۱۳۸۱) جامعه شناسی ادبیات، جامعه شناسی مفاهیمی مانند قدرت سیاسی و اقتدار خانوادگی و ارزش های اخلاقی است، مادیگری و خان سالاری و آرمان خواهی است،‌خدمت و خیانت، شجاعت و بلاهت، ایثارگری و عوام فریبی و صدها مفهوم دیگر است، جامعه‌شناسی شخصیت ها هم هست، پدر و مادر، جوان و کودک، زن و مرد، مالک و مستاجر، عاشق و معشوق، معلم و شاگرد، کارگر و ارباب، مسافر و راننده، وزیر و وکیل، رئیس و مرئوس، پلیس و چریک، غنی و فقیر، در ادبیات ما توصیف می‌شوند (اسکارپیت،۸:۱۳۸۱)
در واقع جامعه‌شناسی ادبیات نشان می دهد که ادبیات نیز مانند خانواده، آموزش و پرورش ، حکومت، اقتصاد و … یک نهاد اجتماعی است، یعنی ریشه در زندگی اجتماعی انسان دارد. بنابراین می توان جامعه‌شناسی ادبیات را علم مطالعه و شناخت محتوای آثار ادبی و خاستگاه روانی و اجتماعی پدید‌آورندگان آنها و نیز تأثیر یا برجایی که این آثار در اجتماع می‌گذارند،‌تعریف کرد.
در واقع جامعه‌شناسی ادبیات مطالعه علمی محتوای اثر ادبی و ماهیت آن در پیوند با دیگر جنبه‌های زندگی است (اسکارپیت،۵۶:۱۳۸۱) جامعه ‌شناسی یا تئوری علمی جامعه، شناخت حرکات اجتماعی و بررسی قوانین حاکم براین حرکات است، به دیگر سخن، سعی دانش مزبور براین است که تصویر منظم و کاملی از تحول و تکامل جامعه به دست دهد و با شناختن و شناساندن جامعه و ویژگی‌های حیات اجتماعی و افزودن برنگرش و دید علمی انسان ها درباره جامعه و سیر تکاملی آن بر شتاب حرکت اجتماعی بیافزاید پژوهشگر این دانش، ادبیات را نه به عنوان موضوعی تفننی، بل به عنوان بخشی بسیار مهم از شعور اجتماع و بازتاب در خور توجهی از فرهنگ ها و خرده فرهنگ‌ها مورد بررسی قرار می‌دهد و محقق، خود، نه به عنوان یک سخن شناس زیبا پسند محض، بلکه به عنوان یک جامعه‌شناس واقع‌گرا با اثرو آفرینده آن و یا فکر و فرهنگ و شخصیت فرهنگی شاعر و نویسنده و روابط هنرمند و اجتماع‌رو به رو می‌شود. (ترابی، ۴:۱۳۸۰)
جامعه‌شناس علاقه‌مند به ادبیات و صاحب تجربه در تحلیل آثار ادبی، تنها به تفسیر متون ادبی که بنا به تعریف ماهیتی جامعه‌شناسی دارند، بسنده نمی کند و بررسی پیامدهای اجتماعی درون مایه ها و بن مایه‌های ادبی نیز مرتبط با زندگی عامه مردم یا امور جمعی را نیز برخود واجب می‌بیند. نگاه خاصی که نویسنده خلاق به طبیعت یا عشق، زبان اشاره و خلق و خوها، مکان‌های پر رفت و آمدیا پرت و دور افتاده دارد و اهمیتی که به تأملات و توصیفات و مکالمات می‌دهد، جملگی پدیده‌هایی‌اند که بررسی آن ها از نظر جامعه‌شناسی شاید ابتدا بیهوده جلوه کند .اما در مطالعه تأثیر پذیری خصوصی‌ترین و درونی‌ترین عرصه‌های زندگی فرد از فضای اجتماعی- که نهایتاً این زندگی بر بستر آن جریان می‌یابد- منابعی واقعاً اصیل به شمار می‌رود. آنگاه که گذشته‌ای دور را می کاویم، ادبیات غالباً یگانه منبع آشنایی با شیوه‌های زندگی خصوصی است. (لئولوونتال، ۷۶:۱۳۸۶) به طور خلاصه جامعه‌شناسی ادبیات، به عنوان دانش اجتماعی، به بررسی ادبیات، این بخش از شعور اجتماعی می‌پردازد و با روش علمی جوهر اجتماعی آثار ادبی، شرایط و مقتضیات محیط اجتماعی در برگیرنده و پرورنده شاعر و نویسنده، جهان‌بینی و موضع فکری و فرهنگی آنان، مباحث و موضوعات و سفارش های اجتماعی مورد توجه د ر آثار ادبی را مورد مطالعه قرار می‌دهد. (ترابی، ۵:۱۳۸۰)هر عصر ادبیات و هنر خاص خود را خلق می‌کند،‌خود حاکی از آن است که میان آثار خلق شده در هر عصر و فضای اجتماعی حاکم ارتباطی وجود دارد. (وحیدا، ۵۱:۱۳۸۹) در گفتگو از اثرگذاری شرایط اجتماعی بر ادبیات و هنر و به طور کلی، به این نکته باید توجه داشت که منظور از بازتاب کامل و تصویر گونه جامعه در ادبیات و هنر به صورت مستقیم و بی‌واسطه نیست، شاعر، نویسنده و هنرمند در عصر خویش و در فضای اجتماعی عصر خود زندگی می‌کند و بدیهی است که از آن فضا، تأثیر پذیرند و در حدی که تأثیر پذیرفته اند و تا آنجا بوده که لازم می‌دانند، این تأثیر را در آثار خود بازتاب دهند. (ترابی، ۴۸:۱۳۸۰) جامعه شناسی بر آن است که تمامی آثار انسان، رفتارها و کردارها و آرا و عقاید، مهر یا انگ گروه یا محیط اجتماعی را که در آن پدید آمده‌اند و در خود نهفته دارند و از تغییرات و تحولات آنها تبعیت می‌کنند، به تحلیل کشد. این تحلیل‌های جامعه شناختی می تواند از دیدگاه‌های متفاوت انجام پذیرد. می‌توان از آفریننده اثر و جایگاهی که وی در جامعه به خود اختصاص داده است، آغاز کرد یا از مصرف‌کنندگان و استفاده‌ کنندگان هر اثر هنری و توزیع آنان در سلسله مراتب اقتصادی – اجتماعی جامعه، و یا از نهادهایی که در شالوده آنها‌آفریننده اثر را می‌توان بازیافت. برشمردن آنچه گذشت، گسترده جامعه‌شناسی ادبیات رامشخص می‌کند (ستوده، ۵۷:۱۳۸۱)
از آنجا که ادبیات یک نهاد اجتماعی است، هدف جامعه‌شناسی ادبیات آن است تا پیوندهای این نهاد اجتماعی را با روش علمی با دیگر جنبه‌های زندگی اجتماعی مورد بررسی و تبیین قرار دهد.
۲-۵-۱-۴ زمینه‌های مورد مطالعه جامعه‌شناسی ادبیات
۱- بررسی و تبیین محتوای اثر ادبی و ژرفکاوی در زمینه‌های روانی، اجتماعی و فرهنگی پیدایی آنها
۲- پژوهش انواع شیوه‌های نگارش، روش تحقیق ادبی، ادبیات عامیانه یا فولکلور ارزیابی اثرات اجتماعی آن‌ها.
۳-تحلیل و ژرف‌نگری در آثار ادبی، جهت شناخت شناختن شخصیت اجتماعی پدید آورندگان آنها
۴- بررسی و ژرفکاوی تازه‌های ادبی، جهت‌شناسایی وضعیت اجتماعی که موجب پدید آمدن آنها شده و به منظور بازشناسی «فرایند تکاملی جامعه»
۵- مطالعه مخاطبان و خوانندگان آثار ادبی، حجم، طبقه اجتماعی و خواسته‌ها و آرزوهای آنان
۶- بررسی و تحلیل فرایند چاپ و کارکنان آنها.
۲-۵-۱-۵نظریه‌های جامعه‌شناسی ادبیات
مفهوم ارتباط بین جامعه و ادبیات از قدیم بین اندیشمندان محل تامل بوده است. گاهی که افلاطون در کتاب جمهوری از رابطه شاعر و شعر او با مخاطبان سخن می‌گوید و تاثیر مثبت شاعر در زندگی اجتماعی مخاطبان مردود می‌شمارد (عسگری، ۴۵:۱۳۸۷) و با سخت‌گیری تمام هنرمندان را از مدینه فاضله بیرون می‌کرد. او معتقد بود که شعر با احساسات ارتباط دارد. و احساسات نیز در قیاس با عقل و اراده مقام پائین‌تری دارد. پس بهتر است که بیشتربه فیلسوفان مجال جولان دهیم. (بشردوست ۴۲:۱۳۹۰). افلاطون به نوعی آغازگر بحث رابطه ادبیات و جامعه است. پس از افلاطون، ارسطو نیز به بحث محاکات پرداخت و رابطه تصویر هنری را با واقعیت اجتماعی آشکارا بیان کرد (عسگری، ۴۵:۱۳۸۷) بنابراین، هیچ کس از روزگار باستان، ارجاع اثر ادبی به عناصری از واقعیت اجتماعی یا آگاهی مشترک ملت یا گروه اجتماعی را منکر نیست (پوینده، ۶۹:۱۳۹۰) اما به طور مشخص در آغاز قرن نوزدهنم میلادی بود که اولین پایه های علم مستقل جامعه شناسی ادبیات بنیان گذاشته شد. مادام دواستال در سال ۱۸۰۰ میلادی کتابی با عنوان «ادبیات از منظر پیوندهایش با نهادهای اجتماعی» منتشر کرد و او در این کتاب سعی کرده بود تاثیر دین وآداب و قوانین را بر ادبیات، و تاثیر ادبیات را بر دین و آداب و قوانین نشان دهد. (عسگری، ۴۵:۱۳۸۷) مادام دواستال در گفتار آغازین این اثر، نظر خود را چنین بیان می کند: «من برآنم که تأثیر دین و آداب و رسوم و قوانین را بر ادبیات و متقابلاً، تاثیر ادبیات را بر دین و‌آداب و قوانین بررسی کنیم. (اسکارپیت،۱۶:۱۳۸۱) البته این کتاب با عنوان گیرایی که دارد، در زمینه ‌ادعایی که نویسنده درباره بررسی تأثیر دین و آداب و قوانین بر ادبیات دارد. چندان موفق و کارآمد نیست.» پس از مادام دواستال باید از (اپیولیت تن ۱۸۹۳:۱۸۲۸) نام ببریم که برخی او را «بنیانگذار علم جامعه‌شناسی ادبیات» می‌دانند. تاکید اصلی نظریه اپیولیت تن بر سه مفهوم نژاد،‌ محیط و زمان است. تن معتقد است که پدیده‌های اجتماعی – که ادبیات هم از نظر او قطعاً پدیده‌های اجتماعی است- تحت تاثیر سه عامل نژاد محیط و زمان قرار دارند. او به ارتباط بلافصل ادبیات با جامعه معتقد بود و در این مورد جز مّیت بسیاری نیز از خود نشان داد. از نظر او «ادبیات بازتاب آداب و رفتار و خلقیات عصر نویسنده است. آثار ادبی نتیجه تعامل سه دسته عوامل اند: زیستی، فرهنگی و تاریخی عوامل زیستی در نژاد، فرهنگی در محیط و تاریخی در زمان بروز می‌کنند. «او در بررسی ادبیات ملل اروپای، خصوصیات روحی اخلاقی و اجتماعی آنان را بر می‌شمارد و برای هر ملتی روحیات قومی ویژه‌ای را مشخص می کند و از این حیث به تجلی روحیات قومی در آثار ادبی می‌پردازد. مفهوم «محیط» در بردارنده عناصر اقلیمی و اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم بر یک ملت است. محیط همچنین به انسان‌هایی که در آن هستند ویژگی‌های خاصی می‌بخشند که این ویژگی‌ها هم از نظر محتوا هم از نظر فرم تأثیر خود را بر آفرینش‌های ادبی می‌‌گذارد. مفهوم زمان در اندیشه اپپولیت تن، ذوق و گرایش بیشتر مردم یک جامعه در دوره‌ای خاص است. خلق آثار ادبی در هر دوره‌ای، تحت تاثیر سلایق و ذوق آن دوره قرار می‌گیرد و در آن تردیدی نیست که هیچ نویسنده‌ای در خلاء به آفرینش نمی‌پردازد. و همین در اجتماع و زمان خاص واقع شدن خالق اثر ادبی، آگاهانه یا ناآگاهانه، محتوا و فرم اثر او را شکل می‌بخشد در مجموع اپیولیت تن از جامعه‌شناسی روشمند و علمی ادبیات ناتوان است و فقط از تاثیر نژادی، محیط و زمان بر آفرینشگر ادبی سخن می گوید، ولی او تقریبا‍ هیچ گاه نمی‌تواند میزان دخالت هر یک از این عوامل را در فرایند خلق اثر ادبی مشخص سازد. (عسگری، ۴۷:۱۳۸۷) در واقع اپیولیت تن درک روشنی از مفهوم «علوم انسانی» نداشت. الگوی سه بخشی تن (نژاد، محیط، زمان) سترون تراز آن است که تمام جنبه‌های واقعیت بی نهایت پیچیده کار ادبی را د ر بر گیرد. به ویژه روش‌هایی که تن پیشنهاد می کند با ویژگی پدیده‌ ادبی مطابقت ندارد. به این معنا که سوای اسلوبهایی که به نحوی نسنجیده از علوم طبیعی به عاریت گرفته شده‌اند، او برای بررسی ادبیات جز ابزارهای سنتی،‌تاریخی و نقد ادبی (شرح احوال ها و تفسیر متون) در اختیار ندارد (اسکارپیت،۱۶:۱۳۸۱) با این همه اسامی آموزه تن باقی ماند و از برکت نظرات او جامعه‌شناسی ادبیات گامی بلند به سوی آینده برداشت و در قرن بیستم با گسترش مکاتب فلسفی، ادبی و روانشناسی نظرات جامع‌تری درباره، رابطه جامعه و ادبیات و با گذر از قرن نوزدهم و نظریات منتقدانی که مادام دواستال و اپیولت تن پیشروترین آنان بودند به قرن بیستم می‌رسیم. تحت تاثیر عقاید کارل مارکس ۱۸۸۳:۱۸۱۸ فیلسوف، اقتصاددان و انقلابی آلمان، مارکسیسم بر بخش مهمی از نظریات ادبی و جامعه شناسی قرن بیستم مسلط شد (عسگری، ۴۷:۱۳۸۷) برلین می گوید «هیچ متفکر قرن نوزدهم آن تأثیر مستقیم، آگاهانه و قدرتمندانه را بر بشر نگذاشته است. که کارل مارکس گذاشته است. (بشر دوست، ۸۲:۱۳۹۰) از نظر مارکسیستم، متن‌ها به روبنایی تعلق دارند که زیربنای اقتصادی (روابط واقعی تولید) آن را تعیین می‌کند. تفسیر محصولات فرهنگی یعنی نشان دادن ارتباط آنها با زیربنا (کالر، ۱۷۲:۱۳۸۲) از نظر آنان اشکال گوناگون جامعه انسانی در نهایت، مبتنی بر ابزار تولید جامعه می باشد و اقتصاد زیربنایی است که سیاست حکومت، قانون، هنر و ادبیات را پایه‌گذاری می کند. مارکسیست ها به ادبیات نیز به عنوان سلاح مبارزه نگاه می‌کردند ومعتقد بودند طبقه کارگر باید از آن به عنوان سلاحی برای احقاق حقوق از دست رفته خود بهره برداری کنند بایدخواننده طبقه پرولتر را برای تشخیص نقش خود در مبارزه طبقاتی راهنمایی کند. (عسگری، ۴۷:۱۳۸۷-۴۸) مارکس معتقد بود که اندیشه نمی‌تواند جانشین مناسبات اجتماعی- اقتصادی شود.
او اندیشه حاکم در هر عصر را اندیشه طبقات حاکم می دانست (بشر دوست، ۸۵:۱۳۹۰) آرمانشهر مارکس آنقدر انتزاعی و ذهنی بود که امکان تحقق نیافت. از نظر مارکس در جوامع سرمایه‌داری نمی‌توان از هنر لذت برد نظام سرمایه‌داری انسان را از خود بیگانه و تبدیل به کالا و شی می‌کند و به قول آدورنو « هر گونه شی گشتگی نوعی فراموشی است. مارکس معتقد بود که هنر همپای مناسبات اقتصادی حرکت نمی کند، گاهی اوقات جلوتر است و گاهی عقب‌تر مارکس در گروند ریسه، از شکوفایی هنر یونان سخن می گوید. «در روزگاری که یونان، ایلیاد و ادیسه داشت، مناسبات اقتصادی- اجتماعی چندان پیش رفته نبود. پس بین شکوفایی هنر و تحولات اجتماعی نسبت مستقیم وجود ندارد. (همان۸۷) با گسترش مارکسیسم و اشاعه آن در سطح جهان، زمینه‌های رشد و شکوفایی هنر و ادبیات نیز مهیا شد. در قرن بیستم بیش از همه متفکران، و مارکیسست در تحکم جامعه شناسی هنر و ادبیات کوشش کردند. چنانکه خواهیم دید.
جورج لوکاچ، لویس گللدمن بنیانگذاران این رشته از فیلسوفان برجسته مارکسیسم هستند (فاضلی: ۱۱۳) اما آنچه امروزه به عنوان جامعه شناسی در ادبیات یا جامعه‌شناسی ادبی شناخته می‌شود. علمی است که جورج لوکاچ (۱۹۷۱:۱۸۸۵) فیلسوف و منتقد مجارستانی در اوایل قرن بیستم آن را بنیان گذاشت و پس از او لویس گللدمن دانشمند رومانیای ساکن فرانسه آن را بسط و گسترش داد. (همان: ۵۲) لوگاچ را نخستین منتقد برجسته مارکسیسم دانسته‌اند. برخورد مارکیسستی با ادبیات معتقد است که میان پدیده‌های ادبی و واقعیت اجتماعی‌ای که این پدیده ادبی توصیف کننده آن است رابطه مستقیم و آینه‌گون وجود دارد. (عسگری، ۵۳:۱۳۸۷) ایوتادیه، لوکاچ را در رأس بنیانگذاران جامعه‌شناسی ادبیات قرار می‌دهد. (لوکاچ برتمام جامعه‌شناسی ادبیات در سده،بیستم مسلط است.) «دیدگاه زیباشناسی لوکاچ تا حد زیادی مدیون کانت وبرو به ویژه، هگل و مارکس است: «لوکاچ از هگل مفهوم تاریخ‌سازی مقوله‌